Metafizik Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Metafiziğin konusu nedir?

Ontoloji anlamındaki metafiziğin konusu varolan ve varolabilen şeylerin tümüdür. Ancak bu metafiziğin tek tek şeylerin tümünü ayrı ayrı inceleme konusu yaptığı anlamına gelmez. Daha açık olarak, metafiziğin konusunun bütün şeylerin ontolojik kategori, kısaca kategori, denilen en üst türlerinden oluştuğunu söyleyebiliriz. Bu kategorilerin en önemlileri arasında nesne ile özellik kategorilerini gösterebiliriz.

Metafiziğin asıl amaçları nelerdir?

Metafiziğin asıl amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: (i) Varolan veya varolabilen bütün şeyleri kategorilere ayırıp bunlar arasındaki temel ilişkileri ortaya koymak. (ii) Bu kategorilerden hangilerine ait şeylerin varolduğunu hangilerinin varolmadığını araştırmak. (iii) Varolduğu gösterilmiş kategorilerin hangilerinin temel kategori olduğunu saptamak. (iv) Varolduğu gösterilmiş ancak temel kategori olmayan kategorileri, temel kategorilere indirgemek. (v) (i)-(iv) maddelerinde dile getirilmiş amaçlara ulaşırken, karşılaşılan problemleri ortaya koymak ve onlara çözüm önerileri getirmek. (vi) Yukarıdaki amaçları yerine getiren doğru metafizik önermelerden oluşan doyurucu bir metafizik kuram ortaya koymak.

Bir önermede analitik doğrudur ile sentetik doğrudur demek ne anlama gelmektedir?

Bir önerme analitik doğrudur demek bu önerme mantıksal doğrudur ya da mantıksal doğru olmamakla birlikte tanımlar yoluyla mantıksal doğruya indirgeniyor demektir. Bir önerme sentetik doğrudur demek bu önerme doğrudur ama analitik değildir demektir.

Bütün doğru önermeler kaça ayrılır?

Bütün doğru önermeler üç türe ayrılır: analitik a priori doğrular, sentetik a posteriori doğrular ve sentetik a priori doğrular.

Metafizik kuramın işlevleri nelerdir?

Metafizik kuramın işlevlerini, metafiziğin amaçlarına koşut olarak şöyle dile getirebiliriz: (i) Kuramın önermelerinde geçen kategori terimleri, varolan veya varolabilen bütün şeylerin ayrıldığı kategorileri dile getirir; metafizik önermelerin kendileri ise bu kategoriler arasındaki temel ilişkileri ortaya koyar. (ii) Metafizik önermeler aynı zamanda bu kategorilerin hangilerinin varolduğunu dile getirir. (iii) ilkel kategori terimleri temel kategorileri adlandırır. (iv) Kuramın tanımları, tanımlanmış kategori terimlerinin adlandırdığı (temel-olmayan) kategorileri, yani türetilmiş kategorileri, ilkel terimlerinin adlandırdığı temel kategorilere indirgenmesini sağlar. (v) Metafizik kuramın aksiyomları, tanımları ve bunlardan mantıksal çıkarımlarla türetilebilen önermeler, doğru olduğu iddia edilen metafizik önermeleri oluştur.

Metafizik kuramının işlevleri nelerdir?

Metafizik kuramın işlevlerini, metafiziğin amaçlarına koşut olarak şöyle dile getirebiliriz: (i) Kuramın önermelerinde geçen kategori terimleri, varolan veya varolabilen bütün şeylerin ayrıldığı kategorileri dile getirir; metafizik önermelerin kendileri ise bu kategoriler arasındaki temel ilişkileri ortaya koyar. (ii) Metafizik önermeler aynı zamanda bu kategorilerin hangilerinin varolduğunu dile getirir. (iii) İlkel kategori terimleri temel kategorileri adlandırır. (iv) Kuramın tanımları, tanımlanmış kategori terimlerinin adlandırdığı (temel-olmayan) kategorileri, yani türetilmiş kategorileri, ilkel terimlerinin adlandırdığı temel kategorilere indirgenmesini sağlar. (v) Metafizik kuramın aksiyomları, tanımları ve bunlardan mantıksal çıkarımlarla türetilebilen önermeler, doğru olduğu iddia edilen metafizik önermeleri oluştur.

Sınama yöntemi hangi ölçütlere dayanmaktadır?

Oluşturulan metafizik kuramın geçerliliğinin, yani kuramdaki aksiyom ve tanımların doğruluklarını sınama yöntemi ise şu ölçütlere dayanır: (i) Metafizik öndayanakların dile getirdiği kategorilere ilişkin varlık iddialarının açıklanması. Böyle bir açıklama, mümkün olduğu kadar çok sayıda metafizik öndayanağın (dile getirilmiş önermeler olarak) kuramın aksiyom ve tanımlarından mantıksal-matematiksel çıkarımlarla türetilmesi demektir. Aksiyom ve tanımların kendileri genellikle metafizik öndayanakların karşılığı değildir. (ii) Metafizik kuramın önermeleri arasında en üst derecede uyumluluk ve tutarlılık sağlanması. (iii) Metafizik kuramın aksiyomlarının yalınlığı ve ilkel terimlerin sayılarının mümkün olduğu kadar az olması. (iv) Yukarıda belirtildiği gibi, ilkel terimlerin anlamlarının bir yandan aksiyomlarla öte yandan somut sezgisel örneklerle açıklanması. (v) Kuramdaki metafizik önermelerin, ontolojik kategoriler ve dolayısıyla varlığın tümü üzerine doyurucu ve en geniş kapsamlı bilgileri dile getirmesi.

Metafiziğin yöntemini açıklayınız?

Metafiziğin yöntemi ise, bir yandan metafizik önermelerden oluşan bir metafizik kuramı oluşturmasına, öbür yandan bu önermelerin doğru olup olmadıklarının sınanmasına yöneliktir. Metafizik kuramın oluşturulmasındaki yöntem, tıpkı matematikte olduğu gibi aksiyomlaştırma ve aksiyomlar ile tanımlardan mantıksalmatematiksel çıkarsama yoluyla, erişilmek istenen tüm metafizik önermelerin türetilmesinden oluşur.

Varlık, olanaklı ve salt olanaklı nedir?

Varolan şeylere varlık, varolabilen şeylere de olanaklı şey diyoruz. Her varolan şey aynı zamanda varolabilen bir şey olduğundan, varlıklar da olanaklı şeyler arasında yer alırlar. Varlık olmayan olanaklı şeylere salt olanaklı şey diyeceğiz.

Bütün (olanaklı) şeyler nasıl sınıflandırılır?

Bütün (olanaklı) şeyler iki temel ontolojik ilişkiye dayanarak sınıflanır. Bunlardan biri ait olma öbürü de sahip olma ilişkisidir. Ait olma ilişkisi, daha yalın olan ilkel örnekleme ilişkisine, sahip olma ilişkisi ise daha yalın olan ilkel taşıma ilişkisine dayanarak tanımlanır.

Örnekleme ilişkisinin aksiyomlar sayılabilen koşullar nelerdir?

Aksiyom 1: A şeyi B şeyini örnekler ise, A şeyi tür değil, B şeyi de örnekleyen değildir. Aksiyom 2: Herhangi bir şey ya türdür ya da örnekleyendir.

Örnekleme ilişkisindeki aksiyomlara ve önermelere örnek veriniz?

Aksiyom 1: Ahmet, insani örnekler. Görüldüğü gibi, Ahmet bir tür değil, insan da bir örnekleyen değildir. (Dikkat edilirse Ahmet’in bedenini oluşturan hücreler, hücreleri oluşturan atomlar ve atomları oluşturan kuraklar ve elektronlar bizim kullandığımız anlamda Ahmet’in örnekleyenleri değil, onu oluşturan en küçük parçalarıdır.) Gene 2 kg, Ağırlık’ı örnekler. Burada 2 kg bir tür değil, Ağırlık ta bir örnekleyen değildir. Aksiyom 2: Ahmet, insan, 2 kg ve Ağırlık şeylerini ele alalım. Burada Ahmet ve 2 kg birer örnekleyen olup tür değildir. Öte yandan insan ve Ağırlık birer tür olup örnekleyen değildir. Önerme 1: Ahmet, Ahmet’in örnekleyeni değildir; insan, insanın örnekleyeni değildir; 2 kg, 2 kg’ın örnekleyeni değildir; Ağırlık, Ağırlık’ın örnekleyeni değildir. Önerme 2: Ahmet insanın örnekleyeni olup, insan Ahmet’in örnekleyeni değildir; 2 kg Ağırlık’ın örnekleyeni olup, Ağırlık 2 kg’ın örnekleyeni değildir.

Kaplam ve olanaklı kaplam nedir?

Bir türün varolan örnekleyenlerinin kümesine o türün kaplamı denir. Öte yandan bir türün tüm örnekleyenlerinin kümesine, o türün olanaklı kaplamı diyeceğiz.

Tümel ve tikel nedir?

Tümel şey, kısaca tümel, varolan ve/veya olanaklı örnekleyeni bulunan bir şeydir. Tikel şey, kısaca tikel, varolan ya da olanaklı örnekleyeni bulunmayan şey demektir. Buna göre tümeller sözünü ettiğimiz cinsler ve türler, tikeller ise bunların örnekleyenleridir.

Taşıma ilişkisinin yerine getirdiği koşulları dile getiren aksiyomlar nelerdir?

Aksiyom 3: A şeyi B şeyini taşır ise: (i) Hiçbir şey A’nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir. (ii) Hiçbir şey B’nin örnekleyeni değildir, yani B tikeldir. Aksiyom 4: (i) A şeyi B şeyini taşır ise, A bir taşınan değildir ve B bir taşıyıcı değildir. (ii) (a1, ... , an ) bileşik şeyi B şeyini taşır ise, a1, ... , an şeyleri birer taşıyıcı olur. Aksiyom 5: Her tikel ya bir şeyi taşır ya da bir şey tarafından taşınır.

Tümel ve tikel de elde edilen önermeler nelerdir?

1. Hiçbir şey hem tikel hem tümel değildir. 2. Her şey tümel veya tikeldir. 3. Her tümelin bütün örnekleyenleri tikel şeylerdir. 4. Her tikel en az bir tümelin örnekleyenidir.

Ait olma ilişkisini tanımlayınız?

A şeyi B şeyine aittir demek, A tikel olup B’nin örnekleyenidir veya A tümel olup B cinsinin türüdür demektir. Örneğin, (Ahmet belli bir kişi olduğunda), Ahmet insana, insan da Canlı’ ya aittir; belli bir altın külçesi Altın’a, Altın da Metal’e aittir; gene belli bir kırmızılık tonu Kırmızı’ya, Kırmızı da Renk’e aittir.

Söyleme ilişkisini tanımlayınız?

B, A şeyi için söylenir demek, A şeyi B şeyine aittir demektir. Söyleme ilişkisi, Ait Olma ilişkisinin evriğidir. Örneğin, insan Ahmet için, Canlı da insan için söylenir; Altın belli bir altın külçesi için, Metal da Altın için söylenir; gene Kırmızı belli bir kırmızılık tonu için, Renk de Kırmızı için söylenir.

A şeyi B şeyini taşır biçimindeki savların doğru olup olmadığını irdeleyiniz.

A şeyi B şeyini taşır biçimindeki savların doğru olup olmadığı, savın ortaya konulduğu zamana göre değişebilir. Örneğin, A, önümde soğumaya bırakılan bir bardak süt, B ise bu bardak sütün şu andaki sıcaklık derecesi olan 50 °C olsun. Buna göre A şeyi B şeyini taşır savı şu anda doğrudur. Oysa bir saat sonra bardaktaki sütün sıcaklık derecesi, diyelim, 20 °C’ye inerse, aynı A şeyi B şeyini taşır savı bu ikinci zaman anında yanlış olur. Böylece Taşıma ilişkisi’nin genellikle zamana bağlı olduğunu görüyoruz.

Yinelenebilir ve yinelenemez tikel özellikler nedir?

Birden çok sayıda şey tarafından taşınabilen özelliklere yinelenebilen tikel özellikler, yalnız bir şey tarafından taşınabilen özelliklere ise yinelenemeyen tikel özellikler denir.

Tümel özellik kategorisini tanımlayınız?

A şeyinin tümel özellik olması demek A şeyinin tümel olup bütün örnekleyenlerinin birer tikel özellik olması demektir.

Belirlenebilir ve belirlenmiş özellikler nedir?

Bazı tümel özelliklerin örnekleyenleri olan tikel özellikler arasında doğal bir sıralama bulunur. Örneğin bir tümel özellik olan Renk’in örnekleyenleri renk tayfında sıralanmış tek tek renk tonları, gene bir tümel özellik olan Ağırlık’ın örnekleyenleri pozitif reel sayılar gibi sıralanmış olan (0.01 kg, 0.1 kg, 1 kg gibi) tek tek ağırlıklardır. Bu çeşit bir tümel özelliğe belirlenebilir özellik veya kısaca belirlenebilir, örnekleyenlerine de bu belirlenebilirin altındaki belirlenmiş (tikel) özellikler veya kısaca belirlenmişler denir.

Nesne türü kategorileri nelerdir?

A şeyi bir nesnedir demek, (i) Hiçbir şey A’nın örnekleyeni değildir, yani A tikeldir ve (ii) Hiçbir şey A’yı taşımaz demektir. - A şeyi bir nesne türüdür demek, (i) A şeyi bir tümeldir (yani bir türdür) ve (ii) A şeyinin bütün örnekleyenleri birer nesnedir demektir.

Nesne türleri ile özellik türlerine ilişkin aksiyom nedir?

Her tümel ya bir nesne türüdür ya da bir özellik türüdür.

Dolaylı taşıma nedir?

Tikel özellikler, onları taşıyan nesneler ile örnekledikleri tümel özellikleri (yani özellik türleri) arasında bir ilişki kurar. Bu ilişkiye dolaylı taşıma denir.

Sahip olma ilişkisini tanımlayınız.

A şeyi B şeyine sahiptir demek, (i) A şeyi bir nesne, B şeyi bir tikel özellik olup A şeyi B şeyini dolaysız olarak taşır veya (ii) A şeyi bir nesne, B şeyi tümel özellik olup, A şeyi B şeyini dolaylı olarak taşır veya (iii) A şeyi bir nesne türü ve B şeyi bir tikel özellik olup, A şeyinin bir örnekleyeni olan X gibi bir nesne B tikel özelliğini dolaysız olarak taşır veya (iv) A şeyi bir nesne türü ve B şeyi tümel özellik olup, A şeyinin örnekleyeni olan X gibi bir nesne B tümel özelliğini dolaylı olarak taşır demektir.

İçinde olma ilişkisini tanımlayınız?

A şeyi B şeyinin içindedir demek B şeyi A şeyine sahiptir demektir.

Soyut ve somut şeyler nedir?

Uzay-zaman içinde yer almayan bütün şeylere (ister tümel ister tikel olsun) soyut şeyler, tersine uzay ve/veya zamanda yer alan şeylere somut şeyler denir.

Soyut tikele örnek veriniz?

Bazı metafizik kuramlara göre, matematiğin konusu olan sayılar ve kümeler gibi şeyler soyut nesnelerdir. Örneğin 6 sayısı bir nesnedir. Çünkü ne örnekleyeni ne de taşıyıcısı bulunur. Örnekleyeni olmadığından dolayı tikeldir. Öte yandan 6 sayısı soyuttur, çünkü uzay-zaman içinde yer almaz. Dolayısıyla böyle bir kuramda 6 sayısı bir tikel soyut nesnedir.

Somut tikeller kaça ayrılır? Kısaca açıklayınız.

Somut tikeller ikiye ayrılırlar, somut nesneler ve somut özellikler. Somut nesneler uzay ve/veya zaman içinde bulunan tüm canlı ve cansız şeylerdir. Somut bir nesneden soyutlama yoluyla, yani bazı özelliklerinin ayıklanması yoluyla, oluşan nesneye soyutlanmış somut nesne veya kısaca yarı somut nesne denir. Soyutlanmamış somut nesnelere, bazı bağlamlar da yarı somut olanlardan ayırt etmek için tam somut nesne diyeceğiz. Yinelenemez tikel özellikler olarak tanımlanan troplar somut tikel özelliklerdir.

Aristoteles’ e dayanarak bütün şeyler kaça ayrılmaktadır?

Aristoteles’e dayanarak, bütün şeylerin özellik türü, nesne türü, tikel özellik ve nesne kategorilerine ayrıldıklarını söyleyebiliriz.

Bütün fört şeylerin dört temel kategoriden başka temel kategoriler nelerdir?

Bu dört kategori dışında kalan başka temel kategoriler de ele alınmıştır. Bunların en önemlileri olay, önerme ile durum kategorileridir.

Olay nedir? Kaça ayrılır? Örnek veriniz.

Olay, ortaya çıkan şey demektir. Olayları fiziksel ve zihinsel olarak ikiye ayırabiliriz. Örneğin, Kanuni Sultan Süleyman’ın doğumu, Sokrates’in baldıran zehrini içmesi, Titanik gemisinin 14 Nisan 1912 tarihinde buzdağına çarpması, vb. olaylar fiziksel olaylardır. Öte yandan, şu anda varlık kategorilerini düşünmem, şu anda eve gitme istencim, vb. insan bilincinin içindeki olaylar zihinsel olaylardır.

Önerme nedir?

Önerme, doğruluk değeri bulunan, yani doğru veya yanlış olan, soyut bir şeydir.

Olaylarda üç öğe ayırt edilebilir. Bunları göz önünde bulundurarak olayları kaç türe ayırabilir?

Olaylarda üç öğe ayırt edilebilir. (i) Bir veya birden çok sayıda somut nesne, (ii) belli bir zaman ve/veya uzay bölgesi ve (iii) sözü geçen nesnelerin o zaman ve/veya uzay bölgesinde taşıdıkları özellik veya özellikler. Bu üç öğeyi göz önünde tutarak, olayları yalın olaylar ile (yalın olaylardan oluşan) karmaşık olaylar olmak üzere iki olay türüne ayırabiliriz. Bir fiziksel yalın olay, A gibi (tek ya da bileşik) bir somut nesnenin t gibi bir (zaman) anı ve u gibi bir (uzay) yerinde (bölgesinde) B-olma gibi bir tikel özellik taşıyışı demektir.

Bir tümcenin kullanım bağlamı kaç ögeden oluşur?

Bir tümcenin kullanım bağlamı, kısaca bağlamı şu öğelerden oluşur. (i) tümceyi kullanan (k gibi) bir kişi, (ii) tümcenin kullanıldığı (t gibi) bir zaman anı veya zaman aralığı ve (iii) tümcenin kullanıldığı (u gibi) (uzay) yeri veya bölgesi.

Tümceler kaça ayrılır?

Tümceler, bağlama-bağlı tümceler ile bağlamdanbağımsız tümceler olmak üzere ikiye ayrılabilirler. Birincileri aynı dile ilişkin farklı bağlamlarda, farklı doğruluk değeri olabilen önermeler dile getirirler. İkincileri ise aynı dile ilişkin bütün bağlamlarda aynı önermeyi dile getirirler, dolaysıyla da hep aynı doğruluk değerini alırlar.

Durumlar kaça ayrılır? Kısaca açıklayınız.

Durumlar gerçek olanlar ile gerçek olmayanlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Gerçek olanlara olgu, gerçek olmayanlara da salt olanaklı durum denir. Nitekim gerçek olmayan bu salt olanaklı durumların gerçek olmaları olanaklıdır. Bir önermenin doğru olması, bu önermenin karşılığı olan durumun gerçek olması, yani bir olgu olması demektir. Öte yandan bir önermenin yanlış olması, bu önermenin karşılığı olan durumun gerçek olmaması, başka bir deyişle bir olgu olmaması (yani salt olanaklı bir durum olması) demektir. Bu salt olanaklı durum, karşılığı olduğu önermeyi yanlış kılan şeydir. Örneğin, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu durum gerçek ise, yani bir olgu ise, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu önermesi doğrudur; gerçek değilse, yani salt olanaklı bir durum ise, Havanın t anında ve u yerinde yağmurlu olduğu önermesi yanlıştır.

Metafizik nedir ?

“Metafizik” teriminin kökeni Eski Yunanca “sonra” ya da “ötesi” anlamına gelen “meta” ön eki ile “doğa” ya da “fizik” anlamına gelen “phusis” sözcüğüne dayanmaktadır. “Metafizik” (“metaphysica”) terimi, tam olarak “ta meta ta physika biblia”, yani “fizik üzerine yazılan notlardan sonra gelen [notlar]” ifadesi, ilk
kez Rodoslu Andronikos tarafından Aristoteles’in bir kısmını “ilk felsefe” olarak
nitelendirdiği yazılarınwdan oluşan derlemeyi adlandırmak için kullanılmıştır.
Andronikos’un bu ifadeyi, Aristoteles’in “ilk felsefe”ye ilişkin metninin, “fizik”
üzerine yazılan metinden sonra geldiği için kullandığı düşünülmektedir. İşte “ilk
felsefe”ye ilişkin görüşleri içeren metin bugün “metafizik” sözcüğü ile adlandıran
alanın konularını oluşturmaktadır.

Ontoloji nedir ?

Aristoteles’in dediği gibi, varlığı varlık-olma dışında başka özelliklerine göre değil, salt varlık-olma özelliğine dayanarak inceleyen bir uğraşıdır. Bu ise tüm varlıkların ayrıldığı varlık kategorisi veya ontolojik kategori ya da kısaca kategori denilen en üst türlerin ve bunlar arasındaki ilişkilerin incelenmesi demektir. Buna da varlıkbilim anlamına gelen ontoloji denir

Metafiziğin asıl amaçları nelerdir ?

Metafiziğin asıl amaçlarını şöyle sıralayabiliriz: (i) Varolan veya varolabilen bütün şeyleri kategorilere ayırıp bunlar arasındaki temel ilişkileri ortaya koymak. (ii) Bu kategorilerden hangilerine ait şeylerin varolduğunu hangilerinin varolmadığını araştırmak. (iii) Varolduğu gösterilmiş kategorilerin hangilerinin temel kategori olduğunu saptamak. (iv) Varolduğu gösterilmiş ancak temel kategori olmayan kategorileri, temel kategorilere indirgemek. (v) (i)-(iv) maddelerinde dile getirilmiş amaçlara ulaşırken, karşılaşılan problemleri ortaya koymak ve onlara çözüm önerileri getirmek. (vi) Yukarıdaki amaçları yerine getiren doğru metafizik önermelerden oluşan doyurucu bir metafizik kuram ortaya koymak.

Bütün doğru önermeler üç türe ayrılır. Bunlar nelerdir ?

Bütün doğru önermeler üç türe ayrılır: analitik a priori doğrular, sentetik a posteriori doğrular ve sentetik a priori doğrular.

Tümel ve tikel kavramları nedir ?

Soyut ve somut kavramları nedir ?

Aristotales'in 4 temel kategorisi dışında yer alan diğer kategorilerden en önemlileri hangileridir ?