Aile Psikolojisi ve Eğitimi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Şiddetin yöneldiği kişi veya kişilere göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;

1. Şiddetin kişinin kendisine yöneldiği zarar verici davranışlar, tamamlanmış intihar veya intihar girişimleri,

2. Aile içinde görülen, kadına veya çocuğa yönelebilen diğer kişilere karşı yönelen şiddet,

3. Sosyal, politik, ekonomik, dini, etnik sebeplerle toplulukları hedef alan şiddet davranışı

B- Şiddet davranışına maruz kalanların yaşlarına göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;

1. Çocuklara yönelik şiddet: Medeni Kanun’a göre 18 yaşını doldurmamış kişiler çocuk olarak kabul edilmektedir. Çocukluk çağı hem aile içerisinde hem de eğitim kurumlarında şiddet görme olasılığı bulunan bir dönemdir.

2. Yaşlılara yönelik şiddet: Dünya Sağlık Örgütü 65 yaşını yaşlılığın başlangıcı olarak kabul etmektedir. Bu dönem şiddet davranışına maruz kalmak açısından riskli bir dönemdir. Yaşlılara yönelik şiddetin önemli bir kısmı aile içi şiddettir. Çünkü yaşlıların maruz kaldığı şiddet davranışlarında faillerin önemli bir kısmını eşleri ve çocuklarından oluşur.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından kadına yönelik şiddet “cinsiyete dayalı ve kadınlarda fiziksel, cinsel, psikolojik herhangi bir zarar veya üzüntü sonucunu doğuran veya bu sonucu doğurmaya yönelik özel yaşamda veya kamu yaşamında gerçekleşebilen her türlü davranış, tehdit, baskı veya özgürlüğün keyfi biçimde engellenmesidir”şeklinde tanımlanmıştır.

1. Çalışma ortamında (işyerinde) şiddet: Çalışma ortamlarında da tıpkı diğer ortamlarda olduğu gibi fiziksel ve cinsel şiddet davranışına rastlanmaktadır. Ancak son yıllarda, hukuki yönüyle de, çalışma ortamına özgü bir şiddet türü tanımlanmıştır. Literatürde ‘mobbing’ adıyla anılan bu şiddet türüne en uygun karşılık ‘yıldırma’ dır. İşyerlerinde, genellikle hedefi kişinin işyerinden ayrılmasını sağlamak olan, kişilere üstleri, eşit düzeyde çalışanlar ve altlarında çalışanlarca sistematik bir şekilde uygulanan kötü muamale, tehdit, aşağılama gibi davranışlara yıldırma denir. Çoğu zaman bir veya birden fazla kişi tarafından, başka bir bireye yöneltilen ve o bireyi çaresiz ve savunmasız bir duruma getiren yıldırma, süregelen faaliyetlerle bireyin çaresiz durumdan çıkmasını engelleyen düşmanca ve ahlaka aykırı davranışları da içeren bir kavramdır.

İletişim teknolojisindeki gelişmeler, terörizm, savaşlar, ayaklanmalar gibi belirli şiddet türlerinin yazılı ve görsel medyada daha görünür olmasına, kitlelere daha kolay ulaşmasına yol açmıştır. İnsanların yaşamlarını sürdürdükleri evlerde, çalışarak yaşamları için gereken parayı kazandıkları işyerlerinde, güçsüz ve bakıma muhtaçların, çocuk ve yaşlıların barındıkları kurumlarda gün geçtikçe daha fazla şiddet olayına rastlanmaktadır. Çocuklar, yaşlılar ve bazen de kadınlar kendilerini korumayamayacak kadar zayıfken, iş yerlerinde şiddete uğrayanlar imzaladıkları sözleşmeler ve çeşitli baskılarla gördükleri şiddete karşı sessiz kalmak zorunda hissetmektedirler. Şiddet davranışının neden olduğu bazı sonuçları ve köken aldığı bazı kaynakları saptamak oldukça kolayken çoğunlukla sebep olduğu sonuçlar ve köken aldığı kaynakların çoğu insan yaşamının sosyal, ekonomik, kültürel ve ruhsal yapısının derinliklerindedir.

İnsan saldırganlığı ortaya çıkma biçimine göre tepkisel saldırganlık ve araçsal saldırganlık olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir. Tepkisel saldırganlık, engellenme ve tehdit durumlarında ortaya çıkmaktadır. Araçsal saldırganlık ise bir amaca yönlendirilmiş saldırganlık olarak bilinmektedir. Bu iki sınıflama çerçevesinde bakıldığında aile içi şiddet olaylarının çoğunda araçsal saldırganlığın rol oynadığını söylemek mümkündür. Araçsal saldırganlık göstermenin empati düzeyinin azlığı ile yakından ilişkili olduğu ifade edilmektedir.

Bebeklik döneminde; sahip olunan cinsiyet nedeni ile öldürülme, ihmal edilme, fiziksel ve cinsel saldırıya uğrama, çocukluk döneminde; çalıştırılma, çocuk pornografisi için kullanılma, kadın sünneti denilen işleme maruz kalma, ergenlik döneminde; yine evlendirilme, cinsel saldırıya maruz kalma, çalıştırılma ve iş yerinde çeşitli şiddet türlerine maruz kalma, töre/namus cinayetleri, yaşlılık döneminde; eğer eşi yaşamıyor ise çeşitli toplumsal baskılara maruz kalma kadınların yaşam boyu cinsiyetleri nedeni ileşiddete maruz kalmalarına örnek olarak gösterilebilir.

Ülkemizde kadına yönelik şiddetle mücadele çerçevesinde Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü tarafındn hazırlanan Ulusal Eylem Planı, ülkemizde kadına yönelik her tür şiddetin ortadan kaldırılması için gerekli önlemlerin tüm tarafların işbirliği ile uygulamaya konulması amacıyla yola çıkmıştır. 2012 - 2015 yılları arasında uygulamaya konulan bu eylem planının hedefleri şöyle tanımlanmıştır:

1. Toplumsal cinsiyet eşitliği, kadına yönelik şiddet ve ev içi şiddetle mücadele konularında yasal düzenlemeler yapmak ve uygulamadaki aksaklıkları ortadan kaldırmak

2. Kadına yönelik şiddeti doğuran ve pekiştiren olumsuz tutum ve davranışların ortadan kaldırılması amacıyla, toplumsal cinsiyet eşitliği ve kadına yönelik şiddet konularında toplumsal farkındalık yaratmak ve zihinsel dönüşüm sağlamak,

3. Şiddete uğrayan kadına, varsa çocuk/çocuklarına ve şiddet uygulayan ve uygulama ihtimali bulunanlara yönelik sağlık hizmetlerinin düzenlenmesi ve uygulanması,

4. Şiddete uğrayan kadına, varsa çocuk/çocuklarına yönelik hizmet sunumunu gerçekleştirmek üzere kurum/kuruluş ve ilgili sektörler arası işbirliği mekanizmasını güçlendirmek. Ne yazık ki oldukça önemli hedefleri bulunmasına rağmen bu eylem planı 2012 yılında 210 olan kadın cinayeti sayısının 2015 yılında 303 olmasına engel olamamıştır

Aile içi şiddet kısaca, “aile bireylerinden birisinin, ailenin diğer bireylerinin saldırısına uğraması”şeklinde tanımlanabilir. Kapsamlı bir tanım yapmak gerekirse, aile içi şiddet, “aralarında kan bağı ya da hukuksal bağlılık bulunan, özel alanda gerçekleşen, birlikte yaşayan, kısacası kendisini aile olarak tanımlamış bir grup içinde zorlamak, aşağılamak, güç göstermek, öfke ve gerginlik boşaltmak amacıyla bir bireyden diğerine yöneltilen her türlü şiddet davranışı” şeklinde tanımlanmaktadır.

Her ne kadar aile içi şiddetin mağdurları daha çok kadınlar olsa da kadına yönelik şiddetin yaşandığı ailelerde çocuğun da şiddete maruz kalması şaşırtıcı bir sonuç olmasa gerektir. Çocuklar doğrudan kendilerine karşı fiziksel şiddette bulunulması durumunda, annelerine ya da başka bir aile üyesine şiddet davranışı sergilendiği sırada yanlışlıkla veya bu aile üyesini korumaya çalıştıkları sırada fiziksel olarak yaralanabilir ya da ölebilirler.

Çocuğun şiddetten etkilenmesinin başka bir yolu da şiddete tanıklık etmesidir. Çocuklar şiddet anının kendisine gözleri ile tanıklık edebilecekleri gibi görmeseler de şiddete bağrışmaları, kırılan dökülen eşyaların sesini duyarak tanıklık edebilirler. Ayrıca şiddet davranışı nedeni ile mağdurun bedeninde oluşabilecek yaralanmalar, morluklar, kırıklara tanıklık edebilirler. Bilinmektedir ki; olumsuz olaylara sadece doğrudan maruz kalmak değil bu olaylara tanık olmak da travmatik etkilere neden olabilmektedir.

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW)

Bildirge, 1979?da kabul edilmiş, 1981?de yürürlüğe girmiştir. Türkiye Cumhuriyeti 1985 yılında bu sözleşmeye taraf olmuştur. CEDAW?ın kendisinden önceki metinlerden en önemli farkı, diğer metinlerde genel olarak insan haklarından söz edilirken burada özellikle kadın haklarının altının çiziliyor olması, kadınlar hakları açısından hak ihlallerine en sık maruz kaldıkları siyaset, evlilik, aile, eğitim, sağlık, medya gibi alanlara özellikle yer verilmesidir. Bu sözleşmede doğrudan aile içi şiddetten söz edilmese de kadına yönelik şiddet hakkında bir metnin aile içi şiddetten bağımsız düşünülmesi imkansızdır.

Bu sözleşme 1989 yılında kabul edilmiş Türkiye Cumhuriyeti tarafından 1995 yılında imzalanmıştır. Sözleşme çocuğa yönelik her türlü, bedensel ve zihinsel saldırı, istismar ve suistimal olarak değerlendirmekte ve bu hallerde çocuğun korunması sorumluluğunu devlete vermektedir. Sözleşmeye göre, "Irza tecavüz ve cinsel istismarın diğer biçimleri de dahil olmak üzere şiddet, çocuğun kendi veya bakıcı ailesi içinde ortaya çıkabilir veya bu tür uygulamalar çocuklara karşı özel sorumluluk taşıyan kimi görevlilerden, örneğin öğretmenlerden, çocukların bulunduğu kurum personelinden zihinsel ve diğer özürlülerin tedavi edildiği kurumlarda çalışanlardan da kaynaklanabilir. Taraf devletler, sözleşmenin 19. maddesinde yer alan haklara uygunluk açısından, evlerinde, okullarında, diğer kurumlarda veya kendi toplulukları içinde çocukları her tür şiddet ve istismara karşı korumak zorundadırlar”.

Medeni Kanun’da ailenin korunmasına dair önlemler yeterli görülmemiş, aile içi şiddet açısından mağdur veya mağdurların korunabilmesi açısından başka tedbirlere ihtiyaç duyulmuştur. Bu maddede hakim tarafından alınabilecek önlemler aşağıdaki gibi sıralamıştır.

Kusurlu eşin veya diğer aile bireyinin;

1. a)  Aile bireylerine karşı şiddete veya korkuya yönelik söz ve davranışlarda bulunmaması,

2. b)  Müşterek evden uzaklaştırılarak bu evin diğer aile bireylerine tahsisi ile bu bireylerin birlikte ya da ayrı oturmakta olduğu eve veya işyerlerine yaklaşmaması,

3. c)  Aile bireylerinin eşyalarına zarar vermemesi,

4. d)  Aile bireylerini iletişim araçları ile rahatsız etmemesi,

5. e)  Varsa silah veya benzeri araçlarını genel kolluk kuvvetlerine teslim etmesi,

6. f)  Alkollü veya uyuşturucu herhangi bir madde kullanılmış olarak şiddet mağdurunun yaşamakta olduğu konuta veya işyerine gelmemesi veya bu yerlerde bu maddeleri kullanmaması,

7. g)  Bir sağlık kuruluşuna muayene veya tedavi için başvurması.

İlk aşama olan gerginliğin tırmanması aşamasında kadın ve erkek gerginliğin ve bu gerginliğin arttığının farkındadır. Kontrol halen az da olsa kadındadır. Kadın, erkeğin şiddet davranışında bulunmaya doğru ilerlediğini görmektedir ve bu davranışta bulunmaması için çaba harcamaktadır. Halen erkeği sakinleştirmek için yapabileceği şeyler vardır. Kadın yapabileceklerini uygulamaya soksa da zaman geçtikçe bu manipülasyonlar işe yaramamaya başlayacaktır. Kadın gittikçe erkeğin istediği herşeyi yapmaya başlar. Ancak giderek erkekteki patlamaların sıklığı ve şiddeti artar.

Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun’un ilk maddesinde kanunun amacı “kadının insan haklarının korunması ve geliştirilmesine yönelik çalışmalar yapmak, kadınların sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasal yaşamdaki konumlarını güçlendirmek, hak, fırsat ve imkanlardan eşit biçimde yararlanmalarını sağlamak” şeklinde belirtilmiştir.

T.C.K.’nun 87. maddesinin 1.fıkrasında “Yaşamını tehlikeye sokacak derecede yaralanma” olarak yer alan madde, mağdurda hayati tehlike oluşturan yaralanmalar içindir. Bir yaralanma sonrası, kişinin yaşamının mutlak suretle tehlikeye maruz kalması, ancak gerek kendi vücut direnci, gerekse tıbbi yardımla kurtulması durumunda kullanılır. Yani olay sırasında yaşamsal tehlikenin oluşmuşolması önemli olup, ölüm olması gerekmez.

Türk Ceza Kanunu’nda Cinsel Suçlar ile İlgili Maddeler

T.C.K., kişilere karşı suçlar kısmında cinsel saldırı, çocukların cinsel istismarı, reşit olmayanla cinsel ilişki ve cinsel taciz suçlarını düzenlemiştir. Değişen anlayış ile bu suçlar, cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar bölümü altında düzenlenerek cinsel özgürlüğün korunması amaçlanmıştır.

Transseksüeller ve eşcinsellere yönelik şiddet: Eşcinsellik, kişinin kendi cinsiyetinden olan kişilere karşı cinsel ilgi duymasıdır. Erkek eşcinseller için ‘gey’, kadın eşcinseller için ‘lezbiyen’ sözcükleri de kullanılmaktadır. Transseksüellik, kişinin cinsiyetini değiştirmesi gerektiğine, ruhsal ve bedensel olarak diğer cinsiyete sahip olması gerektiğine inanma şeklinde tanımlanmaktadır. Hem eşcinsel olmak hem de transseksüel olmak şiddet davranışına maruz kalmak açısından risklidir. Özellikle homofobik özellikleri yoğun olan, kapalı toplumlarda eşcinsel ve transseksüellere karşı şiddet davranışlarına daha sık rastlanmaktadır.

Psikolojik şiddet: Bağırmak, korkutmak, küfür etmek, tehdit etmek, hakaret etmek, ailesiyle akrabalarıyla komşularıyla arkadaşlarıyla ya da başkalarıyla görüştürmemek, eve kapatmak, küçük düşürmek, çocuklarından uzaklaştırmak, kıskançlık bahanesiyle sürekli kontrol altında tutmak, başkalarıyla kıyaslamak, nasıl giyeceğini, kimlerle görüşeceği konusunda baskı yapmak. Kendini geliştirmesine engel olmak gibi eylemler psikolojik şiddet içeren eylemlerdir.