İnsan ve Davranış Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kişilik nedir?

Psikolojide ise kişiliği, bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu ve bireyi diğer bireylerden farklılaştıran, tutarlı ve yapılaşmış ilişki biçimi olarak tanımlamak mümkündür. Bir başka ifade ile kişilik, bireyin fiziksel ve sosyal çevreyle ilişki kurma biçimini şekillendiren, bireyi diğerlerinden ayıran, kendine özgü duygu, düşünce ve davranış kalıplarıdır.

Kişiliğin gelişmesinde ve şekillenmesinde neler etkilidir?

Kirliliğin gelişmesinde ve şekillenmesinde biyolojik faktörler ve çevresel faktörler etkili olabilmektedir. Bunun yanında yaşanan özel anlar, ağır hastalıklar, ani kayıplar da kişilik davranışlarının şekillenmesinde etkili olabilmektedir. Bazı yaklaşımlar kişiliğin bilinçdışı unsurlar, saldırganlık ve cinsellik güdüleri çerçevesinde şekillendiğini vurgularken, bazı yaklaşımlar ise kişilik şekillenmesinde bireyin çevresinin etkili olduğunu ileri sürmektedirler. Yine bazı yaklaşımlar da bireylerin gözle görünen farklı yönlerini belli başlı kişilik özellikleri kapsamında kategorileştirirken bazıları beden yapısının kişilikte önemli olduğunun altını çizmektedirler. Bazı yaklaşımlarda ise kişiliği oluşturan temel unsur bireylerin çevrelerini algılama ve gösterilen tepkilerdeki farklılaşmadır. 

Psikodinamik Yaklaşımının en önemli öncüsü kimdir?

Psikodinamik Yaklaşımının en önemli öncüsü Sigmund Freud'tur.

Freud’a göre kişilik nasıl yapılanmıştır? Açıklayınız.

İd, ego, superego olarak adlandırdığı yapıların etkileşimlerinden meydana gelmektedir.

İd, ego ve süper egonun işlevleri nelerdir? 

Doğuştan gelen ve bilinçdışı istek ve güdülerden oluşan id haz peşindedir. İd için önemli olan bir an önce bu isteklerin haz verici bir
şekilde doyurulması ya da sıkıntı veren durumdan kaçılmasıdır. Bunu id iki şekilde yerine getirir. Birinci yol boğazına bir şey takıldığında öksürmek gibi tepkisel davranışlar, bir diğeri ise kendini rahatlatmak için kızdığınız bir arkadaşınıza rüyanızda haddini bildirmek gibi durumları içeren hayal kurma ya da başka deyişle arzu gerçekleştirmedir. Düşünme ve akıl yürütme süreçlerinin kontrolü ego tarafından yürütülür. Ego bilinç, bilinç öncesi ve bilinç dışı etkileşimli olarak çalışmaktadır. Bu süreçte bireyin davranışlarında toplumsal yapı içerisinde şekillenen kurallar, gelenekler ve kişiliğin ahlaki boyutunu içeren super ego etkili olur. Toplumsal kalıpların yanı sıra anne babaların ve çevrenin söyledikleri bizim yargılarımızı oluşturduğundan superego olayları değerlendirirken tüm bu unsurları temel ölçüt olarak ortaya koyar.

Saplanma nedir?

Cinsel enerji olarak adlandırılan libidonun kişilik gelişimi sürecinde, ileriki yıllarda kişilik gelişimini etkileyecek şekilde vücudun belli bir bölgesinde takılıp kalmasıdır.

Freud'un Anal Dönemi hangi zamanı kapsar ve bu dönemin özellikleri nelerdir?

Anal Dönem (18 ay-3,5 yaş) Bu dönemde çocuklarda libido anal bölgeye kaymaktadır. Çocuk açısından bu dönem tuvalet eğitiminin verilmesi bakımından önemli bir dönemdir. Çocuklarda tuvalet eğitimi verilirken sıkı ve baskıcı uygulamalara gidilmesi ilerde bu durumla ilgili sıkıntılı kişilik özelliklerinin yaşanmasına neden olabilmektedir. Çocuk tuvaletini tutarak kontrolü elinde tutmak ister. Bu dönemdeki çok sıkı tuvalet eğitimi sonrası çocuklar yetişkinliklerinde çabuk öfkelenen kendine zarar veren kişilik özellikleri gösterebilirler. Freud, inatçılık, cimrilik, aşırı titiz ve düzenli olma gibi kişilik özelliklerinin yine bu dönem yaşanan saplanma ile ilgili olduğunu ileri sürer.

Arketip nedir?

Ortak bilinçdışında ise insanoğlunun geçmiş yaşantılarından deneyim ve ortak anılarından oluşmuş ortak düşünce ve davranış kalıpları mevcuttur. Bu zihinsel temsil ve düşünce biçimleri Jung tarafından arketip olarak adlandırılmaktadır.

Carl Gustave Jung’ a göre erkek ve kadın kişiliğinde görülen arketipler nelerdir? Açıklayınız.

Erkek ve kadın kişiliğinde görülen arketipler anima ve animus olarak adlandırılmaktadır. Her erkeğin içinde dişi, bir kadının içinde de erkeksi yön olduğunu vurgulayan Jung’a göre Erkekteki daha hassas ve destekleyici davranışları açıklayan kadın arketipi anima, kadın kişilik yapısındaki saldırgan davranışı ortaya koyan arketip ise animustur. Bireyler anima ve animusu ideal eş beklentilerine yansıtarak eş aramada bu arketipleri kullanırlar. Bir şekilde seçilen eşler bilinçaltında ki anima ve animus arketiplerinin yansımasıdır.

Ödünleme nedir?

Bireylerin yaşadıkları fiziksel zayıflıkların ya da kayıpların üstesinden gelmek ve mükemmele ulaşmak için daha çok çaba göstermeyi sağlayan mekanizmadır.

Erikson’un ortaya koyduğu kişilik gelişimindeki önemli dönemeçler nelerdir?

Erikson’un ortaya koyduğu kişilik gelişimindeki önemli dönemeçleri daha detaylı olarak ele almak faydalı olacaktır.

Temel güvene karşı güvensizlik

Özerkliğe karşı utanma ve şüphecilik

Girişkenliğe karşı suçluluk duyma

Başarıya karşı aşağılık duygusu

Kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası

Yakınlık kurmaya karşı soyutlanma

Üretkenliğe karşı durgunluk

Benlik bütünlüğü ya da umutsuzluk

Erikson’un Yakınlık kurmaya karşı soyutlanma diye tanımladığı dönemin özellikleri nelerdir?

Yakınlık kurmaya karşı soyutlanma: Ergenlikten yetişkinliğe geçişte yaşanan sorunlardan biri de, diğer bireylerle samimi ilişki kurabilmekle ilgilidir. Özel ilişki arayışı içerisindeki bireyler, kendilerine yakın olabilecek, duygusal olarak paylaşım sağlayabilecekleri bireyleri ararlar. Bu durum bazı zamanlarda evlilik ve duygusal ilişkilere giden süreci başlatır. Bu tarz bir duygusal yakınlaşmayı başaramayan bireyler duygusal soyutlanma içine girerler. Diğer insanlarla beraber olmaktan kaçma ve bekar olmanın daha sürdürülebilir bir yaşam tarzı olduğuna inanışla beraber bu yaşam tarzından vazgeçememek bireyin duygusal olarak olgunlaşmasının önünde engel oluşturabilir.

İnsancıl Yaklaşımın önde gelen temsilcileri kimlerdir?

Carl Rogers ve Abraham Maslow’dur.

Raymond Cattell'in Büyük Beşli olarak adlandırdığı faktörler nelerdir?

Nevrotik: Kaygılıya da sakin, güvensiz ya da güvenli, kedine acıma ya da kendinden memnun,

• Dışa dönük: Sosyal ya da çekingen, eğlenceyi seven ya da ciddi, şefkatli ya da mesafeli,

• Açıklık: Hayalci ya da gerçekçi, bağımsız ya da uysal, çeşitlilik ya da sıradanlık,

• Uyumlu: Yumuşak kalpli ya da katı, güvenen ya da şüphe duyan, yardımcıya da işbirliği yapmayan,

• Özdisiplin: Düzenli ya da düzensiz, dikkatli ya da dikkatsiz, özdisiplinli ya da zayıf iradelidir.

Endomorf bireylerin özellikleri nasıldır?

Bu tip bireylerde fiziksel olarak karın bölgesinin daha geniş, beden hatlarının daha yuvarlak, kasların gevşek, saçların seyrek, ciltlerin düzgün olduğu görülmektedir. Genel olarak kilolu olan bu kişilerin hareketleri daha yavaştır. Yemekten ve içmekten hoşlanırlar. Alkolden kolay etkilenirler. Topluluktan hoşlanan, bol gülen, neşeli ve arkadaş canlısı bir yapı sergilerler. Sevme ve tanınma isteği yüksek, hoşgörülü, çabuk ve kolay duygulanıp, kaygılanan güvensiz kişilik özellikleri gösterirler.

Sheldon insanları fiziksel yapılarına göre kaça ayırmıştır? 

Endomorf, mezomorf ve ektomorf olarak üçe ayırmıştır.

Sheldon'a göre Ektomorf tipi kişiler nasıldır?

Bu tip kişiler beden özellikleri açısından ince uzun ve iyi gelişmemiş kas yapısına sahip özellikler taşırlar. Hareketleri yavaştır. Olaylar karşısında içe kapanık ve endişeli davranışlar sergilerler. Bedensel faaliyetten ziyade sürekli zihinsel işlevlerle meşgul olma, akılcı yaklaşım, topluluk, kalabalık ve açık alanlara çıkmaktan çekinme bu tip kişilerde sıklıkla görülür. Alkole karşı dayanıklıdırlar.

Karşılıklı Belirleyicilik nedir?

Davranışı belirleyen ödül ve ceza gibi dışsal unsurlar ile düşünce ve beklentiler gibi içsel unsurların etkileşimidir.

Bandura’nın ortaya koyduğu Bilişsel-Sosyal öğrenmenin klasik öğrenme kuramlarından farkı nedir?

Albert Bandura’ya göre her türlü dışsal uyarıcının insan davranışını yönlendirdiği, insanın edilgen olduğu bir yapı geçerli değildir. Bandura davranışlarda bireyin bilişsel yapısı, öğrenme, deneyimler ve çevre ile olan etkileşiminin önemli olduğunu vurgular. Sadece dışsal ödül ve ceza değil, bireylerin durum değerlendirmelerinde, davranışla ilgili geri bildirim ve beklentileri de önemlidir. Beklentiler davranışları yönlendirirken, davranışın ortaya çıkardığı durum gelecekle ilgili beklentinin şekillenmesine neden olur. Bandura’ya göre kişinin davranışları sürekli olarak çevre ile etkileşim halindedir. Bir şekilde davranışı belirleyen ödül ve ceza gibi dışsal unsurlar ile düşünce ve beklentiler gibi içsel unsurlar etkileşimli bir şekilde bir sistemin parçalarını oluşturmaktadır. Birey davranışı gerçekleştirmeden önce olası sonuçlarını düşünür ve davranışlarını bu doğrultuda şekillendirir.

Kullanımı en yaygın kişilik ölçeği hangisidir? Açıklayınız.

Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI), duygu, heyecan tepkileri, fiziksel ve psikolojik unsurları içeren 550 maddeden oluşmaktadır. Bu maddeler “Hiçbir zaman heyecan hissedebilmek için tehlikeli bir şey yapmam”, “Çok az hayal kurarım” “Çabuk yorulurum” gibi ifadelerdir. Denekten bu ifadeleri “doğru”, “yanlış” ya da “bilmiyorum” şeklinde cevaplaması beklenir. Teste ilişkin olarak çok sayıda “bilmiyorum” seçeneğinin işaretlenmesi testin geçersiz olmasına neden olur. Bu test kapsamında alt ölçeklerle depresyon, erkeklik-kadınlık, paranoya, şizofreni gibi benzer birçok unsura ilişkin veriler elde edilmektedir.