Temel Bakım ve Rehabilitasyon 1 Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tekerlekli sandalye seçilirken göz önünde bulundurulması gereken kriterler nelerdir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalye seçilirken hastanın engeli, aktivite ve katılımdaki kısıtlılıkları, hastanın yaşı, boyu, kilosu, hastanın fonksiyonel becerileri veya tercihleri, hastalığın geçici veya kalıcı olması ile hastanın zihinsel ve fiziksel engellerinin seviyeleri de göz önünde bulundurulmalıdır.

Tekerlekli sandalyenin bileşenleri nelerdir? Sıralayınız.

Tekerlekli Sandalyenin Bileşenleri;

• İtme Kolu,
• Sırt Döşemesi,
• Kol Dayama Yeri,
• Yan Destek Panelleri,
• Sol Tekerlek Kilidi (Fren),
• Ön Donanım,
• Ayak Koyma Plakasının Katlanma Yeri,
• Ayağın Konduğu Plaka,
• Ön Tekerlek,
• Sağ Tekerlek Kilidi,
• Tekerleği El ile Çevirme Kısmı (Çember) ve 
• Arka Tekerlek şeklinde sıralanmaktadır.

Fizyoterapistlerin tekerlekli sandalye kullanan bireylere ne tür katkıları vardır? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalye kullanıcısının dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi bilgili, eğitimli ve yetenekli kişiler tarafından yapılmalıdır. Ülkemizde bu konuda eğitim alan kişiler fizyoterapistlerdir. Fizyoterapistler ölçümünü aldığı sandalyenin kişiye uygunluğuna karar verdikten sonra sandalye temini edilmesini takiben kişinin oturma dengesini, sabit duruşunu, araç-gereçlere erişme yeteneğini, bir yerden bir yere geçme ile ilgili yöntemleri, pozisyon değiştirme yeteneğini ve oturma pozisyonları konusunda da eğitim verir.

Tekerlekli sandalyede iyi bir duruşun ne tür faydaları bulunmaktadır? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalyede kişinin işlevini en üst düzeye çıkarmak için kalça, diz, ayak, gövde ve baş-boyun pozisyonuna dikkat edilmelidir. İyi bir duruş enerji tüketimini en aza indirir, fonksiyonelliği geliştirir ve engeli azaltır.

Tekerlekli sandalyenin uygunluğunun doğrulanmasında kullanılan belirteçler nelerdir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalyenin uygunluğunun doğrulanmasında kullanılan belirteçler şunlardır:

• Koltuk yüksekliği için iki-üç parmak uyluğun altına rahatça yerleştirilebilmeli,
• Uyluk uzunluğu için, ayak koyma tabakası yerden yaklaşık olarak 5 cm yüksekte olmalı,
• Koltuk derinliği için kolunuz yere paralel olacak şekilde avucunuz yere bakarken diz ardı bölgesinden 2 parmağınız rahatça bu alana yerleştiriliyor olmalı,
• Koltuk genişliği için hasta sandalyede otururken her iki yandan elinizi yerleştirdiğinizde kalça ile kol dayama yerleri arasında yeterli boşluk bulunmalı,
• Sırt desteğinin yüksekliği için kullanıcı dik otururken elinizi dikey olarak yerleştirdiğinizde dört parmağınız koltuk altına rahatça yerleşebilmeli,
• Kol dayama yüksekliği için ön kollar rahatça bu alanda yerleşmiş, omuzlar aynı hizada düzgün ve gövde dik olmalıdır.

Tekerlekli sandalyelerde çıkarılabilir veya geriye doğru katlanabilir kol dayama yerlerinin özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalyelerde çıkarılabilir veya geriye doğru katlanabilir kol dayama yerleri, yandan transfer yapacak kullanıcılar için kayma tahtasının bu alana yerleştirilebilmesi amacıyla kolun çıkartılması veya geriye doğru katlanarak transferin yapılmasına izin veren kol dayanaklarıdır. Kol dayanağı geçici olarak daraltılmak üzere ters çevrilebilir, kol dayama panelleri arasındaki mesafe ve genellikle çerçeveye pim ve kilitle sabitlenir.

Tekerlekli sandalyelerde ön ve küçük tekerleklerin özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalyelerde ön ve küçük tekerlekler, dönüşlere izin vermek için genellikle sandalyenin ön tarafında bulunur. Çapı genellikle 13 veya 20 cm olup katı kauçuk, pnömatik (hava dolu) veya yarı pnömatik lastikler olabilir. Katı kauçuk lastik pnömatik veya yarı-pnömatik lastikler ile karşılaştırıldığında kum, çakıl ve çimen gibi kaba ve yumuşak yüzeylerde daha düzgün, daha konforlu bir yolculuk ve daha iyi bir fonksiyonellik sağlar. Ancak sandalyeyi itmek için kullanıcı tarafından daha fazla enerji harcanmasını gerektirebilir. Çünkü katı lastiklerden daha geniştir ve özellikle halı üzerinde daha fazla sürtünme yaratırlar.

Akülü tekerlekli sandalyelerin özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

Akülü sandalyeler standart bir tekerlekli sandalyeyi itmek için kol kuvveti yetersiz veya ellerinde kavrama becerisi olmayan kişiler için gereklidir. Tekerlekli sandalyeyi, hastanın el, çene, kafa, dil veya ağız tarafından monte edilen parçalar ile kullanması mümkündür. Gelişmiş mikroişlemci kontrol sistemleri de mevcuttur. Elektrikli tekerlekli sandalyeler için üç ana pil tipi mevcuttur. Tipik olarak en ucuz pil olan ıslak piller, bir şarj oluşturmak için kurşun ve kükürt arasında bir kimyasal reaksiyon kullanır. Jel piller, fosforik asit, sülfürik asit, füme silis ve saf sudan oluşan bir karışım içerir ve yaş pillerden daha ağır ve daha pahalı olma eğilimindedir. Masraflı olan AGM pilleri, asit elektrolitleri batırılmış plakalar arasında emici bir cam yatağa sahiptir. Tekerlekli sandalyenin pilini şarj etmek, sandalyede bulunan pil türüne bağlıdır. Pil şarj cihazı, tekerlekli sandalye piline özeldir ve tekerlekli sandalye satın alındığında satın alınmalıdır. Tekerlekli sandalyenin aküsü kullanım kılavuzundaki talimatlara uygun olarak çıkarılmalı ve şarj cihazının talimatlarına göre akü şarj cihazı pile takılmalıdır. Şarj cihazının elektrik prizine takılması ve pilin tam kapasiteye gelene kadar şarj edilmesine izin verilmelidir. Çoğu batarya 8 saatten az bir sürede tamamen şarj olur.

Spor veya rekreasyonel aktivitelere yönelik tekerlekli sandalyelerin özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

Spor veya rekreasyonel aktivitelere yönelik tekerlekli sandalyeler, düşük sırt dayama, sağlam, hafif çerçeveler, eğimli (açılı) arka tekerlekler, düşük ve dar koltukların yanı sıra sandalyeyi kullanıcı için daha işlevsel kılmak amacıyla belirli özelliklere sahiptir. Bu tip tekerlekli sandalyeler spor hareket becerilerine yönelik tasarımlı, sağlam, yüksek manevra kabiliyeti, manevralara duyarlı ve kararlılık sağlar. Buna ek olarak farklı rekabet ve rekreasyonel spor türleri ile oluşan darbelere dayanacak şekilde üretilmiştir. Bu sandalyelerin çoğu, kullanıcının katıldığı spor veya rekreasyonel aktivitelere bağlı olarak özel olarak imal edilir. Ayrıca bu tekerlekli sandalyeler ayarlanabilen sırt desteği ve/veya koltuk yüksekliğine sahiptir.

Hafif veya ultra hafif tekerlekli sandalyelerin özellikleri nelerdir? Açıklayınız.

En popüler hafif tekerlekli sandalye modeli, rijit (sabit) tekerlekli sandalyedir. Rijit mobilite sandalyeleri daha fazla katlanabilir çünkü katlanır tekerlekli sandalyelerin ek donanım ve mekanizmalarını içermez. Rijit bir tekerlekli sandalyenin sırt dayanağı taşıma için katlanabilir. Hafif veya çok hafif tekerlekli sandalyelerde bacak destekleri, kol destekleri çıkarılabilir. Standart hafif tekerlekli sandalyeler normalde alüminyumdan yapılır ancak hafif düzeyde harekete yardımcı olmak için titanyum tercih edilir. Titanyum sadece daha hafif bir metal değildir bununla beraber daha dayanıklıdır ve dâhilî şokları emilim özelliği vardır. Titanyum tekerlekli sandalyeler hem sert hem de katlanır modellerde mevcuttur ve alüminyum tekerlekli sandalyelere kıyasla daha pahalıdır. Uzun süredir tekerlekli sandalye kullanıcısı olan hastalar gerekli olan enerji miktarını azaltmak ve kollarındaki travmayı en aza indirmek için ultra hafif bir tekerlekli sandalyeyi tercih etmektedir. Bu tür tekerlekli sandalyeler çok sağlamdır, daha kaliteli tekerlekleri vardır ve birkaç ayar özelliğine sahiptir. 5.5-13.5 kg ağırlığındadır. Ayrıca hem hafif olup akülerinin tekerleklerin iç kısmında olup kişinin kollarıyla rahatça kullanmasını sağlayan özel sistemler de mevcuttur.

Tekerlekli sandalye kullanan bireylere hangi manevralar öğretilmelidir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalye kullanan bireylere aşağıdaki manevralar öğretilmelidir:

• Tekerlek kilitlerini açma ve gerektiğinde kilidi sıkıştırma,
• Kol desteklerini çıkarma ve yer değiştirme,
• Ön donanım açma yeri çıkarma ve yer değiştirme,
• Diğer aktiviteleri yapmadan önce ayakların konulduğu plakaları kaldırıp indirme.

Tekerlekli sandalye hakkındaki eğitim sözlü, yazılı, resimli olarak veya videolu görüntü sistemi ile verilebilir. Bireylerin aktiviteleri nasıl yaptığını ilk seferde öğrenmeleri beklenmemelidir. Mümkünse kendi üzerinizde göstererek veya uygulamalı olarak fonksiyonel aktiviteler öğretilmelidir.

Tekerlekli sandalyeyi bağımsız olarak kullanabilmek için bireyin her iki üst uzvunun yeterlikleri neler olmalıdır? Açıklayınız. 

Tekerlekli sandalyeyi bağımsız olarak kullanmak için bireyin tekerleklerin üzerinden saat 12 pozisyonunda kavraması gerekir. Daha sonra her iki tekerleği eşit kuvvetle geriye çekmeli veya ileri itmelidir. Tam bir dönüş elde etmek için bireyin bir eliyle tekerleğin üzerinden kavramasını diğer eliyle tekerleği itmesi veya çekmesi istenir. Daha hızlı dönmek için ise engelli birey aynı anda bir eliyle tekerleği ileri iterken, diğer eliyle karşı taraf tekerleği geri çekmelidir.

Tekerlekli sandalyeyle geri pozisyonda yardımlı olarak kaldırıma çıkma basamakları nelerdir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalyeyle geri pozisyonda yardımlı olarak kaldırıma çıkma basamakları  şunlardır:

• Tekerlekli sandalyeyi, arka tekerlekler kaldırıma temas edecek şekilde konumlandırın.
• Kaldırımda durun.
• Bu pozisyonda itme kollarını tutun ve tekerlekli sandalyeyi geriye doğru eğin.
• Arka tekerlekler üzerinde tekerlekli sandalyeyi kaldırıma çekin.
• Küçük tekerlekler kaldırıma temas edene kadar tekerlekli sandalyeyi geri çekin veya bir tarafa döndürün.
• Tekerlekli sandalyenin arkasındaki demir çubuk veya itme kollarını kullanarak küçük tekerlekleri alçaltın.

Tekerlekli sandalye ile eğimli yüzeyden çıkma/inmede kullanılan yaklaşımlar nelerdir? Açıklayınız.

Eğimli yüzeyden çıkma ve inme sırasında iki yaklaşım vardır; (a) iki tekerlek üzerinde ve (b) dört tekerlek üzerinde.

Eğimli yüzeyden iki tekerlek üzerinde çıkma:

• Tekerlekli sandalye geriye çekilirken veya ileri iterken küçük tekerlekler kaldırılır, arka tekerleklerin yerle teması devam etmektedir.
• Arka tekerlekler üzerinde tekerlekli sandalye ileri veya geri hareket ettirilir.

Eğimli yüzeyden dört tekerlek üzerinde çıkma:

• Dört tekerlek de yer ile temastayken tekerlekli sandalye ileri doğru itilir.

Eğimli yüzeyden iki tekerlek üzerinde inme:

• Küçük tekerlekleri kaldırıp itme kollarından tutarak yavaş yavaş öne hareketle inilir.

Eğimli yüzeyden dört tekerlek üzerinde inme:

• Dört tekerlek de yer ile temasta iken tekerlekli sandalyenin geri geri inmesine izin verilir. 
• Tekerlekli sandalye aşağı inerken destek yüzeyinizi genişleterek vücudunuzun yan kısmı ile tekerlekli sandalyenin arka kısmı desteklenir.
• Engelli birey tekerleklerin üzerinden kavrayıp sürtünme kuvveti yaratarak hareketin yavaşlatılmasına yardımcı olabilir.

Tekerlekli sandalye ile asansöre binme ve asansörden inme aktiviteleri nasıl gerçekleştirilir? Açıklayınız. 

Engelli birey asansöre tekerlekli sandalyenin öne veya geriye baktığı pozisyonda girebilir. Bu aktivite sırasında küçük tekerleklerin asansör ile duvar arasındaki boşluğa sıkışmamasına dikkat edilmelidir. Asansör kapılarının kısa sürede kapanmaması, mümkünse aynalarla koridor trafiğinin kontrol edilmesi, asansörde acil durum butonlarının yer alması ve koridor zemininin kontrolü büyük önem taşır. Asansör ve koridor zemini eşit seviyede değilse küçük tekerlekleri kaldırmak işe yarayabilir.

Tekerlekli sandalye ile yürüyen merdivenden çıkma ve inme aktiviteleri nasıl gerçekleştirilir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalye kullanan engelli bireyler çok acil bir durum olmadığı sürece yürüyen merdiven kullanmamalıdır. Yürüyen merdivende çıkarken tekerlekli sandalyenin arkasında bakım veren bireyin olması, hastanın öne eğilerek yürüyen merdivenin barlarından tutunması önemlidir. Merdivenden inerken bakım veren birey güvenlik amacıyla hastanın arkasında durur, hasta öne doğru uzanarak barlardan tutunur.

Tekerlekli sandalye ile kapı girişleri nasıl gerçekleştirilir? Açıklayınız.

Tekerlekli sandalye ile odaya veya koridora girmeden önce ortamı veya diğer tehlikeleri gözlemlemek önemlidir. Aşağıda ileriye ve geriye doğru kapı girişlerinde gerçekleştirilecek basamaklara yer verilmiştir:

İleri pozisyonda girme

Kapı size doğru açılıyorsa:

• Tekerlekli sandalyeyi kapının kenarına bakacak şekilde hafif bir açıyla konumlandırın.
• Kapının dışa açılması ile odadan ayrılın.
• Kapıyı mümkün olduğu kadar açarak tekerlekli sandalyenin rahat bir şekilde geçeceği bir alan oluşturun. Otomatik olarak kapanan bir kapı ise tek el veya tek ayağınızı kapıyı tutmak için kullanın.
• Sandalyeyi kapı girişinden itin.

Kapı diğer tarafa doğru açılıyorsa:

• Hastayı kapının kenarına bakacak şekilde hafif bir açıyla konumlandırın.
• Kapıyı mümkün olduğu kadar açarak tekerlekli sandalyenin rahat bir şekilde geçeceği bir alan oluşturun. Otomatik olarak kapanan bir kapı ise kapıyı tutun.
• Sandalyeyi kapı girişinden itin.

Geri pozisyonda girme

Kapı size doğru açılıyorsa:

• Tekerlekli sandalyenin sırtı kapının açık kenarına gelecek şekilde hafif bir açıyla konumlandırın.
• Kapıyı mümkün olduğu kadar açarak tekerlekli sandalyenin rahat bir şekilde geçeceği bir alan oluşturun.
• Geçerken tekerlekli sandalyeyi çekin.
• Tekerlekli sandalye kapıdan tamamen geçtikten sonra, koltuğu ileri bakacak şekilde çevirin.

Kapı diğer tarafa doğru açılıyorsa:

• Tekerlekli sandalyenin sırtı kapının açık kenarına gelecek şekilde hafif bir açıyla konumlandırın.
• Kapıyı mümkün olduğu kadar açarak tekerlekli sandalyenin rahat bir şekilde geçeceği bir alan oluşturun.
• Geçerken tekerlekli sandalyeyi çekin.

Tekerlekli sandalyede sert ve yumuşak zeminlerde hareket ederken nelere dikkat edilmelidir? Açıklayınız.

Düzensiz ve yumuşak zeminde tekerlekli sandalyeyi hareket ettirmenin en kolay yöntemi küçük tekerlekleri kaldırarak sadece arka tekerleklerin zeminle temas etmesini sağlamaktır. Hareket sırasında tekerlekli sandalyenin eğimli pozisyonunu korumaya dikkat edilmelidir.

Bir üst ve bir alt uzuvla tekerlekli sandalye bağımsız olarak hareket ettirilmek istendiğinde nasıl bir yol izlenmelidir? Açıklayınız.

Bir üst ve bir alt uzuv ile tekerlekli sandalye bağımsız bir şekilde hareket ettirilmek istendiğinde birey bir eliyle tekerleğin üzerinden kavrayıp ileri iterken veya geri çekerken aynı anda itmek veya çekmek için fonksiyonel ayağını kullanmalıdır. Ayak aynı zamanda dönmeye yardımcı olarak görev yapar. Bir alt ve bir üst uzvun kullanıldığı bu yöntem özellikle felçli hastalarda oldukça kullanışlıdır.

Her iki alt uzuvla tekerlekli sandalye bağımsız olarak hareket ettirilmek istendiğinde nasıl bir yol izlenmelidir? Açıklayınız.

Her iki alt uzuv ile tekerlekli sandalye bağımsız bir şekilde hareket ettirilmek istendiğinde tekerlekli sandalyeyi ileri veya geri hareket ettirmek için ayak veya ayakkabının topuk veya tabanı kullanılır ve ayak tekerlekli sandalyeyi sağa veya sola döndürmek için bir dümen olarak görev yapar. Bu yöntem nadiren kullanılsa da üst uzuv fonksiyonu azalan ve gövde kontrolü zayıflayan bireyler için önemli bir yöntemdir.