Yerel Yönetimlerde CBS Uygulamaları Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hâlihazır Harita nedir?

Hâlihazır haritada nirengi, poligon noktaları, binalar, binaların kat adedi, kaldırımlar, yollar, sokaklar, dışında kalan bölgelere ait yükseklik eğrileri, ağaçlar, elektrik direkleri ve mevcut bina, tarla sınırları vb. çalışılan alanda bulunan tüm detaylar gösterilir. Hâlihazır haritalar, “Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği” esaslarına göre 1/1000 veya 1/2000 ölçekli olarak yapılır. Belediyelerin yaptığı teknik hizmetlerin proje planlaması, tasarımı, uygulaması ve işletmesi, imar planı ve projelerin gerçekleşmesi amacıyla kurumlara (belediye, iller bankası…) yaptırılan büyük ölçekli haritalar Hâlihazır Harita olarak adlandırılır.

Veri Üretim Aşamaları nasıl gerçekleşir?

Arazide yönetmelikte belirtilen hususlar çerçevesinde istikşaf işlemi yapılır, poligon noktaları belirlenir ve röper krokileri hazırlanır. Belirlenen poligon noktalarına koordinatlandırma amacıyla her bir güzergah için yatay açı ve eğik mesafe okumaları yapılarak rasat işlemi poligon hesabı ile koordinat değerleri hesaplanır. Nivelman işleminde her bir güzergah içerisinde bulunan poligon noktalarında mira ve nivo aleti yardımıyla ileri ve geri okumalar yapılarak yükseklik değerleri elde edilir. Elde edilen bu değerlerin hata sınırları hesaplatılarak dağıtılır ve poligon  noktalarına düşey koordinat (z) verilir. Poligonlara yatay ve düşey koordinatlar verildikten sonra poligon noktaları üzerinden detay alımı işlemine geçilir. Alım esnasında çalışılan bölgenin krokisi çizilir ve kroki üzerine alım noktaları işaretlenerek kaydedilir. Araziden toplanan bu veriler sayısal ortama aktarılarak üzerinde gerekli hesaplamalar gerçekleştirilir.

Veri İşleme Aşamaları nelerden oluşur?

Veri İşleme Aşamaları; Saha Okumalarının Aktarımı, Arazi Detayların İşlenmesi, Sayısal Arazi Yükseklik Modelinin Oluşturulması ve Hâlihazır Haritaların Üç Boyutlu İncelenmesi olmak üzere 4 aşamadan oluşmaktadır.

Saha Okumalarının Aktarımı nasıl yapılmaktadır?

Saha Okumalarının Aktarımı; Hâlihazır haritası üretilecek arazi üzerinde mevcut bina, yol, akarsu, sulama tesisi, maden ocağı, köprü ve menfez, geçit, bent, enerji hatı, mera, park, hendek, şev gibi yerlerin sınırları, kayalık, dere yatakları ve haritada gösterilmesi gereken diğer detaylar uygun dağılım ve arazi eğimi dikkate alınarak toplanır. Farklı yöntem ve aletlerle toplanmış bu verileri Netcad’e aktararak veriler üzerinde gerekli hesaplamalar yapılabilmektedir.

GPS nedir?

GPS (Global Positioning System/Küresel Konumlama Sistemi); Dünya üzerinde herhangi engelsiz bir görüş hattında, dört veya daha
fazla uydusu ile her türlü hava koşulunda yer ve zaman bilgileri sağlayan uzay tabanlı uydu navigasyon sistemidir.

GPS Okumaları nedir?

GPS Okumaları; GPS kullanılarak araziden toplanan verilerin doğrudan veya veri dosyalarının (*.gpx, *.nmea, *.txt) okutulması ile Netcad ortamına aktarımı mümkündür. GPS okumalarının direkt Netcad ortamına aktarımı için GPS cihazının taşınabilir bilgisayara bağlı bulunması gerekmektedir. Netcad ile GPS arasındaki bağlantının sağlanması için Koordinat Hesap Makinası/GPS seçeneği ile açılan GPS Cihazı Ayarları penceresinde gerekli ayarlamalar yapılmalıdır. GPS Cihaz Ayarları penceresinde ilk olarak uygun port ve veri (BoundRate) hızı GPS özelliklerinden bakılarak ayarlanmalıdır.
Gerekli ayarlamalar sonrasında GPS ile toplanan verilerin anlık olarak Netcad ekranına aktarılmaya başlandığı görülür. GPS cihazı ile kaydedilen veriler farklı uzantılara sahip veri dosyaları (*.gpx, *.nmea, *.txt) olarak kaydedilebilmektedir. Bu dosyalar Netcad ortamına Uygulama Menüsü/Aç seçeneği kullanılarak aktarılabilmektedir. Gps_okuma.gpx dosyasının bahsedilen yöntem kullanılarak Netcad ortamına aktarımı sağlanır

Totalstation nedir?

Totalstation; uzunluk, yatay ve düşey açı ve koordinat ölçümlerini mm hasasiyetinde sürekli ve otomatik olarak yapabilen ve hesaplama sonuçlarını anlık ekranında gösteren ve kaydeden cihazlardır.

Totalstaion, lazer ya da infrared ışınlarının reflektöre yansıtılması ve geri dönme hızından yararlanarak mesafe ölçümü yapmakta ve reflektöre ait koordinat ve yükseklik değerlerinden faydalanarak kendi koordinat değerlerini hesaplayabilmektedir.

TotalStation Okumaları nasıl yapılmaktadır?

Totalsation cihazı ile kutupsal değerler kullanılarak toplanan koordinat ve kot değerleri fletcad ortamında hesaplatılabilmektedir. Hesaplamanın yapılabilmesi için yatay açı, düşey açı, reflektör ve alet yüksekliği bilgilerine ihiyaç duyulmaktadır.

Araziden totalstation kullanılarak toplanan verilerin hangi yöntem kullanılarak toplandığı önemli olup, kullanılan yönteme uygun işlem adımları takip edilerek sayısal ortama aktarılması gerekmektedir.

Totalstation okumaları, Hesap modülü Hesap Araçları/Eğik Kenar-Düşey Açı seçeneği ile Netcad ortamına aktarılabilmektedir. Hesap Araçları/Eğik Kenar-Düşey Açı seçeneği ile totalstation_okuma.yde uzantılı dosya oluşturulur. Kutupsal Hesap Editöründe Totalstation Oku seçeneği ile kullanılan cihaz türüne (TOPCONYeni) göre seçim yapılır.

Araziden toplanan veri dosya örneği totalstation_okuma.raw seçilerek kutupsal hesap editörüne veri aktarımı yapılır. Ölçüm değerleri üzerinden hesaplama yapılabilmesi için Hesapla seçeneği ile açılan Kutupsal Ölçü Hesapları penceresinde gerekli tanımlamalar yapılır. Hesaplamada kullanılacak poligon noktalarına ait dosya pol_nok.ncn tanıtılarak kutupsal hesap raporu oluşturulur. Kutupsal Hesap editörü hesaplama sonrası kaydedilerek kapatıldığında verilerin Netcad ekranına eklendiği görülür.

CORS-Tr nedir?

CORS-Tr; ağ prensibinde çalışan gerçek zamanlı kinematik (RTK) prensipli sabit GPS istasyonlarının kurulması ve hücresel dönüşüm
parametrelerinin belirlenmesine ilişkin araştırma ve uygulama projesidir.

Detaylı bilgi için cors-tr. iku.edu.tr/turkish.htm adresleri ziyaret edilebilir.

CORS Okumaları nedir?

CORS Okumaları; CORS cihazları kullanılarak toplanan arazi ölçümlerine ait veriler Netcad ekranına GPS aracı altında bulunan farklı dosya okuma özellikleri kullanılarak aktarılabilmektedir.

Arazi Detaylarının İşlenmesi 

Hâlihazır haritası üretilecek bölgede mevcut bina, yol, akarsu, sulama tesisi, maden ocağı, köprü ve menfez, geçit, bent, enerji hattı, mera, park, hendek, şev gibi yerlerin sınırları, kayalık, dere yatakları ve haritada gösterilmesi gereken diğer detaylara ait bilgilerin de toplanması gerekmektedir. Detaylara ait bu bilgiler yukarıda bahsedilen yöntemler kullanılarak Netcad ortamına aktarılır. Aktarımı tamamlanan koordinat değerleri üzerinden gerekli tarama (şev, bina vb.) ve gösterim için Sayısallaştırma sekmesi altında B.Ö.H.Y.Y. uygun olarak tasarlanmış menüleri ile Netsurf/Şev-Yardımcı Araçları kullanılabilir.

Şevlerin gösterimi nasıl yapılmaktadır?

Arazi detaylarından biri olan şevlerin gösterimi için sev_nokta.xls dosyası Uygulama Menüsü/Aç seçeneği kullanılarak Netcad ekranına aktarılır. Aktarılan nokta verilerinden SUx kodlaması şev üstü, SAx kodlaması ise şev altlarını temsil etmektedir. Netsurf/Şev Araçları altında bulunan Şev Tara seçeneği; ilk olarak şev üstü ve ardından şev altını temsil eden noktaların seçimini istemektedir. Sırasıyla nokta seçimleri gerçekleştirilerek şev taraması tamamlanır. Şev taraması sonrası oluşan objeler otomatik olarak oluşan SEVALT, SEVUST ve SEV tabakalarına kaydedilmektedir. Sevler.NCZ dosyası Uygulama Menüsü/Ekle/Dosya Ekle seçeneği ile aktif proje eklenerek sürece devam edilebilir

İki veya üç köşesi ölçülmüş ancak diğer köşeleri herhangi bir nedenle ölçülemeyen binaların veya detayın diğer köşesi nasıl hesaplanır?

İki veya üç köşesi ölçülmüş ancak diğer köşeleri herhangi bir nedenle ölçülemeyen binaların veya detayın, ölçülen iki veya üç köşesi yardımı ile diğer köşesinin otomatik hesaplanması ve hatların çizilmesi için Netsurf/Yardımcı Araçlar/Bina Oluştur veya 4.Köşe Oluştur seçeneği kullanılabilir. Detaylar.NCZ dosyası Uygulama Menüsü/Ekle/Dosya Ekle seçeneği ile aktif proje eklenerek devam edilebilir

Sayısal Arazi Modelinin Oluşturulması (SAM) nedir?

Sayısal arazi modeli (SAM), bilgisayar ortamında yapılacak çalışmalara esas olmak üzere yeryüzünün sayısal olarak gösterimidir. Arazinin üç boyutlu sayısal olarak modellenmesi ve sunulması arazi faktörünün daha iyi analiz edilmesini sağlamaktadır.

Sayısal arazi modelinin oluşumu için nelere ihtiyaç vardır?

Sayısal arazi modelinin oluşumu için arazi üzerinde konum ve yükseklikleri bilinen referans noktalarına ihtiyaç vardır. Sayısal arazi model üretimine yönelik kullanılan birçok yöntem (En Yakın Komşu, Ağırlıklı Ortalama, Polinom, Multikuadrik, En Küçük Eğrilikli Yüzey ve Üçgenlerde Lineer Enterpolasyon vd.) tercih edilmektedir. Bu yöntemlerden en çok tercih edilen üçgen model; rastgele alınmış kotlu noktalardan sayısal arazi modeli üretimine yönelik yöntemlerden biridir. Üçgen modelde olabildiğince eşit açılı ve kenarlı üçgenler oluşur.
Netsurf/Arazi Model/Üçgen Oluştur seçeneği ile modellemede kullanılacak nokta seçimi yapılır. Üçgen Oluştur diyaloğu Üçgenleri Analiz Et seçeneği ile seçilen noktalara göre hesaplanan üçgenlere ait istatistiki bilgiler hesaplatılır. Bu bilgiler doğrultusunda üretilecek üçgenlere ait filtre tanımları yapılarak daha doğru modelleme yapılabilmektedir.

Kırık hat olarak bulunan detaylar dikkate alınarak üçgen model üretimi nasıl olur?

Modellemede dikkate alınması gereken detayların (şevler, binalar vd.) seçimi için Kırık Hatları seçeneğinin aktif bulunması gerekmektedir. Bu sayede kırık hat olarak bulunan detaylar dikkate alınarak üçgen model üretilmiş olacaktır.

Araziyi en doğru temsil edebilecek sayısal arazi modelinin oluşturulabilmesi için, üçgen analiz sonucuna göre minimum ve maksimum kot değerleri, üçgen kenar uzunluğu ile kot farkı filtreleri verilebilir. Tanımlanan parametrelere bağlı kalarak oluşan üçgen modellerden, kriterler dahilinde oluşan üçgenler UCGEN_MODEL kriter dışı oluşan üçgenler ise BOZUK_UCGEN tabakasına kaydolur.,

Oluşturulan model üzerinde Netsurf/Arazi Model seçenekleri altında bulunan üçgen döndürme, ekleme ve silme işlemlerinin yanı sıra kot değeri yanlış aktarılmış ve/veya uygun olmayan noktaların düzeltilmesi sağlanabilir.

Münhani İşlemleri nedir?

Arazinin topoğrafik durumu haritalarda münhani (eş yükseklik eğrileri) ile gösterilir. Münhani, yükseklikleri eşit olan arazi noktalarının yatay bir düzlem üzerindeki iz düşümlerini birleştiren eğrilerdir.
Münhani aralıkları, haritanın ölçeğine ve arazinin eğimine bağlı olarak çizilir. Eğimin fazla olduğu yerlerde münhani sık, az olduğu yerlerde ise birbirinden uzaktır. Eş yükseklik eğrilerinin aralıklarını belirlemek için haritanın ölçeğinin paydası 1000’e bölünür. Elde edilen değerin yarısı metre cinsinden eş yükseklik eğrileri arasındaki yükseklik farkı olarak alınır.

Netsurf/Eğri Araçları/Eğri Geçir seçeneği ile UCGEN_MODEL tabakasında kayıtlı üçgenler dikkate alınarak münhani eğrileri geçirilir

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği’ ne göre münhani eğrileri hangi aralıklarla oluşturulmaktadır?

Büyük Ölçekli Harita ve Harita Bilgileri Üretim Yönetmeliği’ ne göre 1/100.000 ölçekli haritalarda 50 m., 1/50.000 ölçekli haritalarda 25 m., 1/25.000 ölçekli haritalarda 10 m., 1/5.000 ölçekli haritalarda 2 m. ve 1/1.000 ölçekli haritalarda ise 1 m. aralıklarla münhani eğrileri oluşturulmalıdır.

Sayısal arazi modeli üzerinden, istenilen kot değerleri arasında kalan münhanilerin oluşturulabilmesi için, Eğri Geçir diyaloğundaki Zmin ve Zmax istenilen kot aralıkları tanımlanmalıdır. Münhaniler yol, nehir, kanal, ark ve benzeri çift çizgili detaylar ile şev sınırlarını, bina ve benzeri kapalı detayları kesmez.

Eğri Temizle(Oto) seçeneği ne amaçla kullanılır?

Eğri temizleme araçlarından Eğri Temizle(Oto) seçeneği ile kapalı alana sahip detaylardan münhanilerin otomatik temizlenmesi sağlanır. Alan (bölge) olarak belirtilmemiş detaylar için ise diğer eğri temizleme araçları tercih edilmelidir.

Eğri Temizle (Oto) işlemi sonrası, kapalı alan olarak belirtilmemiş detaylarda bulunan münhanilerin temizlenmesi için, diğer eğri temizleme araçlarını kullanarak münhanilerin temizlenmesi nasıl yapılmaktadır?

Şevler içinde kalan eşyükselik eğrilerinin silinmesi için Netsurf/Şev Araçları altında yer alan eğri temizleme araçları kullanılabilir. Uygulama sonuç dosyası olan Eğri.NCZ dosyası Uygulama Menüsü/Aç seçeneği kullanarak proje ekranına eklenir.

Münhani eğrileri üzerinde kot bilgilerinin yazdırılması için ne yapılması gereklidir?

Münhani eğrileri üzerinde kot bilgilerinin yazdırılması için Netsurf/Eğri Araçları/Kot Yazdır seçeneği kullanılır. Eğrilere kot değerleri, eğri boyunca periyodik veya eğriyi kesen bir hat boyunca yazdırılması sağlanabilir.

Hâlihazır Haritalarının Üç Boyutlu İncelenmesi için ne yapılması gereklidir?

Sayısal arazi modelinin üç boyutta istenilen açı ve yönde görüntülenerek incelenmesi için 3D+ arayüzü kullanılmaktadır. Oluşturulan sayısal arazi modelinin kayıtlı bulunduğu tabaka üzerinden Gönder/3D+ seçeneği ile model 3D+ arayüzüne gönderilir. Bu işlem için aynı zamanda Araçlar/3D+ seçeneği kullanılabilir. 3D+ arayüzüne aktarımı tamamlanan sayısal arazi modeli, navigasyon özellikleri sayesinde farklı eksenlerden incelenebilir.

Pafta nedir?

Pafta; belirli ölçekteki büyük harita, plan veya modeli oluşturan ayrı parçalardan her birine denir. Paftalara ayırma ise rasgele
değil, belli bir sisteme göre yapılır. Böyle bir sistem pafta bölümlemesi ya da pafta indeksi olarak adlandırılır.

1/1000000 – 1/250000 arası ölçekli paftalar uluslararası sisteme göre, 1/250000’ den daha büyük ölçekli harita takımı paftaları ise ulusal sisteme göre bölümlendirilir.

Mevzuatlara Göre Paftalama İşlemleri nasıl yapılmaktadır?

Üretimi tamamlanan hâlihazır haritaların mevzuatlara uygun olarak paftalanması için Hesap/Stpafta Editörü seçeneği kullanılır. Pafta Editörü/Pafta/Pafta İndeksi Oluştur seçeneği ile farklı ölçeklerde pafta indekslerinin oluşturulması sağlanır.

Pafta İndeksi Oluştur diyaloğundaki Otomatik seçeneği ile hâlihazır harita sınırı dikkate alınarak pafta indeksleri oluşturulur. Ülke Pafta İndeksi diyaloğundan Ülke, Ölçek, Dilim ve Dilim Orta Meridyen değerleri seçilerek pafta indeks üretim işlemine devam edilir.

Stpafta Editörü/Pafta/Otomatik Paftalama seçeneği ile açılan Otomatik Pafta Açımı diyaloğunda oluşturulacak paftaların kayıt dizini ve diğer bilgileri tanımlanır. Paftalama işlemi sonrası her bir pafta indeksi için hâlihazır harita belirtilen dizine kaydedilir.

Kadastro nedir?

Taşınmaz malların sınırlarının arazi ve harita üzerinde belirtilerek hukuki durumlarının ve üzerindeki hakların tespit edilmesi işlemine Kadastro; kadastral durumu gösterir haritalara ise Kadastro Haritası denilmektedir. Kadastro haritalarının projelerde altlık olarak kullanılabilmesi için önişlemlerden geçmesi gerekmektedir.

Kadastro Raster verilerinin düzenlenmesi nasıl gerçekleşmektedir?

Raster veri formatındaki kadastro haritalarının projelerde altlık olarak kullanılması ve vektör veri formatına dönüştürülebilmesi için ilk olarak coğrafi referanslama işlemin uygulanması gerekmektedir. Coğrafi referanslama işlemi raster veriye Raster Hazırlık ve Raster Dönüştür seçenekleri kullanılarak uygulanabileceği gibi Otomatik Register özelliği de tercih edilerek gerçekleştirilebilir. Otomatik Register; raster verilerin ölçek ve pafta adına göre köşe noktaları ve gridlerini hesaplayan ve toplu olarak register eden özelliktir. Araçlar/Otomatik Register seçeneği ile açılan diyalogta Düzenle/Ekle(Dizin Seçerek) yardımıyla KAD_RAS klasörü içerisinde bulunan 19 adet 1/2000 ölçekli kadastro haritası eklenir. (Tüm raster veri klavyeden Ctrl tuşu yardımıyla topluca seçerek tek aşamada eklenebilir.) Seçilen kadastro haritaları diyalogta listelenir. Herbir kadastro haritasına ait pafta adı, tipi, en/boy oranı ve ölçek bilgileri bulunmaktadır. Pafta adı ve ölçek bilgisi raster verinin adından otomatik olarak okunarak listelenir. 

Kadastro vektör verilerinin düzenlenmesi nasıl gerçekleşmektedir?

Raster formattaki kadastro haritalarının coğrafi referanslanma işlemi sonrası vektör formata dönüştürülebilmesi için Giriş/Çizim Araçları altında yer alan çizim seçenekler kullanılabilir. Kadastro haritası üzerinde bulunan ada (varsa), parsel, yer kontrol noktası vb. detayların her birinin ayrı tabakalarda kaydedilmesi proje yönetimini kolaylaştıracaktır. Bu nedenle vektör hâle dönüştürülecek detaya ait tabakalar (KAD_PAR ve KAD_PARNO) oluşturulur. Giriş/Çizim Araçları altında bulunan Alan seçeneği kullanılarak raster kadastro haritası üzerinde sayısallaştırma işlemi başlatılır. Tüm parseller bahsedilen krtierler dikkate alınarak sayısallaştırdıktan sonra parsel numaraları KAD_PARNO tabakasında Giriş/Yazı Seçeneği kullanılarak oluşturulur.

Yerel Sistemden Ülke Koordinat Sistemine Dönüşümler nasıl gerçekleştirilmektedir?

Yerel koordinatlarda hazırlanmış olan haritaların ülke koordinat sistemindeki karşılığı olan koordinatlara dönüştürülmesi mümkündür. Sistemler arası dönüşüm işlemleri Hesap/Dönüşüm seçeneği yardımıyla sağlanmaktadır. Dönüşüm işlemde kullanılabilecek birçok yöntem bulunmaktadır. Bu yöntemlerden N Noktadan Helmert ve Helmert Dönüşüm Matrisinden doğruluğu diğer yöntemlere göre daha yüksek olan yöntemlerdir. N Noktadan Helmert yöntemi en az üç ortak noktadan yapılan bir dönüşüm iken Helmert Dönüşüm Matrisinde yöntemi ise dönüşüm matrisinin 4 parametresi (a,b, cx ve cy) belirtilmelidir. Hesap/Dönüşümler seçeneği ile Helmert Dönüşüm Matrisinden yöntemi tercih edilerek dönüşüm nokta kümesine ait yerel_ulke.dns dosyası yüklenir.

Helmert Dönüşümü diyaloğu Kontrol Et seçeneği ile Dönüşüm Kontrol Sonuç Raporu oluşturulur. Uyuşum testi sonucunda dönüşümü olumsuz etkileyen nokta varsa kaldırılabilir. Her nokta için hesaplanan M0 değerleri, o nokta kaldırıldığında dönüşüm sonucu oluşacak hatanın hangi değer olacağını belirtir.