Çoklu Engellilerin Bakım ve Rehabilitasyonu Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

2006 Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği'ne göre çoklu engellilik nedir?

Ülkemizde Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nde çoklu engellilik “birden fazla alanda yetersizlik” olarak ifade edilmiş ve “Birden fazla alanda görülen yetersizlik nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır, Yönetmelikte ayrıca çoklu engellilik kavramının “ağır ve çok engellilik” anlamında da tanımlandığı görülmektedir. Bu tanımlama “çok ağır düzeyde zihinsel yetersizliği olan birey” tanımı kapsamında “Bireyin zihinsel yetersizliği yanında
başka yetersizlikleri bulunması nedeniyle öz bakım, günlük yaşam ve temel akademik becerileri kazanamaması nedeniyle yaşam boyu bakım ve gözetime ihtiyacı olan birey” olarak yapılmıştır.

Tekin-İftar çoklu engellilik yerine hangi kavramları kullanmış ve bunların tanımını nasıl yapmıştır?

Tekin-İftar (2005) tarafından çoklu engellilik yerine “ileri derecede yetersizlik ve çoklu yetersizlik” kavramları kullanılmıştır. Bu kavramların tanımını ise çocuğun zihinsel, fiziksel, duygusal problemlerinin bir ya da birkaçının bir arada görülmesi ile birlikte toplumsal yaşama daha bağımsız katılabilmesi ve var olan potansiyelini daha iyi kullanabilmesi için normal sınıf ya da özel eğitim programlarında sunulan hizmetlerin dışında eğitsel sosyal, psikolojik ya da tıbbi hizmet gereksinimlerinin olması şeklinde yapmıştır.

Şafak çoklu engellilik yerine hangi kavramı kullanmış ve tanımlamayı nasıl yapmıştır?

Şafak(2012) “çoklu yetersizlik” kavramını kullanarak, tanımlamayı “görme engeli, işitme engeli, zihinsel gelişim geriliği, konuşma geriliği, ortopedik engel, öğrenme problemleri, otizm veya otizm benzeri davranışların eşlik ettiği iletişim sorunları, çeşitli nörolojik problemler (özellikle beyin felci) ve bunlara benzer birtakım yetersizliklerden iki veya daha fazlasına sahip olma durumu” olarak yapmıştır.

Amerika Engelli Bireyler Eğitim Yasasında çoklu engellilik nasıl tanımlanmıştır?

Herhangi bir özel eğitim programına yerleştirilemeyen, daha yoğun bir eğitime gereksinim duyulan, eş zamanlı (zihin-görme, zihin- ortopedik engel vb.) iki veya daha fazla engelin bir arada görüldüğü durum şeklinde yapılmaktadır.

Çoklu yetersizlik kavramının hem birden fazla hem de tek bir engel durumu için kullanılmasının nedeni nedir?

Birden fazla yetersizliğin bir arada olması ile tek bir yetersizlikten ağır derecede etkilenmiş olmanın kişiyi aynı şekilde etkiliyor olmasıdır. Gereksinim duyulan destek hizmetler açısından bakıldığında birden fazla engelin aynı anda görülmesi ile ağır derecede yetersizlikten etkilenme durumu, bireylerin farklılaştırılmış ve çok daha yoğun eğitime olan gereksinimlerinin olacağının vurgulanması açısından önemlidir.

Çok engellilerin genel özellikleri nelerdir?

Karakteristik olarak çok engelli bireyler öz bakım becerilerini çok az düzeyde yerine getirebilirken birçoğunu henüz öğrenememişlerdir ya da hiç yerine getiremezler. İletişim becerilerinde, bilişsel, psiko-motor, sosyal ve duygusal becerilerde ciddi sınırlılıklar yaşamaktadırlar.

Doğum öncesinde çoklu engelliliğe neden olan olan durumlar nelerdir?

Doğum Öncesi Engel Nedenler;
• Çeşitli kromozomal nedenler
• Akraba evliliği
• Hamilelik süresince yetersiz beslenme
• Soy geçmişinde kalıtımsal hastalık olması
• Hamilelik yaşının (çok küçük ya da büyük) uygun olmaması
• Hamilelikte doktor tavsiyesi dışında ilaç kullanılması
• Hamilelikte annenin sigara, alkol, uyuşturucu kullanması
• Hamilelikte iyonize röntgen ışınlarına maruz kalınması
• Ana baba arasındaki kan uyuşmazlığı
• Hamilelikte ateşli, bulaşıcı hastalık geçirme
• Hamilelikte kaza geçirilmesi veya travmaya maruz kalınması
• Hamilelikte aşırı stres veya zehirlenmeye maruz kalınması
• Hamilelikte sağlık kontrollerinin ve yapılması gereken testlerin yaptırılmaması
• Hamilelikte gereken vitamin ve minerallerin eksikliği
• Annenin yüksek tansiyon, kalp veya şeker hastalığı gibi hastalıklarının bulunması
• Fazla veya sık aralıkta hamile kalınması veya doğum yapılması

Doğum anında olan çoklu engelliliğin nedenleri nelerdir?

Doğum Anındaki Engel Nedenleri;
• Doğumda bebeğin oksijensiz kalması 

• Doğumun erken veya güç olması
• Bebeğin düşük doğum ağırlığında doğması
• Doğumda bebeğin travma geçirmesi
• Doğumun sağlık kuruluşunda, sağlık personeli tarafından gerçekleştirilmemesi

Doğum sonrası dönemde meydana gelen çoklu engelliliğin nedenleri nelerdir?

Doğum Sonrası Engel Nedenleri;
• Bebeğin yetersiz beslenmesi
• Bebeğin gerekli testlerinin ve sağlık kontrollerinin yaptırılmaması
• Bebeğin aşılarının düzenli olarak yaptırılmaması
• Ağır doğum sarılığı
• Doğum sonrası bebeğin ağır ve ateşli hastalık geçirmesi
• Ev, iş, trafik kazaları
• Zehirlenme türleri
• Doğal afetler
• Ailenin ve çevrenin eğitimsizliği nedeniyle yanlış müdahalede bulunulması
• Bireylerin ihmal ve istismar edilmesi

Genel olarak çoklu engele ya da herhangi bir engel durumunun nedenleri nelerdir?

1. Kromozom bozuklukları
2. Doğum sonrası nedenler
3. Erken doğum
4. Beyin/omurilik zedelenmesi
5. Enfeksiyon hastalıkları
6. Genetik bozukluklar
7. Kazalarda yaralanma
8. Bu nedenler aynı zamanda pek çok engel grubunun da ortak nedenleri olarak ifade edilebilir.

Çoklu engeli olan bireylerin genel olarak yaşadıkları problemler nelerdir?

1. Öğrenme hızları yavaştır.
2. Öğrenilenleri genelleme ve sürdürmede güçlük yaşarlar.
3. Genellikle ciddi iletişim sorunları vardır.
4. Davranış ve sosyal becerilerde güçlük yaşarlar.
5. Dikkat sürelerinde ve dikkat için ipuçlarını anlamada güçlük yaşarlar.
6. Gözlemler yoluyla ve rastlantısal öğrenmede güçlükleri vardır.
7. Kendi davranışlarını yönetme ve kontrol etmede, onları değerlendirmede ve kendini pekiştirmede güçlükleri vardır.
8. Fiziksel sorunlarına eşlik eden motor gelişim sorunları vardır.

Başbakanlık Özürlüler İdaresi Başkanlığının 2002 yılında yaptığı “Türkiye Özürlüler Araştırması” adlı
çalışmaya göre yetersizlikten etkilenmiş bireylerin içinde çoklu yetersizliği olan bireylerin oranları ne kadardır?

Türkiye’de yetersizlikten etkilenmiş bireylerin %11,75’i iki çeşit yetersizliğe, %2,52’si üç çeşit yetersizliğe, %0,61’i dört çeşit yetersizliğe, %0,21’i ise beş çeşit yetersizliğe sahiptir. Araştırma sonuçlarına dayanılarak kişide var olan yetersizlik türünün sayısı arttıkça görülme sıklığının azaldığı ifade edilebilir.

Türkiye'de çoklu engeli olan okul çağındaki çocuklar eğitim hizmetlerinden nasıl yararlanmaktadırlar?

Türkiye’de zorunlu eğitim çağındaki yetersizlikten etkilenmiş tüm bireyler (3-23 yaş) eğitsel tanılama sürecinden sonra okullara/sınıflara yönlendirilmektedirler. Çeşitli nedenlerden dolayı okula devam edemeyecek çocuklar için (örneğin sağlık sorunları) ise evde bakım hizmeti ya da evde eğitim gibi tedbirler alınmaktadır. Ayrıca bu çocuklar, ihtiyaç duyulduğu takdirde ayda maksimum 12, minimum 4 saat olmak şartıyla destek eğitim hizmetlerinden yararlanabilmektedirler. Söz konusu bireyler içerisinde bulunan engelli çocuklar; baskın yetersizliklerine ya da var olan birden fazla yetersizliklerine yönelik açılan okullara/sınıflara yönlendirilerek yerleştirilmektedirler. Örneğin orta/ağır düzeyde zihinsel yetersizlik+serebral palsi tanılı öğrencilerin devam ettiği özel eğitim uygulama merkezleri, görme yetersizliği+orta/ağır düzeyde zihinsel yetersizlik tanısı alan öğrenciler için açılmış özel eğitim sınıfları vb. Çoklu yetersizlikten etkilenmiş çocuklar devlet okullarında devam ettikleri okul/sınıf programından, destek eğitim kurumlarında ise tek bir yetersizlik için hazırlanan destek eğitim programlarından sahip oldukları yetersizliklere göre eş zamanlı yararlanmaktadırlar.
Örneğin görme yetersizliği+hafif düzeyde zihinsel yetersizlik+bedensel yetersizlik tanıları olan bir çocuk devam ettiği görme engelliler ilkokulunda ilköğretim müfredatına uygun BEP hazırlanarak eğitim alırken destek eğitim veren özel özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde ise Görme Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı, Zihinsel Engelli Bireyler Destek Eğitim Programı ve Bedensel Engelliler Destek Eğitim Programından eş zamanlı olarak yararlanabilmektedir.

Çoklu yetersizliği olan bireylerin eğitimlerinde hangi öğretmenler görev almaktadır?

Çoklu yetersizlikten etkilenmiş çocukların eğitim süreçlerinde, tek bir yetersizlik doğrultusunda yetiştirilmiş öğretmenler (örneğin görme engelliler sınıf öğretmenleri, işitme engelliler sınıf öğretmenleri vb.) özel eğitim öğretmeni unvanıyla görev yapmaktadırlar.

Zihin ve işitme engellilik çoklu engel durumunun genel özellikleri nelerdir?

İşitme engeline ek olarak down sendromu, zihinsel engel ya da otizm gibi farklı nörolojik problemler yaşayan bireyler bu grupta yer almakta ve zihin+ işitme engeli olan birey olarak adlandırılmaktadır.
Konuşabilmek için önce duymak gereklidir. Bu nedenle işitme kaybı olan bir bebeğe erken tanı konulmadığında; dil gelişimi, psiko-sosyal gelişim, çevreye uyum ve iletişimde gecikmeler ortaya çıkmaktadır. Bu durum çocuğun ilerleyen yaşlarda gerek okul gerek sosyal hayatının kısıtlanmaması açısından da büyük önem taşır. Tanı ne kadar erken dönemde konursa tedavi başarısı da o derece artmaktadır.

Zihin ve görme engeli bir arada olan bireylerin genel özellikleri nelerdir?

Hem zihin engelli hem de görme engeli olan bir bireyin üstesinden gelmesi gereken iki büyük engeli vardır. Başat engel genellikle görme engeli değildir. Zihin ve görme engeli olan bir bireyin başat engeli zihinsel engelidir. Görme engelli olup normal gelişim gösteren bir birey Braille alfabesi gibi bazı alternatif teknikler kullanarak akranlarının öğrendiği şeyleri öğrenebilir ancak görme engeline ek olarak zihinsel engelli olan bireyde öğrenme daha yavaştır.

Zihin ve görme engelli bireylerin eğitimlerinde neler yapılabilir?

Eğitilebilir düzeyde zihin engeline sahip görme engelli bireylere Braille alfabesi kesinlikle öğretilmelidir. Bu durumda olan bireyler Braille alfabesinin bütün kural ya da kodlarını bilmek zorunda değillerdir ancak bu bireylere gereksinimlerini karşılayacak kadar Braille öğretilmelidir. Bu şekilde temel düzeyde okuyup yazabilir, böylece yönünü bulurken, alışveriş listesi hazırlarken, telefon kullanırken ya da giyinirken kullanabileceği Braille işaretlerini öğrenebilir

Türkiye'de zihin ve fiziksel engelli bireylere yönelik eğitim tedbirleri nelerdir?

Zihin ve fiziksel engelli olan çok engelli bireylerin eğitim ve diğer gereksinimlerini karşılamak,  yaşadıkları sınırlılıkları en aza indirgemek için ciddi ortam ve eğitim uyarlamalarına ihtiyaç vardır. Ülkemizde bu grubun içerisinde yer alıp durumu ağır olan ya da aynı zamanda başka sağlık problemi/leri de olan bireyler örgün eğitim kurumlarından doğrudan yararlanamayacak durumda ise eğitim gereksinimleri hastanede ve evde gezici öğretmenler aracılığıyla karşılanmaktadır.

Görme ve işitme engelli bireylerin özellikleri nelerdir?

Görme ve işitme engellilik görülme olasılığı düşük ve kendi içerisinde çok değişkenlik gösteren bir engel durumudur. Bir bireyin görme ve işitme engelli olarak değerlendirilebilmesi için ciddi iletişim ve gelişim problemleri yaşamasının yanı sıra, farklı ortam ve eğitim uyarlamalarına ihtiyaç duyması gerekmektedir. Ancak engel durumunun düzeyi bireyden bireye farklılık göstermektedir. Bir kısmı çok kısıtlı düzeyde duyabilir ya da işitebilirken büyük bir kısmında bu engellerine ek olarak fiziksel, tıbbi ve/veya bilişsel sorunlar görülebilmektedir. Görme ve işitme engelli bireylerin %90’ı bir ya da birden fazla ek engele ya da sağlık problemine sahip olduğu için çoğu zaman görme ve işitme engelli yerine çoklu engelli olarak adlandırılmaktadırlar.

İşitme ve görme engelli olarak tanımlanan bildirilen görme ve işitme kaybı oranları nelerdir?

Görme kaybı,
• %17 total görme kaybı veya çok hafif algılama
• %24 yasal olarak görme engelli
• %21 çok az görme
• %17 kortikal görme bozukluğu
• %21 diğer
İşitme kaybı,
• %39 çok ağır işitme kaybı
• %13 orta derecede işitme kaybı
• %14 hafif işitme kaybı
• %6 merkezi işitsel işleme bozukluğu
• %28 diğer
Ek engeller,
• %66 bilişsel bozukluk
• %57 fiziksel engellilik
• %38 karmaşık sağlık bakım ihtiyaçları
• %9 davranış zorlukları
• %30 diğer olarak sıralanmaktadır