VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti hangisidir?

Köktürk Devletidir.

Köktürk Kağanlığı hangi yıl kurulmuştur?

552.

Köktürk Kağanlığının kurucusu kimdir?

Bumin Kağan'dır.

Köktürk Kağanlığının merkezi neresidir?

Ötüken'dir.

Türklerin kendi dilleriyle yazdıkları ilk metinler hangi yüzyılda yazılmıştır?

Türklerin kendi dilleriyle yazdıkları ilk metinlerin kısmen 7. yüzyılın sonlarından ve çoğunlukla 8. yüzyıldan kaldığı bilinmektedir.

Çin yıllıklarında Hunca kaydıyla geçen sözcüklere örnek veriniz.

çeng-li “gök” (Köktürkçede tengri), ku-tu “oğul” (Köktürkçede kut), yen-çi/yemçi “hükümdar eşi” (Köktürkçede ebçi), tieh-fah “demir” (Köktürkçede temir), wo-lu-to “karargâh” (Köktürkçede ordu).

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı hangisidir?

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı, kuşkusuz 582 yılında Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır.

Bugut yazıtı hakkında bilgi veriniz.

Moğolistan’daki Bugut dağının yakınlarında bulunduğu için Bugut yazıtı adı ile anılan yazıt Soğdça ve Sanskritçe metinlerden oluşmaktadır ve bugün Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Tsetserlig ilçesinde, müzede bulunmaktadır. Yazıtın üç tarafı Soğdca, bir tarafı ise Sanskritçedir. Başka bir ifadeyle yazıt, Türk diliyle kaleme alınmamıştır.

Taspar Kağan hangi metni Türkçe'ye çevirtmiştir?

Taspar Kağan zamanında, 575 yılında Nirvana Sutra adlı metnin Türk diline çevrildiği bilinmektedir.

Türkler, 7. yüzyıldan 12/13. yüzyıllara kadar hangi alfabeyi kullanmışlardır?

Türkler, 7. yüzyıldan 12/13. yüzyıllara kadar tarihsel Türklük coğrafyasının değişik yerlerinde, literatürde “runik” olarak adlandırılan alfabe ile çok sayıda yazıt dikmiştir.

Türk yazıtlarını çözen ve ilk okuyan kimdir?

W. Thomsen'dir.

Yazıtlarda yazı yazma eylemi için hangi sözcükler kullanılmıştır?

Yazıtlarda, yazı yazma eylemi, yazılan malzemelerin adları ve yazıtların yazılış amaçları Türkçe sözcüklerle ifade edilmiştir. Buna göre yazıtlarda yazı yazma eylemini ifade etmek üzere biti-, ur- ve tokı- eylemleri kullanılmıştır. Bu eylemlerden biti-, Türk dilinin diğer tarihsel dönemlerine ait kâğıda yazılı metinlerinde de kullanılırken, ur- ve tokı- eylemlerinin sadece taş ve kayalar üzerine Türk runik alfabesiyle yazılmış yazıtlarda kullanıldığı söylenebilir.

Yazıtlarda Türk runik harfli metinler için hangi sözcükler kullanılmıştır?

Yazıtlarda Türk runik harfli metinler için bitig taş ve bä?gü taş adlarının kullanıldığı görülmektedir.

Köktürklerden kalan yazıtlar nasıl sınıflandırılmıştır?

Yazıtlar, bugüne kadar birçok araştırmada tasnif edilmiş, ait oldukları yer ve siyasî teşekküle göre genellikle dört grupta değerlendirilmişlerdir:
1. Köktürk Kağanlığı Yazıtları,
2. Uygur Kağanlığı Yazıtları,
3. Yenisey Yazıtları,
4. Diğer Yazıtlar

Bugüne kadar tespit edilen ve tamamı Köktürk Kağanlığının ikinci döneminden kalan Köktürk Yazıtları hangileridir?

Çoyr Yazıtı, Hoytu Tamir Yazıtları, Ongin (İşbara Tamgan Tarkan) Yazıtı, Köl İç Çor (İhe-Hüşötü) Yazıtı, İhe-Aşete (Altun Tamgan Tarkan) Yazıtı, Tonyukuk Yazıtı, Köl Tigin Yazıtı, Bilge Kagan Yazıtı, İhe-Nur Yazıtı, Hangiday Yazıtı

Uygur Kağanlığı yazıtları hangileridir?

Terh (Taryat) Yazıtı, Tes Yazıtı, Şine-Usu Yazıtı, Somon-Sevrey Yazıtı, Suci Yazıtı, Karabalgasun Yazıtları, Ar Hanan (Ar Hanin) Yazıtı,

Yenisey Yazıtları hakkında bilgi veriniz.

Adını Güney Sibirya’da bugünkü Hakas ve Tuva Cumhuriyetleri içinde kalan Yenisey nehrinden alan Yenisey yazıtları, Yenisey vadisinde bu nehre veya kollarına dökülen Abakan, Bayın Köl, Çaa Köl, Tes, Tuba, Turan Elegest, Uybat, Uyuk gibi nehirlerin kenarlarında bulunan ve sayıları yaklaşık 150’yi bulan eski Türk runik harfli yazıtlardır. Rus ve Fin heyetlerinin bölgedeki araştırmaları Yenisey yazıtlarının bulunuşunu, yayınların yapılabilmesini ve korunmasını sağlamıştır. Bu yazıtların Kırgızlara ait olduğu düşüncesi çok eskiden beri savunulan bir düşünce olmuştur. Ancak bazı yazıtlardaki ifadelerden, farklı Türk boylarına ait yazıtların da olduğu sonucu çıkmaktadır.

Yazıtlardaki Türk metinlerinin sözvarlığı ve edebî değeriyle ilgili hangi beş özellik kıstas olarak ele alınmaktadır?

1. Soyut kavramlardaki zenginlik

2. Eşanlamlılık

3. Çokanlamlılık

4. İleri öğeler

5. Anlam olayı olan ve anlatıma güç katan söz sanatları-biçem ve anlatım özellikleri

Orta Asya'daki Türk yazıtlarında geçen deyimlere örnek veriniz.

işig küçüg ber- “işini gücünü vermek; devamlı hizmet etmek”
kızıl kan töküt-, kara ter yügürt- “Kızıl kanını akıtmak, kara terini dökmek; çok ve devamlı çalışmak”
ölü yitü kazgan- “ölesiye çalışıp kazanmak”
uça bar- “uçup gitmek; vefat etmek”

Orta Asya'daki Türk yazıtlarında geçen benzetmelere örnek veriniz.

Te?ri küç birtük üçün ka?ım kagan süsi böri teg ermiş, yagısı kony teg ermiş

“Tanrı güç verdiği için babam hakanın ordusu kurt gibi, düşmanları da koyun gibi imiş”

Yagımız tegre oçuk teg erti, biz aş teg ertimiz.

“Düşmanlarımız çevremizde ocak gibi idi, biz de ortadaki aş gibiydik”

Kanı? subça yügürti sü?ükü? tagça yatdı

“kanın su gibi aktı, kemikleri dağ gibi yığıldı”