Eski Türk Edebiyatına Giriş: Söz Sanatları Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İntihal nedir?

İntihâl “kaynak göstermeden ve yazarının adını belirtmeden bir eserden alıntı yapma, kendininmiş gibi gösterme ya da eserin bütününü kendine mal etme” anlamlarında bir terimdir.

Serikat-i şi’riyye nedir?

Serikat-i şi’riyye “bir şairin başka bir şaire ait şiiri ya olduğu gibi ya da üzerinde birtakım değişiklikler yaparak alıp kendine mal etmesi” olarak tanımlanmaktadır

Akd ü hall nedir?

Akd ü hall şiir olarak söylenmiş bir sözü düz yazı, düz yazı ile söylenmiş bir sözü de şiirle ifade etmek anlamında bir terimdir.

Nazire nedir?

Serikat-i şi’riyye konusuyla da ilgili iki edebî terimdir. Nazîre bir şairin başka bir şairin şiirini örnek alarak onunla aynı vezin ve kafiyede yazdığı şiire denir. Nazîreye cavap da denir.

İktibâs nedir?

Asıl anlamı ateş yakmak için kor almak olan iktibâs, bir terim olarak manzum ya da mensur herhangi bir metinde bir ayetin ya da hadisin tamamını ya da bir kısmını alıntı yoluyla kullanmak şeklinde tanımlanabilir. Hadislerden yapılan iktibâslara tenvîr de denir.

Mecelle nedir?

Mecelle, Osmanlı dönemindeki ilk medeni kanunun adıdır.

Îrâd-ı mesel nedir?

Îrâd-ı mesel, bir önermeyi desteklemek ya da ispat etmek için bir atasözünü ya da hikmetli bir sözü delil olarak kullanmaktır. Bu sanata irsâl-i mesel de denir.

Tazmîn nedir?

Asıl anlamı bir şeyi bir şeyin içine koymak ve gizlemek olan tazmînin terim anlamı, bir şairin başka bir şaire ait şiirden bir mısraı, bir beyti ya da iki beyti kendi şiirine almasıdır.

Telmîh nedir?

Asıl anlamı bir şeye bir an göz ucuyla bakmak olan telmîh, bir söz içerisinde bir kıssaya, bir efsaneye, tarihî bir olaya veya bir ayete ya da hadise, meşhur bir darb-ı mesele, bir inanışa işaret etmek anlamında bir edebî terimdir.

Muammâ nedir?

Asıl anlamı gizlenen ve karışık gösterilen şey olan muammâ, remiz ve îmâ yoluyla; yani, doğrudan değil dolaylı olarak işaret ile bir isme delâlet eden sözdür.

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıklarını nedir? açıklayınız.

On iki burcun harf ve sayı olarak karşılıkları şunlardır: Hamel=sıfır; Sevr=elif, 1; Cevzâ (İkizler)=bâ, 2; Seretân (Yengeç)=cîm, 3; Esed (Arslan)=dâl, 4; Sünbüle (Başak)=he, 5; Mîzân (Terazi)=vav, 6; Akreb (Akrep)=ze, 7; Kavs (Yay)=ha, 8; Cedy (Oğlak)=tı, 9, Delv (Kova)=ye, 10; Hût (Balık)=yâ, 11

Muammâ ile lügaz arasındaki başlıca farklar nelerdir?

• Muammâda sadece “esmâü’l-hüsnâ (=Allah’ın isimleri)” ve insan ismi gizlenir. Lügaza ise bunların dışında her şey konu olabilir.
• Üslûpları farklıdır. Muammâda soru sorulmaz. Lügazlar ise “nedir ol kim...” gibi ifadelerle başlar. Diğer bir ifade ile muammâ âşıkane, hikemî, tasvirî ve benzeri nitelikte şiirler ile yazılır, bu tarz şiirler içine gizlenir. Muammânın
  başında bir isim yazılmamışsa çoğu zaman orada bir muammâ bulunduğunun farkına varmak mümkün değildir. Ama lügazda şiirin bir bilmece içerdiği açıktır.
• Muammalâra göre lügazlar daha uzun metinlerde bulunur.
• Muammâyı çözmek lügaza göre çok daha zordur. Çünkü muammâyı çözme yukarıda işaret edildiği gibi derin bir dikkat, keskin bir zekânın yanısıra üç dil ile ilgili bilgi, geniş ve derin bir kültür gerektirir. Lügazların çözümü ise çoğu zaman pratik zekâya bağlıdır. 

Telmî’ nedir?

Telmî’, bir şairin Türkçe şiirinin bazı mısralarını ya da mısraların bir kısmını Arapça veya Farsça olarak söylemesidir. Şiirde bulunan Arapça veya Farsça mısralar bir başka şaire ait olmamalıdır. Aksi taktirde yapılan işlem telmî’ değil tazmîn olur

Sihr-i helâl nedir?

Sihr-i helâl, beyit arasında hem kendisinden önceki sözlerin sonu hem de kendisinden sonraki sözlerin başı olabilecek şekilde söz söylemektir. Bu söz tek sözcük olabileceği gibi birden fazla sözcük de olabilir. Sihr-i helâlin doğru bir şekilde yapılmış olması için her iki ihtimalde de beytin anlaşılabilir ve açık bir anlatıma sahip olması lâzımdır. Sihr-i helâlin bir başka anlamı da “güzel ve veciz söz”dür. 

Tarih düşürme nedir?

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme denir.

Ebced hesabı'na verilen diğer isimler nelerdir?

Arap alfabesindeki harflerin sayı değerlerini esas alarak bir olayın tarihini veren bir kelime, bir cümle, bir mısra ya da bir beyit söylemeye ya da yazmaya tarih düşürme; yapılan hesaplamaya da ebced hesabı, hesab-ı cümel ya da hisâbü’l-cümel denir.

Tamiyeli tarih nedir?

Harflerin sayısal karşılığı olayın meydana geldiği yılı göstermeyen eksik veya fazla gelip ekleme ve çıkarma ile uygun hâle getirilen tamiyeli tarih gibi ebcedle tarih söylemenin pek çok türü vardır.

Mu’cem tarih nedir?

Sadece noktalı harflerin hesaplandığı tarihtir.

Mühmel tarih nedir?

Sadece noktasız harflerin hesaba katıldığı tarihtir.

Dü-tâ târîh nedir?

Mısradan tarihin iki katının çıktığı tarihtir.