Yerel Yönetimlerde CBS Uygulamaları Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Riskli alan nedir?

Riskli alan, zemin yapısı veya üzerindeki yapılaşma sebebiyle can ve mal kaybına yol açma riski taşıyan, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve İdare (Belediyeler ya da İl Özel İdareleri) tarafından Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığının görüşü de alınarak belirlenen ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca kararlaştırılan alanı ifade etmektedir. Riskli alanın büyüklüğü asgari 15.000 m2 ’dir. Ancak uygulama bütünlüğü açısından gerekli görülmesi hâlinde Bakanlıkça 15.000 m2 koşulu aranmaksızın da riskli alan belirlenebilir.

Formasyon nedir?

Formasyon; bir veya birkaç tip litolojiden oluşan ve yapısındaki belirgin litoloji özelliğinden dolayı komşu birimlerden ayırt edilebilen kaya birimidir.

Ülkemiz hangi deprem kuşağı üzerinde yer almaktadır?

Ülkemiz dünyanın önemli deprem kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya kuşağı üzerinde yer almaktadır. Ülkemizin, karmaşık jeolojik yapısı ve jeodinamik konumundan dolayı çok sayıda aktif fay bulunmaktadır. Ülkemizde var olan ve deprem potansiyeli taşıyan aktif fayların haritalanması ve bunların depremsellik açısından özelliklerinin tanımlanması MTA Genel Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. Türkiye Diri Fay Haritasına göre ülkeyi boydan boya kat eden Kuzey Anadolu Fayı (KAF), Doğu Anadolu Fayı (DAF) ile Doğu Anadolu, Marmara ve Ege bölgeleri ülkemizde deprem riski en yüksek olan alanlardır. Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ülkemizin aktif tektonik çatısında çok önemli bir yere sahiptir. Herhangi bir bölge veya ülkede deprem kaynaklı afet zararlarının azaltılması yönünde  yapılacak tüm çalışmaların başarısı deprem tehlikesinin en güvenilir şekilde tanımlanmasına bağlıdır. Bu anlamda, “6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi  Hakkında Kanun”da da belirtildiği üzere kentsel dönüşüm öncelikle birinci derece deprem kuşağında yer alan ve nüfus yoğunluğu fazla olan illerden başlamıştır.

ROC (Receiver Operating Characteristic) eğrisi nedir?

Uzman tabanlı heyelan duyarlılığı analizinin doğruluğu, söz konusu alanda daha önce gerçekleşmiş heyelanlar referans alınarak ikili değerlendirme sisteminde ROC (Receiver Operating Characteristic) eğrisi ile ölçülmelidir. ROC eğrisi, ikili sınıflandırma sistemlerinde ayrım eşik değerinin farklılık gösterdiği durumlarda, hassasiyetin kesinliliğe olan oranıyla ortaya çıkmaktadır. ROC daha basit anlamda doğru pozitiflerin, yanlış pozitiflere olan kesri olarak da ifade edilebilir

Depremsellik açısından riskli alanlar ve en az duyarlı alanlar nerelerdir?

Tampon analizi; spatial objeler (nokta, çizgi, alan) etrafında belirli genişliğe sahip etki alanı oluşturmak için kullanılmaktadır.  Aktif faylara 0-3000 metre yakınlıkta olan alanlar depremsellik açısından riskli, 3000 m’ den daha uzakta kalan alanlar ise depremsellik açısından en az duyarlı alanlar olarak değerlendirilmiştir.

Netcad Mimar nedir?

Netcad Mimar; her türlü mekânsal ve mekânsal olmayan veriyi kullanarak hazır operatörler yardımıyla art arda oluşturulan iş akışları (operatörler dizisi) sonucunda, konumsal analiz ve sentez modellerinin kolaylıkla oluşturulabildiği model tasarımcısıdır.

Heyelan nedir?

Heyelan; kaya, zemin veya moloz malzemesinin yer çekimi etkisi altında yamaç aşağı doğru hareketi olarak tanımlanmaktadır. Bu kaymalara, depremler, yangınlarla bitki örtüsünün tahribatı, insanların yer yüzeyinde yaptığı değişiklikler, volkan patlamaları, aşırı yağışlar ve deniz dalgaları neden olabilir. Yamaçlarda oluşan çatlaklar, eğilen ağaçlar, direkler ve duvarlar, kaya ve toprağın aşağı doğru yavaşça kayması bir heyelana dair uyarı işaretleridir.

Riskli yapı ne tür yapılara denir?

Riskli yapı, riskli alan içinde veya dışında olup ekonomik ömrünü tamamlamış olan ya da yıkılma veya ağır hasar görme riski taşıdığı ilmi ve teknik verilere dayanılarak tespit edilen yapıyı ifade eder.

Yükseklik Değerlerinin Heyelan Analizi İçin Değerlendirilmesi nasıl yapılmaktadır?

Topografik yükseklik, heyelan duyarlılık analizlerinde sıkca kullanılan bir parametredir. Yükseklik değerlerinin fazla olduğu alanlar, heyelan açısından riskli alanlar olarak değerlendirilmektedir. Proje alanında yükseklik 85.68-908.88 m arasında değişiklik göstermektedir. Bu nedenle yüksekliği 654.48 m. den fazla alanlar, heyelan açısından risk teşkil eden alanlar olarak GeoEditör operatörü yardımıyla puanlama yapılmaktadır.

Topografik Nemlilik Endeksi (TWI)’nin hesaplanmasında önerilen formül hangisidir?

Moore vd. (1991), homojen ve izotrop bir ortam ve tek tip zemin koşulu varsayımlarını dikkate alarak Topografik
Nemlilik Endeksi (TWI)’nin hesaplanmasına yönelik aşağıdaki eşitliği önermişlerdir.
Özgül Havza Alanı; As
Yamaç Eğimi;ß
TWI = ln (As / tanß)

Depremlerin yerinin ve zamanının önceden belirlenebilmesi ve deprem tehlikesinin ortaya konulabilmesi amacıyla kullanılan modeller nelerdir?

Depremlerin yerinin ve zamanının önceden belirlenebilmesi ve deprem tehlikesinin ortaya konulabilmesi amacıyla çok sayıda farklı model oluşturulmuştur. Yaygın olarak kullanılan iki yöntem bulunmaktadır. Bunlardan ilki incelenen sahayı etkileyebilecek tüm olası deprem senaryolarını dikkate alan probabilistic (olasılıklı) deprem tehlike analizi, diğeri ise deterministik (kesin) deprem tehlike analizidir. Genellikle bu analiz probabilistik çalışmayı takiben yapılmaktadır. Bunun nedeni deterministik hesaplamada kullanılan deprem senaryolarının bileşik probabilistik tehlikenin ayrıştırılarak belirli bir bölgedeki deprem tehlikesine en fazla katkı sağlayan deprem kaynaklarının belirlenmesi ile elde edilmesidir.

Heyelana karşı duyarlı alanlar nerelerdir?

Heyelana karşı duyarlı alanlar; eski heyelan bölgeleri, doğal yamaçların üst ve topuk kesimleri, eski dolguların üst ve topuk kesimleri, çok dik ve derin yamaçların üst ve topuk kesimleri, atık sistemlerinin kullanıldığı ve yerleşimin geliştiği tepelik alanlar olarak sıralanabilir.

Kentsel Dönüşüm nedir?

Kentsel Dönüşüm, kentlerin risk havuzu hâline gelmiş sosyoekonomik çöküntü bölgelerinde güvenli, sağlıklı ve düzenli yerleşim alanları oluşturmak, kentsel yaşam kalitesini yükseltmek amacıyla yapılan planlama ve uygulama faaliyetlerine verilen genel addır. Kentsel dönüşüm ile sorunlar ve ihtiyaçlar göz önüne alınarak bir bölgenin ekonomik, toplumsal ve mekânsal özelliklerinin incelenmesi sonucunda uygulanabilir bir yol haritası oluşturulmaktadır

Fay ve Aktif (Diri) Fay nedir?

Fay; yer kabuğundaki çeşitli ölçekteki kayma yüzeyleri (üzerinde deprem olan ve hareket eden iki levha ya da levhacık arasındaki ara yüzey) olarak adlandırılır.
Aktif (Diri) Fay; Tarihsel dönemde deprem oluşturan tüm faylardır. Hasar ve can kaybı yaratabilecek büyüklükte bir depremin belli bir yer ve zamanda meydana gelme olasılığına deprem tehlikesi denir.

Yamaç Yönelimini belirlemeye yönelik eşitlik nasıl ifade edilmektedir?

Topografik dikliğin azalım doğrultusunun kuzeyden itibaren saat yönünde yapmış olduğu açı, Gallant and Wilson (2000) tarafından Yamaç Yönelimi olarak tanımlanmış ve bunu belirlemeye yönelik aşağıdaki eşitliği önermişlerdir.
Topografik Yükseklik; z
? FD = 180 - arctan((?z/?y)/(?z/?x))+ 90 ((?z/?x)/(??z/?x?))

Rezerv Yapı Alanı nedir?

6306 sayılı Kanun uyarınca yapılacak olan uygulamalarda yeni yerleşim alanı olarak kullanılmak üzere, Toplu Konut İdaresinin veya İdarenin (Belediyeler ya da İl Özel İdareleri) talebine bağlı olarak veya resen, Maliye Bakanlığının uygun görüşü alınarak Bakanlıkça belirlenen alanları rezerv yapı alanı olarak ifade edilir. Kentsel dönüşüm uygulama alanına yönelik yapılacak planlarda, alanın özelliğine göre; afet risklerinin azaltılması, fiziksel çevrenin iyileştirilmesi, korunması ve geliştirilmesi, sosyal ve ekonomik gelişmenin sağlanması, enerji verimliliği ve iklim duyarlılığı ile yaşam kalitesinin artırılması esastır. 

Çoklu tehlike analizi için tasarlanan analiz modelinin girdilerini neler oluşturmaktadır?

Çoklu tehlike analizi için tasarlanan analiz modelinin girdilerini ‘Heyelan Duyarlılığı’, ‘Jeolojik Açıdan Yerleşime Uygunluk’ ve ‘Depremsellik’ oluşturmaktadır. Bu girdilerin her birisi de parametre bazında topografik, hidrotopografik ve jeolojik analizlerin girdi olarak kullanıldığı ön analiz modelleri ile oluşturulmuştur.

Çoklu tehlike analizi için tasarlanan örnek analiz modelinin girdilerini neler oluşturur?

Çoklu tehlike analizi için tasarlanan örnek analiz modelinin girdilerini ‘heyelan duyarlılığı’, ‘jeolojik açıdan yerleşime uygunluk’ ve ‘depremsellik’ oluşturmaktadır. Bu girdilerin her birisi de parametre bazında topografik ve hidrotopografik analizlerin girdi olarak kullanıldığı ön analiz modelleri ile oluşturulmuştur.
• Jeolojik açıdan yerleşime uygun olan/olmayan alanlar, çalışma sahasındaki litolojik yaşlara göre belirlenmiş, yerleşime uygunluk litolojik özelliklere göre değelendirilmiştir.
• Depremsellik analizi, örnek uygulama sahasının “Türkiye Deprem Bölgeleme”haritasındaki konumu ve sahada bulunan aktif fay hatlarının, uzaklığa bağlı etki alanlarının ortaya çıkartılması ile sağlanmıştır.
• Heyelan duyarlılığı haritası; ‘Topografik Nemlilik’, ‘Yamaç Eğimi’, ‘Yamaç Yönelimi’, ‘Topografik Yükseklik’ analizleri ile “Litoloji” girdi olarak kullanılarak ortaya çıkartılmıştır.

Kentsel Dönüşüm Alanları nedir?

Kentsel Dönüşüm Alanları ilgili mevzuat a göre; “İmar planı bulunsun veya bulunmasın kentsel veya kırsal alanlarda bilim, teknik, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak afetlere ve kentsel risklere duyarlı yaşam çevrelerinin oluşturulması için veya fiziki köhneme, sosyal ve teknik altyapının yetersiz ve niteliksiz olduğu alanların iyileştirme, tasfiye, yenileme ve gelişimini sağlamak üzere ilgili idarelerce belirlenmiş alanlar” olarak tanımlanmaktadır.

Heyelan duyarlılık analizi girdileri ve girdi ağırlıkları nelerdir?

• Topografik Yükseklik; %15
• Topografik nemlilik endeksi; %20
• Yamaç Eğimi; %30
• Yamaç Yönelimi; %15
• Litoloj; :%20
  
  
  

Heyelan Duyarlılık Analizi nedir?

• Heyelan ülkemizde özellikle Karadeniz Bölgesi’nde meydana gelen ve yerleşim alanlarını etkileyen en önemli doğal afetlerdendir. Heyelan duyarlılık analizinin temel amacı, tehlikeli ve riskli alanları tespit ederek heyelanın etkilerini azaltmaktır. Bu nedenle tehlike haritaları içerisinde son derece öneme sahiptir.
  Heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanması sırasında aşağıda sıralanan varsayımlar araştırmacılar tarafından sıklıkla kullanılmaktadır.
  • Heyelanlar, geçmişte olduğu gibi gelecekte de aynı jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve iklimsel koşullar altında oluşacaktır.
  • Heyelanlara neden olan temel koşullar, yamacı oluşturan malzemenin özellikleri, jeolojik, jeomorfolojik, hidrojeolojik ve meteorolojik koşullar gibi tanımlanabilen ortamla ilgili faktörlerdir.
  • Tehlikenin derecesi değerlendirilebilir. 
  • Her türlü yamaç duyarsızlığı modeli tanımlanabilir ve sınıflandırılabilir. Ancak duyarsızlıklara ilişkin ayrıntılı özelliklerin bölgesel çalışmalarda kullanılan ölçekteki haritalara yansıtılması güçtür.
  Uygulama alanına ilişkin heyelan duyarlılık analiz modeli, yükseklik verisinin birinci ve ikinci türev analizleri olan ‘Topografik Nemlilik Endeksi’, ‘Yamaç Eğimi’, ‘Yamaç Yönelimi’ analizleri ile “Litoloji”nin girdi olarak kullanılması ve belirlenen ağırlıklarda çakıştırılmaları ile oluşturulmuştur.

Kentsel dönüşümle ilgili birinci derecede yetki sahibi hangi kurumdur?

Kentsel dönüşümle ilgili birinci derecede yetki sahibi Çevre ve Şehircilik Bakanlığıdır. 6306 sayılı Kanun kapsamındaki kentsel dönüşüm, öncelikle birinci derece deprem kuşağında yer alan ve nüfus yoğunluğu fazla olan illere öncelik verilerek fay hatları, sel ve heyelana maruz bölgeler gibi afet risklerinin fazla olduğu alanlar tespit edilmiş ve uygulamalara tespitler doğrultusunda başlanmıştır.

GeoFunction, Geoeditör, Geocalculator nedir?

GeoFunction; herhangi bir noktanın değerini veren genel amaçlı bir kavramdır.
Geoeditör; GeoFunction bir girdinin (raster, spatial) değerlerinin puanlandırılmasında kullanılmaktadır.
Geocalculator; GeoFunction girdileri arasında aritmetik formüllerin uygulandığı operatördür