Optik Bakış Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Fotoğraf makinesi ve kamera kullanıcıları, çekim sırasında hangi malzemeleri kullanacaklarına karar verirken, sahip oldukları bilgi birikiminden ve deneyimlerinden yararlanırlar. Bu süreçte karar verilmesi gereken konuların başında da kullanılacak çekim formatı, ışık kaynakları, makine ya da kamera türü ve objektifler gelir. Çalışmalarda, istenen çekimin teknik ve görsel niteliğine uygun farklı objektifler kullanılır. Fotoğrafçı çok genel bir çerçeveyle her şeyi görüntüleyebilir ya da konunun bir bölümünü dikkate alabilir. Çekilen fotoğraf içinde bir kişi de yer alabilir birden fazla kişi de olabilir. Bütün bu görüntüleme sürecinde fotoğrafçı bakış açısını belirlerken, kullanacağı objektif türüne de karar verir. Bütün parkın görüntüleneceği bir fotoğrafta kısa odak uzaklıklı (geniş açı) objektif kullanılması gerekecektir.

Görüntülemenin daha dar bir alanı kapsayacağını düşünürsek, normal odak uzaklıklı bir objektifin kullanılması gerekeceği açıktır. Eğer çekilecek fotoğraf genel ya da konunun geniş bir bölümünü değil de detaylı bir görüntülemeyi gerektiriyorsa, seçilecek objektif uzun odak uzaklıklı (telefoto) bir objektif olacaktır (Fotoğraf: 3.1, 3.2 ve 3.3).

Normal Odak Uzaklıklı Objektiflerin Görüntü Özellikleri

Normal odak uzaklıklı objektifler, normal açılı objektifler olarak da tanımlanırlar. Buradaki normal sözcüğü, standart anlamına gelmektedir. Normal ya da standart tanımlaması da, doğrudan doğruya, nesnelerin insan gözünün görüp algıladığı biçimiyle algılandığı, görüntülendiği durumları tanımlar. Hiç şüphe yok ki, normal dışında kalan (kısa ve uzun odak uzaklıklı) objektifler, görüntüleri insan gözünün gördüğü biçimin dışında algılar ve görüntülerler.

Hem kısa, hem normal, hem de uzun odak uzaklıklı objektiflerin tamamı için yapılabilecek ortam tanımlama, hepsinin sabit odak uzaklığına sahip olmalarıdır. Bu objektifler için “Asal Objektif” (prime lens) tanımlamaları da kullanılır.

Bakış Açısı : Görüntünün kaydedildiği film ya da algılayıcı yüzeyinin köşeden köşeye olan mesafesi, o görüntü alanı için normal objektifin de odak uzaklığını vermektedir. Küçük format makinelerin 35 mm. formatı olarak da tanımlandığını hatırlayalım. Genel kabul gören anlayış ise, yaklaşık 45 ya da 50 mm. odak uzaklığına sahip olan objektifleri normal objektif olarak kabul etmektedir.

Görüntü özelliklerini dikkate alırsak, bu ölçüye yakın olan kısa ve uzun odak uzaklıklarının arasında yer alan objektifleri normal odak uzaklıklı olarak tanımlayabiliriz.

Yığılma ve Boşluk Etkisi : Yığılma ve boşluk etkisi, normal odak uzaklığında genellikle çok belirgin olmaz. Özellikle geniş alanları görüntüleyen çekimlerde yığılma etkisiyle hemen hemen hiç karşılaşılmazken, yakın planda ve dar alanlarda yapılan çekimlerde az da olsa, yığılma algılanabilir. Boşluk etkisi ise gözümüzün algıladığından farklı olmayacaktır. Birbirinin ardı sıra yer alan nesnelerin aralarında kalan boşluklar, gözle algıladığımızla aynı etkiyi verecek, aynı oranda algılanacaktır (Fotoğraf: 3.4 ve 3.5).

Perspektif ve Oran: Perspektif; nesnelerin belli bir görüş noktasına göre, belli bir yüzeye gerçek görüntüsüyle aktarılmasıdır. Böylelikle ikiboyutlu yüzeyde üçboyutlu, derinlemesine görünüş sağlanabilir. Fotoğraf, sinema ve televizyon ikiboyutlu yüzeye sahiptir (genişlik ve yükseklik). Objektifler üçboyutlu dünyayı ikiboyutlu bir alana indirger.

Perspektif, görüntü sanatlarının hemen hemen hepsinde en önemli unsurlardan biridir ve görüntüde oluşan çizgilerin yönüne göre sınıflandırılır. Bunlar tek kaçışlı, iki kaçışlı ve üç kaçışlı perspektif olarak sınıflandırılabilir. Normal odak uzaklıklı ya da standart objektif olarak tanımladığımız objektiflerle yapılan çekimlerde bakış açısı ve perspektif ön plan ve arka plan arasındaki en hoş ve doğal dengeyi verir. Normal odak uzaklıklı objektifler, perspektif üzerindeki etkisiyle de gerçekçi görüntüleme yapılması istenen durumlar için idealdir.

Normal odak uzaklıklı objektifler perspektif üzerinde her ne kadar önemli bir bozulma yaratmasa da, film ya da algılayıcı yüzeyinin görüntü yüzeyine paralel olmaması, açılı durması, perspektifte bozulmalara yol açacaktır. Makineden uzaklaşan nesnelerin küçülmesi bir yandan da perspektif algısını yaratmakta, görüntüye derinlik etkisini kazandırmaktadır. Normal odak uzaklıklı objektiflerin kullanıldığı çekimlerde oranlarda göze çarpan bir değişme ve bozulma algılanmaz. Ardışık objelerin yer aldığı bir görüntüde makineye en yakın obje ile en uzaktaki objelerin birbirlerine olan oranları gerçekte olduğundan daha farklı olmayacaktır.

Net Alan Derinliği: Normal odak uzaklıklı objektiflerle fotoğraflanan alanlarda net derinliği de orta düzeyde gerçekleşecektir. Buradaki orta düzey tanımlamasının kısa ve uzun odak uzaklıklı objektiflerle kıyaslamadan ortaya çıktığını belirtmemizde yarar var. Buna göre, normal odak uzaklığına sahip olan objektifler uzun odak uzaklıklı objektiflerden daha fazla, kısa odak uzaklıklı objektiflerden daha az net alan derinliği sağlarlar. Biraz da bu özellikleri nedeniyle günlük standart kullanımın yanı sıra kent, cadde ve sokak fotoğrafları ile belgesel fotoğrafları normal odak uzaklıklı objektiflerle çekilir. Normal odak uzaklıklı objektiflerin önemle belirtilmesi gereken bir özelliği de, en geniş diyafram açıklıklarını veren objektifler olmalarıdır. Bu durum özellikle portre, obje çekimleri ve sanat fotoğrafları için önemli ölçüde öncelikli bir seçenek oluşturabilir (Fotoğraf: 3.7).

Net alan derinliğini çok azaltabilen objektiflerle çekilen fotoğraflarda özellikle zemini oluşturan arka planlarda önemli ölçüde netsizlik oluşur. Normal odak uzaklığı bu konuda da fayda sağlayabilmektedir. Bu netsizliğin fotoğraf dilindeki karşılığı “Bokeh etkisi”dir. Türkçe’de “netsizlik düzeyi” olarak tanımlayabileceğimiz bu durum, netsizliği oluşturan alandaki dokunun fotoğrafa kattığı estetik nedeniyle özellikle tercih edilebilmektedir.

Ayıklama : İç ya da dış mekân ayrımı olmaksızın, fotoğraf çekimlerinin en önemli aşamalarından biri görüntünün çerçevelenmesidir. Diğer bir deyişle, hangi nesnelerin görüntü alanına dâhil edileceği, hangilerinin çerçeve dışında bırakılacağı bu aşamada belirlenir. Kısa odak uzaklığına sahip objektifler genellikle geniş alanları görüntülediği için, normal ve uzun odak uzaklıklı objektiflerin ayıklama özelliklerinin daha fazla olduğu açıktır.

Nesne Hareketine Etkisi: Tek kareden oluşan fotoğraf görüntüsü, hareketli nesnelerin hareket hızlarını, çekim hızıyla bağlantılı olarak farklı biçimlerde yansıtır. Çekimi yapılan nesne ya da konunun hızı, hareket yönü ve uzaklığı bu hareketin görüntüye yansıma biçimini doğrudan etkileyecek ve belirleyecektir. Her biri ayrı bir hız içeren eylemler, fotoğrafın çekim hızıyla bağlantı lı olarak farklı görsel etkiler halinde görüntülenirler. Hareketin yönü de doğal olarak önemlidir; makineye paralel hareket eden bir nesne, karşıdan makineye doğru hareket eden bir nesne ve çapraz açıdan makineye hareket eden bir nesnenin hızları farklı biçimde algılanır (Fotoğraf: 3.9, 3.10 ve 3.11.).

Makine Hareketine Etkisi : Normal odak uzaklıklı bir objektif kullanılarak yapılan bir fotoğraf çekiminde çekimi yapan kişi de hareket halinde olabilir. Bu durumda fotoğraf makinesinin hareket hızı da dikkate alınmalıdır. Görüntünün net kaydedilmesi diğer bir deyişle hareketin dondurulması için, hareket hızı ile objektifin odak uzaklığı arasındaki ilişki dikkate alınmalıdır. Çekim hızını artırmak genellikle netlikte bir artış sağlar. Yüksek çekim hızlarına rağmen yakın planların net görüntülenmesi ise mümkün olmayabilir (Fotoğraf: 3.12).

Benzer durum, hava fotoğrafçılığında da büyük önem taşır. Özellikle helikopter ile yapılan hava çekimlerinde fotoğrafçı belirli bölgelerde helikopterin konumunu korumasını, havada asılı kalmasını isteyebilir. Bu durumda helikopterin sarsıntısı çok fazlalaşır. Bu da helikopter gövdesindeki sarsıntının fotoğrafçıyı dolayısıyla görüntüyü titretmesi anlamına gelir. Hava çekimlerinde mümkün olabildiğince normal odak uzaklıklı objektiflerin tercih edildiğini dikkate alırsak, fotoğraf makinesinin sarsıntıyı algılamaması için yüksek örtücü hızlarının tercih edilmesi gerektiği açıktır (Fotoğraf: 3.13). Video kameralar için başka bir hareket biçimine özellikle değinmemiz gerekir. Sinema ve video kameralarıyla yapılan çekimlerde zaman zaman ray sistemi kullanılmaktadır. Kamera, yere döşenen bir ray sistemi üzerinde tren gibi ilerleyerek konuyu paralel bir konumda izler ve görüntüleme yapar (Fotoğraf: 3.14). Kameralar normal odak uzaklıklı objektiflerle bu çekimi yaptıklarında, görüntüledikleri alanda oluşan hareket izleyiciyi rahatsız etmeyecek ölçüde yavaş algılanır.

Normal Odak Uzaklıklı Objektif Kullanımının Sağladığı Kolaylıklar

Görüntüye hem fazla yaklaşmanın hem de uzak kalmanın sorun yaratabileceği durumlarda genellikle normal odak uzaklıklı objektifler kullanılır. Normal odak uzaklıklığı, görüntülemede herhangi bir nesnenin ön plana çıkarılması gerektiğinde önemli kolaylıklar sağlayabilir. Çok büyük diyafram açıklıklarına sahip olabildikleri için net alan derinliğini önemli ölçüde azaltabilen bu objektifler, ön ve arka planda yaratabildikleri aşırı netsizlik nedeniyle bazı çalışmalarda özellikle tercih edilirler. Netleme mesafesi açısından bakıldığında da önemli bir kolaylık, normal objektiflerin çok yakın planları netleyebilmesidir.

Normal odak uzaklığı kullanımında perspektif algısı normal değerlerde kalır. Nesnelerin perspektif özelliklerinde çok büyük değişimler yaşanmaz.

Aralarında mesafe bulunan nesneler, normal odak uzaklıklı objektiflerle görüntülendiklerinde oransal farklılıklarını önemli ölçüde korurlar.

Fotoğrafın aktardığı bilgi ve mesaj içeriği ile ilgili olarak, doğallık, gerçeklik gibi özellikler ön plana çıkarılmak istendiğinde normal odak uzaklıklı objektifler tercih edilmelidir. Bu tür objektiflerin optik etkileri, görüntülenen konunun bütün doğallığı ve çıplaklığıyla aktarılmasına önemli ölçüde katkı sağlarlar.

Çekim yapılan mekânın gerçek fizik ve duygusal etkisinin bire bir aktarılması söz konusu olduğunda, normal odak uzaklığı tercih edilmelidir.

Normal odak uzaklıklı objektifler, nesne hareketinin görüntülenmesinin yanı sıra, kamera veya fotoğraf makinesinin hareketli olması gibi durumlarda da optik etkileri normalleştirmek, görüntüyü “sıra dışılık” etkisinden çıkarmak amacıyla tercih edilebilirler.

Normal odak uzaklıklı objektifler çok büyük diyafram açıklıkları sunarlar. Bu yüzden de özellikle ışık koşullarının iyi olmadığı, diğer bir deyişle zayıf ışıklı ya da karanlık ortamlarda yapılan çekimleri önemli ölçüde kolaylaştırır, sehpa kullanmadan fotoğraf çekebilmeye olanak sağlarlar.

Normal objektifler, görsel olarak çok gösterişli değildirler. Bu yüzden görüntülenen ile görüntüleyen (fotoğrafçımodel) etkileşimine daha az yol açarlar. Normal objektiflerin önemli özelliklerinden bazılarını da taşıma ve kullanım kolaylığı, performans, boyut ve optik kalite gibi unsurlar oluşturmaktadır.

Sabit odak uzaklıklı objektiflerin bir başka yararlı ortak özelliği de, ışık geçirgenliklerinin değişebilir odak uzaklıklı objektiflere göre daha fazla olması ve daha yakın alanlara net yapabilme yetenekleridir.

Genel bir tanımlamayla mm.’de 70-80 civarında çizgi ayırt edebilen bir objektif keskin olarak tanımlanabilir. Bu gösterge özellikle normal odak uzaklığında doğru çalışmaktadır. Uzun ve kısa odak uzaklıklarında keskinlik ölçüsü düşer.

Normal Odak Uzaklıklı Objektif Kullanımının Neden Olduğu Sınırlılıklar ve Sorunlar

Normal odak uzaklıklı objektiflerle çalışırken geniş olmayan bir açıyla görüntüleme yapılmaktadır. Bu nedenle, objektifin sağladığı bakış açısı zaman zaman yeterli olmayabilir. Bu da özellikle kapalı mekânlarda fotoğrafçı için önemli bir kısıtlılık yaratabilmektedir (Fotoğraf: 3.16, 3.17 ve 3.18).

Özellikle sayısal fotoğrafla ortaya çıkan küçük boyutlu (APS-C) algılayıcılar, yetersiz görüntü alanı sorununun daha fazla yaşanmasına neden olmaktadır. Birçok makinenin taşıdığı bu özellik nedeniyle normal odak uzaklıklı objektifler, uzun odak uzaklıklı gibi algılanmaktadır. Bu, bakış açısının daralması anlamına gelir. Sorun bütün objektifler için geçerli olmakla beraber, en çok normal ve uzun odak uzaklıklı objektifler için geçerlidir.