Çocuk Edebiyatı Ve Medya Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Çocuk Edebiyatı Ve Çocuğun Gelişimindeki Rolü

1. Soru

Çocuk edebiyatı nedir?

Cevap

Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve
gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce ve duyarlıklarına,
zevklerine, eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak
amacı ile gerçekleştirilen edebiyat türüdür. Çocuk
edebiyatı, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken bilişsel,
sosyal duygusal gelişimlerini de destekler. Çocuklara
erken yaşlardan itibaren iyi ve nitelikli kitapların
okunması ve anlatılması onların deneyimlerini arttırır,
kelime dağarcıklarını ve dile karşı hassasiyetlerini
geliştirir.


2. Soru

Çocuk haklarına dair sözleşme nedir?

Cevap

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 20 Kasım 1989
tarihinde Birleşmiş Milletlerin 44. Genel Kurulu’nda oy
birliği ile kabul edilen, çocuklarla ilgili ilk uluslararası
sözleşmedir. Her yıl 20 Kasım tarihi dünyanın birçok
ülkesinde Dünya Çocuk Günü olarak kutlanmaktadır.


3. Soru

Çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Cevap

Çocuk edebiyatı ürünlerinin neler olduğuna
bakıldığında, tekerlemeler, ninniler, bilmeceler, masalar,
öykü hikâye ve romanlar, fabl efsane ve destanlar, fıkralar,
biyografi, anı ve gezi yazıları, günlükler, şiirler, çocuk
oyunları, çocuk gazete ve dergileri, resimli kitaplar,
bilimsel buluş ve doğa olaylarını anlatan kitaplar
karşımıza çıkmaktadır.


4. Soru

Çocuk edebiyatı kavramı nasıl ortaya çıkar?

Cevap

Çocuk edebiyatı kavramının nasıl ortaya çıktığı
ve bu kavramın nasıl geliştiği hakkında birbirinden farklı
görüşler ileri sürülmektedir. Bu konu bütün dünyadaki
bilim adamlarını ve eğitimcileri özellikle yüzyılı aşkın bir
süredir meşgul etmiştir. Çocuk eğitimi ve psikolojisi
alanındaki gelişmelerin, çocuk edebiyatı kavramının
ortaya çıkmasını etkilediği ileri sürülmüştür. Çocukla ilgili
yapılan araştırmalar ile çocukların düşünme yapılarının,
ilgi ve ihtiyaçlarının yetişkinlerden farklı olması edebiyat
ürünlerinde de çocuğa yönelik eserlerin oluşturulmasında
etkili olmuştur. Yetişkinler için yazılan klasiklerin
çocuklar tarafından keşfedilmesinden sonra, hem ticari
amaçla, hem de eğitim amacıyla çocuklar için kitap ve
dergi yazılması ihtiyacı duyulmuştur. Önceleri, “çocuğa
göre”, “çocuk için” ve “çocuk duyarlılığı” şeklinde
adlandırılan bu kavram zaman içerisinde bağımsız bir
edebiyat olma yoluna girmiş, yeni bir yazarlık anlayışı
doğmasına neden olmuştur.


5. Soru

Çocuk edebiyatı ürünlerinin hedefleri nelerdir?

Cevap

• Çocukların güven, sevgi, sevilme, sevme,
öğrenme, bir gruba ait olma, oyun, değişiklik ve
estetiklik gibi ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak,
• Çocukların alıcı dil, ifade edici dil, bilişsel,
sosyal duygusal ve kişilik gelişimlerine katkıda
bulunmak,
• Çocukların kazanmış oldukları dil becerileri ile
dinleme, anlama, okuma, yazma ve kendini ifade
etme yeteneklerini geliştirmek,
• Çocukların kendi kişiliklerini tanımalarını
sağlayarak değerli bir varlık olduklarını
hissettirmek,
• Çocukları yaşam gerçeklerine hazırlayarak,
sorunlarla baş etme becerilerini geliştirmek,
• Çocukların içinde bulundukları kendi kültürlerini
ve başka kültürlerin özelliklerini tanımalarını ve
anlamalarını sağlamak,
• Çocukların gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına
katkıda bulunarak doğru ve temel davranış
becerilerini kazandırmak,
• Çocukların duygularını kontrol altına almayı ve
korku, kıskançlık, öfke, nefret gibi duygularla
başa çıkmalarını öğretmek,
• Çocuklara duygu, düşünce ve yaşantı zenginliği
kazandırmak,
• Çocukların görsel, işitsel, dokunsal algı gelişimini
desteklemek,
• Çocuğa ilk edebî ve estetik değerleri kazandırarak
güzeli fark etmelerini sağlamak,
• Çocukların yaratıcı düşünme becerilerini
geliştirmek,
• Çocuğa ilk kitap sevgisi aşılayarak, çocukların
ilgi duyduklarını alanları keşfetmelerini ve kitabı
bir bilgi kaynağı olarak kullanmalarını sağlamak,
• Çocukların eleştiri yeteneğini geliştirmek,
• Okuma kültürünü ve iyi çocuk kitabı kavramını
kazanmalarını sağlamak,
• Çocuk kitaplarının türlerini tanıtmak,
• Çocukların gelişim dönemlerine uygun fiziksel
özelliklerde kitaplar sunmak,
• Çocuklara uygulanan eğitim programlarını
destekleyici özelliklere sahip kitaplar verebilmek
olarak sayılabilir.


6. Soru

İlk çocuk edebiyatı ürünü nedir?

Cevap

Yazılı çocuk edebiyatı ile ilgili bu güne kadar ele
geçen belgelere göre, ilk çocuk kitabının milattan önce VI.
yüzyılda Hindistan’da yazıldığı düşünülmektedir. Bu
kitapta, bir hükümdarın ele avuca sığmayan oğlunu terbiye
eden bir Brehmen’in hikâyesini anlatır. Kitabın içerisinde
birçok ahlak ve politika meselelerini eğlenceli şekilde
açıklayan hikâyeler ve fabllar yer almaktadır. Bu kitap,
eğlendirici tarzda yazılmış ilk didaktik çocuk kitabıdır.


7. Soru

Çocuklar için yazılan ilk resimli kitap kimindir?

Cevap

Çocuklar için yazılan ilk resimli kitabın Johann
Amos Comenius tarafından 1637’de yayımlanan Orbis
Picturs (Resimlerle Dünya) adlı eser olduğu kabul
edilmektedir.


8. Soru

Çocuk edebiyatı ürünlerinin hızla ortaya çıkması nasıl
olmuştur?

Cevap

Tüm dünyada matbaanın bulunmasından sonra
çocuk edebiyatına yönelik ürünler hızla ortaya çıkmaya
başlamıştır. Çocuk Edebiyatıyla ilgili ilk bilinçli çabalar
İngiltere, Fransa, Almanya ve Amerika Birleşik
Devletleri’nde (ABD) görülmektedir. Daha çok Robin
Hood ve Tom Thumb gibi halk öykülerinden esinlenilerek
yazılan bu ilk dönem ürünleri, oldukça yalın bir anlatım ve
resimlerden oluşan masalımsı öykülerdir. Bununla birlikte,
Aisopos (Ezop)’un hayvan öykülerinden oluşan fabl
türündeki ürünler de çocuklara sunulan ilk kitaplar
arasında yer almaktadır.


9. Soru

İngiltere’de ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Cevap

: İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz
önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar John Newbery
(17131767)’dir. John Newbery’nin halk arasında
kullanılan şarkı ve tekerlemeleri derleyip yazdığı Ana Kaz
(Mother Goose) adlı bir dizi kitabı bulunmaktadır.


10. Soru

Fransa’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Cevap

Fransa’da çocuk edebiyatına ait ilk ürünlerin
alfabe ve dil öğretimi ile ilgili çalışmalar için düzenlenmiş
kitaplar olduğu görülmektedir. Bu kitaplar kavramları,
sayıları ya da nesneleri kolayca hafızada tutabilmek için
yazılmış vezinli kafiyeli sorular ve bunların cevapları
olarak görülmektedir. Fransa’da çocuk kitaplarının babası
olarak anılan Charles Perrault (16281695), 14. Lui
döneminde, halk masallarını derleyerek 1696 yılında
çocuklar için basmıştır. Bu masallar arasında Külkedisi,
Parmak Çocuk, Mavi Sakal, Kırmızı Başlıklı Kız, Çizmeli
Kedi, Uyuyan Güzel bulunmaktadır.


11. Soru

Almanya’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Cevap

Almanya’da da çocuk edebiyatına dair ilk
ürünlerin çocuğun dünyasına uygunluğundan ziyade
kilisenin etkisiyle, daha çok ahlak kurallarını öğretmeye
dayalı eserlerden oluştuğu görülmektedir. 18. yüzyıla
kadar da bu etki devam etmiştir. Çocuğun dünyasına
yönelik ilk eserleri veren kişiler ise “Grimm Kardeşler”
olarak edebiyat tarihine geçen 19. yüzyılın ikinci yarısına
dek bütün Almanya’yı dolaşarak elde ettikleri halk
masallarını kendi anlatımlarıyla derleyen iki kardeştir
(1824). Almanya’da Çocuk edebiyatına katkıda bulunan
bir Alman yazarı da Paskalya Yumurtaları adlı dokuz
ciltlik masallarıyla tanınan Christophe Schmid
(17681854)’tir.


12. Soru

Amerika’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Cevap

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünlerinin daha
çok eğitici öğretici özellikleri olan ve millet olma fikrini
ön plana çıkaran eserlerden oluştuğu görülmektedir. 19.
yüzyılın sonlarına doğru ise Amerikan çocuk klasiklerinin
ilklerinden olan Küçük Kadınlar (M. Alcot, 18321888),
Tom Sawyer ve Huckleberry Finn (Mark Twain,
18351910) gibi eserlere rastlanmaktadır.


13. Soru

Türkiye’de ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Cevap

Tüm dünyada olduğu gibi Türklerde de çocuk
edebiyatının ilk ürünlerini tekerlemeler, bilmeceler,
masallar, efsaneler oluşturmakla birlikte on dördüncü
yüzyıldan sonra başlayan Karagöz oyunları ile edebî
ürünlerin zenginleştiği görülmektedir.


14. Soru

Türkiye’deki ilk çocuk dergisi hangisidir?

Cevap

Tanzimat dönemi ile birlikte gazetecilik
hayatında da yenilikler meydana gelmeye başlamıştır. Bu
yeniliklerin başında çocuk dergi ve gazetelerinin çıkması
gelir. İlk çocuk dergisi olarak karşımıza Mümeyyiz (1869)
çıkmaktadır.


15. Soru

Çocuk edebiyatı bir eğitim aracı olarak ne zaman
vurgulanmıştır?

Cevap

1911 yılında “Milli Edebiyat” hareketinin
başlamasıyla birlikte edebiyatın çocuklar için de bir eğitim
aracı olması gerektiği vurgulanmıştır. Ziya Gökalp’in
Kızıl Elma’sı (1915), Ali Ekrem Bolayır’ın Çocuk Şiirleri
(1917) ve Şiir Demeti bu dönemin etkisi ile yazılan
şiirlerin (Kıbrıs, 2010); Ömer Seyfettin tarafından yazılan
birçok hikâye de (Ant, Diyet, Kaşağı, Forsa, Pembe İncili
Kaftan) bu döneme ait eserlerin başlıcalarıdır.


16. Soru

Cumhuriyet Dönemi’nde MEB tarafından basılan
çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Cevap

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati
Uğural (20.12.192501.01.1929)’ın öncülüğü ile çocuk ve
gençlerle ilgili olarak üç ayrı dizi yayın hazırlandığı
görülmektedir. Bu diziler şunlardır:
• Cihan Edebiyatı’ndan Numuneler: Hakkı Süha, Ali
Canip Yöntem, Hasan Ali Yücel tanınmış yazarlar
tarafından hazırlanan yerli ve yabancı klasik eserler
bu dizide yer almıştır.
• Mektep Temsilleri: Mahmut Yesari, Reşat Nuri
Güntekin, İbnülrefik Ahmet Nuri gibi yazarların,
kız ve erkek okulları içi ayrı ayrı yazdıkları
eserlerden oluşan dizidir.
• Dünya Çocuk Klâsikleri: Arı Maya, Heidi,
Kimsesiz Çocuk gibi klasikler çevrilmiş, aynı
zamanda daha önce çevirisi yapılan klasikler
yeniden basılmıştır.


17. Soru

Doğan Kardeş dergisi ne zaman çıkmıştır?

Cevap

Çocuk edebiyatına yönelik en önemli katkılardan
biri de Doğan Kardeş yayınlarıdır. İlk olarak 23 Nisan 1945 tarihinde yayınlanmaya başlamış en uzun süreli ve
kaliteli çocuk dergisidir.


18. Soru

UNESCO tarafından ilan edilen Dünya Çocuk Yılı
hangi yıldır?

Cevap

1979 yılı UNESCO tarafından Dünya Çocuk Yılı
ilan edilmesi üzerine Ankara Belediyesi tarafından
Ankara’da çocuklara, okullara, okul kütüphanelerine
bedava dağıtılmak üzere bir milyon hikaye kitabı basılmış
ve bu çalışma daha sonra UNESCO tarafından
ödüllendirilmiştir.


19. Soru

Edebiyat ürünlerinin dil gelişimindeki etkileri
nelerdir?

Cevap

Edebiyat ürünlerinin çocukların dil gelişimine
olan etkileri aşağıda verilmiştir.
• Bu ürünler sayesinde çocuk, ana dilinin temel
dilbilgisi yapı ve işleyişine ilişkin ilk ipuçlarını
elde etmeye başlar.
• Çocuk edebiyat ürünleri aracılığıyla çıkardığı
seslerin farkına vararak daha farklı sesler çıkarma
konusunda cesaretlenir.
• Sesleri doğru çıkarmayı ve kelimeleri doğru
telaffuz etmeyi öğrenir.
• Dili dinleyerek kuralları keşfetme yeteneği,
kavramları ses örüntüleriyle keşfetme yeteneği,
düşünceleri sözcüklere dönüştürme yeteneği
kazanır.
• Bir taraftan eğlenirken, diğer taraftan çıkarmakta
zorlandığı sesler üzerinde çalışma fırsatı bulur.
• Özellikle ses, söz ve ritim üzerine dikkatini
yoğunlaştıran çocuk, bu sayede daha iyi dinleme
alışkanlığı kazanır.
• Alıcı dil becerileri gelişen çocuğun bir yandan
kelime hazinesi gelişirken, diğer yandan anlama,
dinleme ve sözel düşünme becerileri gelişir.
• İfade edici dil becerileri gelişen çocuk,
düşüncelerini daha iyi ifade etmeyi ve karşı tarafa
daha iyi iletmeyi öğrenerek doğru ve akıcı
konuşur.
• Bir taraftan yeni kelimler öğrenerek kelime
dağarcığını zenginleştirirken diğer taraftan
sıfatları, zamirleri, çoğul ve olumlu-olumsuz
ifadeleri doğru yerinde kullanmayı öğrenir.
• Kendisine okunan bir kitabı daha sonra
okuyormuş gibi taklit eden bir çocukta, okuma ve
yazma becerilerinin gelişimi için de zemin
hazırlanmış olurken, çocuk için okuma kültürünün
temelleri de atılmış olur.
• Özellikle şiir gibi edebiyat ürünleri düşünce
duyguları yaratıcı bir şekilde yazıya yansıtmaya,
yazmaktan zevk almaya ve yazma dilini
öğrenilmesine katkı sağlar


20. Soru

Edebiyat ürünlerinin çocuğun bilişsel gelişimine
etkileri nelerdir?

Cevap

Edebiyat ürünlerinin çocukların bilişsel
gelişimine olan etkileri aşağıda sıralanmıştır:
• Çocuklarda gözlemleme, karşılaştırma,
sınıflandırma, uygulama, eşleştirme yapma
olanakları sağlayarak, düşünme ile ilgili temel
işlemlerin ve zihinsel süreçlerin gelişmesini
destekler.
• Somut ve soyut kavramların öğrenilmesini
kolaylaştırır.
• Resimli kitaplar aracılığıyla çocukların öğrenmiş
olduğu kavramların zihinde görsel imgelerinin
oluşmasını sağlar; zıt ilişkiler, renk, şekil,
zaman, uzay gibi yeni kavramları öğrenmelerini
hızlandırır.
• Neden sonuç, parça bütün gibi ilişkileri kavrama
becerisini arttırır.
• Mantıklı düşünme, problem çözme, akıl yürütme,
eleştirel düşünme ve baş etme becerilerini
geliştirir.
• Kitaplarda bulunan görsel, dokunsal, işitsel
uyaranlar ile duyusal algılarının gelişimini
destekler.
• Dikkatini toplama ve başkalarını dinleme, bellek ve
hatırlama becerilerini geliştirir.
• Değişik kültürlerden sunduğu örneklerle çocukların
yaşam deneyimlerini zenginleştirir.
• Çocukların ihtiyaç duydukları alan ile ilgili
bilgilere ulaşmalarını sağlar.
• Resimli kitaplar aracılığıyla renk uyumu, çizgi,
şekil ve kompozisyon hakkında fikir sahibi
olmalarını sağlar.
• Merak etme, araştırma, keşfetme becerilerini
destekler.


21. Soru

Edebiyat ürünlerinin çocuğun sosyal bilişsel
gelişimine etkileri nelerdir?

Cevap

• Çocuk edebiyat ürünleri aracılığıyla çocuk;
• içinde bulunduğu toplumun yapısını, insan
ilişkilerini, gelenek göreneklerini, kültürel
değerlerini öğrenme fırsatı bulur,
• başka toplumlara ait kültürleri öğrenir, kendi
kültürü ile arasındaki benzerlik ve farklılıkları
keşfeder,
• içinde bulunduğu toplumda kabul gören ve
görmeyen davranış şekillerini öğrenir,
• toplumsal hayatın temeli olan; sırasını bekleme,
yardımlaşma, paylaşma, iş birliği yapma gibi
davranışların anlamını ve gerekliliğini kavrar,
• arkadaşlık, dostluk gibi kavramların anlamını,
gerekliliğini ve önemini anlar,
• aile üyeleri dışında akrabalık ilişkilerini ve komşuluk
gibi yakın çevre ilişkilerini anlar,
• toplumdaki boşanma, evlat edinme gibi çocuğa
göre farklı olan yapıları anlar ve onların da
doğallığını kabul eder,
• engelliler ve yaşlılar gibi özel gereksinimi olan
bireylere saygı duymayı ve onlarla aynı ortamda
ortak paylaşımlarını zenginleştirerek yaşama
becerisini kazanır.
• dil, din, renk, ırk ayrımı gözetmeksizin her bireyin
aynı oranda kıymetli ve biricik olduğunu öğrenir,
• her insanın kendine ait ilgi alanı, yeteneği ve
becerilerinin olduğunu keşfederek bireysel
farklılıklara saygı duymayı öğrenir,
• kendini ve bireysel farklılıklarını kabul eder,
• okuduğu hikâyelerle özdeşim kurarak karşılaştığı
olaylar karşısında nasıl davranması gerektiğine dair
hazırlıklı olur,
• dinlediği hikâyeler ile duygusal yönden özdeşim
kurar,
• kendi yaşadığı duyguların başkaları tarafından da
yaşadığını görerek yalnız olmadığını fark eder,
• yaşadığı ve yaşayacağı duygusal olaylardan nasıl
davranacağını daha önce okunan hikâyelerle
hazırlık yapmış olur,
• ifade etmekte zorlandığı ve soyut duyguları
hikâyeler yolu ile somutlaştırır,
• öfke, kıskançlık, kaygı, korku gibi duyguları ile
yüzleşerek, bu duygularla baş etme ve onları ifade
etme şansını bulur, böylelikle bu duygularının
yaşamını güçleştirmesine izin vermez,
• sevgi, saygı, hoşgörü, nezaket, empati kurma gibi
becerilerini geliştirerek uzun vadede toplumsal
yaşantısının daha keyifli hale gelmesini sağlar,
• benmerkezcilikten kurtularak dünyayı başkaları
açısından da görmeye başlar,
• yalnızlıktan kurtulur, kendi başına eğlenceli vakit
geçirebilme becerisini kazanır.
• kitap ile birlikte olmanın mutluluğunu yaşar,
• yetişkinlerle birlikte kitap okuduğunda onlarla
değerli ve hoş bir zaman geçirmenin yanında sevgi
bağları kuvvetlenir.


22. Soru

Edebiyat ürünlerinin bir bireyin kişilik gelişimine
etkisi nelerdir?

Cevap

Edebiyat ürünleri de kişilik gelişimine etki
edebilen çevresel faktörlerden biridir. Edebiyat ürünlerinin
bir bireyin kişilik gelişimine etkisini şu şekilde
sıralayabiliriz:
• Edebiyat ürünleri öncelikle çocuğun kendini
tanıması ve değerli bulmasını sağlar.
• Güçlü yönlerini keşfederek geliştirmeyi, zayıf
yönleri ile mücadele etmeyi öğretir.
• Öz güveni geliştirir.
• Kitapta okuduğu kahramanların yaşantıları ile
özdeşim kurmayı öğretir.
• Özerklik duygusu geliştirir.
• İçinde bulunduğu ortama göre sınırlarını ve kendi
sınırlılıklarını fark etmesini sağlar.
• Karakterlerin verdikleri mücadeleleri görerek
çocukların mücadele etme becerisini geliştirir.
• Karşılaştığı sorunlara uygun çözümler üretebilme
becerisi geliştirir.
• Yeni ilgi alanları geliştirir.
• Kişinin kendisiyle birlikte diğer insanları, doğayı
ve yaşamı sevmesini sağlar.
• Kendine ait olan kitaba sahip çıkma isteği
sorumluluk bilincini geliştirir.
• Çocuğun yaşama, olaylara bakışı genişletir, düşünce
ve duygu dünyası zenginleştirir.
• Demokratik kültür bilincini kazandırarak
toplumdaki bireylerin farklılıklarına, bireysel
haklarına saygı göstermeyi öğretir.


23. Soru

Edebiyat ürünlerinin çocuğun diğer gelişim alanlarına
etkileri nelerdir?

Cevap

Çocuk edebiyatının yukarıda saydığımız bilişsel,
dil, sosyal, duygusal ve kişilik gelişi mi dışında diğer
gelişim alanlarına da etkisi vardır;
• kitapların sayfalarını çevirirken küçük kas motor
becerileri,
• parmak oyunlarını taklit ederken küçük kas motor
becerileri,
• dinlediği hikâyeleri canlandırırken kas
koordinasyonu, büyük kas motor becerileri,
• öykülerdeki karakterlerle özdeşim kurarak öz
bakım becerileri,
• kitaptaki resimleri gösterirken el göz
koordinasyonu,
• tekerleme, ninni ve şarkılara eşlik ederken ritim
becerisi de geliştirilmiş olur.


24. Soru

Çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Cevap

Çocuk edebiyatı ürünlerinin neler olduğuna bakıldığında, tekerlemeler, ninniler, bilmeceler, masalar, öykü-hikâye ve romanlar, fabl-efsane ve destanlar, fıkralar, biyografi-anı ve gezi yazıları, günlükler, şiirler, çocuk oyunları, çocuk gazete ve dergileri, resimli kitaplar, bilimsel buluş ve doğa olayları- nı anlatan kitaplar karşımıza çıkmaktadır.


25. Soru

Edebiyat-dil ilişkisini nasıl açıklayabiliriz? 

Cevap

Edebiyat, dil ve sanatın birleşmesinden doğmuş söz ve yazı sanatıdır. Dil ise hem düşünce transfer sistemi hem de edebiyatın aracıdır. Dolayısı ile dil ve edebiyat arasında kesin bir ayrım yapılamaz. Edebiyat dilde kökleşmiştir ve dil edebiyata dönüşmektedir. Dil, edebi olduğu za- man güzelleşmekte, resimlerle zenginleşip somut hale gelmektedir.


26. Soru

Çocuk edebiyatı nasıl ortaya çıkmıştır?

Cevap

Yetişkinler için yazılan klasiklerin çocuklar tarafından keşfedilmesinden sonra, hem ticari amaçla, hem de eğitim amacıyla çocuklar için kitap ve dergi yazılması ihtiyacı du- yulmuştur. Önceleri, “çocuğa göre”, “çocuk için” ve “çocuk duyarlılığı” şeklinde adlandırılan bu kavram zaman içerisinde bağımsız bir edebiyat olma yoluna girmiş, yeni bir yazarlık anlayışı doğmasına neden olmuştur.


27. Soru

Nitelikli çocuk edebiyatı ürünlerine gibi özelliklere sahiptir?

Cevap

Nitelikli çocuk edebiyatı ürünleri ile kelimeler ve çizgiler, sanatçıların elinden çocuğun yaşamını bütünleyen bir araca dönüşür. Normalde her insanın günlük yaşantısında sevinç, korku, öfke gibi duyguları göstermek için kullandığı ses, jest ve mimikler, bedensel hareketler, nitelikli edebiyat ürünlerinde sözcük ve çizgilerle yaşam bulur. İnsanın herhangi bir olay durumundaki duyguları, kitap sayfalarında görünür hale gelir. Böylelikle çocuğun karşısına duygusuyla, düşüncesiyle insan gerçeği çıkar.


28. Soru

Çocuk edebiyatının tarihteki ilk örneği hangisidir?

Cevap

Yazılı çocuk edebiyatı ile ilgili bu güne kadar ele geçen belgelere göre, ilk çocuk kitabı- nın milattan önce VI. yüzyılda Hindistan’da yazıldığı düşünülmektedir. Bu kitapta, bir hükümdarın ele avuca sığmayan oğlunu terbiye eden bir Brehmen’in hikâyesini anlatır. Kitabın içerisinde birçok ahlak ve politika meselelerini eğlenceli şekilde açıklayan hikâyeler ve fabllar yer almaktadır. Bu kitap, eğlendirici tarzda yazılmış ilk didaktik çocuk kitabıdır.


29. Soru

Avrupa' da çocuk edebiyatının ortaya çıkışında kilisenin etkisi nasıl olmuştur?

Cevap

Avrupa ülkelerindeki kiliseler, çocukların dinsel yayınlar dışındaki kitapları okumalarına karşı çıkmışlar, ancak çocuklar da dinsel içerikli kitapları okumayı sıkıcı bulmuşlar, okumak istememişlerdir. Böylelikle, çocuklara uygun edebî eserlerin yazılıp yazılmamasıyla ilgili tartışmalar başlamış ancak 18. yüzyıla değin, yazılan metinlerin kilisenin etkisinden kurtulamadıkları gibi, öğretici-didaktik olma özelliklerin- den de sıyrılamadıkları görülmektedir.


30. Soru

Matbaanın icadı çocuk edebiyatını nasıl etkilemiştir?

Cevap

Çocuk edebiyatının gelişmesindeki üçüncü unsur olarak da Batı’daki kültürel gelişmeler sayılabilir ki bunun başında matbaanın yaygınlaşması gelir. Okur-yazarlık oranının yükselmesi ve giderek iletişim olanaklarının artması, kitaba karşı olan ilginin artmasına yol açmıştır. Tüm dünyada matbaanın bulunmasından sonra çocuk edebiyatına yönelik ürünler hızla ortaya çıkmaya başlamıştır.


31. Soru

İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar kimdir?

Cevap

İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar John Newbery ’dir. John Newbery’nin halk arasında kullanılan şarkı ve tekerlemeleri derleyip yaz- dığı Ana Kaz adlı bir dizi kitabı bulunmaktadır. Newbery tarafından yazılan bu kitaplar, çocuğu eğlendirmek amacıyla yazılmış, öncelikle dış görünüşü ile cazip yaldızlı kapakları, ilgi çekici sayfaları olan kitaplardır. Bu çalışmaları ile Newbery dünyada çocuk edebiyatında doğrudan doğruya çocuğa yönelik ilk ciddi adımı atan kişi olmuştur.


32. Soru

Charles Perrault kimdir?

Cevap

Fransa’da çocuk kitaplarının babası olarak anılan Charles Perrault (1628-1695), 14. Lui döneminde, halk masallarını derleyerek 1696 yılında çocuklar için basmıştır. Bu masallar arasında Külkedisi, Parmak Çocuk, Mavi Sakal, Kırmızı Baş- lıklı Kız, Çizmeli Kedi, Uyuyan Güzel bulunmaktadır. Böylece ilk defa Fransız çocuklarının kendilerine ait kitapları olmuştur.


33. Soru

Almanya’da da çocuk edebiyatı nasıl ortaya çıkmıştır?

Cevap

Almanya’da da çocuk edebiyatına dair ilk ürünlerin çocuğun dünyasına uygunluğundan ziyade kilisenin etkisiyle, daha çok ahlak kurallarını öğretmeye dayalı eserlerden oluştuğu görül- mektedir. 18. yüzyıla kadar da bu etki devam etmiştir. Çocuğun dünyasına yönelik ilk eserleri veren kişiler ise “Grimm Kardeşler” olarak edebiyat tarihine geçen 19. yüzyılın ikinci yarısına dek bütün Almanya’yı dolaşarak elde ettikleri halk masallarını ken- di anlatımlarıyla derleyen iki kardeştir.


34. Soru

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünleri hangileridir?

Cevap

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünlerinin daha çok eğitici öğretici özellikleri olan ve millet olma fikrini ön plana çıkaran eserlerden oluştuğu görülmektedir. (Yalçın & Aytaş, 2011). 19. yüzyılın sonlarına doğru ise Amerikan çocuk klasiklerinin ilklerinden olan Kü- çük Kadınlar (M. Alcot, 1832-1888), Tom Sawyer ve Huckleberry Finn (Mark Twain, 1835- 1910) gibi eserlere rastlanmaktadır.


35. Soru

Türkiye' de çocuk edebiyatının başlangıcı olarak hangi dönemi sayabiliriz?

Cevap

Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi, dünyadaki çocuk edebiyatının gelişimiyle ya- kından ilgili olmasının yanı sıra, bütün yeniliklerin başlangıcı olarak sayılan Tanzimatdönemi, çocuk edebiyatının da gelişiminde başlangıç sayılmaktadır. Tanzimat’tan önce, çocuklara yönelik yazılmış olan ve daha çok doğrudan öğüt verici nitelikteki kitaplaraŞair Nabi’nin Hayriyye (1702) ve Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiyye (1791) isimli eserleri sayılabilir. Bu eserler, yazarları tarafından her ne kadar çocuklara yönelik yazılmış olsa da ele aldıkları konu ve içerikleri bakımından daha çok büyüklere yönelik olması nedeni ile çocuk edebiyatı içerisinde değerlendirilmemektedirler


36. Soru

Türkiye' de ilk çocuk dergisi hangisidir*

Cevap

İlk çocuk dergisi ola- rak karşımıza Mümeyyiz (1869) çıkmaktadır. Aynı isimle çıkan bir gazetenin eki olarak yayınlanan Mümeyyiz, her hafta cuma günleri çocuk dergisi olarak yayınlanmıştır. Bu ek her sayısında farklı renkte basılan kapağıyla, ödüllü bulmacalarıyla, kıssadan hisse veren hikâyeleriyle, öğrencilerden gelen mektuplarıyla çocuklar için çıkarılan ilk süreli yayın olması ve sadece 49 sayı çıkabilmiş olmasına rağmen oldukça emek verilmiş örnek bir çalışmadır.


37. Soru

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Uğural (20.12.1925- 01.01.1929)’ın öncülüğü ile çocuk ve gençlerle ilgili olarak üç ayrı dizi yayın hazırlandığı görülmektedir. Bu diziler hangileridir?

Cevap
  • Cihan Edebiyatı’ndan Numuneler: Hakkı Süha, Ali Canip Yöntem, Hasan Ali Yü- cel tanınmış yazarlar tarafından hazırlanan yerli ve yabancı klasik eserler bu dizide yer almıştır.

  • Mektep Temsilleri: Mahmut Yesari, Reşat Nuri Güntekin, İbnülrefik Ahmet Nuri gibi yazarların, kız ve erkek okulları içi ayrı ayrı yazdıkları eserlerden oluşan dizidir.

  • Dünya Çocuk Klâsikleri: Arı Maya, Heidi, Kimsesiz Çocuk gibi klasikler çevrilmiş, aynı zamanda daha önce çevirisi yapılan klasikler yeniden basılmıştır.


38. Soru

Cahit Uçuk kimdir?

Cevap

1935 yılında yazmaya başlayan ve hayatının son 35 yılında kalemini tamamen çocuklar için kullanan Cahit Uçuk’un da çocuk edebiyatımızda önemli bir yeri vardır. Çocuklar için roman, hikâye, masal ve tiyatro türlerinde eserler yazan Uçuk’un Türk İkizleri (1937) adlı romanı İngilizce’den Japonca’ya kadar birçok dile çevrilmiş ve yazar aynı romanla 1958 yılında Hans Christian Andersen Medal Kurumundan Şeref Ödülü kazanmıştır.


39. Soru

Kemaletin Tuğcu' nun çocuk edebiyatına katkıları nelerdir?

Cevap

Çocuk edebiyatımızda önemli hamlelerden biri de Kemaletin Tuğcu’dan gelir. Daha çok engelli çocukların yaşamlarını öyküleştiren Tuğcu, ölüm ve ölümün acı sonuçlarını da işlemiş olması nedeniyle çocukların dünyasını olumsuz etkilediği gerekçesiyle zaman zaman eleştirilmiştir. Taş Yürek, Saadet Borcu, Sokak Köpeği, Şeytan Çocuk, Küçük Mirasyedi ve Ayşecik yazarın romanlarına örneklerdendir. 1989 yılında Türkiye Yazarlar Birliği tarafından çocuk edebiyatına roman türüyle yaptığı katkılardan dolayı Çocuk Edebiyatı Ödülü verilmiştir.


40. Soru

Çocuk edebiyatın dil gelişimi üzerinde nasıl etki eder?

Cevap

Dil, iletişimin temeli olmakla birlikte öğrenme için de ana unsurlardan biridir. O nedenle öğrenmenin desteklenebilmesi için bebeklikten itibaren dil gelişiminin de desteklenmesi gerekir. Edebiyat ürünleri de dil gelişiminin desteklenmesinde kullanılabilecek en temel araçlardan biridir. Bu noktada, bebekler ilk olarak doğdukları andan itibaren annelerinin kendilerine söyledikleri ninniler aracılığıyla edebiyat ürünleri ile tanışmaya başlarlar. Ardından kullanılacak bez kitaplar, ABC kitapları, resimli öykü kitapları, tekerlemeler, şiirler, romanlar ile bu tanışıklık güçlenerek devam eder.


41. Soru

Edebiyat ürünlerinin çocukların bilişsel gelişimine olan etkileri nelerdir?

Cevap
  • Çocuklarda gözlemleme, karşılaştırma, sınıflandırma, uygulama, eşleştirme yap- ma olanakları sağlayarak, düşünme ile ilgili temel işlemlerin ve zihinsel süreçlerin

    gelişmesini destekler.

  • Somut ve soyut kavramların öğrenilmesini kolaylaştırır.

  • Resimli kitaplar aracılığıyla çocukların öğrenmiş olduğu kavramların zihinde gör-

    sel imgelerinin oluşmasını sağlar; zıt ilişkiler, renk, şekil, zaman, uzay gibi yeni

    kavramları öğrenmelerini hızlandırır.

  • Neden sonuç, parça bütün gibi ilişkileri kavrama becerisini arttırır.

  • Mantıklı düşünme, problem çözme, akıl yürütme, eleştirel düşünme ve baş etme

    becerilerini geliştirir.

  • Kitaplarda bulunan görsel, dokunsal, işitsel uyaranlar ile duyusal algılarının gelişi-

    mini destekler.

  • Dikkatini toplama ve başkalarını dinleme, bellek ve hatırlama becerilerini geliştirir.

  • Değişik kültürlerden sunduğu örneklerle çocukların yaşam deneyimlerini zenginleştirir.

  • Çocukların ihtiyaç duydukları alan ile ilgili bilgilere ulaşmalarını sağlar.

  • Resimli kitaplar aracılığıyla renk uyumu, çizgi, şekil ve kompozisyon hakkında fi-

    kir sahibi olmalarını sağlar.

  • Merak etme, araştırma, keşfetme becerilerini destekler.


42. Soru

Duygu ve duygulanım ne anlama gelir?

Cevap

Duygu, bir varlık ya da olayın bireyin iç dünyasında uyandırdığı izlenimler; duygulanım ise duygusal tepkiler gösterme durumudur.


43. Soru

Edebiyat ürünlerinin bir bireyin kişilik gelişimine etkileri nelerdir?

Cevap

• Edebiyat ürünleri öncelikle çocuğun kendini tanıması ve değerli bulmasını sağlar.

• Güçlü yönlerini keşfederek geliştirmeyi, zayıf yönleri ile mücadele etmeyi öğretir.

• Öz güveni geliştirir.
• Kitapta okuduğu kahramanların yaşantıları ile özdeşim kurmayı öğretir.

• Özerklik duygusu geliştirir.
• İçinde bulunduğu ortama göre sınırlarını ve kendi sınırlılıklarını fark etmesini sağlar.
• Karakterlerin verdikleri mücadeleleri görerek çocukların mücadele etme becerisini geliştirir.
• Karşılaştığı sorunlara uygun çözümler üretebilme becerisi geliştirir.
• Yeni ilgi alanları geliştirir.
• Kişinin kendisiyle birlikte diğer insanları, doğayı ve yaşamı sevmesini sağlar.
• Kendine ait olan kitaba sahip çıkma isteği sorumluluk bilincini geliştirir.
• Çocuğun yaşama, olaylara bakışı genişletir, düşünce ve duygu dünyası zenginleştirir.

• Demokratik kültür bilincini kazandırarak toplumdaki bireylerin farklılıklarına, bireysel haklarına saygı göstermeyi öğretir.


44. Soru

Çocuk edebiyatının bilişsel, dil, sosyal, duygusal ve kişilik gelişimi dışında diğer gelişim alanlarına da ne etkisi vardır?

Cevap

• kitapların sayfalarını çevirirken küçük kas motor becerileri,
• parmak oyunlarını taklit ederken küçük kas motor becerileri,
• dinlediği hikâyeleri canlandırırken kas koordinasyonu, büyük kas motor becerileri,

• öykülerdeki karakterlerle özdeşim kurarak öz bakım becerileri,
• kitaptaki resimleri gösterirken el göz koordinasyonu,
• tekerleme, ninni ve şarkılara eşlik ederken ritim becerisi de geliştirilmiş olur.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi