Yaşlılıkta Nörolojik Temelli Durumların Bakım ve Rehabilitasyonu Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Denge nedir?

Postür veya hareket tarzı, vücudun iletişim dilidir ve kişinin iç dünyasını dışarı yansıtan önemli araçlardan biridir. Denge ise postür ve hareketlerin belli bir düzen içerisinde en az enerji sarf edilerek gerçekleştirilmesidir. Kelime anlamı olarak denge; insan veya nesnenin devrilmeden durabilme hâlidir.

Dengeli duruş nedir?

Dengeli duruş  stres ve gerilimin minimum olduğu, vücudun en az enerji harcayarak maksimum verimde çalıştığı formudur.

Dengeli bir duruş için vücut şekli nasıl olmalıdır?

Dengeli bir duruş için ayakta durma, oturma, uzanma gibi sabit pozisyonlar ve yürüme, koşma gibi hareketli aktiviteler sırasında baş, gövde (omurga), kol ve bacaklar birbiri ile orantılı ve düzgün bir dizilimde olmalıdır.

Ayakta doğru duruş nasıl sağlanır?

Baş dik olmalı, ileri veya geriye doğru her hangi bir eğrilik veya kayma olmaksızın her iki kulak, omuz, kalça ve ayak bilekleri birbirleri ile aynı seviyede olmalıdır. Omuzlar ve göğüs dik, karın düz olmalıdır. Bel ve boyundaki yandanoluşan girintiler birbirinden az veya fazla olmamalıdır. Vücut ağırlığı her iki ayağa eşit dağıtılmalı, ayaklar arası mesafe omuz genişliği kadar olmalıdır.

Yürümeyi oluşturan alt başlıklar nelerdir?

Ayakta durabilme ve uygun duruş

Ayak tabanlarının yere sağlam ve uygun basması

Adım uzunluğunun ayarlanması

Kol salınımlarının olması

Keskin dönüş gibi manevra kabiliyetinin olması

Dengenin tekrar kazanılması

Postür analizindeki ana kriterler nelerdir?

• Vücut tipi; zayıf, kilolu, kısa, uzun, kaslı, kamburumsu vb. gibi vücut özellikleri,
• Vücut dengesi, dengesiz, çabuk bozulan zayıf denge veya kuvvetli denge gibi,
• Vücut kısımlarının düzeni; ayak tabanlarının yerle temas durumu ve başın pozisyonu başta olmak üzere, baştan aşağı tutulan çekül veya çizilen hayali çizgi etrafında vücut bölümleri gözden geçirilmektedir. Orta hatta göre baş ve omuzların önde durması, kamburun çıkması veya kalça ve dizlerin bükülü olması gibi anatomik yapıların birbirine göre pozisyonları incelenmektedir.

• Kas kısalıkları, vücut kısımlarının temel duruşlarını etkileyen ana faktörlerden biri de kasların uzunluğudur. Özellikle yaralanma sonrasında veya yaşlanma ile kaslar kısalmakta, genel olarak bükülü bir postürün kazanılması söz konusu olmaktadır.

• Bacak uzunluğu ölçümü, her iki bacak içinde yapılmaktadır ve birbiri ile karşılaştırılmaktadır. İki bacak arasındaki uzunluk farkının olması, dengenin kurulması ve vücut pozisyonunun sağlanmasında etkili olan bir diğer faktördür.
• Ayak basış özellikleri,       basma  sırasındaki       ayak tabanında oluşan basınç veya basma yüzeyi farklılıkları incelenmektedir. Buna ayaklardaki anatomik farklılıklar tekili olabildiği kadar önceden geçirilen yaralanma veya vücudun daha üst segmentlerinde gelişen duruş bozuklukları da etkili olmaktadır.

• Görüş keskinliği, denge problemi yaşayan her yaşlı muhakkak bir göz muayenesinden geçmelidir. Kişiye reçetelenen bir gözlük varsa kullanıldığından emin olunmalı, çerçeve seçiminde titiz davranılmalıdır.

Doğru duruş alışkanlığının edinilmesinde etkili olan faktörler nelerdir?

• Kişinin konforunu sağlaması ve devam ettirmesinde önemlidir,
• Mekanik yani hareketsel verimliliğin artırılmasında etkilidir. Daha etkin bir hayat sürmesini sağlamaktadır.
• Fizyolojik fonksiyonların tamamlanmasında oldukça ilişkilidir.
• Ayrıca kişiyi fiziksel ve ruhsal olarak tüm hayatı boyunca etkilemektedir.
• Kişinin fit görünüm kazanmasını, estetik açıdan daha güzel görünmesini sağlar.

Kötü postür gibi doğru duruşun da alışkanlık hâlini alması mümkündür. Alışkanlık olarak kazanılmasında hangi durumlar etkili olmaktadır?

Anatomik yapısal bütünlük, ailesel faktörler, edinilen alışkanlıklar, Oturma, çömelme, diz çökme, ayakta durma, bağdaş kurma gibi kültürel farklılıklar, psikolojik durum, duygu durum hali, kaliteli uyku ve beslenme vb. durumlar.

Propriyosepsiyon nedir?

Propriyosepsiyon eklemlerin dolayısıyla vücudun boşluktaki pozisyonu, konumu ve hareketini algılama yeteneğidir.

Denge bozuklarının belirti ve bulguları nelerdir?

• Hareket ediyor hissi, bulunduğu fiziki ortamın veya tüm vücudun dönüyor duygusu (vertigo tipi denge kaybı),
• Zayıflık, güçsüzlük, bayılma veya kendinden geçme hissi,
• Ani gelişen denge kayıpları (dengesizlik),
• Kuvvetli bir baş dönmesi, Tüm bu farklı belirtiler denge bozukluklarının tanısının konmasında oldukça önemlidir.

Baş dönmesi veya sersemlik hissi hangi durumlarda ortaya çıkabilir?

• Anormal hızlı solunum
• İç kulak problemi
• psikolojik bozukluklar,
• Yetersiz beslenme ve vitamin eksiklikleri,
• Çok şiddetli ağrı varlığı,
• İlaçlar vb. durumlar.

İç kulaktaki denge fonksiyonu ile ilişkili sorunlardan kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemek için uygulanan testler nelerdir?

İşitme  testleri, kulak  hassasiyetini    anlayabilmek   için değişik seslere verilen kassal tepkilerin ölçülmesi, Posturografi    testi, Döner sandalye testi, Radyolojik görüntüleme gibi testlerdir.

Düşmenin risk etkenleri nelerdir?

Yürüme, denge, hareket bozuklukları veya kas zayıflığı Fonksiyonel hareket veya düşme ile ilgili yerleşmiş korkunun varlığı Göz bozuklukları Bilişsel/nörolojik bozukluklar İdrar kaçırma problemleri, acil tuvalete yetişme ihtiyacı duyma Uygun olmayan çevresel düzenlemeler Kalp ve dolaşım problemleri İlaç yan etkileri, alkol ve sigara kullanımı...

Düşmenin olabilecek sonuçları nelerdir?

Yumuşak doku yaralanması, kırık veya kanamalar Hastaneye yatırılma ve buna bağlı gelişen sorunlar Günlük yaşam aktivitelerindeki bağımsızlık seviyesi gibi mevcut becerilerde kayıp Psikososyal problemler, korku Bakım evine yerleştirilme Ölüm ve ölüm korkusu

Yaşlılar için kapalı ortamlarda yapılabilecek düzenlemeler nelerdir?

• Zemin düz olmalı, yükselti farkı bulunmamalı,
• Oda içi ve odalar arası transferlerin kolaylıkla gerçekleştirilebilmesi için basamaklar bulunmamalı,
• Mekân içinde baston, koltuk değneği veya yürüteç gibi yürümeye yardımcı gereç kullanılıyorsa manevraların gerçekleştirilmesine olanak veren serbest alanların bulunmalı,
• Kilim ve mobilyalar sabitlenmeli, tekerlekli olmamalı
• Eşya ve mobilyalar görüş seviyesinin altında olmamalı,
• Küçük çocuk veya evcil hayvanlara dikkat edilmeli,
• Etrafta dağınık şekilde duran oyuncaklar bulunmamalı
• Tercihen basamak veya merdiven olmamalı, varsa dayanak noktaları veya trabzanları planlanmış olmalı
• Ortam iyi ışıklandırılmış olmalı,
• Duvar ve zemin boyası, yaşlının kolaylıkla algılayabileceği şekilde kontrast renklerden oluşmalı,
• Evin giriş kapısında ihtiyaç halinde dinlenmeye izin verecek koltuk sandalye veya duvar desteklerinin yerleştirilmesi gibi düzenlemeler düşünülmeli,
• Banyo, mutfak gibi düşme riskinin yüksek olduğu bölümlerde, zeminin kaygan olmadığından emin olunmalı, yere dökülen sıvılar hızla ortamdan uzaklaştırılmalı,
• İhtiyaç halinde banyo ve mutfak aktiviteleri gözetim altında veya sözlü destek ile yerine getirilmeli
• Duş veya küvet içerisine geçiş ve banyo sırasında emniyetli duruş sağlanmalı, gerekirse monte edilebilen sandalye kullanımı teşvik edilmeli,
• Tuvaletlerin oturma kısımları ayarlanabilir olmalı, yürümeye yardımcı gereç ulaşımına da izin veren düzenleme olmalı,
• Acil durumlar için önceden belirlenmiş eylem planı hazırlanmış olmalı, acil durumlarda aranması gereken numaralar, yaşlının da okuyabileceği ve ulaşabileceği şekilde yazılması gibi önlem planı oluşturulmalıdır.

Görme defekti olan kişilerde uygulanabilecek önlemler nelerdir?

• Zemin duvar renkleri kontrast renklerden oluşmalı,
• Cam duvar veya kapılarda yapıların fark edilebilirliği artırmak için göz seviyesindeki yükseklikten renkli şeritler çekilmeli,
• Gözlük düzenli olarak kullanılmalı, kullanım hatalarına izin verilmemeli,
• Görme derinliği kısıtlı olan kişilerin emniyetini sağlamak için yanında olup gözetim altında aktivitelerini yerine getirmeleri sağlanmalı gerektiği hallerde sözel ve/veya fiziksel olarak yardımda bulunulmalı,
• Fiziksel destek sırasında yapılan destek yüksek sesle “şimdi kapıyı sizin için açıyorum” gibi basit cümlelerle yaşlıya aynı zamanda söylenmeli,
• Kişiye fiziksel destek verirken yaşlının hareket hızına uyum sağlanmalı, verilen destek itici, çekiştirici bir etkiye dönmemeli.

Duyma problemi olan bir yaşlı ile iletişim sağlamak için nelere dikkat edilmeli?

Açık bir şekilde ve düşük perdeden konuşulmalı

İletişimde kullanılan   cümleler sade, anlaşılması kolay olmalıdır.

Yüz yüze ve göz göze iletişim tercih edilmelidir.

Vücut dili ve sözel olmayan işaretler kullanılmalıdır.

Kas kuvvetsizliğinde gelişebilecek postür bozukluklarının azaltılması veya önlenmesinde kullanılan yardımcı araçlar nelerdir?

Baston, koltuk değneği, yürüteç veya tekerlekli sandalye gibi çeşitli seviyede destek veya ergonomiyi sağlayan farklı yardımcı gereç kullanılmaktadır.

Kişinin aktiviteleri için en uygun yardımcı gerecin seçilmesi, reçetelenmesi ve eğitimi hangi meslek grubu tarafından yürütülmesi gereken bir süreçtir?

Fizyoterapistler dikkatinde yürütülmesi gereken bir süreçtir.

Aktivite günlüğü oluşturulurken hangi amaçlar dikkate alınmaktadır?

• Yaşlının sosyalleşmesi ve başkalarıyla          etkileşim kurmasını sağlamak,
• Deneyimlerin artması, yeni anıların oluşması, dolayısıyla kısa ve uzun süreli hafızanın desteklenmesini sağlamak,
• Kişinin kas iskelet sisteminin belli seviyede iyilik halinin korunması,
• Fiziksel aktivite seviyesinin belirli seviyede olmasını sağlamak,
• El-göz koordinasyonunu korumak,
• Kognitif becerilerin dinamizmini korumak,
• Her hangi bir yan etkisi ve maliyeti olmayan kahkahanın en iyi ilaç olduğunu hatırda tutarak, yaşlının aktiviteler sırasında eğlenmesini de

sağlayarak genel iyilik halini artırmak,

• Yaşlıya yeni hobi alanlarının kazandırılması, diğer insanlarla paylaşım seviyesinin artırılması ve üretken bir kişi olmasını sağlamak olmalıdır.
• Aktiviteler arasında bir anaokulu ziyareti ve çocuklarla sohbet edip hikaye okumak gibi sosyal boyutu olanlarına da yer verilebilir.

Bu sayede toplumun vazgeçilmez birer elemanı oldukları ve topluma eşsiz katkıları olduğu hatırlatılmaktadır.