Elektromekanik Kumanda Sistemleri Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sinyal lambası nedir?

Bir kumanda devresinin veya elemanın çalışıp çalışmadığını, devrede enerji akışı olup olmadığını ışıkla gösteren elemana sinyal lambası denir.

Kontaktör nedir?

Elektrik devrelerinde akımları açıp kapamaya, taşımaya ve kesmeye yetenekli tahrik sistemi ile uzaktan kumanda edilebilen büyük güçteki elektromanyetik şaltere kontaktör denir.

Kontaktörün kullanım alanları nelerdir?

Kullanım yerleri çok çeşitlidir; elektrik motorlarına yol verilmesinde, kompanzasyon, ısıtma
cihazlarının devreye girip çıkması gibi neredeyse bütün devrelerde ve sistemlerde kullanılırlar.

Kontaktörler hangi bölümlerden oluşur?

Rölelerde olduğu gibi kontaktörler de elektromıknatıs, palet ve kontaklar olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Kontaktörlerin yapısında yer alan kontak nedir?

Kontaklar akım devresinde karşılıklı olarak yerleştirilmiş metal alaşımlı, manyetik bir tahrik sistemi aracılığı ile açılıp kapanan anahtarlardır.

Kontak çeşitleri nelerdir? Açıklayınız.

Kontaktörde iki tip kontak mevcuttur. Bunlar :
• Güç kontakları (Ana Kontaklar)
• Kumanda kontakları (Yardımcı Kontaklar)

Güç kontakları, ana akım yolu üzerinde bulunur ve yük akımını taşırlar. Yardımcı kontaklara göre yüksek akıma dayanıklı olup, motor vb. alıcıları çalıştırmak için kullanılırlar.

Kumanda kontakları, isminden de belli olduğu üzere kumanda sisteminde kullanılır ve kumanda devresinin akımını taşırlar. Termik aşırı akım rölesi, zaman rölesi, ısı kontrol rölesi, mühürleme vb. gibi düzeneklerin çalıştırılmasında görev yaparlar.

Kontaktörlerin çalışma prensibini kısaca açıklayınız.

Kontaktörün çektirme bobinine enerji verildiğinde, alt gövde silisli sacları üzerinde bir manyetik alan indüklenir. Bu manyetik alan üst gövde silisli saclarını kendisine doğru çeker.Üst gövde silisli sacları üzerinde bulunan hareketli kontak bloğuna monte edilmiş olan hareketli kontak baralarıyla birlikte aşağıya doğru çekilir. Bu çekilme işlemi sonunda, hareketli kontaklar sabit kontaklara temas eder, bu arada açtırma yayının mukavemetini de yenerek silisli saclar birbirleriyle yüzeysel temas sağlarlar. Böylece devre tamamlanarak akım iletilmiş olur.

Kontaktörlerde nominal işletme gerilimi neyi belirlemek kullanılır?

Nominal İşletme Gerilimi (Ue): Nominal işletme gerilimi, nominal işletme akımı ile kontaktörün kullanılıp kullanılmayacağını belirler. Kontaktörün kapama ve açma kapasiteleri ile kullanma kategorisi işletme gerilimi ile ilgilidir.

Kontaktörlerde sürekli termik akım değeri nasıl belirlenir?

Sürekli Termik Akım (Ith): Sürekli termik akım, IEC 60947-4-1’e göre yapılan sıcaklık artış testine göre belirlenir. Kontaktörün sürekli termik akımı imalatçı tarafından bildirilen en büyük akım değeridir.

Kontaktrlerin olası arızalanma durumları göz önüne alındığında hangi önlemlerin alınması gereklidir?

Kontaktörlerde en sık görülen arızalar, nedenleri ve alınması gereken önlemler şu
şekilde özetlenebilir:
• Kontaktör bobininin enerji kablolarının gereğinden uzun olması, büyük gerilim düşümü
meydana getirir ve kontaktörün kapanması zorlaşır. Dolayısıyla, bobin enerji kabloları uygun
boyutta seçilmelidir.
• Nüvenin paleti çekmeye başladığı an ile paletin nüveye yapıştığı an arasında hava boşluğunun manyetik geçirgenliğinin düşük olması kontaktör bobininin anma değerinden daha fazla akım çekmesine sebep olur. Eğer palet ile nüve arası toz vb. nedenlerle dolarak paletin nüveye tam yapışması engellenirse, kontaktörün kapanmasını zorlaştırır ve kontaktör zamanla yanar. Bu problemleri önlemek için kontaktörün çalıştığı ortamda toz, kir veya buna benzer parçacıkların olmaması veya yüksek hava akımıyla temizlenmesi gerekir.
• İşletmede çalışma esnasında kontaktör kontaklarının yapışma olayı meydana gelmişse
kontaklardan geçen yüksek akımın nedeni araştırılmalı ve buna yönelik tedbirler alınmalıdır.
• Çok sık açma kapama yapan kontaktörlerde normal çalışma gerçekleşse dahi nüve palet
yapışması sırasında oluşan yüksek ısı zamanla soğuyamaz ve bobinin yanmasına sebep olabilir. Bu tip çalışma durumu için yarı iletken kontaktörlerin seçilmesi daha uygun olabilir.
• Kontaktör bobinleri anma değerinin üzerindeki ve altındaki gerilim değerlerinde yanabilir.
Kontaktör bobinine uygulanan gerilim değeri ve frekansına dikkat edilmelidir. Kontaktör bobininin beslendiği hat üzerindeki klemens gevşeklikleri gerilim düşümünü arttıracağı için tehlikelidir. Ayrıca paleti yüzeye tam oturmayan veya bakır halkası zarar gören kontaktörler de arıza yönünden kontrol edilmelidir.
• Aşırı akım ve kısa devreler sırasında kontaklar üzerinde özellikle kontak temas noktalarında oluşan ısı ve bu durumda açma yapan kontaklarda oluşan arkın meydana getirdiği yüksek ısı kontak arızalarına ve malzeme kayıplarına neden olur. Kontak dirençlerinin 0.5 ? u geçmemesine dikkat edilmelidir.

Kontaktör seçim yaparken dikkate alınması gereken kriterler nelerdir?

Motorlar için kontaktör seçiminde önemli seçim parametreleri;
• İşletme gerilimi (Ue) ve akımı (Ie),
• Bobin gerilimi,
• Kontak ömrü,
• Doğru ve alternatif akım olduğu
• Kalkış sıklığı,
• Operasyon sayısı’dır.

İmalat durumuna göre kontaktör çeşitleri nelerdir?

İmalat durumuna göre:
• Elektromanyetik kontaktörler
• Basınçlı havalı kontaktörler
• Elektro-pnomatik kontaktörler

Selenoid valf nedir?

Elektrik enerjisiyle çalışan elektromanyetik musluklara veya vanalara, selenoid valf adı verilir. Selenoid valfler, hava, gaz, su, yağ ve buhar gibi akışkanlar için kullanılırlar.

Bir selenoid valfte bulunan önemli parçalar nelerdir?

Bir selenoid valfte bulunan önemli parçalar, bobin, diyafram, kapak gövde olarak sıralanabilir.

Selenoid valflerin çalışma prensipleri nelerdir? Açıklayınız.

Selenoid valfler, direk etkili veya pilot kontrollü olmak üzere iki farklı prensipte çalışabilirler. Direk etkili selenoid valflerde diyafram yoktur ve akışkanın akışının durdurulması veya akıtılması çekirdek üzerindeki sızdırmazlık elemanı ile sağlanır. Bu tip selenoid valfler daha ziyade küçük kapasiteler için ve akış yuvasının küçük olduğu konstrüksiyonlar için uygundur. Pilot kontrollü valflerde ise akışkanın akışının durdurulması veya akış yolunun açılması diyafram ile sağlanır. Bu tip selenoid valflerde diyafram üzerindeki basınç dengesi bozulunca valf konum değiştirir.

Sigorta üzerinde yer alan buşon ne için kullanılır?

Buşon, akımı kesme düzeneğini (sigortanın eriyen teli, telleri veya şeridi) kapsayan değiştirilebilen kısımdır.

Bıçaklı sigortalar hangi amaçla hangi durumlarda kullanılmaktadır?

Buşonlu ve otomatik sigortaların kullanılamayacağı 100 amper ve daha yukarı değerlerde olan akımları kesmek için kullanılan sigortalardır.

Koruma röleleri hangi amaçla kullanılmaktadır?

Koruma röleleri asenkron motorların arızalanmasını önlemek için kumanda devresine eklenir. Ancak koruma rölesi tek başına motoru koruyamaz. Bobini koruma rölesinin kapalı kontağına seri olarak bağlanan bir kontaktör ile kullanılmalıdır.

Aşırı akım rölelerinin seçilmesinde ve bağlanmasında dikkat edilmesi gereken hususlar nelerdir?

Aşırı akım rölelerinin seçilmesinde ve bağlanmasında dikkat edilmesi gereken bazı hususlar şunlardır:
• Koruma yapılan devrenin nominal çalışma akım değeri mutlaka dikkate alınmalıdır. Devrenin akımından daha küçük akım değerlerinde seçilen bir röle, devrenin normal çalışmasına müsaade etmeden devreyi açacaktır. Rölenin devrenin akımından daha büyük akım değerlerinde seçilmesi halinde, devre herhangi bir nedenle aşırı akım çektiğinde, röle devreyi açmayacak ve devrenin zarar görmesine neden olacaktır.
• Aşırı akım rölesi mutlaka bir kontaktör ile kullanılmalıdır.
• Aşırı akım rölesinin kapalı kontakları, kontaktör bobinine seri bağlanmalıdır. 

Termistatör nedir? Çeşitlerini kısaca açıklayınız.

Sıcaklıkla direnci değişen, yarı iletken elemanlara termistör adı verilir. Sıcaklık ve direnç ilişkisi dikkate alınarak kontrol ve kumanda devrelerinde sıkça kullanılan termistörlerin NTC termistör (Negatif sıcaklık katsayılı) ve PTC termistör (Pozitif sıcaklık katsayılı) olmak üzere iki çeşidi vardır.

NTC termistör: Bu tip termistörde, direncin sıcaklıkla değişme katsayısı negatiftir. Dolayısıyla, sıcaklık derecesi arttıkça termistörün direnci azalır, sıcaklık derecesi azaldıkça termistörün direnci artar.
PTC termistör: Bu tip termistörde, direncin sıcaklıkla değişme katsayısı pozitiftir. Dolayısıyla, sıcaklık derecesi arttıkça termistörün direnci artar, sıcaklık derecesi azaldıkça termistörün direnci azalır.