Çocuk Edebiyatı Ve Medya Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Çocuk edebiyatı nedir?

Çocuk edebiyatı, çocukların büyüme ve
gelişmelerine, hayal, duygu, düşünce ve duyarlıklarına,
zevklerine, eğitilirken eğlenmelerine katkıda bulunmak
amacı ile gerçekleştirilen edebiyat türüdür. Çocuk
edebiyatı, çocuğun ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken bilişsel,
sosyal duygusal gelişimlerini de destekler. Çocuklara
erken yaşlardan itibaren iyi ve nitelikli kitapların
okunması ve anlatılması onların deneyimlerini arttırır,
kelime dağarcıklarını ve dile karşı hassasiyetlerini
geliştirir.

Çocuk haklarına dair sözleşme nedir?

Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, 20 Kasım 1989
tarihinde Birleşmiş Milletlerin 44. Genel Kurulu’nda oy
birliği ile kabul edilen, çocuklarla ilgili ilk uluslararası
sözleşmedir. Her yıl 20 Kasım tarihi dünyanın birçok
ülkesinde Dünya Çocuk Günü olarak kutlanmaktadır.

Çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Çocuk edebiyatı ürünlerinin neler olduğuna
bakıldığında, tekerlemeler, ninniler, bilmeceler, masalar,
öykü hikâye ve romanlar, fabl efsane ve destanlar, fıkralar,
biyografi, anı ve gezi yazıları, günlükler, şiirler, çocuk
oyunları, çocuk gazete ve dergileri, resimli kitaplar,
bilimsel buluş ve doğa olaylarını anlatan kitaplar
karşımıza çıkmaktadır.

Çocuk edebiyatı kavramı nasıl ortaya çıkar?

Çocuk edebiyatı kavramının nasıl ortaya çıktığı
ve bu kavramın nasıl geliştiği hakkında birbirinden farklı
görüşler ileri sürülmektedir. Bu konu bütün dünyadaki
bilim adamlarını ve eğitimcileri özellikle yüzyılı aşkın bir
süredir meşgul etmiştir. Çocuk eğitimi ve psikolojisi
alanındaki gelişmelerin, çocuk edebiyatı kavramının
ortaya çıkmasını etkilediği ileri sürülmüştür. Çocukla ilgili
yapılan araştırmalar ile çocukların düşünme yapılarının,
ilgi ve ihtiyaçlarının yetişkinlerden farklı olması edebiyat
ürünlerinde de çocuğa yönelik eserlerin oluşturulmasında
etkili olmuştur. Yetişkinler için yazılan klasiklerin
çocuklar tarafından keşfedilmesinden sonra, hem ticari
amaçla, hem de eğitim amacıyla çocuklar için kitap ve
dergi yazılması ihtiyacı duyulmuştur. Önceleri, “çocuğa
göre”, “çocuk için” ve “çocuk duyarlılığı” şeklinde
adlandırılan bu kavram zaman içerisinde bağımsız bir
edebiyat olma yoluna girmiş, yeni bir yazarlık anlayışı
doğmasına neden olmuştur.

Çocuk edebiyatı ürünlerinin hedefleri nelerdir?

• Çocukların güven, sevgi, sevilme, sevme,
öğrenme, bir gruba ait olma, oyun, değişiklik ve
estetiklik gibi ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak,
• Çocukların alıcı dil, ifade edici dil, bilişsel,
sosyal duygusal ve kişilik gelişimlerine katkıda
bulunmak,
• Çocukların kazanmış oldukları dil becerileri ile
dinleme, anlama, okuma, yazma ve kendini ifade
etme yeteneklerini geliştirmek,
• Çocukların kendi kişiliklerini tanımalarını
sağlayarak değerli bir varlık olduklarını
hissettirmek,
• Çocukları yaşam gerçeklerine hazırlayarak,
sorunlarla baş etme becerilerini geliştirmek,
• Çocukların içinde bulundukları kendi kültürlerini
ve başka kültürlerin özelliklerini tanımalarını ve
anlamalarını sağlamak,
• Çocukların gelişmekte olan iç ve dış dünyalarına
katkıda bulunarak doğru ve temel davranış
becerilerini kazandırmak,
• Çocukların duygularını kontrol altına almayı ve
korku, kıskançlık, öfke, nefret gibi duygularla
başa çıkmalarını öğretmek,
• Çocuklara duygu, düşünce ve yaşantı zenginliği
kazandırmak,
• Çocukların görsel, işitsel, dokunsal algı gelişimini
desteklemek,
• Çocuğa ilk edebî ve estetik değerleri kazandırarak
güzeli fark etmelerini sağlamak,
• Çocukların yaratıcı düşünme becerilerini
geliştirmek,
• Çocuğa ilk kitap sevgisi aşılayarak, çocukların
ilgi duyduklarını alanları keşfetmelerini ve kitabı
bir bilgi kaynağı olarak kullanmalarını sağlamak,
• Çocukların eleştiri yeteneğini geliştirmek,
• Okuma kültürünü ve iyi çocuk kitabı kavramını
kazanmalarını sağlamak,
• Çocuk kitaplarının türlerini tanıtmak,
• Çocukların gelişim dönemlerine uygun fiziksel
özelliklerde kitaplar sunmak,
• Çocuklara uygulanan eğitim programlarını
destekleyici özelliklere sahip kitaplar verebilmek
olarak sayılabilir.

İlk çocuk edebiyatı ürünü nedir?

Yazılı çocuk edebiyatı ile ilgili bu güne kadar ele
geçen belgelere göre, ilk çocuk kitabının milattan önce VI.
yüzyılda Hindistan’da yazıldığı düşünülmektedir. Bu
kitapta, bir hükümdarın ele avuca sığmayan oğlunu terbiye
eden bir Brehmen’in hikâyesini anlatır. Kitabın içerisinde
birçok ahlak ve politika meselelerini eğlenceli şekilde
açıklayan hikâyeler ve fabllar yer almaktadır. Bu kitap,
eğlendirici tarzda yazılmış ilk didaktik çocuk kitabıdır.

Çocuklar için yazılan ilk resimli kitap kimindir?

Çocuklar için yazılan ilk resimli kitabın Johann
Amos Comenius tarafından 1637’de yayımlanan Orbis
Picturs (Resimlerle Dünya) adlı eser olduğu kabul
edilmektedir.

Çocuk edebiyatı ürünlerinin hızla ortaya çıkması nasıl
olmuştur?

Tüm dünyada matbaanın bulunmasından sonra
çocuk edebiyatına yönelik ürünler hızla ortaya çıkmaya
başlamıştır. Çocuk Edebiyatıyla ilgili ilk bilinçli çabalar
İngiltere, Fransa, Almanya ve Amerika Birleşik
Devletleri’nde (ABD) görülmektedir. Daha çok Robin
Hood ve Tom Thumb gibi halk öykülerinden esinlenilerek
yazılan bu ilk dönem ürünleri, oldukça yalın bir anlatım ve
resimlerden oluşan masalımsı öykülerdir. Bununla birlikte,
Aisopos (Ezop)’un hayvan öykülerinden oluşan fabl
türündeki ürünler de çocuklara sunulan ilk kitaplar
arasında yer almaktadır.

İngiltere’de ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

: İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz
önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar John Newbery
(17131767)’dir. John Newbery’nin halk arasında
kullanılan şarkı ve tekerlemeleri derleyip yazdığı Ana Kaz
(Mother Goose) adlı bir dizi kitabı bulunmaktadır.

Fransa’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Fransa’da çocuk edebiyatına ait ilk ürünlerin
alfabe ve dil öğretimi ile ilgili çalışmalar için düzenlenmiş
kitaplar olduğu görülmektedir. Bu kitaplar kavramları,
sayıları ya da nesneleri kolayca hafızada tutabilmek için
yazılmış vezinli kafiyeli sorular ve bunların cevapları
olarak görülmektedir. Fransa’da çocuk kitaplarının babası
olarak anılan Charles Perrault (16281695), 14. Lui
döneminde, halk masallarını derleyerek 1696 yılında
çocuklar için basmıştır. Bu masallar arasında Külkedisi,
Parmak Çocuk, Mavi Sakal, Kırmızı Başlıklı Kız, Çizmeli
Kedi, Uyuyan Güzel bulunmaktadır.

Almanya’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Almanya’da da çocuk edebiyatına dair ilk
ürünlerin çocuğun dünyasına uygunluğundan ziyade
kilisenin etkisiyle, daha çok ahlak kurallarını öğretmeye
dayalı eserlerden oluştuğu görülmektedir. 18. yüzyıla
kadar da bu etki devam etmiştir. Çocuğun dünyasına
yönelik ilk eserleri veren kişiler ise “Grimm Kardeşler”
olarak edebiyat tarihine geçen 19. yüzyılın ikinci yarısına
dek bütün Almanya’yı dolaşarak elde ettikleri halk
masallarını kendi anlatımlarıyla derleyen iki kardeştir
(1824). Almanya’da Çocuk edebiyatına katkıda bulunan
bir Alman yazarı da Paskalya Yumurtaları adlı dokuz
ciltlik masallarıyla tanınan Christophe Schmid
(17681854)’tir.

Amerika’da ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünlerinin daha
çok eğitici öğretici özellikleri olan ve millet olma fikrini
ön plana çıkaran eserlerden oluştuğu görülmektedir. 19.
yüzyılın sonlarına doğru ise Amerikan çocuk klasiklerinin
ilklerinden olan Küçük Kadınlar (M. Alcot, 18321888),
Tom Sawyer ve Huckleberry Finn (Mark Twain,
18351910) gibi eserlere rastlanmaktadır.

Türkiye’de ortaya çıkan ilk çocuk edebiyatı ürünü
nedir?

Tüm dünyada olduğu gibi Türklerde de çocuk
edebiyatının ilk ürünlerini tekerlemeler, bilmeceler,
masallar, efsaneler oluşturmakla birlikte on dördüncü
yüzyıldan sonra başlayan Karagöz oyunları ile edebî
ürünlerin zenginleştiği görülmektedir.

Türkiye’deki ilk çocuk dergisi hangisidir?

Tanzimat dönemi ile birlikte gazetecilik
hayatında da yenilikler meydana gelmeye başlamıştır. Bu
yeniliklerin başında çocuk dergi ve gazetelerinin çıkması
gelir. İlk çocuk dergisi olarak karşımıza Mümeyyiz (1869)
çıkmaktadır.

Çocuk edebiyatı bir eğitim aracı olarak ne zaman
vurgulanmıştır?

1911 yılında “Milli Edebiyat” hareketinin
başlamasıyla birlikte edebiyatın çocuklar için de bir eğitim
aracı olması gerektiği vurgulanmıştır. Ziya Gökalp’in
Kızıl Elma’sı (1915), Ali Ekrem Bolayır’ın Çocuk Şiirleri
(1917) ve Şiir Demeti bu dönemin etkisi ile yazılan
şiirlerin (Kıbrıs, 2010); Ömer Seyfettin tarafından yazılan
birçok hikâye de (Ant, Diyet, Kaşağı, Forsa, Pembe İncili
Kaftan) bu döneme ait eserlerin başlıcalarıdır.

Cumhuriyet Dönemi’nde MEB tarafından basılan
çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati
Uğural (20.12.192501.01.1929)’ın öncülüğü ile çocuk ve
gençlerle ilgili olarak üç ayrı dizi yayın hazırlandığı
görülmektedir. Bu diziler şunlardır:
• Cihan Edebiyatı’ndan Numuneler: Hakkı Süha, Ali
Canip Yöntem, Hasan Ali Yücel tanınmış yazarlar
tarafından hazırlanan yerli ve yabancı klasik eserler
bu dizide yer almıştır.
• Mektep Temsilleri: Mahmut Yesari, Reşat Nuri
Güntekin, İbnülrefik Ahmet Nuri gibi yazarların,
kız ve erkek okulları içi ayrı ayrı yazdıkları
eserlerden oluşan dizidir.
• Dünya Çocuk Klâsikleri: Arı Maya, Heidi,
Kimsesiz Çocuk gibi klasikler çevrilmiş, aynı
zamanda daha önce çevirisi yapılan klasikler
yeniden basılmıştır.

Doğan Kardeş dergisi ne zaman çıkmıştır?

Çocuk edebiyatına yönelik en önemli katkılardan
biri de Doğan Kardeş yayınlarıdır. İlk olarak 23 Nisan 1945 tarihinde yayınlanmaya başlamış en uzun süreli ve
kaliteli çocuk dergisidir.

UNESCO tarafından ilan edilen Dünya Çocuk Yılı
hangi yıldır?

1979 yılı UNESCO tarafından Dünya Çocuk Yılı
ilan edilmesi üzerine Ankara Belediyesi tarafından
Ankara’da çocuklara, okullara, okul kütüphanelerine
bedava dağıtılmak üzere bir milyon hikaye kitabı basılmış
ve bu çalışma daha sonra UNESCO tarafından
ödüllendirilmiştir.

Edebiyat ürünlerinin dil gelişimindeki etkileri
nelerdir?

Edebiyat ürünlerinin çocukların dil gelişimine
olan etkileri aşağıda verilmiştir.
• Bu ürünler sayesinde çocuk, ana dilinin temel
dilbilgisi yapı ve işleyişine ilişkin ilk ipuçlarını
elde etmeye başlar.
• Çocuk edebiyat ürünleri aracılığıyla çıkardığı
seslerin farkına vararak daha farklı sesler çıkarma
konusunda cesaretlenir.
• Sesleri doğru çıkarmayı ve kelimeleri doğru
telaffuz etmeyi öğrenir.
• Dili dinleyerek kuralları keşfetme yeteneği,
kavramları ses örüntüleriyle keşfetme yeteneği,
düşünceleri sözcüklere dönüştürme yeteneği
kazanır.
• Bir taraftan eğlenirken, diğer taraftan çıkarmakta
zorlandığı sesler üzerinde çalışma fırsatı bulur.
• Özellikle ses, söz ve ritim üzerine dikkatini
yoğunlaştıran çocuk, bu sayede daha iyi dinleme
alışkanlığı kazanır.
• Alıcı dil becerileri gelişen çocuğun bir yandan
kelime hazinesi gelişirken, diğer yandan anlama,
dinleme ve sözel düşünme becerileri gelişir.
• İfade edici dil becerileri gelişen çocuk,
düşüncelerini daha iyi ifade etmeyi ve karşı tarafa
daha iyi iletmeyi öğrenerek doğru ve akıcı
konuşur.
• Bir taraftan yeni kelimler öğrenerek kelime
dağarcığını zenginleştirirken diğer taraftan
sıfatları, zamirleri, çoğul ve olumlu-olumsuz
ifadeleri doğru yerinde kullanmayı öğrenir.
• Kendisine okunan bir kitabı daha sonra
okuyormuş gibi taklit eden bir çocukta, okuma ve
yazma becerilerinin gelişimi için de zemin
hazırlanmış olurken, çocuk için okuma kültürünün
temelleri de atılmış olur.
• Özellikle şiir gibi edebiyat ürünleri düşünce
duyguları yaratıcı bir şekilde yazıya yansıtmaya,
yazmaktan zevk almaya ve yazma dilini
öğrenilmesine katkı sağlar

Edebiyat ürünlerinin çocuğun bilişsel gelişimine
etkileri nelerdir?

Edebiyat ürünlerinin çocukların bilişsel
gelişimine olan etkileri aşağıda sıralanmıştır:
• Çocuklarda gözlemleme, karşılaştırma,
sınıflandırma, uygulama, eşleştirme yapma
olanakları sağlayarak, düşünme ile ilgili temel
işlemlerin ve zihinsel süreçlerin gelişmesini
destekler.
• Somut ve soyut kavramların öğrenilmesini
kolaylaştırır.
• Resimli kitaplar aracılığıyla çocukların öğrenmiş
olduğu kavramların zihinde görsel imgelerinin
oluşmasını sağlar; zıt ilişkiler, renk, şekil,
zaman, uzay gibi yeni kavramları öğrenmelerini
hızlandırır.
• Neden sonuç, parça bütün gibi ilişkileri kavrama
becerisini arttırır.
• Mantıklı düşünme, problem çözme, akıl yürütme,
eleştirel düşünme ve baş etme becerilerini
geliştirir.
• Kitaplarda bulunan görsel, dokunsal, işitsel
uyaranlar ile duyusal algılarının gelişimini
destekler.
• Dikkatini toplama ve başkalarını dinleme, bellek ve
hatırlama becerilerini geliştirir.
• Değişik kültürlerden sunduğu örneklerle çocukların
yaşam deneyimlerini zenginleştirir.
• Çocukların ihtiyaç duydukları alan ile ilgili
bilgilere ulaşmalarını sağlar.
• Resimli kitaplar aracılığıyla renk uyumu, çizgi,
şekil ve kompozisyon hakkında fikir sahibi
olmalarını sağlar.
• Merak etme, araştırma, keşfetme becerilerini
destekler.

Edebiyat ürünlerinin çocuğun sosyal bilişsel
gelişimine etkileri nelerdir?

• Çocuk edebiyat ürünleri aracılığıyla çocuk;
• içinde bulunduğu toplumun yapısını, insan
ilişkilerini, gelenek göreneklerini, kültürel
değerlerini öğrenme fırsatı bulur,
• başka toplumlara ait kültürleri öğrenir, kendi
kültürü ile arasındaki benzerlik ve farklılıkları
keşfeder,
• içinde bulunduğu toplumda kabul gören ve
görmeyen davranış şekillerini öğrenir,
• toplumsal hayatın temeli olan; sırasını bekleme,
yardımlaşma, paylaşma, iş birliği yapma gibi
davranışların anlamını ve gerekliliğini kavrar,
• arkadaşlık, dostluk gibi kavramların anlamını,
gerekliliğini ve önemini anlar,
• aile üyeleri dışında akrabalık ilişkilerini ve komşuluk
gibi yakın çevre ilişkilerini anlar,
• toplumdaki boşanma, evlat edinme gibi çocuğa
göre farklı olan yapıları anlar ve onların da
doğallığını kabul eder,
• engelliler ve yaşlılar gibi özel gereksinimi olan
bireylere saygı duymayı ve onlarla aynı ortamda
ortak paylaşımlarını zenginleştirerek yaşama
becerisini kazanır.
• dil, din, renk, ırk ayrımı gözetmeksizin her bireyin
aynı oranda kıymetli ve biricik olduğunu öğrenir,
• her insanın kendine ait ilgi alanı, yeteneği ve
becerilerinin olduğunu keşfederek bireysel
farklılıklara saygı duymayı öğrenir,
• kendini ve bireysel farklılıklarını kabul eder,
• okuduğu hikâyelerle özdeşim kurarak karşılaştığı
olaylar karşısında nasıl davranması gerektiğine dair
hazırlıklı olur,
• dinlediği hikâyeler ile duygusal yönden özdeşim
kurar,
• kendi yaşadığı duyguların başkaları tarafından da
yaşadığını görerek yalnız olmadığını fark eder,
• yaşadığı ve yaşayacağı duygusal olaylardan nasıl
davranacağını daha önce okunan hikâyelerle
hazırlık yapmış olur,
• ifade etmekte zorlandığı ve soyut duyguları
hikâyeler yolu ile somutlaştırır,
• öfke, kıskançlık, kaygı, korku gibi duyguları ile
yüzleşerek, bu duygularla baş etme ve onları ifade
etme şansını bulur, böylelikle bu duygularının
yaşamını güçleştirmesine izin vermez,
• sevgi, saygı, hoşgörü, nezaket, empati kurma gibi
becerilerini geliştirerek uzun vadede toplumsal
yaşantısının daha keyifli hale gelmesini sağlar,
• benmerkezcilikten kurtularak dünyayı başkaları
açısından da görmeye başlar,
• yalnızlıktan kurtulur, kendi başına eğlenceli vakit
geçirebilme becerisini kazanır.
• kitap ile birlikte olmanın mutluluğunu yaşar,
• yetişkinlerle birlikte kitap okuduğunda onlarla
değerli ve hoş bir zaman geçirmenin yanında sevgi
bağları kuvvetlenir.

Edebiyat ürünlerinin bir bireyin kişilik gelişimine
etkisi nelerdir?

Edebiyat ürünleri de kişilik gelişimine etki
edebilen çevresel faktörlerden biridir. Edebiyat ürünlerinin
bir bireyin kişilik gelişimine etkisini şu şekilde
sıralayabiliriz:
• Edebiyat ürünleri öncelikle çocuğun kendini
tanıması ve değerli bulmasını sağlar.
• Güçlü yönlerini keşfederek geliştirmeyi, zayıf
yönleri ile mücadele etmeyi öğretir.
• Öz güveni geliştirir.
• Kitapta okuduğu kahramanların yaşantıları ile
özdeşim kurmayı öğretir.
• Özerklik duygusu geliştirir.
• İçinde bulunduğu ortama göre sınırlarını ve kendi
sınırlılıklarını fark etmesini sağlar.
• Karakterlerin verdikleri mücadeleleri görerek
çocukların mücadele etme becerisini geliştirir.
• Karşılaştığı sorunlara uygun çözümler üretebilme
becerisi geliştirir.
• Yeni ilgi alanları geliştirir.
• Kişinin kendisiyle birlikte diğer insanları, doğayı
ve yaşamı sevmesini sağlar.
• Kendine ait olan kitaba sahip çıkma isteği
sorumluluk bilincini geliştirir.
• Çocuğun yaşama, olaylara bakışı genişletir, düşünce
ve duygu dünyası zenginleştirir.
• Demokratik kültür bilincini kazandırarak
toplumdaki bireylerin farklılıklarına, bireysel
haklarına saygı göstermeyi öğretir.

Edebiyat ürünlerinin çocuğun diğer gelişim alanlarına
etkileri nelerdir?

Çocuk edebiyatının yukarıda saydığımız bilişsel,
dil, sosyal, duygusal ve kişilik gelişi mi dışında diğer
gelişim alanlarına da etkisi vardır;
• kitapların sayfalarını çevirirken küçük kas motor
becerileri,
• parmak oyunlarını taklit ederken küçük kas motor
becerileri,
• dinlediği hikâyeleri canlandırırken kas
koordinasyonu, büyük kas motor becerileri,
• öykülerdeki karakterlerle özdeşim kurarak öz
bakım becerileri,
• kitaptaki resimleri gösterirken el göz
koordinasyonu,
• tekerleme, ninni ve şarkılara eşlik ederken ritim
becerisi de geliştirilmiş olur.

Edebiyat-dil ilişkisini nasıl açıklayabiliriz? 

Çocuk edebiyatının tarihteki ilk örneği hangisidir?

Matbaanın icadı çocuk edebiyatını nasıl etkilemiştir?

Fransa’da çocuk kitaplarının babası olarak anılan Charles Perrault (1628-1695), 14. Lui döneminde, halk masallarını derleyerek 1696 yılında çocuklar için basmıştır. Bu masallar arasında Külkedisi, Parmak Çocuk, Mavi Sakal, Kırmızı Baş- lıklı Kız, Çizmeli Kedi, Uyuyan Güzel bulunmaktadır. Böylece ilk defa Fransız çocuklarının kendilerine ait kitapları olmuştur.

Türkiye' de çocuk edebiyatının başlangıcı olarak hangi dönemi sayabiliriz?

Türkiye' de ilk çocuk dergisi hangisidir*

Çocuk edebiyatın dil gelişimi üzerinde nasıl etki eder?