Çağdaş Türk Edebiyatları 2 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kazak halkı son yüz yılda kaç defa alfabe değiştirmiştir?

Kazak halkı son yüz yılda iki defa alfabe değiştirdi. 1929’a kadar Arap, 1929’dan 1940’a
kadar Latin ve 1940’dan sonra Kril harflerine dayalı alfabe kullandılar. 1991’de bağımsızlığın kazanılmasından sonra bir grup Kazak aydını Arap harflerine dönülmesini tavsiye ederken bir başka grup, diğer Türk halkları ile ortak bir alfabe istediler. Bu ikinci grup 34 harfli ortak alfabeyi destekledi. 8. yüzyılda kullanılan Göktürk alfabesini tavsiye edenler oldu. Hâlihazırda çoğunluk mevcut alfabeden yana olsa da Latin alfabesine dayalı bir alfabe üzerinde çalışılmaktadır

Kazak edebiyatının ilk nüshaları bütün Türk halklarına da ortaktır. En eskilerinin adlarını yazınız.

Kazak edebiyatının ilk nüshaları bütün Türk halklarına da ortaktır. En eskileri, Kültekin, Bilge Kagan ve Tonyukuk’a ithaf edilen Orhun abideleridir.

Kadırgali Celayir’in Camiü’t-tevarih'in içeriğini açıklayınız.

Kadırgali Celayir’in Camiü’t-tevarih (1602)  adlı eseri bugüne kadar gelenlerdendir. Şecire, bütün Türk halklarının eski tarihi ile birlikte 14-16. Yüzyıllardaki Kazakistan tarihini, onların siyasi durumunu, Kazak yurdunun iç ve dış şartlarını anlatmaktadır. Kazak Hanlarının soy ağacı da eserde verilmiştir. Eserin giriş kısmı, orta asırdaki edebi Türk dilinde yazılmakla birlikte Kazak halkının atasözleri, deyimleri de yer almaktadır.

20. yüzyılın başlarına kadar göçebe hayatı devam ettiren Kazak halkının zengin halk
edebiyatı vardır. Bu edebiyatın bütün türleri gelişmiş ve çoğu canlılığını hâlâ devam ettirmektedir. Bu türlere örnek veriniz.

İlk söyleyenleri belirsiz (anonim) añız-ertegiler (rivayet, efsane, masal), makalmeteller (atasözleri), şeşendik sözler (kıssalar), turmıs-salt (gelenek-görenek) cırları, tarihî
cırlar, arnav (kaside-methiye), tolgav (koçaklama), öleñ (türkü), aytıs (atışma) v.b. türler Kazak halkının zengin kültür hazinesini meydana getirirler. Halk şarkılarına “cır,” bunları söyleyenlere de “cırav” veya “cırşı” adı verilir. Akınlar (halk ozanları) da cıravlar gibi dombıra çalarak hikâye, destan anlatırlar, aytıslara katılırlar.

Kazak edebiyatında eski devirleri anlatan, asırdan asıra kalıplaşarak gelen günlük hayatı anlatan halk hikâyelere ne ad verilir?

Ertegiler, eski devirleri anlatan, asırdan asıra kalıplaşarak gelen günlük hayatı anlatan halk hikâyeleridir.

Makal-meteller sözlü edebiyatın en eski türlerindendir. Mazmunu halkın yaşantısını,
gelenek ve göreneklerini, tabiatını gösterir. Makal-meteller, Anadolu Türk edebiyatındaki hangi türe denk gelir?

Makal-meteller sözlü edebiyatın en eski türlerindendir. Mazmunu halkın yaşantısını,
gelenek ve göreneklerini, tabiatını gösterir. Makal-meteller, Anadolu Türk edebiyatındaki “atasözü” ve “deyim”lerine karşılık gelir.

Turmıs-salt cırları hangi konuları ele alır?

Turmıs-salt cırları, göçebe halkın evlilik, göç gibi gündelik hayatını anlatır. Halk hayatının aynası da denir. 

17. yüzyılın öne çıkan akınları Ciyembet cırav ile Margaska cıravlardır. Bu şairlerin ele aldıkları konular nelerdir?

17. yüzyılın öne çıkan akınları Ciyembet cırav ile Margaska cıravlardır. Halk şairlerinin yaşadıkları dönemin güzelliklerini olduğu kadar eksik, aksayan, sorunlu yönlerini de eserlerinde dile getirdikleri herkesçe malumdur.

Kazak edebiyatının  akını Ümbetey  özellikle hangi tarzda eserler vermiştir?

Aynı devrin bir başka akını Ümbetey de özellikle “ağıt” tarzında eserler vermiştir.

Başlangıçtan 20. yüzyıla kadar olan devirde Kazak edebiyatının en büyük temsilcisi kimdir?

Bu devirde Kazak edebiyatının en büyük temsilcisi Buhar (1668-1781) cıravdır.

17. yüzyılın öne çıkan akınları kimlerdir?

17. yüzyılın öne çıkan akınları Ciyembet cırav ile Margaska cıravlardır.

18. yüzyılın ikinci yarısına kadar olan dönemde Kazak edebiyatında hangi konular işlenmiştir?

18. yüzyılın ikinci yarısına kadar süren bu zor zamanda Kazak kahramanları, akınları,
cıravları halkı düşmana karşı yüreklendirmeye, cesaretlendirmeye, birlik olmaya çalıştılar. Bu sebeple edebiyat da bu baskınlara karşı verilen bağımsızlık mücadelelerini anlatır. Cungar saldırganlarına, Hive ve Hokand hanlıklarının işgaline karşı mücadeleler Aktamberdi cırav (1675-1768), Ümbetey (1706-1778), Tötikara gibi akınların eserlerinde açıkça
görülür

Genç yaşta şiirler yazmaya başlayan Aktamberdi hangi konuları işlemiştir?

Genç yaşta şiirler yazmaya başlayan Aktamberdi cırav da verilen bağımsızlık mücadelesine bizzat katıldı. Bu mücadelelerde Kazakları iyi idare etti, teşkilatlandırdı. Kalmukların ülkeden kovulmasında yararlı işler yaptı. Şiirlerinde bu dönemdeki sosyal gelişmeleri, halkın sıkıntılarını dile getirdi. Epik tarzın akını olarak bilinen Aktamberdi, savaşlarda gördüğü kahramanlıkları şiirlerine aksettirdi.

Akın Buhar, yazdığı ............... şiirleri ile Kazak halkının en değerli akınlarından biri olmuştur.

Yukarıda boş bırakılan yere ne getirilmelidir?

Akın Buhar, yazdığı siyasi-hicvi şiirleri ile Kazak halkının en değerli akınlarından biri olmuştur.

...................... (1802-1871) Kazak halkının, bütün Türkî halkların eski şeciresinden
haberdar, eski akın ve cıravların mirasını iyi tanıyan, onun özelliklerinden ilham alan bir
akındı.

Yukarıda boş bırakılan yere hangi şair yazılmalıdır?

Dulat Babatayulı (1802-1871) Kazak halkının, bütün Türkî halkların eski şeciresinden
haberdar, eski akın ve cıravların mirasını iyi tanıyan, onun özelliklerinden ilham alan bir
akındı.

Dulat akının üzerinde durduğu en önemli meselelerden biri nedir?

Dulat akının üzerinde durduğu en önemli meselelerden biri de eğitim, ilim ve sanat
idi. Almış olduğu eğitim sayesinde cahilliğe, eğitimsizliğe, ahlaksızlığa karşı çıktı ve bilim sahibi insanları her zaman ayrı ve yukarıda tuttu. Memleketi okumuş, terbiyeli, ilim-bilim sahibi insanların yönetmesi için uğraştı; zira böyle olursa yurtta zulmün ve baskının ortadan kalkacağına inanıyordu.

Dulat gibi Şortanbay Kanaev (1818-1881) ve Murat Monkeev (1843-1906) akınların en önemli özelliği ne idi?

Dulat gibi Şortanbay Kanaev (1818-1881) ve Murat Monkeev (1843-1906) akınlar da
Rus kültürünün Kazak halkı arasında yayılmasına karşıydılar ve Kazak kültürünün muhafazası taraftarıydılar.

Çağdaş Kazak edebiyatının bu döneminin en önemli temsilcileri kimlerdir?

Çağdaş Kazak edebiyatının bu döneminin en önemli temsilcileri olarak Buhar (1668-
1781) cırav, Dulat Babatayulı (1802-1871), Muhammet Ötemisulı (1804-1846)’yı sayabiliriz.

Çağdaş Kazak Edebiyatını 2 dönemde incelemek mümkündür. Bu dönemleri açıklayınız.

Birinci dönem, Kazak dilini ve Kazak Edebiyatının ilk dönemi 20. Yüzyıla kadar olan dönemini içine alır. Kazak halkı son yüz yılda iki defa alfabe değiştirdi. 1929’a kadar
Arap, 1929’dan 1940’a kadar Latin ve 1940’dan sonra Kril harflerine dayalı alfabe kullandılar. Kazak edebî dilinin başlangıcı 19. yüzyılın ortalarına rastlar. Bu edebî dil, halkın en çok kullandığı şiveye dayanır. Çokan Velihanov (1837-1865), Abay Kunanbayev (1845-1904) ve İbray Altınsarın (1841-1882) gibi büyük Kazak aydınları bu dili kullandılar.

Kazak adıyla bilinen edebiyatın ilk temsilcileri o zaman bütün Deşt-i Kıpçak’ta adı
duyulan Asan Kaygı, Kodan Tayşı ve Kaztugan (Süyinişûlı) cıravlardır. Bunların ortak
düşünceleri nelerdir?

Kazak adıyla bilinen edebiyatın ilk temsilcileri o zaman bütün Deşt-i Kıpçak’ta adı
duyulan Asan Kaygı, Kodan Tayşı ve Kaztugan (Süyinişûlı) cıravlardır. Bunların ortak
düşünceleri hayat, dostluk, insanlık, yiğitlik, ar, namus ve adaletle ilgili konularla birlikte vatan, millet, birlik, beraberlik, hürriyet için mücadele etmek ve bu mukaddes değerlere sahip çıkılması gerektiğini anlatmak olmuştur.