Ev Endüstrisi Dersi 1. Ünite Özet

Genel Olarak Ev Endrüstrisi

Ev endüstrisi, “evde çalışma” veya “ev eksenli çalışma” olarak da adlandırılmasının yanı sıra ev endüstrisi kapsamında yapılan işler de bu şekilde adlandırılabilmektedir.

Ev endüstrisinde gelir getirici faaliyet olarak yapılan iş, klasik çalışma modellerinde işgörme ediminin yapıldığı yer olan fabrika veya işyerinin dışında evde yapılmaktadır.

ILO’nun 1989 tarihli ev çalışmasına ilişkin bir çalışmasında da evde çalışanların aşağıdaki ölçütlerden oluştuğu kabul edilmiştir:

• “Ev çalışmasında evde çalışanla işveren, alt işveren, temsilci veya aracı arasında iş ilişkisi vardır. Sözleşme, ulusal mevzuatta belirtildiği biçimde örtülü veya açık, sözlü veya yazılı olabilir.
• İşin yapıldığı yer, işverene ait binanın/yerin dışındadır. Ancak evde çalışmanın bütün türleri ‘ev eksenli’ olmak zorunda değildir. İş, komşu iş istasyonları, atölyeler veya işverene ait olmayan yerlerde/binalarda yapılabilir. Bu durum, aynı zamanda işverenin çok az bir doğrudan yönetiminin söz konusu olduğunun veya çalışma yöntemine ilişkin çok az düzenleme yapılabildiğinin de göstergesidir.
• Ödeme biçimi genellikle parça başına veya üretimin biçimine göre yapılmaktadır; ancak her parça başına çalışan kişi, evde çalışan değildir.
• Malzeme ve araçların teminine gelince, bazı durumlarda evde çalışanların kendi araçları mevcutken, bazılarında işveren araçları ödünç verebilir veya kiralayabilir. Benzer olarak, evde çalışanlar hammaddelerini dışarıdan veya işveren veya alt işverenden satın alabilirler veya bitmiş veya yarı işlenmiş ürünleri tekrar satabilirler”

Yukarıda yer alan tanımların dışında evde çalışma, “bir işveren veya aracı için çalışanın seçtiği bir yerde, genellikle de kendi evinde, bu kişilerin doğrudan bir yönetimi/denetimi olmaksızın bir anlaşma uyarınca bir malın üretilmesi veya bir hizmetin sunulmasıdır” şeklinde de tanımlanmaktadır.

Ev endüstrisine ilişkin yapılan farklı sınıflandırmalar bulunmaktadır. Bu sınıflandırmalardan bir tanesi şu şekildedir:

• Fason
• Sipariş
• Kendi hesabına

Bir başka sınıflandırma ise şu şekilde yapılmaktadır:

• Alt işverene veya aracıya çalışma
• Siparişle çalışma
• Kendi hesabına çalışma

Ev Endrüstrisinin Biçimleri

Teknolojide ve üretimin niteliğinde meydana gelen değişikliklere bağlı olarak ev endüstrisinin niteliğinde de değişiklikler olmuştur. Ev endüstrisinin biçimlerini geleneksel ev endüstrisi ve evde tele çalışma şeklinde iki başlık altında inceleyebiliriz.

Geleneksel Ev Endüstrisi

Geleneksel ev endüstrisi, uzun zamandır vardır ve birçok faaliyet alanına yayılmıştır. Geleneksel ev endüstrisinde, daha çok vasıf gerektirmeyen el işleri ile nadir olarak vasıf gerektiren işler yapılmaktadır.

Geleneksel ev endüstrisinde, sanayi sektörünün basit el aletlerinin ve makinelerin kullanıldığı emek yoğun işlerinin yapılmasının yanı sıra hizmet sektöründeki bazı işler de evlerde yapılmaktadır.

Evde Tele Çalışma

Sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişle birlikte işlerin ve işgücünün niteliğinde ortaya çıkan değişiklikler, ev endüstrisinin niteliğinde de değişikliklere neden olmuştur. Yaratıcılığın ön planda olduğu işleri yapanlar çalışmaları için uygun ortamı bulamadıklarında ev endüstrisi kapsamında evde çalışmayı tercih etmektedirler.

Teknolojik alanda yaşanan gelişmelerle işgücünün niteliğinde değişme olmuş ve çalışanlarda aranan en önemli özellik “yaratıcılık” olmuştur. Bu da, ev endüstrisi kapsamında yapılan işlerin niteliğinde değişme yaratmıştır.

Ev Endrüstrisi Çalışmasının Olumlu ve Olumsuz Yönleri

Olumlu yönleri

Evde çalışanlar açısından;

• Kişi, çalışma saatlerini kendisi ayarlayabilir.
• Evde çalışanlar, çalışma sürelerini yapmaları gereken diğer işlere göre ayarlama imkanı da bulurlar.
• Kendilerini verimli ve üretken hissetmeleri
• Gelir ede etmeleriyle birlikte başkalarına olan bağımlılıklarının azalması.
• Çevrelerinden takdir görmeleri.
• Kendilerini güvende hissetmeleri
• Motivasyonlarının ve hayat kalitelerini artması

İşverenler Açısından;

• İşyeri maliyetlerinin azalmasıdır.
• Çalışanların sigortalı yaptırılması, çalışma süresi sınırı, kıdem tazminatı, izin hakkı gibi bazı kanuni yükümlülüklerden kurtulmasına imkan sağlar.
• Yaptıracağı işin miktarını piyasadaki talep değişikliklerine bağlı olarak ayarlama, üretimin yapısını değiştirme ve piyasadaki dalgalanmalara uyum sağlama konusunda serbestliğe ve esnekliğe sahip olur.
• Ev endüstrisinde çalıştırılanların daha düşük ücretle çalışmaları işverenlerin üretim maliyetlerini düşürmelerini sağlar.
• Daha vasıflı işlerde çalışmaları için aradıkları nitelikteki kişileri bulma konusunda büyük bir özgürlüğe sahip olurlar.

Ülke Ekonomisi Açısından;

• Çalışma hayatında yer almayan ve işgücü piyasasının dışında kalmış olan kişilerin işgücü piyasasında yer almaları mümkün olur.
• Ev endüstrisinde yapılan çalışmaların ülke gayri safi milli hasılasına etkisinin tam olarak tespit edilmesi mümkün olmamakla birlikte katkısının olduğu bir gerçektir.
• İşsizliği azaltmasının yanı sıra işsizliğe bağlı olarak kişilerin gelir elde edememeleri ve buna bağlı olarak oluşabilecek sosyal patlamaların da önüne geçilir.

Olumsuz yönleri

Evde Çalışanlar Açısından;

• Düşük gelir elde etmeleri.
• Ev ile iş dengesini kurma konusunda güçlüklerle karşılaşabilirler.
• Kıdem tazminatı, izin hakkı, sigortalılık vb haklardan yararlanamamaları söz konusu olmaktadır.
• Sosyal izolasyon getirir.
• Çalışanın kendisi dışında aile üyelerinin de aynı ortamda olmasına bağlı olarak hepsi aynı risklerle karşı karşıya bulunurlar.
• Kendi kendine işini yapmak üzere disiplin etmesi ve çaba harcaması gereklidir.
• İşlerde süreklilik olmamasına bağlı olarak iş güvencelerinin olduğunu söyleyebilmek mümkün değildir.
• Kadınları ve özürlüleri işyerinden uzaklaştırmak suretiyle ayrımcılığı da güçlendirebilmektedir.
• Kariyer ilerlemesi ve yeni fırsatlardan yararlanma ev endüstrisinde çalışanlar için söz konusu değildir.
• Örgütlenememeleri, haklarını elde etmek ve geliştirmek açısından olumsuzlar yaratmaktadır.

İşveren açısından;

• İşin, işverenin gözetim ve denetimi dışında yapılması.
• İşyeri organizasyonun oluşturulması, örgüt kültürünün oluşturulması gibi örgütsel yapıda ortaya çıkabilecek diğer sorunlar.

Ülke ekonomisi açısından;

• Kayıt dışılık.
• Kayıtlı çalışan işyerleri ve işletmeler açısından da haksız rekabet yaratmaktadır
• İş kazası ve meslek hastalığı konusunda güvenilir verilere ulaşılamamakta, uygun ve gerekli önlemlerin alınması konusunda yetersiz kalınmaktadır.

Ev Endüstrisinin Özellikleri

Ev endüstrisi kapsamında yapılan çalışmalardan yola çıkıldığında ev endüstrisinin özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Emek yoğun üretime dayanması
• Kayıt dışı olması
• Parça başına ücret veya götürü ücrete dayanması
• Yapılan işlerin çeşitliliği

Ev Endüstrisinin Unsurları

Ev endüstrisinde çalışanların çeşitli şekillerde çalışabilmeleri mümkün olmakla birlikte ev endüstrisini klasik istihdam ilişkisinden ayıran en temel unsurlar şu şekilde sıralanabilir:

• Gelir getirici faaliyetlerin evde yapılması
• Ücret karşılığında yapılması

Ev Endüstrisinin Gelişimini Etkileyen Faktörler

Geçmişten günümüze ev endüstrisinin ortaya çıkmasında ve gelişiminde etkili olan faktörler şu şekilde sıralanabilir:

Yoksulluk;
Ailenin geçimini katkıda bulunarak yoksulluğun azaltılması, ev endüstrisinin ortaya çıkışında ve gelişiminde etkili olmuştur.

Ailevi yükümlülükler;
Aile yükümlülükleri nedeniyle dışarıda çalışamayan kişiler, evde çalışarak hem aile ekonomisine katkıda bulunmakta hem de kendilerini verimli ve üretken hissetmektedirler.

Küreselleşme;
Küreselleşmeyle birlikte işyerleri arasında rekabet artmış ve işyerlerinin varlıklarını devam ettirebilmeleri için çalışma hayatında esnekleşme uygulamaları gündeme gelmiştir.

Kayıt dışılık;
Ev endüstrisinde yapılan işlerin genellikle kayıt dışı olması, çalışanlara düşük ücret ödenmesi ve iş ve sosyal güvenlik hukuku alanındaki düzenlemelerden yararlanamamalarına bağlı olarak işverenlerin maliyetlerini azaltması nedeniyle ev endüstrisinin gelişiminde etkili olmaktadır.

Teknolojik gelişmeler;
Teknolojik gelişmelerle birlikte vasıflı çalışanların kendilerini daha rahat hissettikleri ortamlarda çalışma isteğine bağlı olarak evde çalışmayı tercih etmektedirler.