Sağlıklı Yaşam Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bağımlılık nedir?

Kişinin bağımlı olduğu nesneye/maddeye gereksinim duyması, ondan uzaklaşamaması, ulaşamadığında yoksunluk belirtileri göstermesi, bulamadığında diğer gereksinim duyduğu insani ihtiyaçlarından ve günlük yaşam özelliklerinden vazgeçip onu öncelemesi, o nesne/maddeyi yoğun arama davranışı içine girmesidir.

Bağımlılık türleri nelerdir?

İki tür bağımlılık söz konusudur:
• Fiziksel Bağımlılık: Tütün, alkol ve maddenin varlığına karşı duyulan fizyolojik bir istektir. Bu isteği karşılamak için kullanması gerekir. Zamanla uyum geliştiği için de alınan doz yavaş yavaş yükselir. Madde alınmadığı zaman, fizyolojik uyumun bozulmasına bağlı olarak fiziksel belirtiler çıkar.
• Psikolojik Bağımlılık: Alışkanlık da denir. Kişinin duygusal ya da kişilik yapısı gereği, gereksinimlerini tatmin etme ya da giderme amacıyla o maddeye düşkünlüğü, bağımlı olduğu maddenin yarattığı psikolojik etkiyi yeniden yaşamak için güçlü bir isteğin olmasıdır.

Psikoaktif madde nedir?

Merkezî Sinir Sisteminde (MSS) önemli derecede uyarma veya depresyon oluşturan, algılama, duygu durum, zihinsel durum, davranış ve motor
(hareket sistemi) fonksiyonlarda bozukluk yapan maddelerdir.

Uyuşturucu madde nedir?

Beyin işlevlerini doğrudan etkileyerek uyuşturma özelliği olan, duymaz hâle getiren, fiziksel ve psikolojik bağımlılığa yol açan, tutku oluşturan, kişisel ve toplumsal yönden ekonomik ve sosyal çöküntü oluşturan, bağımlılık yapıcı maddelerdir.

Alkol kullanıcısı kaç gruba ayrılır? Açıklayınız.

İki gruba ayrılır. İlki, ara sıra, özel durumlarda ya da toplum içinde kullananlardır. Sosyal kullanıcı da denir. İkincisi ise düzenli olarak, belirli aralıklarla kullanan ancak kötüye kullanım ya da bağımlılık sınıflamasına girmeyenlerdir.

Yoksunluk nedir?

Çok fazla ve uzun süreli tütün, alkol ve madde kullanımı sonrasında, bunun azaltılması ya da bırakılmasına bağlı olarak ortaya çıkan; kusma,
bulantı, iştahsızlık, uykusuzluk, bitkinlik, halsizlik, karın ve kas ağrısı, neşesizlik, çarpıntı vb. fiziksel ve psikolojik belirtilerdir.

Ayıklık (Abstinens) nedir?

Alkol ve madde kullanan kişinin; bunları bırakıp hayat boyu bir daha kullanmamasıdır. Tedavilerin temel hedefi, buna ulaşmaktır.

Tütün bitkisinin botanik bilimindeki künyesi nedir?

Tütün, Botanik biliminde Solanaceae (patlıcangiller) ailesinden, Nicotiana cinsine ait olan, yıllık olarak yetişen bir bitkidir.

Nikotinin vücuttaki etkileri nelerdir?

Nikotin, sinir uçlarında uyarılabilirliği azaltır. Bazı hormonların salınımını artırır. Ayrıca iştahı azaltır, bağırsak hareketlerini yavaşlatır, yüksek dozlarda ve uzun süreli etkilenimde bulantı, kusma, ellerde titremeye (tremor) neden olur.

Ana akım ve yan akım nedir?

Yanan sigaranın içilmesi sonucu bu maddelerin kişi tarafından solunulmasına “ana akım”, pasif içiciliğe sebep olan, yanan sigaradan çevreye yayılan dumana da “yan akım” denir.

Sigara dumanı kaç fazdan oluşur? Açıklayınız.

Sigara dumanı hem parçacık hem de gaz olmak üzere iki fazdan oluşur. Gaz fazında 500 uçucu madde yer alır ve dumanın %95’lik kısmını gaz fazı oluşturur. Dumanın %5’ini oluşturan parçacık fazda ise 3.500 farklı bileşen bulunmaktadır.

Tütün bağımlılığını sağlayan madde nedir?

Tütün bağımlılığını sağlayan, psikoaktif bir madde olan nikotindir. Nikotin; organik azotlu maddelerden oluşan, renksiz, uçucu bir madde olup alkoloid yapıdadır.

Tütün kullanımı kaç başlıkta ele alınmaktadır?Nelerdir?

Tütün kullanımı üç başlıkta incelenir:
1. Tütünün yanmasından oluşan dumanın kullanımı
• Sigara (cigarette )
• Puro (cigar)
• Pipo (pipe)
• Nargile/Tömbeki (hookah, water pipe)
• Sarmalık kıyılmış tütün
2. Tütünün dumansız olarak kullanımı (smokeless tobacco)
• Çiğneme (chewing tobacco, Maraş otu)
• Enfiye (snuff)
• Nikotin preparatları hâlinde (nikotin
suyu, sakızı, lolipopu, bandı, tableti,
granülleri, spreyi)
3. Tütünün başka amaçlarla sanayide kullanımı
• Nikotin, sitrik asit, malik asit, selüloz, yağ, piktin, çiçeklerinden esans vb. maddeler elde etmek

Sigaranın sağlığa etkileri nelerdir?

Sigara, yaklaşık 50 kadar kronik, 20’ye yakın ölümcül hastalıkla doğrudan ilişkili, hatta bunların nedenidir. Sigara; akciğer kanseri, kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) ve periferik aterosklerozun (damar hastalığı) ana nedenidir. Kalp-damar ve beyin-damar hastalıklarının ise başlıca nedenlerindendir.

Alkollu içecek nedir?

Üzüm, elma, ahududu, hurma, turunçgiller gibi içeriğinde şeker olan meyveler ile arpa gibi tahıl; şekerpancarı, şekerkamışı şıraları gibi glukoz içeren özsular, mayalandıktan sonra damıtılarak elde edilen ve temel maddesi, etanol/etil alkol olan içeceklere, alkollü içki/içecek denir.

Alkol bağımlılığı risk faktörleri nelerdir?

Konuyla ilgili yapılan çalışmalarda, genetik faktörler; kişilik bozuklukları (alkol bağımlılığı olanların %50’sinde); bilişsel bozukluklar (alkol bağımlığı olanların %10’unda); depresyon gibi psikiyatrik hastalıkların varlığı; kronik, ağrılı, yaşam kalitesini bozan hastalık varlığı; şiddete ve cinsel istismara maruz kalma; alkolü ilk deneme yaşının düşük olması; kişinin orta ve ileri yaşta olması, erkek cinsiyet (kadınlardan 3-6 kat fazla); değişime hazır olmama; motivasyonsuzluk; sosyal destekten yoksun olma, yalnızlık; psikolojik ve fiziksel travma yaşama; işini kaybetme, ekonomik zorluklar; aşırı özlem duyma gibi durumların alkol bağımlılığı ile ilişkileri bulunmuştur.

Alkolle ilişkili sağlık sorunları nelerdir?

Alkolle ilişkili sağlık sorunları arasında en bilineni, karaciğer hücrelerinin yıkımı ile gelen siroz hastalığıdır ve alkolik siroz olarak tanımlanır.Alkolün bir etkisi de B1 vitamini (tiamin) eksikliğine bağlı görülen nöropsikiyatrik bir durumdur. Gebelik sırasında düzenli alkol alınması, düşüğe neden olmaktadır. Alkol bağımlılığı ile mide, pankreas, karaciğer kanserleri; pankreatit denilen insülin salgılayan pankreasın iltihaplanması; mide, yemek borusu ve rektumda kanama; kalp-damar sistemi hastalıkları; bacaklarda varis, hemoroid (basur); nöroljik etkilenmeye bağlı ev, iş, trafik kazaları; depresyon, anksiyete gibi sağlık sorunları da ortaya çıkabilir. 

Psikoaktif maddeler ve uyuşturucu maddeler türlerine göre kaça ayrılır?

Bumaddeler türlerine göre dört başlık altında toplanır:
Opiyatlar, stimulanlar (MSS’yi uyaranlar, uyarıcılar), depresanlar (MSS’yi yavaşlatanlar) ve halusinojenler (hayal görmeye neden olanlar).

Patolojik internet kullanımı nedir?

Bir kişinin hayatında psikolojik, sosyal, akademik ve/veya iş yaşamında zorluklara neden olan internet kullanımını kontrol edememesi, patolojik internet kullanımı olarak tanımlanmıştır.

Teknoloji ve internet bağımlılığının toplumda görülme sıklığı ve yaygınlığı nedir?

Konu yeni olmakla birlikte, yapılan çalışmalar daha çok ortaokul, lise ve üniversite öğrencileri gibi gruplarda yoğunlaşmıştır. Genel anlamda literatürde internet bağımlılığı ile sıklıkların %3 ila %15 arasında değiştiği görülmektedir. Bununla birlikte %18,3 hatta %39,6 şeklinde bildirilen sıklıklar söz konusudur. Bu anlamda bu değerleri, giderek artacağı kesin gibi gözüken değerler olarak kabul etmek yerinde olacaktır. Hatta, başlama yaşının; ebeveyn davranışlarına bağlı olarak, bebeklerini/ çocuklarını daha erken yaşta tanıştırdıkları gözlemlenirse, diğer bağımlılıklardan daha farklı bir sorunla karşı karşıya kalınabileceği düşünülmektedir.