Elektrik Tesisat Planları Dersi 2. Ünite Özet

Standart dışı malzeme kullanımı can ve mal kaybıyla sonuçlanabileceğinden dolayı Türk ve uluslar arası standartlara uygun malzemelerin kullanımı önemlidir.

İletkenler

Elektrik akımının bir yerden başka bir yere iletminde kullanılan, bir veya birden fazla telden oluşan, izolesiz veya izoleli (yalıtılmış) tel veya tel demetlerine iletken denir.

En çok kullanılan iletken çeşitleri şu şekildedir:

1. Bakır
2. Alüminyum
3. Gümüş
4. Demir
5. Kurşun
6. Platin
7. Kalay
8. Krom
9. Tungsten
10. Konstantan
11. Krom-Nikel
12. Çinko
13. Kadmiyum
14. Pirinç
15. Civa
16. Su

Kablolar, Çeşitleri ve Özellikleri

Elektrik enerjisini iletmeye yarayan, dışarıya karşı yalıtılmış, bir veya birden çok damardan oluşan yalıtılmış iletkendir.

N kabloları: Sabit tesislerde kullanılan, normal ve hafif işletme şartlarına dayanıklı kablolardır. N Tipi kabloların dış kılıf rengi beyaz veya gridir.

Y kabloları: Sabit tesislerde kullanılan ağır işletme şartlarına dayanıklı kablolardır. 0.6/1 kV dan küçük kablolarda dış kılıf rengi siyah, 3.5/6 kV dan büyük kabloların ise dış kılıf rengi kırmızıdır.

H kabloları: Sabit kapalı tesislerde, hareketli cihaz bağlantılarında, kuru yerlerde, sıva altı ve sıva üstü tesisat olarak kullanılır.

Alpek kablolar: Faz iletkenleri her türlü hava şartlarına dayanıklı siyah polietilen plastik ile kaplıdır. İletkenler üzerindeki kabartma çizgileri fazları belirtir. Plastik yalıtkanlı alüminyum faz iletkenleri çıplak nötr iletkeni etrafında bükülerek sarılmıştır. Askı teli bütün yükü ve gerilmeleri taşır. Alçak gerilim hatlarında kullanılır.

Sıcaklığa dayanıklı kablolar: 180 ^o C ila 250 ^o C arası yüksek sıcaklık uygulamalarında kullanılırlar.

Haberleşme kabloları: Polietilen yalıtkan, nem içermeyen ve dielektrik özelliği olan polyester bant, gri renkli PVC dış kılıflı elektrolitik bakır iletkenden oluşan düşük dielektrik kayıplı kablolardır.

Koaksiyel kablo: En içte canlı hat adı verilen iletken, onun üstünde yalıtkan, yalıtkanın üzerinde ise hasır şeklinde örülmüş faraday kafesi görevi gören metal örgü ve en dışta koruyucu kılıftan oluşan, radyo sinyali taşımakta kullanılan kablolardır.

Fiber optik kablo: Cam fiberden yapılan, ışık aktarımı yapan, elektromanyetik alandan etkilenmeyen kablolardır.

Elektrik Panoları (Dağıtım Tabloları)

Konutlarda, atölyelerde, fabrikalarda, mağazalarda elektriğin tüm alıcılara dengeli dağıtılması için kullanılırlar. 5 tipte tablo vardır:

1. Açık tip tablolar
2. Kapalı tip tablolar
3. Duvar tipi tablolar
4. Dolap tipi tablolar
5. Açık hava tipi tablolar

Tablolar yapıldıkları malzemeye göre ise şu şekilde sınıflandırılabilirler.

1. Mermer tablolar
2. Sac tablolar
3. Yalıtkan gereçlerden yapılan tablolar

Kullanış amaçlarına göre ise tablo çeşitleri aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

1. Kullanış amaçlarına göre çeşitler
2. Aydınlatma tesisatı dağıtım tabloları
3. Kuvvet (Motor) tesisatı tabloları
4. Kumanda devresi tabloları
5. Şantiye tabloları
6. Etanş döküm tablolar

Bir tabloda tesis gücüne uygun sayaç, kaçak akım olması durumunda akımı kesen kaçak akım koruma rölesi ve antigron malzemeden yapılmış bir ve üç fazlı prizler bulunur.

İç Tesisat Anahtarları

İç tesisat anahtarları bir elektrik devresinin veya bu devrenin bir kısmının el ile kumanda edilerek açılıp kapatıldığı araçlardır. Akım taşıyan kısımları pirinç ve bakırdan yapılıp arka dayanımlarını arttırmak için nikel ile kaplanır. Porselen ve bakalit gibi yalıtkan malzemeler diğer kısımlarında kullanılır. Anahtarlar ev gibi yüksek akım gerektirmeyen uygulamalarda kullanılırlar. Yüksek akım gerektiren uygulamalarda şalterler kullanılır. Anahtarlar kullanım alanlarına göre çeşitli isimler alırlar:

1. Adi (normal) anahtar: içerisindeki kontakların temas etmesi veya etmemesine bağlı olarak bağlandığı elektrik devreye akım geçişini kontrol etmeye yararlar. Bu kontaklar sabit ve hareketli olmak üzere iki tanedir. Hareketli kontak devreyi açıp kapatır.
2. Komütör anahtar: Yapılışlarına göre üç sabit üç hareketli üç sabit iki hareketli kontağı bulunur. Anahtarların ortak kontağı daima akım-taşıyan iletkene diğer kontak uçları İse iki ayrı lamba veya lamba gruplarının duylarının orta kontağına bağlanmalıdır. Genellikle avize ve lamba adedi fazla olan yerlerde kullanılırlar.
3. Grup anahtarı: İki veya iki grup lambayı sıra ile yakıp söndüren anahtarlardır. Komütatör anahtarlardan farkları lamba veya lamba gruplarının hepsini aynı anda yakılamamasıdır.
4. Vaviyen anahtar: Bir veya bir grup lambayı iki farklı yerden yakıp söndüreye yarayan anahtarlardır. Bunlar üç sabit iki hareketli veya üç sabit dört hareketli kontaklı olurlar. Bu anahtarlarda akım taşıyan iletken bir anahtarın köprülenmiş ortak kontağına diğer anahtarın benzer kontağı ise lamba veya lamba gruplarının duyunun orta kontağına bağlanır.
5. Deviyatör (ara vaviyen) anahtar: Vaviyen anahtarlarla birlikte bir veya bir grup lambayı ikiden fazla yerden kontrol etmek için kullanılan anahtarlardır. Dört hareketli, dört sabit kontaklıdırlar.

Boru ve Buatlar

Tesisat boruları: İletkenler dışarıdan gelecek zaarrlardan korunmaları amacıyla tesisat borularının içinden geçirilirler. Kullanılan borular çeşitli çap ve cinstedir. Kullanılan boru tipleri şunlardır:

Bergman Boru: Sıva iç tesisatında kullanılırlar. Bu boruların İç kısmı vernikli kartonla kaplı alüminyum veya yumuşak çelik sactan yapılmıştır.

Peşel Boru: Bu boru çeşidi ince çelik saçtan yapılır. İç kısmı yalıtımsızdır, paslanmaya karşı özel bir madde ile kaplanır.

PVC Boru: Bu borular polivinil klorür (PVC) maddesinden yapılırlar ve iyi yalıtkanlık özelliklerine sahiptirler. Kolay işlenebilirler, hafif ve dayanıklıdırlar.

Spiral (Bükülgen) Boru: Bu borular istenilen açıda bükülebilirler. Dönüşlerin çok olduğu yerlerde, kolon hatlarında, kiriş dönüşlerinde kullanılırlar.

Çelik (Ştalpanzer) Boru

Galvanizli Çelik Spiral Boru: Bükülebilirler ve yüksek mekanik dirence sahiptirler.

Galvanizli Dişli Çelik Boru: Bu borular ağır hizmet tipine uygun ve ex-proof’tur.

Galvanizli Dişsiz Çelik Boru: Galvanizli dişsiz çelik borular, genel kullanım amaçlı işçilik ve montaj açısından ekonomik borulardır.

Buatlar: Elektrik tesisatlarında iletkenlerin biribiri ile bağlantısının yapıldığı ek kutularına buat denir. 9 tip buat vardır, bunlar:

1. Norm buat
2. Kare buat
3. Tünel buat
4. Kontralı buat
5. Sıva üstü buat
6. Antigron buat
7. Dahili tip galvanizli çelik buat
8. Harici tip buat
9. Kondulet buat

Kasalar: Elektrik tesisatında sıva altı tesisatta anahtar, priz gibi elemanların duvara sabitlenmesinde kullanılır.

Sigortalar

Sigorta olarak otomatlar (anahtarlı otomatik sigortalar) kullanılmaktadır. Otomatlar ev ve benzeri yerlerde akım belirli bir değeri geçtiğinde devreyi açarak elektrik devresini korurlar. L ve G olmak üzere iki tip vardır:

a. L tipi: Hat korumasında ve evlerde kullanılırlar.

b. G tipi: Tesislerde ve endüktif yüklerin korunmasında kullanılırlar.

Selektif korumada devrede sigortalar küçükten büyüğe sıralanarak arıza durumunda sadece arızalı kısmın devreden çıkarılmasını sağlar. Sigortalar ayrıca çalışma prensibine göre üçe ayrılırlar:

1. Buşonlu tip sigortalar: Akımın belirli bir değeri aşması durumunda sigorta içindeki tel eriyerek devreyi açar. Buşonlu sigortaların da kendi içinde üç tipi vardır.
   a. Normal karakterli buşonlar: Geçici rejime maruz kalmayan sistemlerde kullanılırlar.
   b. Gecikmeli karakterli buşonlar: Özellikle asenkron makinelerin korunmasında kullanılırlar.
   c. Çabuk karakterli buşonlar: Güç elektroniği elemanlarının kısa devreye karşı korunmalarında kullanılırlar.
2. NH-Bıçaklı sigortalar: Çok yüksek kısa devre akımlarında devreyi sellektif olarak acarlar. Aşırı yüklenme akımlarında tembel karakterlidirler. Kısa devreyi beklemeksizin açarken asenkron makinelerin ilk kalkışında devreyi açmazlar.
3. Anahtarlı otomatik sigortalar: Kısa devre ve aşırı yüklenmeye karşı ışık sorti ve linyeleri ile motorları korurlar. Anahtarları sayesinde bağlı bulundukları devrelerin açılıp kapanmasını sağlarlar.

Sigorta seçiminde selektif düzenlemeye dikkat edilmelidir. Işık linyelerinde ve normal asenkron motor linyelerinde gecikmeli tipten sigorta seçilmeliyken güç elektroniği elemanlarının korunmasında hızlı karakterli sigorta seçilmelidir.

Talep edilen güç ve hat akımı aşağıdaki denkliklerle açıklanır.

Yukarıdaki denkliklerde talep gücü, talep faktörünü ve aktif gücü ifade etmektedir.

Şalterler

Şalterler, elektrik devrelerinin aşırı akım ve voltaj sebebiyle hasar görmemesi için ve devrenin normal açılıp kapatılması amacıya kullanılan elektrik devre kırıcı elemanlardır. Kullanım yerlerine göre farklı özellikleri olan şalterlerin en çok kullanılanları şunlardır:

1. Yük şalteri: Yük kesicileri NH bıçaklı sigortalar ile birlikte kullanıldığından dolayı hem devre koruma hem de devre açma kesme elemanı olarak işlev görürler. Termik manyetik şalterlere göre daha yüksek seçiciliğe sahiptirler. Ekonomik olan bu cihazlar ark hücreleri ile ark oluşumunu engellerler. 160 A şalterlerde sürtünmeli, diğer büyük boy şalterlerde ise döner kontak sistemi vardır.
2. Termik-manyetik şalterler: Kontrol merkezlerinde, dağıtım şebekelerinde, panolarda ve telefon santrallerinde alçak gerilim devre kesicisi olarak anahtarlama ve koruma amacıyla yaygın şekilde kullanılmaktadır. Bu kompakt şalterler genel olarak normal koşullarda devreyi açıp kapamaya, aşırı yük ve kısa devre gibi sorunlu durumlardada otomatik olarak devreyi açmaya yararlar.Hareketli kontaklarında gümüşwolfram, sabit kontaklarda ise gümüş-grafit kullanılır.

Termik-manyetik şalterlerde iki tip koruma işlevi vardır, bunlar:

a. Manyetik koruma: Kısa devre koruması için kullanılır.
b. Termik koruma: Aşırı yüklere karşı devreyi korur.