Elektromekanik Kumanda Sistemleri Dersi 4. Ünite Özet

Kumanda sistemlerinde, iş akış ve işleyiş ile ilgili bilgiler kumanda devre şemaları aracılığıyla verilir. Bu şemalar aynı zamanda sistemde sonradan meydana gelebilecek arızaların tespitinde oldukça yararlıdır. Kumanda devre şemaları genellikle güç devresi ve kumanda devresi olmak üzere iki bölümde çizilir. Güç devresi, motor ile ana şebeke arasında motorun yol alma akımının gösterildiği bölümdür. Kumanda devresi ise motorun kontrol edildiği bölümdür. Motorların kesik veya sürekli çalıştırılmalarında butonla kumanda ve paket şalterle kumanda devreleri kullanılır.

Butonla Kumanda

Bazı hareketli sistemlerde motorun kesik çalışması istenir. Kesik çalıştırma devresinde, başlatma butonuna basıldığında kontaktör enerjilenir ve paletini çeker. Paletin çekilmesiyle, kontaktörün kontakları konum değiştirir. Güç devresindeki normalde açık kontaklar kapanır ve motor çalışmaya başlar. Başlatma butonuna basıldığı sürece motor çalışmaya devam eder.

Motoru sürekli çalıştıran kumanda devreleri ani temaslı butonla ve kalıcı butonla yapılabilir. (S:64, Şekil 4.3)’te ani temaslı butonla yapılan üç fazlı asenkron motoru sürekli çalıştıran bir kumanda devresi verilmiştir. Kumanda devrelerinde Başlatma butonuna paralel kontak bağlamaya mühürleme denir. Şekildeki devrede, başlatma butonuna basıldığında M kontaktörü enerjilenir ve paletini çeker. Paletin çekilmesiyle, M kontaktörünün kontakları konum değiştirir. Kumanda devresindeki M kontağı kapanarak mühürlemeyi sağlar. Benzer şekilde güç devresindeki M kontakları kapanır ve motor çalışmaya başlar. Başlatma butonu üzerindeki etki kalksa bile M kontaktörü mühürleme kontağı üzerinden enerjilenir ve motor çalışmaya devam eder. Motoru durdurmak için Durdurma butonuna basılması gerekir. Durdurma butonuna basıldığında M kontaktörü enerjisiz kalır ve kontakları normal konumuna döner. Güç devresindeki M kontakları açılır ve motor durur.

Kalıcı butonla yapılan üç fazlı asenkron motoru çalıştıran bir kumanda devresinde başlatma butonuna basıldığında bu buton ve mekanik bağlantı nedeniyle Durdurma butonu kapanır. Kontaktör enerjilenir ve paletini çeker. Paletin çekilmesiyle, kontaktörün kontakları konum değiştirir. Güç devresindeki kontaklar kapanır ve motor çalışmaya başlar. Kalıcı buton üzerindeki etki kalksa bile, buton normal konumuna dönmez ve motor çalışmaya devam eder.

Bazı hareketli sistemlerde motorun hem kesik hem de sürekli çalışması istenebilir. (S:65, Şekil 4.5)’te üç fazlı asenkron motoru kesik ve sürekli çalıştıran bir kumanda devresi verilmiştir. Sürekli butonuna basıldığında, M kontaktörü Durdurma butonu, Kesik jog butonun üst (normalde kapalı) kontağı ve Sürekli butonu üzerinden enerjilenir ve kontakları konum değiştirir. Kumanda devresindeki M kontağı kapanarak mühürlemeyi sağlar. Benzer şekilde güç devresindeki M kontakları kapanır ve motor çalışmaya başlar. Sürekli butonu üzerindeki etki kalksa bile M kontaktörü mühürleme kontağı üzerinden enerjilenir ve motor çalışmaya devam eder. Kesik butonuna basıldığında, M kontaktörü Durdurma butonu ve Kesik jog butonun alt kontağı üzerinden enerjilenir ve kontakları konum değiştirir. Güç devresindeki M kontakları kapanır ve motor çalışmaya başlar. Kesik butonuna basıldığı sürece motor çalışmaya devam eder. Kesik butonu üzerindeki etki kalktığında M kontaktörü enerjisiz kalır ve motor durur.

Paket Şalterle Kumanda

Paket şalterler kumanda devrelerinde butonların yerine kullanılabilmektedir. (S:67, Şekil 4.8)’de iki konumlu kalıcı paket şalterle yapılan, motoru sürekli çalıştıran bir kumanda devresi verilmiştir. Bu devrede paket şalter Durdurma (D) konumundayken (1-2) nolu kontak açıktır, M kontaktörü enerjisiz ve kontakları normal konumundadır, motor çalışmaz. Paket şalterin kolu Başlatma (B) konumuna getirildiğinde (1-2) nolu kontak kapanır. M kontaktörü bu kontak üzerinden enerjilenir, güç devresindeki M kontakları kapanır ve motor çalışmaya başlar. Paket şalter bu konumda kaldığı sürece motor çalışmaya devam eder.

(S:68, Şekil 4.10)’da iki konumlu kalıcı paket şalter ve düşük gerilim rölesiyle yapılan, motoru sürekli çalıştıran bir kumanda devresi verilmiştir. Bu devrede, paket şalter Durdurma (D) konumundayken (1-2) nolu kontak kapalı, (3-4) nolu kontak açıktır. Bu durumda, Uv rölesi (1-2) nolu kontak üzerinden enerjilenir ve kumanda devresindeki Uv kontağı kapanır. M kontaktörü (3-4) nolu kontak açık olduğu için enerjilenemez, kontakları normal konumundadır ve motor çalışmaz. Paket şalterin kolu Başlatma (B) konumuna getirildiğinde, (1-2) nolu kontak açık, (3-4) nolu kontak kapalıdır. Bu durumda, M kontaktörü Uv kontağı ve (3-4) nolu kontak üzerinden enerjilenir, güç devresindeki M kontakları kapanır ve motor çalışmaya başlar. Paket şalter bu konumda kaldığı sürece motor çalışmaya devam eder.

Yaylı paket şalterlerde ise paket şalter kolu bir konuma getirilip serbest bırakılırsa yay tertibatı nedeniyle paket şalter bu konumda kalmayıp başka bir konuma geçebilir. Bu devrelerde, paket şalter Normal konumundayken (1-2) nolu kontak açık, (3-4) nolu kontak kapalıdır. Bu konumda motor, paket şalter Normal konumuna gelmeden önceki çalışma şekline (çalışıyorsa çalışmaya, duruyorsa durmaya) devam eder.

Uzaktan Kumanda

Bir motor birden fazla yerden çalıştırılıp, birden fazla yerden durdurulabiliyorsa, böyle bir çalışmaya uzaktan kumanda adı verilir. Uzaktan kumanda devrelerinde durdurma butonları birbirlerine seri, başlatma butonları birbirlerine paralel bağlanır. Böylece, herhangi bir başlatma butonuna basıldığında devrenin çalışması, herhangi bir durdurma butonuna basıldığında devrenin durması sağlanır.

(S:70, Şekil 4.14)’te üç fazlı asenkron motoru kesik çalıştıran bir uzaktan kumanda devresi verilmiştir. Uzaktan kumanda prensiplerine uygun olarak durdurma butonları (Durdurma 1 ve Durdurma 2) birbirlerine seri, başlatma butonları (Başlatma 1 ve Başlatma 2) birbirlerine paralel bağlanmıştır.

(S:70, Şekil 4.15)’te üç fazlı asenkron motoru sürekli çalıştıran bir uzaktan kumanda devresi verilmiştir. Uzaktan kumanda prensiplerine uygun olarak durdurma butonları (Durdurma 1 ve Durdurma 2) birbirlerine seri, başlatma butonları (Başlatma 1 ve Başlatma 2) birbirlerine paralel bağlanmıştır. Ayrıca, motorun sürekli çalışmasını sağlamak üzere başlatma butonlarına paralel bir M mühürleme kontağı kullanılmıştır.

(S:71, Şekil 4.16)’da üç fazlı asenkron motoru kesik ve sürekli çalıştıran bir uzaktan kumanda devresi verilmiştir. Uzaktan kumanda prensiplerine uygun olarak durdurma butonları (Durdurma 1 ve Durdurma 2) birbirlerine seri, motoru sürekli çalıştırma için kullanılan Sürekli 1 ve Sürekli 2 butonları birbirlerine paralel bağlanmıştır. Ayrıca, motorun sürekli çalışmasını sağlamak üzere sürekli butonlarına paralel bir M mühürleme kontağı kullanılmıştır.

Uzaktan kumanda sistemlerinin en önemli özelliği, motorun birden fazla yerden çalıştırılıp, birden fazla yerden durdurulabiliyor olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında, kalıcı paket şalterlerin uzaktan kumanda devrelerinde kullanılamayacağı açıktır. Oysaki yaylı paket şalterler uzaktan kumanda devrelerinde kullanılabilir. (S:72, Şekil 4.18)’de üç konumlu yaylı paket şalterle yapılan, motoru sürekli çalıştıran bir uzaktan kumanda devresi verilmiştir. Bu devrenin çalışması temelde yaylı paket şalterle yapılan, motoru sürekli çalıştıran kumanda devresinin çalışmasına benzer.