Sosyal Güvenlik Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sosyal güvenlik nedir, açıklayınız?

Sosyal güvenlik, toplum halinde yaşamaktan kaynaklanan tehlikeler de dahil olmak üzere insanın karşı karşıya bulunduğu tehlikelerin ekonomik sonuçlarına karşı emniyet sağlanmasını ifade eder. Sosyal güvenlik ile kişiler yarınından emin olmak; aç kalmak ve muhtaç duruma düşmek korkusundan kurtulma imkânını elde eder. Gelir güvenliğini sağlamaya yönelik her türlü tedbir ve bunlarla ilgili kurumsal yapı, hukuki sistem sosyal güvenlik sistemini oluşturur.

Sosyal güvenliğin kaç boyutu vardır?

Sosyal güvenliğin sağlamış olduğu emniyet duygusundan hareket edilirse sosyal güvenliğin iki boyutu ortaya çıkar. Sosyal güvenliğin soyut boyutu; insanların tehlikelerle karşılaştıkları zaman karşılaşacakları zararların giderileceğini bilmelerinden kaynaklanan kendini güven içinde hissetme hâlini; somut boyutu ise karşılaştıkları zararların fiilen karşılanması hâlini ifade eder. Toplumsal huzurun sağlanması bakımından, insanların yarın endişesinden uzak olarak hayatlarını sürdürmelerini sağlayan sosyal güvenliktir. Gelişmiş bir sosyal güvenlik sistemi toplumsal barışın garantisidir.

Sosyal güvenliği dar ve geniş anlamları bakımından açıklayınız?

Sosyal güvenlik, dar ve geniş anlamda olmak üzere iki farklı açıdan da tanımlanabilmektedir. Dar anlamda sosyal güvenlik; tanımlanmış sosyal risklerin zararlarına karşı koruma sağlayan sosyal güvenlik anlayışını; geniş anlamda sosyal güvenlik ise sebebi ne olursa olsun muhtaçlık yaratan bütün sosyal risklere karşı koruma garantisi sağlayan sosyal güvenlik anlayışını temsil eder. Dar anlamda sosyal güvenlik sosyal sigortalarla sağlanan sosyal güvenlik garantisini; geniş anlamda sosyal güvenlik ise sosyal sigortalarla sağlanan koruma garantisine ilaveten devletin nakdi veya ayni gelir transferleri ile sağladığı garantiyi de kapsar. Dar anlamda sosyal güvenlik anlayışı içinde Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO-International Labour Organisation) sosyal güvenlik sözleşmelerinde belirtilen yaşlılık, malullük, ölüm, işsizlik, hastalık ve iş kazaları gibi tanımlı sosyal risklere karşı garanti sağlarken; geniş anlamda sosyal güvenlik ise eğitim, kira ve gıda harcamalarının karşılanması, dâhil olmak üzere geniş gelir transferi uygulamalarını kapsar

Sosyal güvenlik terim olarak ilk defa nerede ve ne zaman kullanılmıştır?

Sosyal güvenlik terim olarak ilk defa 1935 tarihli Amerikan Sosyal Güvenlik Kanununda kullanılmıştır.

Birleşmiş Milletler (BM), İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 25. maddesinde sosyal güvenlik hakkının kapsamı nasıl açıklanmıştır?

Birleşmiş Milletler (BM), İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile temel sosyal haklardan biri olarak tarif edilmesinin önemli rolü olmuştur. Bildirge’nin 22. maddesinde “Herkesin, toplumun bir üyesi olarak sosyal güvenliğe hakkı vardır” ifadesi kullanılmıştır. Sosyal güvenlik hakkının kapsamı ise aynı bildirgenin 25. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre, “Herkesin gerek kendisi, gerek ailesi için yiyecek, giyim, konut, tıbbi bakım ve gerekli sosyal hizmetler dâhil olmak üzere sağlık ve refahını sağlayacak uygun bir hayat düzeyine ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık veya geçim imkânlarından kendi iradesi dışında yoksun bırakacak başka durumlarda sosyal güvenliğe hakkı vardır”.

Sosyal yardımlaşma kavramını açıklayınız?

Sosyal yardımlaşma kavramı, sosyal güvenlik kavramı ile benzer kavramlardan birisidir. Sosyal yardımlaşma toplum içinde yaşayan kişilerin ihtiyaçlarını karşılamak bakımından karşılıklı olarak birbirlerine yardımlar yapmasını ifade eden bir kavramdır. Sosyal yardımlaşma toplumların iç dayanışmasından gücünü alır. Sosyal yardımlaşma aynı toplumun üyesi olmaktan ve bir arada yaşamaktan doğan bir dayanışma olgusudur.

Sosyal yardımlaşmanın özünü oluşturan sosyal dayanışma ne zaman gerçekleşir?

Sosyal yardımlaşmanın özünü oluşturan sosyal dayanışma, sosyal güvenlik ihtiyacı ortaya çıktıktan sonra gerçekleşir. Sosyal dayanışmanın gerçekleşebilmesi için riskin doğması gereklidir. Ancak yalnızca riskin doğması yeterli değildir. Risk gerçekleşecek; riskle karşı karşıya gelen kimse muhtaç duruma düşecek ve muhtaç duruma düşen kimse de üyesi olduğu toplumdan kendisine yardım yapılmasını talep edecektir.

Sosyal yardım kavramını ve amacını açıklayınız?

Sosyal yardım kavramı, sosyal yardımlaşma kavramı ile çok defa karıştırılabilen bir kavramdır. Sosyal yardım kavramının, kamu sosyal yardımlarını ifade eden bir farklılığı vardır. Sosyal yardımlar, kamu kurum ve kuruşlarınca yapılan yardımlardır ve karşılıksızdır. Muhtaçlık şartına ve muhtaçlık kontrolüne bağlı olarak yapılırlar. Sosyal yardımlarda amaç, yardım alan kişinin mümkün olan en kısa zamanda yeniden çalışabilme, gelir elde etme ve kendi geçimini sağlayabileceği bir duruma kavuşturulmasıdır.

Sosyal hizmetler insanlara hangi amaçla verilir?

Sosyal hizmetler toplumda uyumlu olarak yaşama engelleri bulunan kimselere hayatını kolaylaştırmak, ihtiyaçlarını gidermek ve toplumda insana yaraşır bir biçimde yaşamasını temin etmek için sağlanan sosyal hizmetleri ifade eden bir kavramdır.

Sosyal hizmet ne demektir?

Sosyal yardımların hizmet biçiminde yardıma ve desteğe muhtaç kimselere götürülme şekline sosyal hizmet adı verilir. Sosyal hizmet, sosyal yardım ile aynı şartlarda yapılır. Sosyal hizmet muhtaçlık şartı, muhtaçlık kontrolüne bağlı olarak karşılıksız olarak yapılan kamu yardımlarıdır. Sosyal güvenlik sistemi içinde sosyal yardımların bir türevi olarak yapılır. Karşılıksız olarak ve muhtaçlık durumu sürdüğü sürece yapılır.

Sosyal sigorta ne demektir ve özel sigorta ile aralarında ne fark vardır?

Sosyal sigorta tekniği, devlet tarafından ve kanunla uygulamaya konulur. Sosyal sigorta zorunlu bir sigorta tekniğidir ve zorunluluk özelliği ile özel sigortadan ayrılır. Sosyal sigorta, devletin kanun zoruyla bir ülkede yaşayan vatandaşların sosyal güvenlik alanında sosyal dayanışmaya itilmesini sağlayan bir sigorta tekniğidir.

Özel sigorta kavramını açıklayınız?

Özel sigorta, aynı riskle karşı karşıya kalmış olan kimselerin bu riskin sonuçlarına karşı dayanışmaya girmesini sağlayan bir tekniktir. Bu dayanışmayı ticari bir faaliyet olarak organize eden kimselere sigortacı denilir. Sigorta yaptıran kimse karşılaştığı riski bu dayanışma organizasyonuna belirli bir bedel karşılığında devreder. Bu karşılığa prim adı verilir. Sigortalayana ödenen prim içinde dayanışmanın aktueryal karşılığı, kişinin masrafları ve beklediği kar payı da vardır.

Sigorta poliçesi ne demektir ve neleri kapsar?

Özel sigortada sigortalayan ile sigortalanan arasında bir sigorta sözleşmesi yapılır. Buna sigorta poliçesi de denilir. Bu poliçede tarafların hakları ve yükümlülükleri yer alır. Risk gerçekleştiği zaman ne gibi bir riskin karşılığı olacağı poliçede yazılır. Sigorta ettiren yükümlülüklerini yerine getirdiği takdirde risk gerçekleştiğinde karşılığını talep hakkı doğar.

Sosyal politika kavramını dar ve geniş anlamları bakımından açıklayınız?

Sosyal politika sanayileşme sonrası ortaya çıkmış bir kavramdır. Sosyal politika dar anlamda işçinin korunması hususunda hazırlanan ve yürürlüğe konulan kamu politikalarını ifade eder. Dar anlamda sosyal politikanın konusu işçinin korunmasıdır. Geniş anlamda sosyal politika ise toplumda ortaya çıkabilecek sosyal ve iktisadi farklılıkları, sosyal adaletsizlikleri en aza indirmek, sosyal adaleti ve sosyal barışı sağlamaya yönelik her türlü devlet politikasını ifade eder. Sosyal politikalar devlet tarafından hazırlanır ve uygulanır.

Sosyal politikalar hangi araçlarla yürürlüğe konulurlar?

Sosyal politikalar iki şekilde hayata geçirilir. Bir başka ifade ile sosyal politikanın yürürlüğe konulmasının araçları ikidir. Bunlardan birisi, devlet müdahalesidir. Devlet, hazırladığı sosyal politikaları kamu müdahale araçları ile uygulamaya koyar. Bu anlamda devlet kanuni ve idari müdahale araçlarını kullanır. Sosyal politikalar devletçe kanun çıkarılarak ya da idari düzenleyici işlemler yolu ile (yönetmelik, Cumhurbaşkanlığı kararı, bakanlık kararı vd.) uygulamaya konulur.

Sosyal politikanın ikinci aracı ise kendi kendine yardım mekanizmalarıdır. Bu mekanizmalar sosyal ve/veya ekonomik meselelerle karşı karşıya bulunan kesimlere kendi güç ve imkânlarını birleştirerek; dayanışma içinde kendi sorunlarını çözme imkânlarının verilmesi ve bunlara devlet desteğinin sağlanması suretiyle gerçekleşir.

Sosyal devlet kavramını açıklayınız?

Sosyal devlet, devletleri siyasi amaç ve eğilimleri ya da hedefleri bakımından sınıflandırma biçimi olarak ortaya çıkmış bir kavramdır. Sosyal devlet, toplumun korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç kesimlerine gerekli görüldüğünde ekonomik ve sosyal durumlarını geliştirmelerini sağlamak ve toplum içinde dışlanmaksızın yaşamalarını, insanca bir beslenme ve barınma imkânına kavuşmalarını sağlaması için destek yapması gerektiği anlayışını benimseyen bir devlet sıfatı, bir devlet niteliğidir.

Sosyal devlet anlayışını hayata geçirmenin asgari şartı nedir?

Sosyal devlet anlayışını hayata geçirmenin asgari şartı, vatandaşlarına sosyal güvenlik garantisi sağlamasıdır.

Sosyal adalet ne demektir ve topluma nasıl bir katkı sağlar?

Sosyal adalet, toplumda sosyal farklılıkların ortadan kaldırılmasını, en aza indirilmesini ve sosyal alanda adaletli bir toplum yaratılmasını sağlayan devlettir. Sosyal adalet, “biri yer biri bakar kıyamet ondan kopar” atasözünün gerçeğini kabul eden ve bu adaletsizliği önlemeyi konu alan bir kavramdır. Sosyal adaletin sağlanması, toplumda üretilen mal ve hizmetlerin adil bir biçimde bölüşülmesine; fırsat eşitliğinin sağlanmasına ve sonuçta yaşanabilir huzurlu bir toplumun sağlanmasına katkı sağlar.

Sosyal dayanışma hareketinin amacı nedir?

Sosyal dayanışma toplum içinde yaşayan bireylerin ekonomik ya da sosyal amaçla bir araya gelmeleri; yardımlaşmaya girmeleridir. Sosyal dayanışma insanların sosyal hayattaki pek çok sorununu çözmek amacı ile gerçekleştirilen bir maddi ve manevi yardımlaşma hareketidir. İnsanlar ekonomik ve sosyal dayanışma yaparak pek çok maddi ve manevi sorunlarını çözme imkânı bulurlar.

Sosyal refah kavramını tanımlayınız?

Buna göre “sosyal refah kişilerin ve toplumların verim ve kabiliyetlerini tam olarak geliştirebilmeleri ve aileleri ile toplumlarının ihtiyaçlarını karşılayarak refaha ulaştırabilmeleri için doyurucu bir hayat ve sağlık standardına ulaşmalarını ve aynı zamanda kişisel ve sosyal ilişkilerini dengeli olarak devam ettirmelerini sağlamak amacı ile sosyal hizmetler ve sosyal müesseselerin organize edilmiş bir sistemidir”

Sosyal güvenliğin amacı nedir?

Sosyal güvenliğin amacı, sosyal güvenliğin konusu olan risklerin sonuçlarına karşı kişiye emniyet sağlamaktır. Sosyal güvenliğin konusu olan riskler, ne zaman gerçekleşeceği bilinmeyen, gerçekleşmeleri mutlak ya da muhtemel olan, kişiye yönelik bulunup gerçekleştiğinde kişide gelir kesilmesi (işsizlik, malullük, yaşlılık vb.), gelir azalması (yaşlılık) ya da gider artışına (analık, hastalık vb.) yol açan tehlikelerdir. Bu tehlikeler kişinin bütçesinde gelir-gider dengesini bozmakta ve kişiyi ve geçindirmekle yükümlü olduğu ailesini muhtaç duruma düşürmektedir. İşte modern anlamda sosyal güvenlik kişiye bozulan bu gelir-gider dengesini sağlama; en azından belirli ölçüde düzeltme imkânı sağlayan bir gelir garantisini sunmaktadır.

Sosyal güvenlik toplum için neden önemlidir?

Sosyal güvenlik, toplum içinde yaşamak bakımından önemli bir konudur. Sosyal güvenlik sosyal dayanışmanın ürünü olduğu gibi sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı da güçlendirir. Sosyal güvenlik, güvenlik, sosyal bütünleşme, sosyal yabancılaşmanın önlenmesine de katkı sağlar. Sonuçta sosyal güvenlik bir arada toplu olarak yaşayan insanlar arasında sosyal barışın sağlanması, sosyal dayanışmanın kuvvetlenmesi ve sosyal ahengin sağlanması açısından önem taşır.

Sosyal güvenlik politikalarını belirleyen ve etkileyen faktörler nelerdir?

Sosyal güvenlik politikaları belirlenirken belirli faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Bu faktörler; sosyal güvenlik ihtiyacı, sosyal güvenlikteki gelişmeler ve ülkenin ekonomik ve sosyal gelişmişlik durumu ve imkânlarıdır.

Çağdaş anlamda sosyal güvenlik kavramı ilk kez nerede ve ne zaman kullanılmıştır?

Çağdaş anlamda sosyal güvenlik, hem kavram hem de fonksiyon olarak 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmış ve gelişmiştir. Çağdaş anlamda sosyal güvenlik kavramı hukuk metinlerinde ilk defa 1935 tarihli ABD Sosyal Güvenlik Kanunu’nda kullanılmıştır.