Bakıma Gereksinimi Olan Engelli Bireyler 2 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

İletişim nedir?

İletişim, katılımcıların fikir, bilgi, istek ve ihtiyaç alışverişinde bulunmaları için kullandıkları süreçtir. Başka bir deyişle gönderilmek istenilen mesajın kodlanmasını, iletilmesini ve kodun çözülmesini içeren aktif bir eylemdir. İletişimin gerçekleşmesi için bir göndericiye (kaynak), bir alıcıya (hedef), bir mesaja ve bu mesajın iletilebileceği bir kanala, mesajı iletecek bir araca ve iletişimin ortaya çıkabileceği bir ortama gereksinim vardır. Bu iletişim ögelerinden gönderici (kaynak), iletişimi başlatan ve hedeflediği mesajı nasıl gönde receğine karar veren kişidir. Alıcı (hedef), iletilen mesajı çözümler ve yorumlar. Mesaj ise iletilmek istenen düşüncedir. Mesaj kodlanarak bir iletişim yolu (kanal) aracılığıyla göndericiden alıcıya aktarılır. Gönderilen mesaj alıcı tarafından çözümlenir ve mesaja ilişkin bir geri bildirimde bulunur. Geri bildirim yoluyla mesajın doğru bir şekilde iletilip iletilmediği ve alınıp alınmadığı belirlenmiş olur. Daha sade bir şekilde ifade etmek gerekirse başarılı bir iletişim için iletişim gereksinimi, en az iki kişi, ortak bir araç ile bir mesaj ve iletişim niyetleri ve anlamlarının paylaşılması gerekir. Tüm bu bileşenler olduğu zaman iletişim gerçekleşir ancak, bu bileşenlerden bir veya daha fazlasının olmaması durumunda iletişim gerçekleşemez

Dil nedir?

Dil, düşüncelerimizi paylaşmak ve istediğimizi almak için sözcükleri nasıl kullandığımıza gönderme yapar.

Dilin içeriği nelerden oluşur?

• Sözcükler ne anlama gelir: Bazı sözcükler birden fazla anlam içermektedir. Örneğin, “yüz” sözcüğü bir sayı olabilir veya bir insanın/nesnenin ön tarafında bulunan bölüm de olabilir.
• Yeni sözcükler nasıl üretilir: Örneğin “sevecen”, “şefkatli” veya “kibirli diyerek farklı bir şey ifade edebiliriz.
• Sözcükler birlikte kullanılır: Örneğin Türkçe’de “Kaan kurulan gitti hayvanat bahçesi yeni” yerine “Kaan yeni kurulan hayvanat bahçesine gitti.” deriz.
• Farklı zamanlarda söyleyeceğimiz şeyler nasıl değişir: Örneğin kibar olabilir ve ayağınıza basan birine “Ayağınızı biraz kenara çekebilir misiniz?” diyebiliriz ancak eğer o kişi ayağını kenara çekmezse “Ayağını çek!” diyebiliriz

Dilin özellikleri nelerdir?

• Dil, ortak kodlardan oluşan bir sistemdir
• Dil bir uzlaşmadır
• Dil, bir dizgedir
• Dil, iletişim için kullanılır
• Dil, evren hakkındaki düşünceleri simgeler

Dilin bileşenleri nelerdir?

• Sesbilgisi (Fonoloji)
• Biçimbilgisi (Morfoloji)
• Sözdizimi (Sentaks)
• Anlambilim (Semantik)
• Edimbilim-Kullanımbilim (Pragmatik)

Konuşma nedir?

Sözlü bir iletişim aracı olan konuşma, dilde kullanılan sesleri üreten nöromüsküler bir eylem olarak tanımlanabilir. Motor hareketlerin planlanması ve yürütülmesinin sonucu olarak konuşma, çok hassas nöromüsküler koordinasyon gerektiren fizyolojik bir işlemdir. Konuşulan her dilde, o dile özgü özel sesler veya fonemler ve ses birleşimleri bulunur. Buna ek olarak konuşma, ses kalitesi, entonasyon (tonlama) ve hız gibi diğer bileşenleri de içerir. Bu bileşenler iletilmek istenen mesajın anlamını güçlendirir. Çocuklar ilk yıllarının büyük bir bölümünde seslendirme mekanizmasını kullanarak çeşitli sesler üretirler. Bu sesler aşamalı bir şekilde çocuğun çevresindeki dili yansıtacak şekle dönüşür

Konuşmanın bileşenleri nelerdir?

• Artikülasyon (Sesletim): Konuşma sesleri nasıl oluşturulur (çiçek demek için /ç/ sesini nasıl üreteceğini öğrenmeli).
• Ses: Ses üretmek için nefesi ve ses kıvrımlarını kullanmak.
• Akıcılık: Konuşmanın ritmi

Dil bozuklukları nasıl sınıflandırılmaktadır?

Dil bozuklukları;

1. Çocukluk çağı dil bozuklukları ve
2. Edinilmiş dil bozuklukları olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.

Çocukluk çağı dil bozukluklarından birincil dil bozuklukları nelerdir?

Çocukluk çağı dil bozukluklarından birincil dil bozuklukları;

• Gecikmiş dil
• Özgül dil bozukluğu

Özgül dil bozukluğu nedir ve özgül dil bozukluğu olan bireylerin özellikleri nelerdir?

Özgül dil bozukluğu (ÖDB) olan çocuklarda, gelişimin diğer alanları normal seyrederken dil gelişimlerinde gerilik gözlenir. Bu çocukların sözel olmayan zihinsel becerilere dayalı performansları dile dayalı performanslarının önündedir. Zeka yaşları eşitlendiğinde normal gelişim gösteren akranlarından dilde hem niceliksel hem de niteliksel farklılıklar olduğu gözlemlenebilir. Özgül dil bozukluğunda standart bir dil bozukluğu ölçütü vermek mümkün değildir. Dilin anlama (alıcı dil) ve ifade etme (ifade edici dil) boyutlarından biri veya her ikisi birden etkilenmiş olabilir. Normal zeka, normal oral motor beceri, normal işitme, normal sosyal-duygusal gelişim ve normal dil edinim çevresinin bulunmasına rağmen yetersiz dil becerilerine sahip olunması durumunda ÖDB tanısı konur. ÖDB’si olan çocukların normal dil gelişimine sahip akran grubuyla aynı dil gelişim evrelerinden geçtiklerini, ancak bu dil gelişim evrelerinde daha uzun süre kaldıkları belirtilmiştir. ÖDB’si olan çocuklar dilin pek çok bileşeninde sorunlar yaşayabilirler. ÖDB’de gecikmiş dil başlangıcı, sesbilgisel güçlükler ve dilbilgisel edinimle ilgili problemler vardır. Özgül dil bozukluğu (ÖDB) yaşayan bireyler öncelikle ilk sözcüklerin ortaya çıkışında ve ses birleşimlerinde gecikme gösterirler. Normal gelişim gösteren akranları yaklaşık 12 ile 15. aylar arasında ilk sözcüklerini söylerken ÖDB’li çocuklarda bu süre iki-üç yaşını bulmaktadır. Öte yandan okul çağındaki ÖDB’li bireylerin, nesne işlevleri ve adlarını gösteren resimleri adlandırmada ve sözcük çağırmada güçlükler yaşadıkları belirtilmiştir. ÖDB’li bireylerde sözcük dağarcığında sınırlılık da görülen özellikler arasındadır. ÖDB’li çocuklarda alışılagelmemiş sesbilgisel işlemler (örneğin, “v” sesi yerine “d” sesini kullanma görülebilir. ÖDB’li bireylerde özellikle biçimbilgisi ve sözdiziminde güçlükler görülmektedir. Bu güçlükler; birleşik cümle yapılarını normal gelişim gösteren akranlarından daha az kullanma, takıları (çekim ekleri, yapım ekleri vb.) anlama ve kullanmada sınırlılık ve edilgen çatılı cümleleri etken cümlelere göre anlamada görülen güçlüklerdir. Kullanımbilgisi de ÖDB’li bireylerde sorun yaşanılan alanlardan biridir. Sohbeti başlatma, sürdürme ve sonlandırma, sıra alma ve kopan sohbeti onarma gibi söylem kurallarını öğrenmede güçlükler görülmektedir

Ekolali nedir ve ekolali türleri nelerdir?

Ekolali: Yunanca ‘yankı’ ve ‘tekrarlama’ anlamına gelir. En temelde başkaları tarafından üretilen konuşmaların tekrarıdır.

• Anında Ekolali: Bir sözcük ya da cümlenin duyulduğu anda tekrar edilmesidir. Öğretmen ‘Dün gece ne yaptın?’ sorusunu öğrencisine yöneltir. Aynı soru cümlesini öğrencisi tarafından ‘Dün gece ne yaptın?’ şeklinde cevap olarak alabilir. Bu durum anında ekolaliye örnektir.
• Gecikmiş Ekolali: Günler, haftalar ve hatta yıllar önce duyulan bir sözcüğün ya da cümlenin yinelenmesidir. Bir reklam sloganının duyulduğundan daha ileri bir zamanda tekrar edilmesi gecikmiş ekolaliye örnektir.
• Azaltılmış Ekolali: Otizmli bireylerde sıklıkla görülen bir özelliktir. Duyulan cümlenin sadece bir kısmının tekrar edilmesi azaltılmış ekolaliye uygundur. Öğretmen ‘Dün gece ne yaptın?’ sorusunu öğrencisine yöneltir. Öğrencisi tarafından ‘yaptın’ kelimesini cevap olarak alabilir. Bu durum azaltılmış ekolaliye örnektir.

Zamir değiştirme nedir?

Otizmli birçok çocuk kendisini ifade etmek için ‘sen’ ya da karşısındakini ifade etmek için ‘ben’ ifadelerini kullanabilmektedir. Eskiden bu hatanın varlığı psikososyal gelişim problemi olarak değerlendirilirdi. Hatta otizmli çocukların benlik algılarının olmadığı tezi bile öne sürülmüştür. Bu görüşe göre ‘sen’ ve ‘ben’ kavramları onlar için hiçbir şey ifade etmemektedir.

Nörojenik edinilmiş dil bozuklukları nelerdir?

Nörojenik edinilmiş dil bozuklukları yaygın olarak afazi ve travmatik beyin hasarı olarak iki grupta incelenmektedir.

Afazi nedir?

Beyinde hasar oluşması sonucu ortaya çıkan edinilmiş dil bozukluğudur. Aynı zamanda iletişim hasarı, sosyal aktivitelerde azalma, depresyon ve iş gücü kaybı gibi sonuçlara neden olabilen bir bozukluktur. Strok (serebrovasküler olay/beyin krizi) sonrası çok yaygın olarak görüldüğü belirtilmiştir. Strok, beyin damarlarının kanaması veya tıkanması sonucu aniden oluşan klinik tablolara beyin damar hastalığı yani serebrovasküler olay denir. 60 yaş üstü popülasyonda kalple ilgili hastalıklardan sonra serebrovasküler hastalıklar dünyada ölüm nedenleri arasında ikinci sıradadır. Cinsiyet, yaş (genellikle 65 yaş ve üstü) ve genetik faktörler değiştirilemez risk faktörleri arasında sayılır. Etkilenen bölgeye göre dil ve konuşma farklı şekillerde etkilenir. Afazili bireyler tekrarlama, sözcük adlandırma, okuma ve yazma, konuşmanın anlaşılabilme ve konuşmanın fonetik üretim yetisini kaybedebilirler

Travmatik beyin hasarı nedir?

Travmatik beyin hasarı (TBH), paralizeye bağlı beyin hasarı, tümörler, enfeksiyon, ilerleyen nörolojik hastalıklar, metabolik bozukluklar, toksik unsurlar, kalıtsal ya da doğuştan gelen durumları kapsamamaktadır. TBH, fiziksel travma ya da dıştan gelen bir kuvvet tarafından beynin hasar görmesidir. Tüm toplumlarda özellikle genç bireyler TBH açısından risk altındaki grubu oluşturmaktadır. TBH durumunda, acil tıbbi müdahale gerekmekte ve hastanın uzun dönemli rehabilitasyonu söz konusu olmaktadır. Rehabilitasyon, iletişim bozukluklarının değerlendirilmesini ve terapisini de içermektedir. Bu yüzden dil ve konuşma terapistleri, TBH’li bireylerin rehabilitasyonunda görev almaktadırlar. Düşmeler, otomobil veya motosiklet kazaları, şiddet (silahlı saldırı vb.), spor ve rekreasyona bağlı yaralanmalar TBH nedenleri arasında sayılmaktadır. TBH, hafif, orta ve ağır olmak üzere derecelendirilmektedir. TBH ile ilgili birçok sınıflandırma yapılmasına karşın ağırlıklı olarak iki temel tipte sınıflandırma yapılmaktadır. Bunlar; penetrating brain injury (açık beyin hasarı) ve nonpenetrating brain injury (kapalı beyin hasarı) şeklinde sınıflandırılmaktadır. Kapalı beyin hasarının etkisi en uzun sürelidir ve kapsamlı rehabilitasyon gerektirmektedir.

Konuşma bozuklukları nasıl sınıflandırılmaktadır?

Konuşma bozuklukları;

1. Konuşma sesi bozuklukları,
2. Akıcılık bozuklukları,
3. Ses bozuklukları ve
4. Motor konuşma bozuklukları olarak sınıflandırılmaktadır.

Konuşma sesi bozuklukları nelerdir?

1. Artikülasyon Bozukluğu
2. Fonolojik Gecikme
3. Tutarlı Sapmalı Fonolojik Bozukluk
4. Tutarsız Sapmalı Fonolojik Bozukluk
5. Çocukluk Çağı Konuşma Apraksisi

Akıcılık bozuklukları nelerdir?

Akıcılık bozuklukları;

• Kekemelik ve
• Hızlı bozuk konuşma olmak üzere iki farklı şekilde incelenmektedir.

Motor konuşma bozuklukları nelerdir?

Motor konuşma bozuklukları;

• Apraksi ve
• Dizartri olmak üzere iki türü vardır.

Dizartri nedir?

Ses, solunum ve konuşmayla ilgili kasların ve/ veya sinirlerin hız, güç ve koordinasyon işlevlerinde yaşanan bozukluklar/zayıflık sonucu konuşmanın rezonans, sesletim, solunum, sesleme ve prozodik özelliklerinin etkilendiği ve anlaşılırlığı sınırlayan bir motor konuşma bozukluğudur. Çevresel ve merkezi sinir sisteminde oluşan hasarlar ve lezyonlar farklı dizartri tiplerinin oluşmasına neden olur. Dizartri nörolojik terminoloji içerisinde bozulmanın yaşandığı mekanizmayı betimler şekilde adlandırılır (Örneğin; ikinci motor nöron dizartri, hiperkinetik dizartri vb.).