Çalışma Ekonomisi 2 Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Emek piyasası açısından ayrımcılık nedir?

Emek piyasasında ayrımcılığın değişik tanımları vardır. En genel tanımıyla ayrımcılık, çalışanlar arasında işle ilgisi olmayan özellikler nedeniyle farklılık gözetilmesi olarak ifade edilebilir. Ortodoks geleneğe göre emek piyasasında eşit verimliliğe sahip bireylerin eşit olmayan davranışlara maruz kaldığı durum ayrımcılık olarak tanımlanır; eşit olmayan davranış ırk, etnik köken ya da toplumsal cinsiyet gibi gözlemlenebilir karakterlere dayanır. Bu tanımda “eşit olmayan” davranışlardan kastedilen, aynı işi yapan, eşit verimliliğe sahip bireylerin farklı ücret veya kazanç sahibi olmalarıdır.

Piyasa öncesi ayrımcılığı tanımlayınız.

Piyasa-öncesi ayrımcılık; fakirlik, eğitim hizmetlerinden yararlanmada eşitsizlik, toplumsal cinsiyetçi roller vb. faktörlerin çalışma hayatına girmeden önce yarattığı eşitsizlikler olarak anlaşılır.

Cari piyasa ayrımcılığını tanımlayınız.

Cari piyasa ayrımcılığı Arrow tarafından “işçinin kişisel özelliklerinin, verimlilik düzeyinden bağımsız olarak değerlendirilmesi” şeklinde tanımlanmaktadır.

Cari piyasa ayrımcılığının en temel özellikleri nelerdir?

Ayrımcılık tanımındaki vurgu; kazanç, ücret, mesleki konum gibi ölçülebilir piyasa göstergeleri üzerinden yapılmaktadır. Ayrımcılığın mevcudiyeti için bir grubun bir başka gruba ön yargılı olmasından öte, bu duyguların farklı ya da eşit olmayan piyasa çıktılarıyla bağlantılı bir şekilde eyleme dökülmesi gerekir.

Ayrımcılık sistematik bir davranışı çağrıştırır; rastlantısal olarak bir araya gelmiş farklı /eşit olmayan davranışlar olarak algılanmaz. Ayrımcılığın bu şekilde tanımı, piyasa ve piyasa-öncesi ayrımcılık arasında farklılık gözetir; örneğin demografik grupların ortalama verimlilik düzeyleri arasındaki farklılıklardan kaynaklanan farklılaşmalar, piyasa-öncesi ayrımcılık olarak tanımlanabilir. Verimliliği sabit tutarak ırk ya da toplumsal cinsiyete dayalı farklılıklar emek piyasası ayrımcılığına karşı gelir.

Cam tavan kavramını açıklayınız.

Sahip oldukları nitelikler ve kazanımlarından bağımsız olarak kadınların ve etnik azınlıkların şirketin kariyer merdivenlerinin üstüne çıkmasına set çeken, görünmeyen, ancak aşılamayan engellerdir.

Cinsiyete dayalı ayrımcılığın en yaygın gözlenen hâli cinsiyete dayalı mesleki katmanlaşmanın türleri nelerdir?

Mesleki katmanlaşma, yatay ve dikey olmak üzere iki türlü analiz edilir. Yatay katmanlaşmayla kast edilen, işlerin veya mesleklerin kadın ve erkek işi veya mesleği diye ayrışmasıdır. Cinsiyete dayalı mesleki katmanlaşmanın yanı sıra, dikey katmanlaşma olarak tanımlanan aynı işyerinde/işte kadın ve erkeklerin farklı -yönetici- pozisyonlarda yer alması, literatürde cam tavan olarak adlandırılan ayrımcılık pratiğinin en görünmez hâlidir. Kadınların işgücüne katılım oranlarındaki artış, kadınlara daha çok prestijli, yüksek ücretli işler sağlamadığı gibi, göreli olarak az sayıda beyaz yakalı, profesyonel işlerdeki kadınlar için de daha yüksek yönetici pozisyonları getirmemiş görünmektedir.

Katmanlaşma indeksi nedir?

Katmanlaşma indeksi ya da ayrışma indeksi mesleki katmanlaşmayı ölçmekte en yaygın kullanılan indekstir. Bu indeksle, kadın ve erkeklerin belirlenmiş kategori setleri boyunca nasıl bir dağılıma sahip olduklarına bakılır; kadın ve erkeklerin oransal dağılımının özdeş olduğu ideal bir referans değeri vardır. Bu yolla, indeksin değeri, kadın ya da erkek grubunun, diğer cinsiyetin dominant olduğu kategoriye hareket etmiş olsaydı alacağı değere oranı olarak ifade edilir. Yani, ideal dağılıma (kadın/erkek sayısı eşit) ulaşmak için mesleğini değiştirmek zorunda kalacak her bir cinsiyete ait çalışan sayısının oranı olarak tanımlanabilir. Bu yöntemle, belirlenmiş kategori setleri bağlamında, kadın ve erkeklerin göreli dağılımları arasındaki farklılık ölçülür. Örneğin; Türkiye’de 2009 Hanehalkı İşgücü Anket sonuçlarının 18 sektörden oluşan klasifikasyonunu temel alan bir araştırmada, cinsiyete dayalı sektörel ayrımcılık indeksinin değeri 35’dir; yani kadın ve erkeklerin yaklaşık olarak 3’de 1’inin birbirleriyle yer değiştirmesiyle istihdamda sektörler arası dağılım eşitlenebilecektir.

Neo klasik ayrımcılık teorileri nelerdir?

Neoklasik ayrımcılık teorileri, Beşeri Sermaye Modeli, Ayrımcılık Tercihleri Yaklaşımı, Monopol Gücü Modellerinden oluşur.

Beşeri sermaye nedir?

Beşeri sermaye tanımsal olarak fiziksel sermayeye benzer bir şekilde bireyin kendi beşeri donanımına yatırım kararı ve geleceğe dönük verimlilik ve kazanç beklentisini içerir. Bireyin, zorunlu (formel) eğitim, zorunlu olmayan eğitim için yaptığı harcamalar, iş arama eylemi ve iş aramak için göç etme ile sağlık harcamaları şeklinde belirlenen faaliyetlerine yapılan harcamalar, beşeri sermaye yatırımıdır. Bu yatırımların bugün yapılmasının nedeni, bireyin gelecekteki verimliliğini ve kazancını artırmak olarak kabul edilir. Beşeri sermaye yatırım kararının, parasal olmayan faktörlerden (kişisel tercihler, beklentiler, toplumsal ön yargılar, toplumsal roller, bireyin sosyalleşme süreci, ayrımcılık vb.) büyük ölçüde etkilendiği kabul edilir.

Becker’ın Ayrımcılık Tercihleri Yaklaşımı - İşverenin Ayrımcılığı Modelinin sınırlılıklarını belirtiniz.

Modelde, işverenin işe başvuranların potansiyel verimliliklerini gözlemleyebildikleri varsayılmaktadır. Bu gerçekçi bir varsayım değildir ve bazı modeller eğitim vb. unsurların işveren için bir tür işaret/filtre olarak kullanılacağını varsayar. Dolayısıyla eğer bu göstergelere cinsiyet, ırk gibi iktisadi olmayan kategoriler de dahil edilirse eksik enformasyona dayalı Neo-klasik ayrımcılık modeli geliştirilebilir. Ancak yeniden, işverenin “hatalı” davranışının rekabetçi piyasada nasıl varlığını sürdürdüğünü açıklamak imkânsız hâle gelecektir.

Becker’ın Ayrımcılık Tercihleri Yaklaşımına göre ayrımcılığın kaynakları nelerdir?

G.Becker’in ayrımcılıkla ilgili çalışması, beşeri sermaye ve aile içinde cinsiyete dayalı işbölümü üzerine yapılan araştırmalara öncülük etmiştir. Becker, işverenin kadınlara karşı olan ön yargısı nedeniyle eşit derecede verimliliğe sahip kadınları, erkeklere ödediği ücretten ayrımcılık katsayısı, yani kadınları istihdam etmenin ilave maliyeti kadar düşük bir ücretle istihdam ettiklerini belirler. Üstelik sadece işve renler değil, müşterilerin ve iş arkadaşlarının da ayrımcılık yapmaları söz konusudur. Ayrımcılığın kaynağını, toplumsal olarak meşru ya da kabul görmüş roller oluşturur. Becker bu üç tip ayrımcılık için ayrı ayrı analiz yapar. 

Monopol modellerin temel önermesini açıklayınız.

Neoklasik ayrımcılık modellerinden bir diğeri, tam rekabetçi piyasaları temel almayan ayrımcı monopol modelleridir. Bu modellerin temel önermesi şu şekilde ifade edilebilir: Emek piyasasında ayrımcılık yapılmaktadır çünkü ayrımcılık yapmak kârlıdır. Rekabetçi güçler emek piyasasında etkili olamaz, zira ayrımcılık, işgücünü ırk ve cinsiyete göre birbirleriyle rekabet edemeyen alt gruplara bölmek için kullanılır ve böylelikle bir tür işçilere has kast sistemi yaratılır. Bu modellerden ortalama verimlilik değerlerinde ya da çalışma süresinin istikrarında toplumsal cinsiyetçi farklılıkların varlığına işaret edilir.

Hücum modelinin temel varsayımlarını açıklayınız. 

“Hücum” modeli, B.Bergman tarafından geliştirilmiş ve mesleki katmanlaşmaya merkezî önem veren bir analizdir. Bu modele göre, işgücü talebi (açık iş sayısı), kadın işlerinde bu işe girmek isteyen kadın işgücü arzından fazla ise bir tür “hücum” olacaktır. Kadın işlerinde ücretlerin erkek işlerine göre daha düşük olduğu tespitiyle tutarlı olarak bu model, kadın işlerinde çalışan erkeklerin de düşük ücret aldığını vurgular. Erkeklerin “kadın” işlerinde çalışmak için belirgin tercihleri olabilir ya da uzun süre işsiz kaldıkları için sadece bu işi bulmuş olabilirler ancak bu tip işlerdeki “daha düşük ücret”, çok sayıda kadının bu tip işleri tercih etmelerinden ya da başka seçenekleri olmadığı için bu tip işlere hücum etmelerinden dolayı meydana gelmektedir.

Hücum modeli, cinsiyete bağlı mesleki tabakalaşmanın kadın ve erkek ücretleri arasında nasıl farklılığa yol açtığını gösterir. Ancak mesleki tabakalaşma her zaman ücret farklılığı ile sonuçlanmaz eğer M sektörde arz ve talebi eşitleyen ücret oranı, F sektöründe arz ve talebi etkileyen ücret oranına eşitse hiç bir ücret farkı oluşmaz; bu durum ise tesadüfen gerçekleşebilir çünkü ayrımcılık iki sektör arasındaki serbest mobiliteyi engeller.

Beşeri Sermaye Modeli ile Hücum Modeli arasındaki benzer ve farklı yönleri belirtiniz.

Beşeri sermaye modeli gibi Hücum modeli de kadınların düşük ücretlerini ve mesleki katmanlaşmayı aynı talep yönlü olarak açıklar ancak bu modelde ayrımcılık yapan işverenler otomatik olarak daha düşük kâr elde etmez. Bir grup çalışana karşı ayrımcılık uyguladıklarında diğer grubun ücretlerini yükseltirler ancak ayrımcılık uyguladıkları grubun ücretini düşürürler.

Kurumcu iktisadın ayrımcılık ile ilgili görüşlerine göre sinyal etkisi kavramını açıklayınız.

İşverenler, işçinin verimliliği ile ilgili eksik enformasyona sahiptir; bu yüzden işe almadan önce, adaylar arasında bir eleme yaparlar. İşveren daha verimli, daha yetkin olan adaylar için ilave işyeri eğitim maliyetini daha düşük (daha az yetkin olanlara göre) hesaplar; bu nedenle öz geçmişinde daha iyi eğitim kayıtları olan adayların işverene daha yüksek verimlilik için “sinyal” verdiği kabul edilir. Bu nedenle kurumcu iktisatçılar, eğitimin, yetkinliği/ verimliliği artıran bir araçtan çok kimin daha çok ya da daha az yetkin olduğunu belirleyecek bir sinyal olarak ele alınmasında yarar görürler.

Kurumcu iktisatçıların Becker’ın ayrımcılık tercihleri teoremine yönelttikleri eleştiriler nelerdir?

Kurumcu iktisatçılar, Becker’in ayrımcılık tercihleri teoremini iki açıdan eleştirirler. Modeldeki kâr maksimizasyonu yapan ve fayda maksimizasyonu yapan işveren şeklinde somutlaşan sistemin, rekabetçi bir ekonomide nasıl varlığını sürdüreceğini sorgularlar. İkinci olarak bazı işverenler ayrımcılık yapma eğiliminde iseler, tek tek erkek ve kadınların beceri, iş vasfı, tercih vb. nitelikler açısından üst üste çakışması söz konusu olduğundan, her meslekte hem erkeklerin hem de kadınların önemli oranda temsil edilmesi beklenir ancak gerçekte durum böyle değildir.

İstatistiksel ayrımcılık modelinin en önemli katkısı nedir?

Kurumcuların bu modelle en önemli katkıları, bir bireyin kendi yeteneklerinden çok ait olduğu toplumsal gruba ait karakterlerine dayanarak yargılanmasının ayrımcılığın ve “klişeciliğin” özünü oluşturduğunu göstermeleridir.

Feminist teorilere göre ayrımcılık nedir?

Feministler ayrımcılığı; hem işyerinde hem de ailede ekonomik, toplumsal, siyasi ve kültürel faktörlerin çok boyutlu etkileşimi sonucu, ücret düzeyi, istihdam ve mesleki konum açısından ortaya çıkan farklılaşmalar/eşitsizlikler şeklinde tanımlamaktadırlar.

Karşılıksız emeğin özgül nitelikleri nelerdir?

Karşılıksız emek doğallaştırılmıştır; ölçülemez ve ayrıştırılamaz. Çocuğunuza bakarken aynı zamanda yemek yaparsınız, ortalığı temizlersiniz; ev işleri iç içe geçer. Karşılıksız emek, görünmeyen emektir, nesneleşmemiştir ve duygusal ilişkilerle örülmüştür.

Feminist teorilerin Beşeri Sermaye, Hücum Modeli ve İstatistiksel Ayrımcılık Modellerine yönelttikleri eleştiriler nelerdir?

Feminist teori, Beşeri Sermaye modelinin atomistik bir bakış açısıyla bireylerin kararlarında diğer bireylerin etkisini ihmal ettiğini vurgular; kadınların çok dar bir mesleki alanda temsil edilmeleri sonucu, rekabetçi bir piyasaya göre kadın işlerinde çalışan kadınların beşeri sermaye yatırımları azalmış olacaktır; ayrıca eşit verimliliğe sahip erkeklere göre kadınların farklı ücret alması nedeniyle de meslekler katmanlaşıyorsa, kadınlar ayrımcı olmayan mesleklere yönelik özgül beşeri sermaye yatırımı yapacaklardır. Bu durum, kadınlar için farklı bir meslek seçme süreci olduğu anlamına gelir. Feministler, “hücum” ve “istatistiksel ayrımcılık” modellerini, ayrımcılığı veri olarak kabul ettikleri için eleştirirler. Bu modeller, ayrımcılığın nedenlerini açıklayamaz. Ayrıca, istatistiksel ayrımcılık modelinin, mevcut mesleki katmanlaşmayı, işverenlerin rasyonel, maliyet minimizasyonuna dayanan kararının bir sonucu olarak yorumlayıp mevcut ayrımcılığı meşrulaştırdığını ileri sürerler.