Çalışma Yaşamının Denetimi Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Çalışanların işyerlerinde karşılaştıkları sorunlar içerisinde sağlık ve güvenliğe ilişkin tehlike faktörleri önemli bir yer tutmaktadır. Bu yüzden hem ILO Sözleşmeleri ve Tavsiye Kararlarında hem de AB düzenlemelerinde çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunmasına vurgu yapılmıştır. Çalışma yaşamının devlet tarafından denetimi son derece önemli olmakla birlikte, çoğu kez devlet tarafından yapılan denetimler yeterli olmayabilir. İş sağlığı ve güvenliği konusunun önemi dikkate alındığında, işyerlerinin iş sağlığı ve güvenliği konusunda kendilerinin duyarlı olmaları ve kendilerinin denetim mekanizmalarını devreye sokmaları, devlet tarafından yapılan denetimden daha önemlidir.

Çalışma Yaşamının İşyerlerinin Kendileri Tarafından Denetimine İlişkin 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda Öngörülen Düzenlemeler

İşverenlerin Yükümlülükleri

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 4. maddesinde işverenlerin çalışanların sağlığı ve güvenliği ile ilgili genel yükümlülükleri gösterilmiştir.

• İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;
  • Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
  • İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
  • Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
  • Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
• İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
• Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez
• İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
• Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir.
• Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
• İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar.
• Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine getirir.
• Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir.

Çalışanların Yükümlülükleri

Çalışanların yükümlülükleri 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 19. maddesinde gösterilmiştir.

• Çalışanlar iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili aldıkları eğitim ve işverenin bu konudaki talimatları doğrultusunda, kendilerinin ve hareketlerinden veya yaptıkları işten etkilenen diğer çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmemekle yükümlüdür.
• Çalışanların, işveren tarafından verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda yükümlülükleri şunlardır:
  • İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tehlikeli madde, taşıma ekipmanı ve diğer üretim araçlarını kurallara uygun şekilde kullanmak, bunların güvenlik donanımlarını doğru olarak kullanmak, keyfi olarak çıkarmamak ve değiştirmemek.
  • Kendilerine sağlanan kişisel koruyucu donanımı doğru kullanmak ve korumak.
  • İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber vermek. Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.
  • Kendi görev alanında, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için işveren ve çalışan temsilcisi ile iş birliği yapmak.

İşyeri Hekimliği ve İş Güvenliği Uzmanlığı

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili tedbirlerin alınıp uygulanmasında işyeri hekimleri ile iş güvenliği uzmanlarının yetkilendirilmesini kabul etmiştir. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanları; görevlendirildikleri işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildireceklerdir.

İş güvenliği uzmanlarının görev alabilmeleri için; çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde (A) sınıfı, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde en az (B) sınıfı, az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise en az (C) sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları şartı aranır. Bakanlık, iş güvenliği uzmanlarının ve işyeri hekimlerinin görevlendirilmesi konusunda sektörel alanda özel düzenleme yapabilir.

Çalışmaktan Kaçınma Hakkı

Eğer işyerinde çalışan için hayati bir tehlike söz konusu ise işçinin işi reddetme çalışmaktan kaçınma hakkının bulunduğu kabul edilir. 6331 sayılı Kanun bu hususu da düzenlemiştir. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu” 6331 sayılı Kanun madde 22’ye göre elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işverence iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere oluşturulur.

Çalışma Yaşamının İş Yerlerinin Kendileri Tarafından Denetimlerine İlişkin 6331 Sayılı Kanun Hükümlerine Dayanılarak Çıkarılan Yönetmeliklerde Öngörülen Düzenlemeler

6331 sayılı Kanundan ayrı bir düzenleme olarak değerlendirilen bu yönetmelikler şunlardır:

• İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği (R.G., T.29.12.2012, S.28512)
• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik (R.G., T. 18.01.2013, S.28532)
• Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (R.G., T.15.05.2013, S.28648)
• İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik
• İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

Değinilen yönetmeliklerin her biri açısından ayrı ayrı çalışma yaşamının işyerlerinin kendileri tarafından denetimi ayrıntılı olarak şu şekilde incelenebilir:

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinde Öngörülen Düzenlemeler

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinin amacı, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere kurulacak işyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin kuruluşu ile ortak sağlık ve güvenlik birimlerinin yetkilendirilmeleri, yetki belgelerinin iptali, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliğinin 5. maddesine göre işverenin iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili yükümlülüklerin bazıları şunlardır:

• İşveren, işyerinde gerekli niteliklere sahip personel bulunmaması halinde birinci fıkrada sayılan yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, Ortak Sağlık Güvenlik Birimleri’nden (OSGB) hizmet alarak yerine getirebilir.
• İşveren, işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının tam süreli görevlendirilmesi gereken durumlarda İSGB kurar. Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde, diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir.
• İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yürütmek üzere işyerinden personel görevlendirmek veya OSGB’lerden hizmet almak suretiyle bu konudaki yetkilerini devreden işverenin bu hizmetlere ilişkin yükümlülükleri devam eder.
• İşveren işyerinde görev yapan işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli ile hizmet alınan OSGB’lerin İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununa göre geçerli yetki belgesi ile görevlendirilmesinden sorumludur.
• Çalışanlar, işyerinde sağlıklı ve güvenli çalışma ortamının korunması ve geliştirilmesi için;
  • İşyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı veya işveren tarafından verilen iş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili mevzuata uygun talimatlara uyar.
  • İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini yerine getirmek üzere işveren tarafından görevlendirilen kişi veya OSGB’lerin yapacağı çalışmalarda işbirliği yapar.
  • İş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çalışmalara, sağlık muayenelerine, bilgilendirme ve eğitim programlarına katılır.
  • Makine, tesisat ve kişisel koruyucu donanımı verilen eğitim ve talimatlar doğrultusunda ve amacına uygun olarak kullanır.
  • Teftişe yetkili makam tarafından işyerinde tespit edilen noksanlık ve ilgili mevzuata aykırılıkların giderilmesi konusunda, işveren ve çalışan temsilcisi ile işbirliği yapar.
  • İşyerindeki makine, cihaz, araç, gereç, tesis ve binalarda sağlık ve güvenlik yönünden ciddi ve yakın bir tehlike ile karşılaştıklarında ve koruma tedbirlerinde bir eksiklik gördüklerinde, işverene veya çalışan temsilcisine derhal haber verir.

İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin (İSGB) en az bir işyeri hekimi ile işyerinin tehlike sınıfına uygun belgeye sahip en az bir iş güvenliği uzmanının görevlendirilmesi ile oluşturulur.

Bu birimde işveren diğer sağlık personeli de görevlendirebilir. OSGB’nin kurulabilmesi ve hizmet sunabilmesi için tam süreli iş sözleşmesiyle çalışan en az bir işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve diğer sağlık personeli istihdamı zorunludur.

İş Sağlığı Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelikte Öngörülen Düzenlemeler

İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmeliğin amacı, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere iş sağlığı ve güvenliği kurullarının hangi işyerlerinde kurulacağı ve bu kurulların oluşumu, görev ve yetkileri, çalışma usul ve esasları ile birden çok kurul bulunması halinde kurullar arasında koordinasyon ve işbirliği yöntemlerini belirlemektir.

İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmeliğin 4. maddesine göre elli ve daha fazla çalışanın bulunduğu ve altı aydan fazla süren sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde işveren, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili çalışmalarda bulunmak üzere kurul oluşturmakla yükümlüdür. İşverenlerin iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına uygun kurul kararlarını uygulama zorunlulukları vardır.

Söz konusu Yönetmelik hükümlerinden de anlaşılabileceği üzere, iş sağlığı ve güvenliği kurulu oluşturulmasında ölçüt olarak elli işçi sayısı esas alınmaktadır. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmeliğin 6. maddesine göre iş sağlığı ve güvenliği kurulları aşağıda belirtilen kişilerden oluşur:

• İşveren veya işveren vekili,
• İş güvenliği uzmanı,
• İşyeri hekimi,
• İnsan kaynakları, personel, sosyal işler veya idari ve mali işleri yürütmekle görevli bir kişi,
• Bulunması halinde sivil savunma uzmanı,
• Bulunması halinde formen, ustabaşı veya usta,
• Çalışan temsilcisi, işyerinde birden çok çalışan temsilcisi olması halinde baş temsilci.

İş sağlığı ve güvenliği kurul üyelerine işveren tarafından, kurulun üyelerine ve yedeklerine iş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim verilmesi sağlanır. Kurul üyelerinin ve yedeklerinin eğitimleri asgari aşağıdaki konuları kapsar (Yönetmelik madde 7):

• Kurulun görev ve yetkileri,
• İş sağlığı ve güvenliği konularında ulusal mevzuat ve standartlar,
• Sıkça rastlanan iş kazaları ve tehlikeli vakaların nedenleri
• İş hijyeninin temel ilkeleri,
• İletişim teknikleri,
• Acil durum önlemleri,
• Meslek hastalıkları,
• İşyerlerine ait özel riskler,
• Risk değerlendirmesi.

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte Öngörülen Düzenlemeler

Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliği Eğitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin amacı, çalışanlara verilecek iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin usul ve esaslarını düzenlemektir.

Söz konusu Yönetmelik hükümlerine göre işveren çalışanlarına asgari aşağıda belirtilen konuları içerecek şekilde iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerinin (genel konular, sağlık konuları ve teknik konular hakkında) verilmesini sağlar. İşyerleri,

• Az tehlikeli,
• Tehlikeli ve
• Çok tehlikeli işyerleri

olarak üç sınıfa ayrılır. Her bir sınıf işyeri için tehlikeyle orantılı olarak en az 8, en az 12 ve en az 16 saat olmak üzere çalışanlara işe girişlerinde ve işin devamı süresince belirlenen periyotlar içinde eğitim verilmesi zorunludur.

İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Öngörülen Düzenlemeler: İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin amacı; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli işyeri hekimlerinin ve diğer sağlık personelinin nitelikleri, belgelendirilmeleri, eğitimleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.

İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte işverenin işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirme yükümlülüğü kapsamında yer verilen düzenlemelerden bazıları şunlardır :

• İşveren, görevlendirdiği kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç, gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
• İşveren, yerine getirilmeyen hususlar varsa gerekçesi ile birlikte talepte bulunan kişiye yazılı olarak bildirir ve bu yazışmaların işyerinde düzenli olarak arşivlenmesini sağlar.
• İşveren, işyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlar.

Söz konusu Yönetmeliğe göre geçerli işyeri hekimliği belgesine sahip olanlar işverence işyeri hekimi olarak görevlendirilebileceklerdir.

İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 9. maddesine göre işyeri hekimlerinin görevleri aşağıdaki şekilde sıralanarak açıklanabilir:

• Rehberlik
• Risk Değerlendirmesi
• Sağlık Gözetimi
• Eğitim, Bilgilendirme ve Kayıt
• İlgili Birimlerle İşbirliği

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte Öngörülen Düzenlemeler

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin amacı, iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde görevli iş güvenliği uzmanlarının nitelikleri, eğitimleri ve belgelendirilmeleri, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esaslarını düzenlemektir.

İş Güvenliği Uzmanının Tanımı

Söz konusu Yönetmeliğe göre iş güvenliği uzmanı, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanı ifade eder.

İşverenin İş Güvenliği Uzmanı Görevlendirme Yükümlülüğü

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 5. maddesine göre işverenler mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için çalışanları arasından iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapmak üzere Bakanlıkça yetkilendirilmiş, iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip, Bakanlık ve ilgili kuruluşlarında çalışma hayatını denetleyen müfettişler ile mühendislik veya mimarlık eğitimi veren fakültelerin mezunları ile teknik elemanı işyerinin tehlike sınıfı ve çalışan sayısını dikkate alarak iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirir.

İş Güvenliği Uzmanlarının Çalışma Usul ve Esasları

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre işverenlerin iş güvenliği uzmanı olarak görevlendirecekleri kişilerin iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip olmaları gerekmektedir. Belgelerden (C) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli sınıfta, (B) sınıfı belgeye sahip olanlar az tehlikeli ve tehlikeli sınırlarda, (A) sınıfı belgeye sahip olanlar ise bütün tehlike sınırlarında yer alan işyerlerinde çalışabilirler.

İş Güvenliği Uzmanlarının Görevleri

İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelikte iş güvenliği uzmanlarının görevleri işyeri hekimlerinin görevlerine benzer bir biçimde; rehberlik, risk değerlendirmesi, çalışma ortamı gözetimi, eğitim, bilgilendirme ve kayıt ile ilgili birimlerle işbirliği olarak düzenlenmiştir.

İş Güvenliği Uzmanlarının Yetkileri

İş güvenliği uzmanlarının yetkileri İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 10. Maddesinde belirtilmiştir. İşyerinde süregiden tehlikeli bir durumu ilgili makamlara bildirmek; gerektiğinde işverenden işin durdurulmasını talep etmek; işyerini sürekli izlemek ve çalışanlarla görüşmek; gerektiğinde dış kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak yetkileri arasındadır.

İş Güvenliği Uzmanlarının Yükümlülükleri

İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde gösterilmiştir. Yükümlülükleri arasında, görevlerini yaparken mümkünse işlerin yapılmasını engellememek; işverenin mesleki ve ticari sırlarını gizli tutmak; işini ihmal etmesi halinde işverene karşı sorumluluk taşımak; yaptığı çalışmalarla ilgili tespit, tavsiye ve faaliyetlerini kayıt altına almak bulunur.