Tarih Felsefesi 1 Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Descartes tarihin bir bilgi dalı olduğunu düşünmekte midir?

Descartes tarihin bir bilgi dalı olduğuna inanmamaktadır.

Historia civilis Bacon tarafından nasıl yorumlanmaktadır?

Historia civilis ile işaret edilen olaylar yığını, Bacon’da düzenlilikten uzak, rastlantısal ve bireysel olgular olarak yorumlanmış ve böyle olgulardan yasaların elde edilemeyeceği sonucuna varılmıştır.

Düş Kurma (Phantasia) Olarak Tarih nedir?

En iyi tarihçilerin bile, olduğundan daha görkemli göstermek yoluyla geçmişi çarptırmalarıdır.

16. yüzyılda söz edilen kaç türlü historia vardır ve bunlar nelerdir?

16. yüzyılda üç türlü historiadan söz edilmiştir: • Historia Divina-yani tanrısal tarih • Historia Naturalis-yani doğa olaylarının bilgisi • Historia Civilis ya da Historia Humana-yani insan-toplum olaylarının bilgisi

Hugo Groitus’un hukuk felsefesinde önemli bir milat kabul edilen eseri ve önemi nedir?

Hugo Grotius, hukuk felsefesinde önemli bir milat olarak kabul edilen De Iure Belli et Pacis (Savaş ve Barış Hukuku Üzerine) adlı yapıtında, pozitif (insanın koyduğu) hukuk ile doğal hukuk arasında bir ayrım yapar.

Historia’nın bilgikuramsal anlamda bir yere oturtulması yönündeki ilk ciddi girişim hangi düşünürde görülmektedir?

Historia’nın bilgikuramsal anlamda bir yere oturtulması yönündeki ilk ciddi girişim, Francis Bacon’da görülmektedir.

Temelleri Rönesans döneminde atılan Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nde insanın denetimi kimin elindedir?

Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nin insanın denetimini Tanrı yerine doğaya teslim etmesi anlayışının temelleri de Rönesans döneminde atılmıştır.

Rönesans’ta gelişen otoritelerden bağımsızlaşma talebinin Hümanizm ve Reform hareketleriyle birlikte artmasının etkileri sonucunda Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nin temel kavramları arasına giren kavram nedir?

Rönesans’ta gelişen otoritelerden bağımsızlaşma talebinin Hümanizm ve Reform hareketleriyle birlikte artmasının etkileri sonucunda özgürlük kavramı Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nin temel kavramları arasına girmiştir.

Tarihsel dönemlerin günümüzde hala kullanılagelen şekli olan Antikçağ, Ortaçağ ve Yeniçağ şeklindeki ayrımını kime borçluyuz?

Tarihsel dönemlerin günümüzde hala kullanılagelen şekli olan Antikçağ, Ortaçağ ve Yeniçağ şeklindeki ayrımını 16. yüzyıl düşünürü Jean Bodin’e borçluyuz.

Usçuluk nedir?

Felsefe Sözlüğü’ne bakıldığında, usçuluğun, “yaşama yön vermede biricik araç olarak usun doğru ve gereği gibi çalışılmasını gören, usa uygun yaşamı tek doğru yol olarak gören anlayış ya da yaşama felsefesi” şeklinde açıklandığı görülür.

Usçu düşünürler hangi özellikleri taşırlar?

Dünyanın anlaşılır ve düzenli bir yapısı olduğu, insan usunun bu düzeni ve düzenliliği saptayarak kavrama yeteneğine neredeyse “îmân etme” düzeyinde bel bağlamış, bunu yaparken de son durağında “yeryüzü cenneti” bulunan çizgisel bir tarih tasarımının belirlediği iyimserliğini taşımaktadırlar.

Usçu düşünürlerin sahip oldukları önkabuller nelerdir?

Usçular doğuştan (innata) gelen bazı doğrulukların bulunduğu, bilimin dahi malzemesinin bu doğuştan kavramlardan tümdengelimle türetildiği, gerçeklik hakkında kesin ve apaçık bilginin matematikte görülen modeli temel alarak edinilebileceği yönlü önkabullere sahiptirler.

Epistemoloji terimi nedir?

Epistemoloji teriminin kökü, Eski Yunanca’ya dayanır. “Sağlam temelli, hakiki bilgi” anlamında kullanılan episteme ile günümüzde de pek çok disiplinin sonunda “bilim”, “araştırma”, “yasa”, “açıklama, kuram” gibi anlamlarda kullanılan logos sözcüklerinin birleşiminden oluşan epistemoloji, dilimizde “bilgi kuramı”, “bilgi felsefesi” gibi terimlerle karşılanmaktadır.

John Locke hangi düşünceyi savunmaktadır?

Locke, bilginin kaynağı, doğruluğu ve sınırları sorunlarıyla çerçevesini çizdiği epistemolojiyi özel bir felsefe disiplini olarak öne çıkarır ve tanrı, evren, yaratılış, ruh-madde ilişkisi gibi konular üzerinde spekülasyonlar yapmadan önce, insan bilgisinin kaynaklarının, sınırlarının araştırılması, yani epistemolojinin temel sorunlarıyla hesaplaşılması gerektiğini savunur.

16. yüzyılda tarih yazıcılığı neyin etkisi altındadır?

16. yüzyılda tarih yazıcılığı bir yandan tanrıbilimsel eğilimlerin etkisinde kalmayı sürdürürken, öte yandan laikleşme sürecine de girmeye başlamıştır.

Siyasi tarihin kurucusu kim olarak kabul edilebilir?

Macchiavelli’nin görüşleriyle siyasi tarihin kurucusu olduğu söylenebilir.

16. ve 17. yüzyıllarda tarih yazımı için ne söyleyebiliriz?

16. ve 17. yüzyıllarda tarih yazımının tanrıbilimden giderek bağımsızlaşmaya başladığını söyleyebiliriz. 17. yüzyıl başlarında “tarihsel bilgi” sorununun ortaya çıktığı ve bu soruna kuramsal (teorik) ve yöntembilgisel (metodolojik) açılardan yaklaşma denemelerinin yapıldığı da saptanmıştır

16. ve 17. yüzyıllarda tarihin yeri nedir?

Rönesans ve Reform gibi süreçlerden geçen Avrupa’da, 16. ve 17. yüzyıllarda, tarihin henüz bir “bilim” statüsüne yükselmediği, aksine yalnızca geçmişten ders çıkarmak için yararlanılan bir yazıcılık türü olduğu saptanabilir

Rönesans’ta felsefeyi yapanların kimliklerinde görülen değişim nedir?

Rönesans’ta felsefeyi yapanlar ve işleyenler Ortaçağ’daki gibi din adamı değil, yazarlar, araştırmacılar, üniversitelerin öğrencileri olmuştur.

Yeni Çağ’da Epistemolojiyi özel bir felsefe disiplini olarak ortaya çıkaran kimdir?

Yeni Çağ’da Epistemolojiyi özel bir felsefe disiplini olarak ortaya çıkaran John Locke’dur.

Rönesans’ta insan ve ulusların konumları nedir?

Rönesans’ta insan tekrar evrenin merkezine, hem de bir mikrokosmos olarak yerleşmiş, uluslar da birer birey gibi kendine özgülükleri olan yapılara kavuşmaya çalışmışlardır

Laikleşme süreci içerisinde Historia’nın yeri nedir?

Laikleşme süreci içinde, Historia’nın 15. yüzyıl ortalarında artık üniversitelerde okutulan bir ders, yani akademik yönü de olan biri disiplin olma kimliğine kavuştuğu, fakat bu disiplinden anlaşılan şeyin, yine Antikçağ ve Ortaçağ etkileriyle, retorik ve şiir sanatının yanında yer verilen bir yazın türü olduğu, ilk bakışta saptanabilir.

Empeiria nedir?

Empeiria, İngilizce’deki “empiricism” teriminin ve akımının kökenindeki Yunanca sözcüktür. Empeiria, algı kapsamına giren, duyumlarımızla erişebildiğimiz sanı bilgisinin temelini oluşturur.

Ara nedencilik nedir?

Descartes’ın ruh ve beden olarak aşılmaz sınırlarla birbirinden ayırdığı iki sonlu tözün insanda nasıl bir araya gelebildiği sorununu çözmek üzere yola çıkan Arnold Geulincx ve Nicholas Malebranche, bu iki tözün birbirini etkilemesi için Tanrı’yı bir ara neden (occasion) olarak göstermeye çalışmıştır. Bu görüşe ara nedencilik (occasionalism) adı verilir.

İnsanı evrenin merkezine yerleştiren Yeniçağ evren kavrayışının temel bir aksiyomu olan Descartes’in bilinen sözü nedir?

İnsanı evrenin merkezine yerleştiren Yeniçağ evren kavrayışının temel bir aksiyomu olan Descartes’in bilinen sözü “Düşünüyorum, öyleyse varım” (“Cogito, ergo sum”)dır

Rönesans nedir?

Rönesans (Renaissance) Fransızca’da “yeniden doğuş” anlamında kullanılan bir sözcüktür. Avrupa’nın Antikçağ Yunan kültürünü keşfederek yeniden kendisini inşa etmesi sürecinin de adıdır

Hugo Grotius tarih sürecinin önemine hangi açıdan değinmiştir?

Hugo Grotius, tarih sürecinin önemine, pozitif hukukun kavranması bağlamında değinmiştir. Ona göre pozitif hukuk, ancak konulduğu zaman, yer ve durumdaki insan-toplum koşullarının bilinmesiyle, yani tarihsel zeminde kavranabilir

16. Yüzyıl çerçevesinde sözü edilen bilgi anlayışlarının ortak noktası nedir?

16. yüzyıl çerçevesinde sözünü edilen bilgi anlayışları ve historia’ya ya da onun verdiği bilginin değerine ilişkin yaklaşımlar, daha çok deneyci (empiricist) bir epistemolojiden beslenmektedir.

Avrupa’daki 17. yüzyıl için en belirgin özellik ne olmuştur?

17. yüzyıl, Avrupa’da belirgin ölçüde bir usçuluk (rationalism) yüzyılı olmuştur.

Modern Felsefenin Babası olarak anılan düşünür kimdir?

17. yüzyıla damgasını vuran ve kendisinden sonra gelenleri de bir hayli etkileyen René Descartes (1596-1650), düşüncesindeki özgün ve sentezci yönleriyle “Modern Felsefenin Babası” nitelemesiyle de anılır

Descartes’ın felsefesindeki sistemli kuşkuculuğunun ve eleştirel ilkelerinin doğrultusunda ortaya çıkan ve tanımaya dayanan tarih yazımı okulunun eleştirel süzgeç kuralları nelerdir?

İlgili tarih yazımı okulunun eleştirel süzgeç yöntemi kuralları şunlardır: • Descartes’ın hiçbir otoritenin bizi, gerçekleşmesinin olanaksız olduğunu bildiğimiz şeye inanmaya zorlama hakkı yoktur şeklindeki örtük kuralı • Farklı otoritelerin birbiriyle karşılaştırılarak uyumlu kılınması gerektiği kuralı • Yazılı otoritelerin edebî olmayan kanıtların kullanılarak sınanmaları gerektiği kuralı

Hümanizm nedir?

Hümanizm, insanın, gitgide de ulusların, birey olma, bireysellik kazanma çabalarını içeren, temel sloganı “daha çok insan, daha az tanrı” olan bir akımdır

17. Yüzyılı karakterize eden başat düşünür kim olarak anılmaktadır?

Bu çağı karakterize eden başat düşünür Descartes olarak anılmaktadır.

Gottfried Wilhelm Leibniz tarih bilgisini nasıl ele almaktadır?

Leibniz, tipik bir 17. yüzyıl düşünürü olarak, ussal bilmeyi historik bilmeden üstün tutar ve ussal bilmenin kendi doğrusunu varlığın kendisinde (essentia), historik bilmeninse doğrusunu varlığın görünümünde, yani varoluşta (existentia) bulduğunu savunur. Bu anlayışa göre varlığın kendisi hakkında bilgi edinmenin biricik aracı ustur ve asıl varlık bilgisi, yani zorunlu olanın bilgisi, ussal bilgidir. Yine bu anlayışa göre, historik bilgi de varoluştaki olguların bilinmesi ya da olumsal (contingent) alanın bilgisidir. Böylelikle Leibniz, tarih bilgisini mantıksal açıdan olasılık kavramı çerçevesinde değerlendirmeye uygun bir konuma indirgemiş olur.

Hümanizm akımı ile ortaya çıkan çabalar ne gibi sonuçlar doğurmuştur?

Hümanizm ile öne çıkan bu çabaların etkileri, dinde de Reform isteklerinin artmasına, hatta bu sürecin sonunda Protestanlık adı verilen yeni bir Hıristiyan mezhebinin doğmasına kadar uzanır.

Bacon’a göre bilim nedir?

Bacon’a göre “bilim”, salt us temelindeki düşünmeyle varlığa yönelme yerine, “historik veriler”in, olguların, planlı ve düzenli bir incelemesini gerektiren bir etkinliktir.

Bacon bilim kavramını tam olarak neye dayandırmaktadır?

Bacon, “bilim” kavramını tam olarak historia naturalis’e dayandırmaktadır. Felsefeciler için de bir yol çizmiş olur ve bu yol, elbette “doğa bilimleri”nden başkası değildir, çünkü “yasa” elde etmeye olanak tanıyan düzenli olgular yalnızca doğadaki olgulardır ve bir theoria etkinliği de yalnızca böyle olgulara yönelebilir.

17. yüzyıl ne çağı olarak adlandırılmaktadır?

17. Yüzyıl us çağı olarak adlandırılmaktadır

Niccolo Macchiavelli’nin tarih yazıcılığı görüşü nedir?

Macchiavelli, tarih yazıcılığının “devletler arasındaki düşmanlık ve ikiliklerin nedenleri”ni siyasi açıdan araştırılması› gerektiğini savunmuştur. Macchiavelli’ye göre olayları gerçek nedenleriyle anlatan böyle bir siyasi tarih yazımı, her şeyden önce geçmişi doğru olarak bilmeye şiddetle gereksinim duyan devlet yöneticilerine pragmatik bir hizmet sunacaktır

Pyrrhonculuk/Kuşkuculuk nedir?

Tarihsel anlatıların geçmişe ilişkin güvenilir açıklamalar olmadığı anlamına gelir.

Faydacılığa Karşı Tarih Tasarımı nedir?

Güvenilmez anlatılar gerçekte neyin olanaklı olduğunu anlamamıza ve dolayısıyla şimdide etkin bir biçimde eylememize yardımcı olamaz-ki bu düşünce, 19. yüzyıl filozofu Hegel’in Tarih Felsefesi’ne Giriş adlı yapıtının başında yer alan: “Tarihten öğrenilecek en temel ders, insanların tarihten hiçbir şekilde ders almadıklarıdır.” sözlerinde tekrar ifade bulmuştur

Rönesans ile ilgili dikkat çeken dört ana nokta nedir?

Rönesans ile ilgili dikkat çeken dört ana nokta şunlardır: • Çok seslilik • Bireyselliğin ön plana çıkması • Araştırmacıların ve felsefecilerin kimlikleri • Ulusal dillerde yapıt yazımının başlaması

Tarihsel kaçakçılık nedir?

Tarihçinin yurdundan uzakta yaşarken kendi çağına yabancılaşan bir gezgin olduğu anlamına gelir.

Descartes, Metot Üzerine Konuflma adlı yapıtının ilk bölümünde tarihe ilişkin serimlediği yaklaşımlarla, birbirinden ayrılmasında yarar bulunan hangi dört noktayı vurgulamıştır?

Collingwood’a göre birbirinden ayrılmasında yarar bulunan hangi dört nokta şunlardır: • Tarihsel Kaçakçılık • Pyrrhonculuk/Kuşkuculuk • Faydacılığa Karşı Tarih Tasarımı • Düş Kurma (Phantasia) Olarak Tarih

Rönesans sürecinin en dikkate değer akımı nedir?

Rönesans sürecinin en dikkate değer akımı hümanizmdir.

16. ve 17. yüzyıllardaki deneyci ve usçu düşünürlerin tarih anlayışı üzerine tutumları nasıl olmuştur?

Deneyci ya da usçu tüm düşünürler, 16.-17. yüzyıllarda tarihe yaklaşımı belirleyen etkilere sahip olmuşlardır ve özellikle theoria-historia karşıtlığı açısından, bu düşünürlerin etkileri, bu karşıtlığı aşma çabası yerine, onu koruma çabasına zemin hazırlamıştır. Başka bir ifadeyle, 16. ve 17. yüzyıllar, bir yandan doğabilimini merkeze alan bilgi kuramı, öte yandan usçu felsefe anlayışı tarafından, bizim bugün anladığımız ve kullandığımız anlamıyla historia’ya karşı olumsuz bir tutuma sahip yüzyıllardır.

Avrupa’da us çağında olarak adlandırılan zaman dilimi nedir?

Avrupa’da 17. yüzyıl ortalarından 19. yüzyılın ilk yarısının sonuna (1850’lere) uzanan zaman dilimi, çoğu felsefe tarihçisince, “Us Çağı” olarak adlandırılmıştır.

Bacon’ın kendi bilim anlayışı ve theoria-historia arasındaki ilişki nasıldır?

Bacon, bir yandan “bilim” kavrayışında Antikçağ ve Ortaçağ düşüncesini karşısına alırken, diğer yandan insan-toplum olaylarının bilgisi anlamına gelen historia’yı (civilis) bilimsel bilgi sınıfından çıkarmış olur, yani theoria-historia karşıtlığını kendi bilim anlayışına taşımış olur.

Thomas Hobbes historik bilgiyi nasıl ele almıştır?

Thomas Hobbes da, Bacon ile benzer biçimde, historik bilgiyi “doğanın etkileri (effects of nature)” hakkındaki deneyim bilgisi ile “insanın toplu yaşam içindeki istençli eylemleri (voluntary actions of men in commonwealth)” hakkındaki deneyim bilgisi olarak ikiye ayırmıştır. İkinci anlamıyla historik bilgi-yani historia civilis, Hobbes’a göre de düzenli olgular içermeyen, theoria etkinliğine uygun olmayan, yalnızca ahlâk ve eğitim açısından dersler çıkarılmak üzere tarih yazıcıları tarafından yönelinmiş düzensiz malzeme yığını olmaktan öteye geçmez.

Bacon insan tininin algılanan olgularla ilişkisi sırasında hep etkin durumda olan hangi yetilerden söz eder?

Bacon insan tininin algılanan olgularla ilişkisi sırasında hep etkin durumda olan 3 temel yetiden söz eder: • Us (ratio) • İmgelem (phantasia) • Anımsama (memoria)

Bacon’ın söz ettiği insan tininin algılanan olgularla ilişkisi esnasındaki temel yetileri felsefe, şiir ve tarih ile nasıl ilişkilendirilmektedir?

Felsefe usa, şiir imgeleme ve geçmişte olup bitenler-yani tarih ise, anımsamaya dayanır

Fransızca’da “yeniden doğuş” anlamında kullanılan sözcük nedir?

Rönesans

İnsanın, gitgide ulusların, birey olma, bireysellik kazanma çabalarını içeren, temel sloganı “daha çok insan, daha az tanrı” olan bir akım nedir?

Hümanizm

Rönesans ile ilgili dikkati çeken dört ana nokta nelerdir?

1. Çok seslilik, 2. Bireyselliğin ön plana çıkması, 3. Araştırmacıların ve felsefecilerin kimlikleri ve 4. Ulusal dillerde yapıt yazımının başlaması olarak sayılabilir.

Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nin temel kavramlarından biri nedir?

Özgürlük

Yeniçağ Avrupa Medeniyeti’nin felsefe anlayışını etkileyen en önemli unsur nedir?

İngiliz felsefesindeki deneycilik

Macchiavelli, tarih yazıcılığının “devletler arasındaki düşmanlık ve ikiliklerin nedenleri”ni hangi açıdan araştırılması gerektiğini savunmuştur?

siyasi

Hukuk felsefesinde önemli bir milat olarak kabul edilen kitabın yazarı kimdir?

Hugo Grotius

Bacon’a göre us nedir?

İmgelem ve anımsama, insan tininin olgularla ilişki sırasında hep etkin durumda olan üç temel yetisidir.

Us Çağı hangi dönemi kapsar?

1650-1850 arası

Akılcılık

Descartes

Descartes tarihi nasıl tanımlar?

Ona göre tarih bir bilim değildir.

Hegel

Deskartesçı tarih yazımı okullarının adları nelerdir?

Tillemont ve Bollandist

Tillemont

Tarihsel bilgiye yüzeysel bilgi yakıştırmasını yapan kimdir?

Spinoza

Leibniz