Aile Psikolojisi ve Eğitimi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Akran ilişkileri kavramını açıklayınız?

Akran ilişkileri, aynı yaşta ya da gelişim, olgunluk düzeyinde olan; benzer geçmiş, değer, yaşantı, yaşam tarzı ve sosyal bağlamı paylaşan kişiler arasında karşılıklılık ve devamlılık gösteren etkileşimlerin bütünüdür.

Arkadaşlık ile akran ilişkileri arasındaki ayrımı yapınız?

Akran ilişkileri ile arkadaşlık kavramlarının sıklıkla birbirlerinin
yerine kullanılabildiği görülmektedir. Arkadaşlık, akran ilişkilerini etkileyen bir unsur iken aynı kavramlar değildirler. Akran ilişkileri, çocuğun akran grubundaki farklı ilişki türlerini içerir. Arkadaşlık
ise çocuğun bir ya da birkaç akranı (ya da akranı olmayan diğer çocuklarla) ile kurduğu duygusal bağı içermektedir. Akran ilişkilerinde düzenli olarak yapılan etkinlikler söz konusudur. Arkadaşlıkta oyun
arkadaşı olarak tercih edilen bir çocukla akran etkinliklerinin dışında da zaman geçirilir.

Akran gruplarının işlevlerini belirtiniz?

• Çocuğun ya da gencin toplumsallaşmasını sağlar. Bireye çeşitli öğrenme fırsat ve faaliyetleri hazırlar. Önemli bilgi kaynağıdır.
• Akran grubunda birey rahat bir ortam bulur. Ailesinden uzakta rahat konuşur, rahat hareket eder. Evde yapamadığı uğraşları grupta yapar.
• Akran grubunda cinsel roller öğrenilir.
• İşbirliği ve takım ruhunu öğrenir, akran grubunda gelişir.
• Akranlar çocukların kendi kişiliklerini geliştirmelerine yardımcı olur.
• Bilişsel ve empati yetenekleri gelişir, işbirliği ve rekabet içeren etkinliklere katılmayı öğrenirler.

Tek başına oyun evresini açıklayınız?

Başlangıçta çocuklar için mümkün olan tek oyun türüdür. Bu dönemin
başlangıcında çocuk öncelikle kendi uzuvlarıyla ve birkaç aylık olunca da çevresindeki uyarıcılarla ilgilenmeye başlar. Bu dönemde nesnelerin renkleri, sesleri ve hareketleri çocuğun oyununu oluşturmaktadır. Daha sonra ise çocuk diğer kişilerle sosyal etkileşim olmaksızın, oyuncaklarıyla yalnız başına oynamaktadır. Bu dönemin en belirgin özelliği, çocuğun çevresindeki hiçbir şeyden etkilenmeden
oyununa devam etmesidir. Fakat ileriki yaşlarda, örneğin 4-5 yaşında çocuklar bazen tek başlarına oyuna dönüş yapabilirler ve oyuncaklarıyla uzun süre sıkılmadan tek başlarına oynayabilirler.

Oyunu İzleme/Seyirci evresini açıklayınız?

Bu tür oyunda çocuk sözlü herhangi bir ilişki kurmadan sadece
diğer çocukların oyunlarını izler. Oyuna katılmadan onların davranışları hakkında sorular sorabilir. Bu oyun aşaması, çocuğun diğerlerinin oyunuyla ilgilenmesi ile tek başına oyun aşamasından ayırt edilebilmektedir.

Paralel oyun evresini açıklayınız?

Aynı oyun malzemesini kullanan çocukların yan yana oynamalarına karşın, faaliyetlerini bağımsız sürdürmeleridir. Paralel oyunda çocukların sosyal etkileşimleri çok az olmakla birlikte, bir oyuncağı istemek, düşüncelerini söylemek gibi durumlarda birbirleriyle çok az da olsa etkileşime girebilirler.

Birlikte oyun evresini açıklayınız?

Bu evrede çocuklar zaman zaman birbirlerinin fikirlerinden yararlandıkları gibi, oyuncak alışverişinde de bulunurlar. Bu şekilde çocuklar birbirlerinin hareketlerini izleme olanağı da bulurlar. Burada çocuklar bir arada grup şeklinde ve birbirleriyle etkileşim halindedirler.

Kooperatif (Ortak) Oyun evresini açıklayınız?

Bu evrede amaç topluca organize olarak belirli bir sonuca varmaktır. Bu amaca ulaşmak üzere çocuklar aralarında örgütlenirler. Örneğin yarışma amaçlı oyun. Bu dönemde çocukların arasında gerçek bir sosyal etkileşim vardır ve oyun malzemeleri de uygun olarak paylaşılır.

Ergenin arkadaş ilişkileri kategorilerini sıralayınız?

Ergenin arkadaş ilişkileri üç kategoriye ayrılmaktadır; 1) geniş kalabalıklar, 2) daha küçük yakın grup, 3) bireysel dostluklardır.

Ergenlik döneminde hangi konularda akran ilişkilerine önem verilmektedir?

Ergenlik döneminde; tavsiyede bulunma, birlikte hareket etme, davranış modeli oluşturma, destek ve geri bildirim sunma, kişisel özellik ve beceri konularında bilgi kaynağı olma bakımından akranlara büyük önem verilir.

Akran zorbalığı nedir?

Her kültürde, her okul türünde gözlenebilen zorbalık bir öğrencinin, bir veya birden çok öğrencinin olumsuz hareketlerine bir defadan çok maruz kalmasıdır. Zorbalığı diğer saldırganlık türlerinden ayırt
eden özellikler; gücün kasıtlı ve kötü kullanımı, zorbalığın tekrarlılığı ve zorbalığa katılan taraflar arası fiziksel ya da psikolojik güç dengesizliğinin bulunması olduğu belirtilmektedir.

Doğrudan zorba davranış nedir?

Ebeveynler ve öğretmenler tarafından fark edilmesi daha kolaydır.
Vurmak, itmek, engellemek, düşmanca hareket etmek, korkutmak, hakaret etmek, küçük düşürmek, bağırmak, lakap takmak gibi davranışları içerir.

Dolaylı zorba davranış nedir?

Ebeveynler ve öğretmenler tarafından tespit edilmesi daha güçtür. Arkadaş ilişkilerini bozmak, gruptan dışlamak, görmezlikten gelmek, şantaj yapmak ya da dedikodu çıkarmak gibi davranışları içerir.

Güç dengesizliği ne demektir?

Güç dengesizliği; akranlar arasında fiziksel, psikolojik ya da sosyal olarak bir öğrencinin diğerinden daha güçlü olmasını ifade etmektedir.

Çocukta ilk disipline edilmesi gereken konular nelerdir?

Çocukta ilk disipline edilmesi gereken konular; okul öncesi dönemde yemek yeme, tuvalet alışkanlığı ve belirli saatte uyuma gibi temel alışkanlıklardır.

Çocuğun gelişiminde ailenin etkili katkılılarını sıralayınız?

1. Aile, grup içinde dengeli bir birey olabilmesi için çocuğa güven duygusu aşılar.
2. Onun sosyal kabul görebilmesi için gerekli ortamı hazırlar.
3. Sosyalleşmeyi öğrenebilmesi için kabul edilmiş uygun davranış biçimlerinin içeren birer model oluşturur.
4. Sosyal açıdan kabul edilmiş davranış biçimlerinin gelişimi için rehberlik eder.
5. Çocuğun yaşam ortamına uyum sağlarken rastladığı sorunlarına çözüm getirir.
6. Uyum için gerekli olan davranışla ilgili, sözlü ve toplumsal alışkanlıklarının kazanılmasına yardımcı olur.
7. Okul ve sosyal yaşamda başarılı olabilmesi için çocuğun yeteneklerini uyarır ve geliştirir.
8. Çocuğun ilgi ve yeteneklerine uygun arzuların gelişimine yardım eder.

Aşırı baskılı ve otoriter tutumu açıklayınız?

Aşırı baskılı ve otoriter tutum, çocuğu kendine güvenini yok eden, onun kişiliğini hiçe sayan bir tutumdur. Ne yazık ki geleneksel aile yapısında bu tür yaklaşıma sıklıkla rastlanmaktadır. Baskılı ve otoriter yaklaşımlarda anne-baba katı bir disiplin uygular. Çocuk her kurala uymak zorunda bırakılır. Ağır baskı altında olan çocuk sessiz, uslu, nazik, dürüst ve dikkatli olmasına karşılık; küskün, silik, çekingen, başkalarının etkisinde kalabilen, aşırı hassas bir yapıya sahip olabilir. Kendine değer verilmediğini gören çocuk zamanla kendine değer vermemeye başlar. Baskı altında büyüyen çocuklarda genellikle isyan etme davranışı ile birlikte aşağılık duygusu da gelişebilir. Böyle bir ortamda yetişen çocuk, dışında denetimli bir kişilik oluşturur. Çünkü içinden geldiği gibi davranmak yerine gerektiği gibi davranması şeklinde koşullandırılır.

Otoriter bir ailede yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Stresli, tedirgin çocuklardır.
• Kendine olan güveni hemen hemen yok gibidir.
• Sessiz, çekingen, başkalarının etkisinde kolayca kalabilen çocuklardır.
• Sürekli eleştirildiği için aşağılık duygusu geliştirebilir.
• Dıştan denetimlidirler. Kendi başlarına karar veremezler dışarıdan birilerinin onu yönlendirmesini beklerler.
• Tam tersi çocuk isyankârda olabilir.

Serbest tutumla yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Devamlı birilerinden hizmet beklerler.
• Her isteklerinin yapılmasını beklerler.
• Okuldaki kurallarla karşı karşıya kaldıklarında hayal kırıklığına uğrarlar.
• Diğerlerinin dikkatini çekmeye çalışırlar.
• Bencil ve saygısızdırlar.
• İstekleri buyruk niteliği taşımaktadır.
• Toplumun vermediği hakları kendilerine tanımaya çalışırlar.

Dengesiz ve kararsız tutumla yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Aşırı isyankar ya da aşırı boyun eğici olabilirler.
• Kaygılı, güvensiz bir kişilik sergileyebilirler.
• Büyüdüklerinde karşısındaki insanlara zor güvenirler.
• Tutarsız bir kişilik sergilerler.
• Karar vermekte güçlük yaşarlar.

Korucu tutumla yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Aşırı bağımlı, özgüveni gelişmemiştir.
• Sosyal gelişimi zedelenir.
• Toplum tarafından kabulü zorlaşır.
• Kendini gruba kabul ettirmek için isyankar olabilir.
• Tek başına kararlar alamaz.

İlgisiz kayıtsız tutumla yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Çocuk dikkat çekmek için etrafına zarar verebilir.
• İnsanlarla ilişki kuramaması sonucu sosyal gelişmesinde gecikme ve saldırganlık sergileyebilir.
• Sözlü iletişim yetersizliğinden dolayı dil gelişiminde gecikme, konuşma bozuklukları ortaya çıkabilir.
• Özgüven sorunu yaşar.
• Hayattan ve kendisinden beklentisi olmaz.

Güven verici, destekleyici ailelerde yetişen çocukların özellikleri nelerdir?

• Sosyalleşmiş, işbirliğine giren çocuklardır
• Arkadaş canlısı ve duygusaldırlar
• Sosyal açıdan dengeli ve mutlu bireylerdir
• Özgüvenleri yüksektir, sorumluluk sahibidirler
• Kendine ve başkalarına güvenir
• Yaratıcı ve bağımsızdır
• Kurallara ve otoriteye saygı duyar

Hasta çocuğun ebeveynlerinin yaşadığı aşamaları öne süren zamana bağlı modeldeki aşamalar nelerdir?

Modeldeki aşamalar; şaşkınlık, inkâr, keder, dikkati odaklama ve kapanıştır.

Şaşkınlık evresini açıklayınız?

Anne-baba için krizin başlangıcıdır. Şaşkınlık, tanı aşamasında ortaya çıkar. Olay ailenin olaylarla başa çıkma sınırını zorladığından endişe ve aile düzeninin bozulmasıyla sonuçlanır. Bu evre çok kısa sürer ve çocuğun problemine tanı konulmasından kısa bir süre sonra ikinci evre başlar.

İnkar evresini açıklayınız?

İnkâr bir savunma mekanizması olarak ortaya çıkar. İnkâr davranışı anne-babaların gerçek tanının yanlış olduğu ümidiyle, ikinci bir yol arama ve dileklerin gerçekleşmesi hayali, avunma olarak adlandırılabilir. Anne-babalar inkâr etme davranışı içine girerler, çünkü bu onlara durumun gerçekliği ile yüzleşmede zaman kazandıracaktır.

Keder evresini açıklayınız?

Kızgınlık, suçluluk ve hüzün olarak dışa vurulur. Çocuğa konulan tanı nedeniyle, başkalarını suçlama da söz konusu olabilir. Başa çıkma yöntemleri yeterince kavrandığında keder evresi sona erer.

Dışarıya odaklanma evresini açıklayınız?

Anne-babaların durumlarına uygun başa çıkma yöntemlerini keşfettikleri evredir. Dışarıdan yardım kabul edebilir ve hayatlarını gerçekçi bir şekilde duruma uyarlayabilirler.

Kapanış evresini açıklayınız?

Son evredir. Bu evrede anne-babalar çocukların tanısının normal aile yaşantısını bozduğu ve bozmaya devam edeceği gerçeğini kabul eder. Aile, çocuğun aile hayatına uyum sağlaması için yöntemler geliştirir. Şaşkınlık evresi ile başlayan kriz tehlikesi sona ermiştir.