XVI. Yüzyıl Türk Edebiyatı Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Remilcilik ne anlama gelmektedir?

Remil kum demektir. Remilcilik ise sayılarla ve kum taneleriyle fal bakma, bir takım işaretler ve sayılar kullanarak gaipten haber verme oyunudur.

Zatî’nin remilci dükkânı dönemin şair ya da şair adayları için niçin önemli bir mekândır?

Zatî’nin Bayezit Camii civarındaki remilci dükkânı şairlerin uğrak yeri olur. Yaşlılık yıllarında şair, bu faaliyetini evinin yakınında tuttuğu dükkânda devam ettirir. Zatî’nin remilci dükkânı devrin genç yeteneklerinin kendilerini gösterdikleri, sınandıkları bir ortam olarak edebiyat tarihinde yerini alır. Şiir heveslilerinin ustası olan Zatî, özellikle Bakî’nin yetişmesindeki yol göstericiliğiyle anılır.

Zâtînin asıl ismi nedir?

Balıkesirli Zatî’nin asıl adı kendi ifadesine göre ebced hesabıyla doğum tarihine tekabül eden İvaz (=876/1471), döneminin kaynaklarına göre ise Satılmış veya Bahşı’dır.

Zâtî'nin ne kadar gazel yazdığı bilinmektedir?

Zâtî'nin üretken bir şair olduğu ve özellikle çok sayıda gazel söylediği doğrudur. Fakat tezkire yazarlarının biraz da abartarak “üç bin tane” gazel yazdığını belirtmelerine karşın bilimsel metni yayımlanan Zatî Divanı’nda 1825 gazel yer almaktadır.

Zâtî'nin eserleri nelerdir?

Zatî’nin en önemli eseri divanıdır. Zatî mesneviler yazmıştır. Onun Edirne Şehrengiz’i Anadolu’da türün ilk örneklerindendir. Diyâr-ı Rûm padişahı Jâle’nin oğlu Pervâne ile Çin padişahı Fağfur’un kızı Şem arasındaki aşk öyküsünü anlattığı Şem ü Pervane adlı mesnevisi ise aynı konuyu işleyen diğer mesnevilerden daha fazla ilgi görmüş, okunmuştur. Şairin bir de Letaif’i vardır.

Hayalî'nin şiirlerinin öne çıkan özellikleri nelerdir?

Hayalî'nin gazellerinde, Necatî ile Zatî’nin tecrübesini devralmak suretiyle yerli unsurları tasavvufî heyecanla dönüştürdüğü görülür. Ayrıca şiirlerinden Selman-ı Savecî, Hafız-ı Şirazî ve Molla Camî ile birlikte Nevayî’ye öykündüğü anlaşılmaktadır. Rumelili şairlerin eserlerinde görülen dünyaya karşı mesafeli duruş, samimi eda, yerlilik arzusu ve tasavvufî heyecan Hayalî’nin şiirlerinin de en belirgin özellikleridir.

Hayalî'nin bir şair olarak Saray çevresinde nasıl bir konumu bulunmaktadır?

Kanunî devrinde (1520-1566) Zatî’den sonra saray çevresinde saygın bir şair olarak ilgi gören Hayalî,  gençlik yıllarında Kalenderî şeyhi Baba Ali Mest-i Acemî’ye bağlanarak onunla birlikte birkaç defa İstanbul’a gelip gitmiştir. Bu gelişlerinin birinde İstanbul kadısı Sarıgürz Nurettin tarafından fark edilerek İstanbul’a yerleşmesi sağlanmıştır. Daha sonra Defterdar İskender Çelebi tarafından Sadrazam İbrahim Paşa’ya takdim edilmiş, çok geçmeden Kanunî’nin yakın çevresinde yer almıştır. Hayalî’nin saray çevresinden gördüğü ilgi çağdaşları tarafından biraz kıskançlıkla karşılanmıştır. İstanbul’daki en büyük destekçisi İskender Çelebi (ö.1534) ile İbrahim Paşa (ö.1536)’nın ölümünden sonra onu çekemeyenlerin de çabasıyla saray çevresindeki konumunu kaybetmiştir.

Hayalî hangi eserleri vermiştir?

Hayalî’nin bilinen tek eseri divanıdır. Hayalî Divanı, Ali Nihat Tarlan tarafından yayınlanmıştır (İstanbul 1945).

Nevî nasıl bir eğitim almıştır?

İlk eğitimini aile çevresinden alan Yahya Nevî, sonra İstanbul’a giderek devrin önemli bilginlerinden “ahaveyn”=[iki kardeş] lakabıyla ünlü Karamanî Ahmed ve Mehmed kardeşlerin öğrencisi olur. Özellikle Mehmed Efendi’nin etkisinde kalır. Medrese arkadaşları arasında Bakî, Hoca Sadeddin, Üsküplü Valihî, Mecdî, Karamanlı Muhyiddin gibi daha sonra meşhur olan kişiler vardır. Nevî, medrese eğitiminin yanı sıra başta babası Pir Ali olmak üzere, Sarhoş Bali ve Şeyh Şaban gibi sufilerin de tasavvuf terbiyesinden geçmiştir. 

Nevî İstanbul'da hangi makamda görevlendirilmiştir?

Nevî medrese eğitimini tamamlayınca Gelibolu ve İstanbul’da müderris olarak uzun süre görev yapmış ve sonrasında III. Murat tarafından şehzade hocası olarak görevlendirilmiştir. III. Mehmet ve III. Murat döneminde olağanüstü ilgi gördüğü kaynaklarda anlatılmaktadır.

Nevînin şiirlerinde nasıl bir üslup öne çıkmaktadır?

Nevî berceste mısraları ile dillerde dolaşan sade, anlaşılır nitelikteki beyitlerinde ustalığını göstermiş ve bir gazel şairi olarak dikkat çekmiştir. Şiirlerinde oldukça yalın ama divan şiirinin estetik nizamına uygun bir dil kullanır. Gündelik hayatı da şiirleri de oldukça sadedir. Medrese eğitiminden geçtiği, önemli görevlerde bulunduğu halde sadeliği tercih etmiştir.

Nevî'nin Türk edebiyatına kazandırdığı eserler nelerdir?

Nevî’nin biricik oğlu, XVII. yüzyılın ünlü biyografi yazarı ve hamse şairi
Atayî, babasının otuzun üzerinde eser kaleme aldığını belirtir. Müderris kimliğiyle yazdığı eserler arasında özellikle çeşitli bilim dallarından söz eden ansiklopedi niteliğindeki Netayicü’l-Fünün’u ilgi görmüş, çok okunmuştur. Şair olarak Nevî’nin Türk edebiyatına kazandırdığı en önemli eseri ise hiç şüphesiz mürettep divanıdır. Nevî Divânı, Mertol Tulum ile M. Ali Tanyeri tarafından yayımlanmıştır.

Muammâ ne demektir?

Muamma  anlamı gizli, güç anlaşılır söz, bilmece demektir. Edebiyatta ise
bir ad sorulacak şekilde düzenlenmiş manzum bilmecelere denilmektedir.

Emrî diva şiiri geleneği içinde hangi adla anılmaktadır?

Emrî, divan şiiri geleneği içinde daha çok muamma şairi olarak tanınır. Öyle ki bu
türde, İran’lı şairleri geçecek kadar başarılı olan Emrî’nin muammalarının çözümünü içeren müstakil eserler kaleme alınmıştır.

Şiirde biçimsel mükemmelliğin Bakî’den sonraki en önemli temsilcileri kimlerdir?

Şiirde biçimsel mükemmelliğin Bakî’den sonraki en önemli temsilcisi Nevî,
Rumeli duyuş ve söyleyişini Osmanlı şiirine taşıyan Hayalî ve orijinal hayalleriyle Emrî klasik dönemin ustaları arasında yer alır.

Hayalî'nin gerçek adı nedir?

Hayalî’nin adı Mehmet, lakabı ise Bekâr Memi’dir.

Nevî nasıl bir aileden gelmektedir?

NEvî'nin babası Pîr Ali, Malkara’da Turhan Beyi Camii imamı ve aynı zamanda
Gülşenîliğe bağlı bir şeyhtir. Annesi tarafından soyu Muhammediye yazarı Yazıcıoğlu
Mehmed’e dayanır.

Nevî dönemin hangi önemli isimleriyle medrese arkadaşlığı yapmıştır?

Nevî'nin medrese arkadaşları arasında Bakî, Hoca Sadeddin, Üsküplü Valihî, Mecdî, Karamanlı Muhyiddin gibi daha sonra meşhur olan kişiler bulunmaktadır.

Nevî ortaya koyduğu hangi eserlerle adından söz ettirmiştir?

Nevî ortaya koyduğu eserlerle de adından söz ettiren bir şairdir. Kasideleri arasında bilhassa Şehzade Mehmet’in sünnet düğünü vesilesiyle yazdığı suriyye meşhur olmuştur. Hocalığını yaptığı şehzadelerin öldürülmeleri üzerine yazdığı mersiyeler de ilgi görmüştür. Bu şiirlerinin yanı sıra esasen o, berceste mısraları ile dillerde dolaşan sade, anlaşılır nitelikteki beyitlerinde ustalığını göstermiş ve bir gazel şairi olarak dikkat çekmiştir.

Zatî yaşadığı dönemde geçimini nasıl sağlamıştır?

Zatî Hadım Ali Paşa’nın divan kâtibi Mesihî sayesinde paşanın himayesine kabul edilir. II. Bayezit tarafından şiirleri beğenilerek kendisine tevliyet verildiği halde padişahın şairlere dağıttığı salyâne [yıllık] ve diğer gelirlerle yetinerek İstanbul’da kalmayı tercih etmiştir.