Ortopedik Rehabilitasyon Dersi 8. Ünite Özet

Giriş

Spor ve egzersiz, fiziksel olarak zorlanan sporcuların psikolojik ve fiziksel sağlığı için gereklidir. Geçmişte fiziksel engellere sahip sporcuların yaralanma korkuları ve durumlarına bağlı olarak genellikle spora katılımları kısıtlanmıştır. Egzersize ve spora katılımının faydaları, genel nüfus için, çocuklar ve engelli gençler için iyi belgelenmiş olsa da bu tür etkinliklere genel katılımlarını etkileyebilecek çeşitli hususlar bulunmaktadır.

Sporun Faydaları

Spora katılım, fiziksel olarak zorlanan bireylerin fiziksel ve duygusal sağlığı için önemlidir. Spor arkadaşlık, başarı duygusu ve artan benlik saygısı sağlarken güç, dayanıklılık ve kardiyopulmoner zindeliği artırabilir.

Spor ve egzersiz, fiziksel olarak zorlanan bireylerin psikolojik ve aynı zamanda fiziksel sağlığı için gereklidir. Günümüzde fiziksel aktivitenin faydalı etkisi engelli çocukların yaşamlarına entegre edilmeye yönlenmiştir. Sporun özel gereksinimli çocuklar için psikolojik yararları egzersiz, toplumsal entegrasyon, bilişsel gelişim, benlik saygısı, başarı, akran kabulü, kendine güven ve normallik duygularını içermektedir.

Sporun amaçlarının, sağlıklı bireylerde sağladığı yararların engelli bireylerde somutlaştığı görülmektedir. Buna ek olarak spor, muazzam terepatik değere sahiptir ve engelli bireylerin fiziksel, psikolojik ve sosyal rehabilitasyonunda önemli bir rol oynamaktadır.

Engelli Bireylerin Egzersiz ve Spor Katılımına Yönelik Hususlar

Egzersize ve spora katılımının faydaları, genel nüfus için, çocuklar ve engelli gençler için iyi belgelenmiş olsa da bu tür etkinliklere genel katılımlarını etkileyebilecek çeşitli hususlar bulunmaktadır. Engelli çocuk sayısına rağmen fiziksel, psikolojik ve duygusal sınırlılıkları sebebiyle engelli çocukların fiziksel aktiviteye katılma olasılığı daha düşük olabilir. Engelli çocuklarda fiziksel aktiviteyi ve sporu teşvik etmek önemlidir ancak çeşitli hastalık süreçleriyle ilgili özel hususlar bulunmaktadır.

Fiziksel Faaliyet ve/veya Spor Faaliyetlerine Katılımı Etkileyen Faktörler

Sağlık ve işlevsellik için düzenli fiziksel faaliyetin yararlarını ortaya koyan birçok delil olmakla beraber, engelli bireylerin fiziksel olarak aktif bir yaşam sürme olasılığı engelsiz bireylere göre çok düşüktür.

Çocukluk ve yetişkinlik dönemlerinde düzenli olarak spor ve rekreasyon faaliyetleriyle ilgilenenler psiko-sosyal faydaların yanı sıra pek çok fizyolojik fayda da elde ederler. Bunlar arasında kemik yoğunluğu ve yağsız kas dokusunda artış, daha iyi bir kilo kontrolü, yetişkinlikte yüksek tansiyona yakalanma riskinin düşmesi ve ayrıca depresyon ve toplumsal soyutlanma hislerinin azalması sayılabilir.

Fiziksel Faaliyet Programları

Düşük seviyede toplum bazlı egzersiz grubunun serebral palsi hastası çocukların gücü ve dengesi üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Statik ve dinamik dengeye ilişkin stabilite sınırları ve duruş düzeltme hususlarının yanı sıra manuel kas gücü ve işlevsel güç açısından da önemli faydalar elde edildiği görülmüştür. Ayrıca özel ekipmanların kullanıldığı kontrollü klinik araştırma ortamlarında ayrı olarak sunulan denge ve güç eğitiminin faydalarını anlatmakla beraber, bu girişimin seviyesi ve şekli, ev, okul ya da toplum bazlı hizmetler aracılığıyla tedavi gören çocuklar açısından her zaman mümkün veya ucuz olmamaktadır. Bu nedenle de klinik araştırma ortamında gözlemlenen etkilerin, çocukların genel olarak hizmetlere katıldıkları veya eriştikleri doğal ortamlarda başarılı sonuçlar elde edilmesi anlamına gelip gelmeyeceği bilinmemektedir.

Engelli Çocuklarda Görülen Birtakım Hastalıklarda Spor Faaliyetlerine Katılım

Engelli çocukların egzersiz ve spor faaliyetlerine katılımlarının sosyal entegrasyon, akran kabulü, bilişsel gelişim, başarı, sosyal entegrasyon ve kendini normal hissetme gibi faydaları mevcuttur.

Engellilik Sınıflandırması

Bir sınıflandırma sisteminin en önemli unsuru, tüm rakipler için adil olacak bir sistem oluşturabilme yeteneğidir. Guttmann’ın geliştirdiği sınıflandırma sistemi, omurilik lezyonunun işlevsel düzeyine dayalıdır. Son çıkan sistemlerde engelliliğe ilişkin çok sayıda sınıf geliştirilmiştir -amputasyon, serebral palsi, omurilik işlev bozukluğu, nöromüsküler hastalıklar ve diğer hastalık- ilişkili engeller gibi. Ardından her sınıf, bir alt sınıfa ayrılarak rekabeti daha adil ve daha eşit hale getirilmiştir. İşlevsel sınıflandırma sistemi altı kategoriden oluşmaktadır: (1) görme bozukluğu, (2) ampute, (3) serebral palsi, (4) tekerlekli sandalyeli sporcular, (5) diğerleri ve (6) zihinsel engel. Ardından bu kategoriler de sporcunun yeteneğinin tıbbi ve teknik değerlendirilmesi sonrasında alt sınıflara ayrılmaktadır.

Konunun Engellilik Durumu Özelinde İncelenmesi

Çeşitli engellere göre spora katılım durumları aşağıda kısaca açıklanmaktadır;

Down Sendromu

Kas iskelet sorunlarının birçoğu, kolajen üretiminde görülen genetik bir kusurdan ötürü bağ dokularının gevşemesi ve kas dokusunun azalması sonucu ortaya çıkmaktadır.

Miyelodisplazi

Miyoledisplazi, merkezi sinir sisteminin (MKS) karmaşık ve son derece değişken anomalisiyle kendini gösteren bir hastalıktır.

Serebral Palsi

Serebral palsi, anatomik unsurlar ve motor tutulum türüne bağlı olarak sınıflandırılan, ilerleyici olmayan bir merkezi sinir sistemi rahatsızlığıdır.

Konjenital Amputasyon ve Ekstremite Kusurları

Konjenital ampustasyonlu çocuklarda ilgili kas, kemik, yumuşak doku ve bağ dokusunda da kusurlar mevcut olabilir.

Hemofili

A ve B tipi hemofili, en yaygın görülen hemofili türleridir: Sırasıyla VIII ve IX koagülasyon faktörleri açısından kusurlu olup klinik açıdan aynıdırlar. Hemofili, faktör kusuruna bağlı olarak hafif (faktör düzeyi normalin %5 ile

%40’ı arası), orta (faktör düzeyi normalin %1 ile %5’i arası) ve şiddetli (normalin < %1’i) olarak sınıflandırılır.

Juvenil Romatoid Artrit

Juvenil romatoid artrit (JRA), çocuklarda en sık rastlanılan romatizma hastalığı olup genellikle 6 yaşından önce ortaya çıkmaktadır. Bu çocuklar genellikle ağrı şikayetiyle bir ortopedi uzmanına başvurmakta olsalar da eklem şişliği veya aksama, başlangıçta daha yaygın olarak görülen bulgularındandır.

Uyum Ekipmanları

Engelli bireylerde kullanılan uyum ekipmanlarından tekerlekli sandalyeler; farklı türden engeli bulunan birçok sporcunun yaygın olarak kullandığı bir ekipman olmakla birlikte, en çok omurilik anomalisi veya yaralanması olan engellilerce kullanılmaktadır.

Tekerlekli sandalyeli sporcuların en sık karşılaştıkları spor yaralanmaları arasında yumuşak doku yaralanmaları, su toplaması, cilt kesikleri veya aşınmaları ile dekübitus ülserleri yer almaktadır.