Çocuk Gelişimi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sosyal beceri nedir?

İnsanların, başkalarıyla etkileşimini sağlayacak sosyal açıdan kabul edilebilir olan davranışlara sahip olması beklenir. Bu davranışlar genel olarak sosyal beceri olarak adlandırılır. Kendini ifade etme, kendine güven, arkadaşlar, aile ve diğer önemli bireylerce kabul görme, sosyal bağımsızlık gibi becerilerin geliştirilmesi çabalarının temelinde, sosyal davranışları geliştirebilmek ve çocukların sosyal gelişimlerini desteklemek yer alır. Bir insanın sosyalleşmesi ve sosyal açıdan gelişim gösterebilmesi sosyal becerileri öğrenmesine bağlıdır.

Bireyin sosyal gelişimi için öğrenmesi gerekenler nelerdir?

Bireyin sosyal gelişimi için;
•Gereksinimlerini karşılamayı,
•Davranışlarını toplumun değer yargılarına göre düzenlemeyi,
•Olumsuz davranışları en aza indirmeyi,
•Olumlu davranışları alışkanlık haline getirmeyi,
•Gelenek ve göreneklere uygun davranmayı,
•Diğer bireylerle iyi ilişkiler sergilemeyi,
•Kendine karşı saygılı olmayı öğrenmesi gerekir.

Çocukların sosyalleşmesinde önemli rol oynayan etmenler nelerdir?

• Çocukların yaşantılarındaki fırsatlar sosyalleşme için temeldir. Çocuklar zamanlarının
  çoğunu yalnız geçiriyorlarsa, başkalarıyla sosyal yaşamayı öğrenemez. Çocukların
  sadece kendi yaşıtlarıyla değil, farklı yaşta olan çocuklarla beraber olma
  fırsatına sahip olmaları gerekir.
•  Çocuğun başkası ile olan iletişiminin iyi olması gerekir. Çocuğun dil gelişimi sosyalleşme
  için önemli bir faktördür.
•  Çocuklar sosyal olmayı, ancak buna motive edilirse öğrenebilir. Motivasyon çocuğun
  ev dışı etkinliklerden ne kadar tatmin olduğuna bağlı olarak değişir. Sosyalleşmede
  rehberlik önemlidir. Deneme yanılma yoluyla iyi bir sosyal düzen için gerekli
  bazı davranış modellerini çocuklar çevrelerindeki insanları taklit ederek öğrenir.

Haz ve elem nedir?

Haz, bir güdünün doyumu sağlandığında ya da bir amaca varıldığında yaşanan duygudur. Haz, ılımlı ve doygunluk veren coşku olarak da ifade edilir. Haz duyguları, çocuğun gelişimine olumlu yansır. Çocuklar, bebeklik döneminde güvende olmaktan, ilk çocukluk döneminde yeni ve korkutucu olmayan ve merak uyandıran olayların içinde bulunmaktan, orta çocukluk döneminde çevreyi araştırmaktan, oyun oynamaktan ve ergenlik döneminde yaşıtlarıyla birlikte olmaktan ve sosyal onay görmekten haz duyarlar.
Elem, ihtiyaçların karşılanmaması ve duyguların tatmin edilmemesi durumunda ortaya çıkan ve çocukta gerginlik ve mutsuzluk yaratan üzüntü ve acı duymayı içeren olumsuz duygular olarak ifade edilir. Bu duyguların ortaya çıkmasına bir kişi neden oluyorsa, çocuk ona karşı öfke, kıskançlık, nefret, iğrenme, kızgınlık, düşmanlık gibi duyguları geliştirir. Bu duygulara çocuğun kendisi neden oluyorsa çocuk korku, utanma, üzüntü, sıkıntı, bıkkınlık, eziklik gibi duygular yaşar.

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişiminde mizacın önemi nedir?

Bir çocuğun neşeli ve eğlenceli, diğer çocuğun hareketli ve enerjik, bir diğerinin ise sakin ya da öfkeli olduğu ifade ediliyorsa, bu bireysel farklılıklar mizaç olarak tanımlanır. Biyolojik özelliklerin mizacı etkilediği kadar çocuğun yetiştirilme tutumu da mizacı etkiler. Mizaca göre çocuklar; kolay çocuk, zor çocuk ve yavaş ısınan çocuk olarak ayrılır. Bu üç özelliği taşıyan çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerinde de farklılıklar görülür.

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişiminde arkadaşlığın önemi nedir?

Gelişim sürecinde arkadaşları ile olan yaşantıları çocuğa, yeterli sosyal uyumu sağlayabilmesi ve sosyal becerileri kazanabilmesi için fırsat sağlar. Çocuk paylaşmayı, işbirliği kurmayı, sorumluluk almayı, kazanmayı-kaybetmeyi, haklara saygı göstermeyi, görgü kurallarını, yarışmayı, liderliği özetle toplumsal yaşamın yöntem ve kurallarını öğrenir ve benimser. Bu davranışları gösterenler daha sosyal, dışadönük ve sevilen çocuk olarak değerlendirilir, arkadaşlık kuramayan çocuklarda ise içe kapanma ve saldırgan davranışlara yönelme görülebilir. Bu çocuklar akranları tarafından aktif olarak reddedilen çocuklardır.
Arkadaş kazanmadaki çaba sosyal yaşam için iyi bir olanak sağlar. Çocuğun sosyal gelişimi için akran gruplarına girmesi bir zorunluluktur.

Oyun sırasında çocuğun sosyal ve duygusal gelişimini destekleyen davranışlar nelerdir?

Çocuk oyun sırasında:
• Sosyalleşmeyi öğrenir.
• Toplumsal yaşamda cinsel rolünü kavrar.
• Kendi ve diğerleri kavramlarını kazanır.
• Çaba harcamayı, başladığı bir işi bitirmeyi, zevk almayı öğrenir.
• Duygusal açıdan rahatlar.
• Başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı göstermeyi öğrenir.

• Korkularından kurtulabilir.
• Saldırganlık dürtülerini kontrol eder.
• Görgü kurallarını öğrenir ve uygular.
• Deneme-yanılma yolu ile doğruyu bulmayı öğrenir.
• İletişim kurmayı, duygu ve düşüncelerini ifade etmeyi öğrenir.
• Çevresindeki nesne ve canlıları korumayı onlara zarar vermemeyi öğrenir.
• Doğa ve insan sevgisi, yurt sevgisi, ülkeye bağlılık gibi kavramları öğrenir.

Psikososyal gelişim kuramına göre güvene karşı güvensizlik döneminin özellikleri nelerdir?

Bebekler bu dönemde içinde yaşadıkları dünyaya güvenip güvenemeyeceklerini öğrenir. Özellikle annenin bebeğini sevmesi, okşaması, sıcaklığını hissettirmesi, ilgilenmesi sonucunda güven duygusunun temelleri atılır. Anne bebeğin gereksinimlerini karşılayarak bebeğin güven duygusunu geliştirir. Bu güven duygusu,
bebeğin gelecekte kuracağı kişilerarası ilişkilerinin temelini oluşturur. Gereksinimleri karşılanmadığında ise çocukta güvensizlik duyguları gelişir, ileri yaşlarda kendine güvenmeyen asosyal bir birey haline gelebilir. Erikson, bebeklik dönemindeki sağlıklı güven duygusunun gelişiminin, besinin miktarına ya da sunulan oral uyarıma değil, verilen bakımın kalitesine bağlı olduğunu savunur. Bu dönemde temel güven duygusunun kazanılması sonucunda elde edilecek güç umuttur. Umut bireyin gereksinim ve isteklerinin
karşılanabileceğine olan sürekli inanç duygusudur ve insan yaşamında önemli rol oynar.

Psikoseksüel gelişim kuramına göre gizil (latent) dönemin özellikleri nelerdir?

6-12 yaşı kapsayan bu dönem bir türlü dinlenme dönemidir. Çocuk herhangi bir organa odaklanmaz, tüm bedene odaklanma eşit dağılım gösterir. Çocuk dikkatini ve enerjisini daha somut, toplum tarafından kabul gören etkinlik ve becerilere yöneltir. Bu dönemde çocuğun ilgisi okul, oyun, öğretmen ve arkadaşlar yönündedir. Cinsel
konular ilgisini çekmez ve hem cinsleriyle oynar.

Davranışçı yaklaşıma göre sosyal ve duygusal gelişimi açıklayınız.

Davranışçı kuramcılara göre sosyal davranışlar, herhangi bir davranışın öğrenilmesine benzer şekilde bir dizi pekiştirme sonucunda oluşur. Hem sosyal hem de antisosyal davranışlar ödüllendirilerek pekiştirilirse tekrarlanır. Önemsenmeyen, üzerinde durulmayan davranışlar ise sönüp yok olur. Davranışçılar öğrenmeyi, uyarıcı ve tepki arasındaki bağ ile açıklar. Kuramcılar bilişsel süreçler yerine gözlenebilen davranışlardaki değişikliklere odaklanır. Çocuk birçok davranışı çevresindeki bireyleri gözleyerek ve onları taklit ederek öğrenir. Çocuk genellikle sonucu olumlu olan davranışları model alma eğilimindedir.
Davranışçılara göre; davranışlar çevre tarafından belirlenir ve kontrol edilir.

John Bowlby'nin bağlanma kuramında bağlılık öncesi evrenin özellikleri nelerdir?

0-2 aya den gelen bu dönemde yakalama, gülümseme, ağlama ve yetişkinin gözlerine bakma gibi davranışlar bebeklerin diğer insanlarla yakın temasa geçmelerine yardımcı olur. Bu dönemde bebekler kendi annelerinin kokusunu, sesini ve yüzünü ayırt eder. Fakat henüz anneye bağlanmış değildir, tanıdık olmayan bir yetişkine bırakılmaya aldırış etmezler. Kısaca bu dönemde bebekler herkese aynı şekilde tepki verir. Ayırt etmeksizin insan
seslerini dinlemekten ve yüzlerine bakmaktan hoşlanır.

Beş yaşında bir çocuğun sosyal gelişimi nasıldır?

Beş yaşında çocuk kendi yaşıtları ile küçük gruplar halinde oynar. Evde ve okuldaki kuralları anlar, uygular, sorumluluk üstlenmekten hoşlanır ve başladığı işi bitirmeyi sever. Sorumluk duygusunun gelişmiş olması çocuğun hayattaki başarısı ve sosyal uyum açısından önemlidir. İlk çocukluk evresinin düğüm noktasını, aile ve çocuk için “altın yaş” olarak nitelendirilen beş yaş oluşturur. Beş yaş çocuğu, yaşadığı kültür çevresine uyum göstermesini başarılı bir kontrolle gerçekleştiren çocuktur. Kendisinden daha küçük çocuklara ve hayvanlara karşı sevecen ve koruyucu bir yaklaşım sergiler. Kendisinden
küçüklere özenli yaklaşımı, akranları ile oyunlarının gelişmesi, sorumluluk almaya başlaması, daha kontrollü ve duyarlı olması çocuğun bu dönemdeki sosyal gelişimine örnektir. 

Ergenlik döneminde sosyal gelişim nasıldır?

Ergenlik dönemi bedensel, cinsel, bilişsel değişimlerin yaşandığı kimlik ve kişiliğinin geliştiği fırtınalı bir dönemdir. Bu dönemde çocukça alışkanlık ve davranışlarının yerini olgun tutum ve davranışlar alır. Ergenler zamanlarının çoğunu arkadaşlarıyla geçirir. Arkadaşların ergen üzerindeki etkisi oldukça fazladır. Toplum içinde saygınlık kazanmak ve statü sahibi olmak ister. Bu dönem ergenin meslek seçimi, eğitim durumu ve gelecekle ilgili kararlar verdiği önemli bir dönemdir. Bu nedenle ergenin ailenin ve öğretmenlerin rehberliğine ihtiyacı vardır.

Orta çocukluk döneminde duygusal gelişimi açıklayınız.

Bu dönemde çocukların benlik farkındalıklarının ve sosyal duyarlılıklarının artması ile duygusal yeterlilikleri desteklenir. Duyguları anlama ve duygularını düzenleme becerilerinde olumlu yönde gelişim gözlenir. Çocuklar kendilerini neyin kızdırdığını, korkuttuğunu ya da üzdüğünü ve bu duyguları gösterdiklerinde diğer insanların nasıl tepki vereceğini bilir ve buna göre davranışlarını kontrol edebilir. Bu dönemde görülen, duyguyu anlama yollarından birisi de empatidir. Orta çocukluk döneminde bilişsel gelişimdeki ilerlemelerden dolayı, empati becerileri daha fazla gelişmiştir. Çocuklar, insanların aynı
anda birkaç duyguyu yaşayabileceğini sekiz-dokuz yaşlarında daha iyi anlayabilir. Bu dönemde kimlik arayışına giren çocuk toplum tarafından kabul görmeye çalışır. Duygusal açıdan farklı duygular yaşar ve duygularını dışa vurur.

Çocuğun sosyal ve duygusal gelişimi için nasıl bir ebeveynlik tarzı geliştirilmelidir?

Aşırı koruyucu, otoriter ve aşırı serbest ya da tutarsız anne-baba tutumları sergilenmemelidir.Anne ve babalar çocuklarına karşı tutarlı, kabul ve teşvik edici, uzlaşmaya ve iletişime açık, demokratik bir tutum sergilemelidir. 

Sosyal ve duygusal gelişimi değerlendirmede kullanılan yöntem ve araçlar nelerdir?

Standart testler ve derecelendirmeli ölçekler, gözlem, görüşme ve sosyometri sosyal ve duygusal gelişimi değerlendirmede kullanılan yöntem ve araçlardır.

Türkiye’de çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerini değerlendirmede kullanılan standart testler ve derecelendirmeli ölçekler nelerdir?

Türkiye’de çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerini değerlendirmede Sosyal Duygusal Öğrenme Becerileri Ölçeği, Marmara Sosyal Duygusal Uyum Ölçeği gibi ölçeklerin yanında Bayley Gelişim Envanteri, Portage Erken Eğitim Kılavuzu Gelişim Ölçeği, Ankara Gelişim Tarama Envanteri, Gazi Erken Çocukluk Gelişimi Değerlendirme Aracı gibi genel gelişimi değerlendiren testlerden yararlanılır

Sosyometri nedir?

Bu yöntem çocukların sınıf ortamında akranları tarafından değerlendirilmesidir. Bu yolla elde edilen bilgiler çocuğun, kabul edilip edilmemesi, liderlik özellikleri, saldırganlık gibi davranışları hakkında bilgi toplamaya yardımcı olur. Çocukların sosyal-duygusal becerilerini değerlendirmede, bilgi kaynağı olarak akranlar tercih edildiğinden, değerlendirmeler çoğunlukla sosyometrik yöntem aracılığıyla yapılır. En sık kullanılan sosyometrik değerlendirme yöntemi akran isimlendirmesidir. Akran isimlendirmesi yönteminde bir sınıftaki çocuklardan, verilen belli bir kritere göre (en çok hoşlandığı, en çok tercih ettiği oyun arkadaşı vb.) bir ya da daha çok sınıf arkadaşını seçmesi istenir. Çocukların sosyometrik statüleri, verilen ölçütler doğrultusunda aldıkları sayılara göre belirlenir.

Sosyal öğrenme kuramını açıklayınız.

Bu kurama göre çocukların fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal gelişimleri bir bütündür ve parçalara bölünemez. Sosyal bilişsel kuram bu bütünlüğün farkındadır. Kuramın en temel ilkesi bir gelişim alanındaki gelişimin diğer gelişim alanlarındaki gelişimi etkilemesidir. Bir çocuğun sosyal gelişimi, bilişsel olgunlukla aynı konu içerisinde ele alınır. Ayrıca birey kendi öğrenimlerinden de sorumludur. Çocukları sosyal ilişkiler hakkında düşünmeye sevk etmek ve sosyal davranışlar hakkında bilgi edinmelerine olanaklar sunmak bu kuram tarafından önemsenir. Sosyal kuramcılardan Bandura’ya göre davranışlar, gözlem yoluyla öğrenilir, gözlem yoluyla öğrenme pekiştirilen bir davranışın taklit edilmesi kadar basit
bir olgu değildir. Bandura insanların çevrelerindeki davranışları gözlemlediklerini ve bu gözlemlerden kendileri için bir sonuç çıkardıklarını, kendileri için yararlı durumlarda davranışı gösterdiklerini ileri sürer. Gözlem yolu ile öğrenme dikkat, hatırlama, yeniden üretme ve pekiştireç süreçlerinden oluşur. Bandura, çocuğu öğrenme süreci içinde etkin ve bilişsel bir varlık olarak kabul eder. Çocuklar, çevreye içsel bir merak duyduklarından değil, pekiştiricilerle özendirildikleri için öğrenir ve daha sonra bu dış değerleri içselleştirir

Sosyal beceri ve sosyal yeterlik ilişkisini açıklayınız.

Sosyal yeterlik; jest ve mimikleri kullanma, vücut dilini yorumlama, toplum içinde konuşma ve tartışmaya katılma gibi sözel ve sözel olmayan davranışları içerir. Bu davranışları doğru olarak kullanma becerisi, bireylerin sosyal yeterliklerini belirler. Bireylerin sosyal bakımdan yeterli olabilmeleri için konuşmayı başlatma, başkalarına destek olma, uyum gösterme, etkileşimi devam ettirme ve istemediği bir şeyi yapmama gibi bireysel beceri ve etkinlikleri göstermeleri gerekir. Bu beceriler, bireylerin sosyal olarak kabul görmelerini sağlar. Çoğu zaman “Bireyin sosyal becerisi varsa, sosyal açıdan yeterlidir.”
düşüncesi hâkimdir. Sosyal yeterlik sosyal becerileri de kapsayan daha geniş ve çok boyutlu bir yapıdır.