Mesleki Yazışmalar Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Dil nedir, nasıl tanımlanır?

Dil, insanlar arasında iletişimi sağlayan, bilinmeyen zamanlarda ortaya çıkmış bir işaretler sistemi; kendine özgü yasaları olan ve bu yasalar çerçevesinde gelişen, seslerden örülü çok yönlü sosyal bir kurumdur. Genel anlamda ise dil; duygu, düşünce ve dilekleri anlatmaya yarayan bir işaret sistemidir. Dil kendine özgü yasalarıyla var olan ve gelişen canlı bir varlıktır. Bu yasalar dilbilgisinin konularını oluşturan ilkelerden ibarettir. Dil yasaları veya kuralları, dille birlikte var olup onun yapı özelliklerini ortaya koyar ve gelişim yönlerini belirler. Dil işaretler sistemidir. İnsan dilini oluşturan işaretler yani sesler belli bir dizgeye göre düzenlenmiş ve boğumlanmıştır.

Dilbilgisi nedir?

Bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyip kurallarını belirleyen bilime dil bilgisi denir. Dilbilgisi bir dili seslerinden cümlelerine kadar, içerdiği bütün dil birliklerini geniş bir şekilde anlam ve görevlerini kapsayacak şekilde inceler.

Dilbilgisi kuralları nasıl oluşur?

Dilbilgisi kuralları, bir grup uzman tarafından hazırlanmaz. O dili kullanan insanların zaman içinde gerekli kuralları yaratmaları veya varolan kuralları dilin gelişimine göre değiştirmeleri sonucu oluşur.

Noktalama işaretleri hangi amaçlar için kullanılır?

Duygu ve düşünceleri daha açık ifade etmek, cümlenin yapısını ve duraklama noktalarını belirlemek, okumayı ve anlamayı kolaylaştırmak, sözün vurgu ve ton gibi özelliklerini belirtmek üzere kullanılan işaretlere “noktalama işaretleri” denir. Yazıdaki her noktalama işareti okuyana bir uyarı gibidir. Yazanı da bazı konuları uzun uzun açıklayıp, zaman kaybetmekten kurtarır, işini kolaylaştırır. Okuyucuya düşen görev okurken bu işaretleri anlamlandırarak onların cümle içinde ve cümleler arasında gösterdiği, kurduğu ilişkiyi doğru bir biçimde algılamaktır.

Noktalama işaretlerinden Nokta (.)'nın kullanıldığı durumlar nelerdir?

Kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Anlamca tam bir yargı bildiren cümlelerin sonuna nokta konur.

• Nokta gr., cm., Prof., s., İng., vb., gibi kısaltmaların sonuna konur.

• Sayılardan sonra sıra bildirmek için konur: 3. (üçüncü), II. Mehmet, XV. Yüzyıl, 2. Cadde, 20. Sokak gibi.

• Arka arkaya sıralandıkları için virgülle, çizgiyle ayrılan rakamlardan yalnızca sonuncu rakamdan sonra nokta konur: 3, 4 ve 7. Maddeler, XII-XIV. Yüzyıllar arasında gibi.

• Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya harflerden sonra nokta konur: I. 1. A. a.

• Tarih yazımında gün, ay ve yılı birbirinden ayırırken (29.05.2011)nokta konur.

• Saat, dakika gösteren sayıları (saat 15.30) birbirinden ayırmak için nokta konur.

• Beş ve beşten çok rakamlı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak (49.750.982) yazılır ve araya nokta konur.

• Matematikte çarpma işareti (4.5=20) yerine kullanılır.

• Kitap, yazı, bölüm başlıklarının sonuna nokta koyulmaz.

Noktalama işaretlerinden Virgül (,)'ün kullanıldığı durumlar nelerdir?

Kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Cümlede birbirini izleyen eş görevli sözcükler ve sözcük öbeklerini birbirinden ayırır: Yaşlısı, genci, kadını, erkeği tüm köy halkı meydanda toplanmıştı.

• Birbirine dayalı sıralı cümleler virgülle ayrılır: Akşam olunca hepsi bu çay bahçesine gelir, çaylarını içer, uzun uzun konuşurlardı.

• Cümlede özel olarak vurgulanmak istenen özne, tümleç gibi ögelerden sonra konur: Yaşlı adam, alandaki öfkeli kalabalığa baktıkça gözleri doluyordu.

• Cümlede açıklayıcı bir işlevi olan, arasöz niteliği taşıyan sözcük öbeklerinin başında ve sonunda virgül olur: Reşat Nuri Güntekin, Çalıkuşu ve Yeşil Gece romanlarının yazarı, çok konuşkan bir insandı. 

• Yazıda başkasının söylediği bir söz tırnak içinde verilmemişse, o sözün bittiği yere virgül konur: Böylelikle aktarma cümlesi olduğu belirtilir: Fethiye’ye yarın gideceğim, dedi.

• Hadi, hayır, peki, öyle, evet… gibi kendinden sonra gelen cümleyi pekiştiren ya da özetleyen sözcüklerden sonra virgül konur: Evet, senin dediğin gibi olsun. Hadi, başla o zaman.

• Tekrarlanan sözcüklerin arasına konur: Yine bozuk, yine bozuk.

• Hitap sözcüklerinden sonra kullanılır: Sayın Yetkili, Değerli Müşterimiz, Sayın Bayramlı,…

• Sayıların yazılışında kesirleri ayırmak için konur: 38,6 (otuz sekiz tam, onda altı), 25,33 (yirmi beş tam, yüzde otuz üç.

• İsim tamlaması (tahta masa), sıfat tamlaması (kırmızı gül), ikileme (eğri büğrü) gibi birimleri oluşturan sözcüklerin arasına virgül konulmaz.

Noktalama işaretlerinden Noktalı Virgül (;)'ün kullanıldığı durumlar nelerdir?

Kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları birbirinden ayırmak için noktalı virgül konur: Erkek çocuklara Ali, Hasan, Kemal; kız çocuklara ise Ayşe, Nuran, Gamze adları verilir.

• Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur: Sevinçten, heyecandan içim içime sığmıyor; bağırmak, kahkahalar atmak, haykırmak istiyorum.

• Öznenin cümlede diğer ögelerle karışma olasılığı varsa özneden sonra noktalı virgül konur: Ahmet; Ayşe ve Dilek’in de aralarında bulunduğu gruba katıldı.

• Cümlede bir karşıtlık anlatılıyorsa, aralarında neden-sonuç, güçlendirme, tamlama ya da karşıtlık ilgisi bulunan, ama, fakat, yoksa, çünkü, bundan dolayı, öyleyse, ne var ki, şu da var ki, ayrıca, bundan başka…gibi bağlaçlarla bağlanabilen cümleler arasında birinci cümleden sonra noktalı virgül kullanılır: Biz şairler kendi güzellik anlayışımızın tutsağıyız; ama okur bizden çok daha erdemli.

Noktalama işaretlerinden İki Nokta (:)'nın  kullanıldığı durumlar nelerdir?

İki nokta üst üstenin kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Yazılarda, açıklama, örnekleme yapıldığını göstermek amacıyla kullanılır: Örnek-1: Halk yazını: Destanlar, masallar, atasözleri, bilmeceler ve halk şiirleri ürünlerinden oluşan bir yazın türüdür.

Örnek-2: Halk yazını çeşitli ürünlerden oluşan bir yazın türüdür: destanlar, masallar, atasözleri, bilmeceler, halk şiirleri…

İki nokta üst üstenin kullanıldığı ilk örnekte bir açıklama yapılıyor ve açıklamalar cümle değerindedir. Bunun için de iki nokta üst üsteden sonra gelen sözcüğün ilk harfi büyük harfle başlar. İkinci örnek ise iki nokta üst üsteden sonra gelen sözcüklerin ilk harfi küçüktür; çünkü burada söylenenler bir cümle değildir. Bir sıralama, sayma söz konusudur.

• İnternet adreslerinde (http://www.tdk.gov.tr) kullanılır.

• Matematikte bölme işareti olarak (45:9= 5) kullanılır.

• İki nokta yazılarda yapılan alıntılarda tırnak işaretinden önce konur: Bir şairimiz diyor ki: “Aşk’a uçarsan kanadın yanar.”

Noktalama işaretlerinden Üç Nokta (…)'nın kullanıldığı durumlar nelerdir?

Üç nokta yan yananın kullanıldığı durumlar şunlardır:

• Tamamlanmamış cümlelerin sonuna konulur: Bir sıçrarsın çekirge, iki sıçrarsın çekirge…

• Olaylar, nitelikler, adlar sıralandıktan sonra, benzerleri anlamında cümle sonuna konulur: Tiyatro, yaşamın ta kendisidir, kimi oyunlar insanın ruhunu arıtır, kimileri düşünce dünyasında yeni pencereler açar…

• Bir cümlede “benzer örneklerin sürdüğü” anlamında üç nokta yan yana konulduysa sonra gelen sözcük küçük hare başlar: Denizin dibinde rengarenk mercanlar, bin bir türlü deniz canlısı… sanki gerçeküstü bir dünya sunuyordu.

• Alıntılarda; başta, ortada ve sonda alınmayan sözcük ve bölümlerin yerine konur: … derken şehrin öte başından boğuk boğuk sesler gelmeye başladı. (Tarık Buğra)

• Bazen de kaba sayıldığı için veya bir başka nedenle cümle içinde yer verilmeyen sözcüklerin yerine konulur: Bizim şirkette çalışan S…’nın kleptoman (hırsızlık) hastası olduğu öne sürüldü.

• Sözün bir yerde kesildiği, geri kalan bölümün okuyucu tarafından tamamlanmasının istendiği yere veya anlatımın güçlendirileceği yere üç nokta yan yana konur: Sana uğurlar olsun…Ayrılıyor yolumuz!

Noktalama işaretlerinden Soru İşareti (?)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Soru işareti, soru bildiren cümle veya sözcüklerden sonra kullanılır. Soru eki mı’dır. Ekin ünlüsü geldiği sözcüğün ünlüsüne göre (mi, mu, mü şeklinde) ince veya kalın ya da dar veya yuvarlak olur. Soru sözcükleri; neden, nereden, ne zaman, kim, kimden, hangi, kaç, kiminle vb. gibi soruların cevabını almak için oluşturulur: Ne zaman geleceğini bildirecek misin?

• Birden çok soru cümlesi, virgülle ya da noktalı virgülle birbirine bağlanıyorsa soru imi sadece ek sonuna konulur: Gideyim mi, gitmeyeyim mi?

• Bilinmeyen ya da kesin olduğuna inanılmayan tarihler, doğruluğu kuşkulu bilgiler içeren sözcüklerin yanında da parantez içinde ya da parantezsiz kullanılır. Avram Benaroya’nın sosyalist (?) bir yazar olduğunu savunanlar da var.

• Soru işareti yazıların başlıklarında-başlık soru anlamlıysa- kullanılır: Zamanı Yönetmek Mümkün mü?

• Soru sözcükleri her zaman soru anlamı içermez, kullanımlarına göre anlamı değişir: Bu ne şirinlik böyle. Zahmet de ne demekmiş!

Noktalama işaretlerinden Ünlem İşareti (!)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Ünlem işaretinin kullanıldığı durumlar aşağıda verilmiştir:

• Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümlelerin sonuna konur: Hava ne kadar da sıcak!

• Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur: “Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz’dir, ileri!” (Mustafa Kemal Atatürk)

• Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırılmak istendiğinde sözden hemen sonra parantez içinde kullanılır: İsteseymiş bir günde bitirirmiş (!) ama ne yazık ki vakti yokmuş (!)

• Ünlem işareti yazı başlıklarında da –başlık ünlem anlamı içeriyorsa-kullanılır.

Noktalama işaretlerinden Kısa Çizgi (-)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Yazıda, satır sonuna sığmayan sözcükler hecelerinden bölününce, bunu göstermek için kısa çizgi (hece bölme çizgisi) konur. Kısa çizginin bir başka adı birleştirme çizgisidir. Kısa çizgi;

• Bir durumun, olayın başlangıcını ve sonunu belirten tarihler, sözcükler arasına konur: Ankara-Eskişehir hızlı tren seferleri başladı.

• İki adın, etkenin ortak bir niteliği ya da işlevi olduğunu göstermek için konur: Bu film bir Türk-Alman ortak çalışmasının ürünüdür.

• Karşıt durum ve tutumları belirleyen sözcükler arasına konur: Gazeteler her gün Filistin-İsrail çatışmasını yazıyor.

• Tarih aralıkları arasına konur: Sempozyum 5-11 Aralık 2012 tarihleri arasında yapılacaktır.

• Matematikte çıkarma işareti (50-20=30) olarak kullanılır.

• Ara sözleri ve ara cümleleri ayırmak için kullanılır: Küçük bir sürü-üç köpekle, iki kurt-köyün meydanında duruyordu.

Noktalama işaretlerinden Uzun Çizgi (_)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Uzun çizgiye konuşma çizgisi de denir. Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Konuşmaları uzun çizgi yerine tırnak işareti içinde de göstermek mümkündür. Eğer konuşmalar tırnak içinde verilecekse uzun çizgi kullanılmamalıdır.

Yavru deve annesine sormuş:

-Anne bizim niye hörgücümüz var?

-Çöl sıcağında susuzluğa dayanabilelim diye…

Noktalama işaretlerinden Tırnak İşareti (“ “)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Tırnak işareti kullanılan durumlar şunlardır:

• Alıntı cümleler tırnak içinde verilir: Atatürk “Yurtta sulh cihanda sulh” sözüyle barışa verdiği önemi dile getirmiştir.

• Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) tırnak içinde kalır: “Akıl yaşta değil baştadır.”

• Tırnak içinde bulunan cümledeki alıntısözleri ya da vurgulanmak istenen sözlertek tırnak içine alınır: “Türkçeyi öncelikle ‘doğru’, sonra da ‘güzel’ konuşup yazmalıyız.”

• Önemi belirtilmek istenen sözcüklerin başına ve sonuna tırnak işareti konur: Yıllardır “Gezi” dergisini büyük bir zevkle okurum.

• Cümle içinde kullanılan yabancı bir sözcük tırnak içinde açıklanabilir: Kedinin İngilizce karşılığı “cat”tir.

• Karşılıklı konuşmalarda uzun çizgi işareti yerine kullanılabilir: Aslan: “Çekil bakalım da suyu içelim…” demiş.

• Tırnak içine alınan sözlerden sonra kesme işareti kullanılmaz: Yahya Kemal’in “Aziz İstanbul”unu okudunuz mu?

Noktalama işaretlerinden Kesme İşareti (‘)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Kesme işaretinin kullanıldığı yerler şunlardır:

• İnsan, hayvan, yer adlarından sonra gelen çekim ekleri kesme işaretiyle (‘) ayrılmaktadır.

• Bütün özel adlardan sonra kesme işareti kullanılır: Atatürk’üm, Fatih Sultan Mehmet’e, Yunus Emre’yi

• Özel adlar için yay ayraç içinde bir açıklama yapıldığında kesme işareti yay ayraçtan sonra konur: Yunus Emre (1240-1320)’nin...

• Kesme işareti “özel ad” kavramının dışında kısaltmalarda kullanılır: Bu konuda YÖK’ün vereceği karar bekleniyor.

• Sayıların yazılışında; 1923’ten, Avrupa 2’ncisi, 15.00’te…

• Bilimsel yazılardaki ses, hece ve sözcüklerin belirtilmesinde; Bu konuda A’nın B’ye oranını gözden geçirmeliyiz.

• Şiirlerde yan yana gelen ünlülerden biri düştüğünde; Karac’oğlan der ki vay n’oldu bize…

• Belli bir kanun, tüzük, yönetmelik kastedildiğinde büyük harfle yazılan kanun, tüzük, yönekmelik sözlerinin ek alması durumunda kesme işareti kullanılır: Bu Kanun’un 17.maddesinin c bendi…

• Özel adlara gelen yapım eki ve bunlardan sonra gelen diğer ekler kesme işaretiyle ayrılmaz: Türklük, Türkleşmek, Türkçü, Türkçe, Türkçülük, Müslümanlık, Hristiyanlık, Avrupalı, Avrupalılaşmak, İstanbullu, Eskişehirli, Bursalı, Ahmetler, Türklerin, Türkçenin, Müslümanlıkta, Hollandalıdan, Atatürkçülüğün...

• Millet, boy, oymak adlarında kullanılır: Türk’üm, Karacakaya’lının…

• Devlet adlarında kullanılır: Türkiye Cumhuriyeti’ni, Amerika Birleşik Devletleri’ne.

• Kıta, deniz, nehir, göl, dağ, boğaz, geçit, yayla; ülke, bölge, il, ilçe, köy, semt, bulvar, cadde, sokak vb. coğrafyayla ilgili yer adlarında kullanılır: Asya’nın, Marmara Denizi’nden, Meriç Nehri’ne, Ağrı Dağı’nın, İç Anadolu’da, Ziya Gökalp Bulvarı’ndan, Taksim Meydanı’ndan...

• Gök bilimiyle ilgili adlar: Jüpiter’den, Venüs’ü, Halley’in...

• Din ve mitoloji ile ilgili özel adlarda kullanılır: Allah’ın, Tanrı’ya, Cebrail’den, Zeus’u. • Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. adları: Dolmabahçe Sarayı’nın, Çankaya Köşkü’ne, Ankara Kalesi’nden, Galata Köprüsü’nün…

• Kitap, dergi, gazete ve sanat eseri (tablo, heykel, müzik vb.) adları: Nutuk’ta, Kiralık Konak’ta, Resmî Gazete’de, Onuncu Yıl Marşı’nı...

• Kişi adlarından sonra gelen saygı sözlerine getirilen ekleri ayırmak için konur: Nihat Bey’e, Ayşe Hanım’dan, Mahmut Efendi’ye, Enver Paşa’ya gibi.

Noktalama işaretlerinden Eğik Çizgi (/)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Eğik çizginin kullanıldığı yerler şunlardır:

• Yan yana yazılması gereken durumlarda mısraların arasına konur: Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak/ Sönmeden yurdumun sütünde tüten en son ocak/…

• Adres yazarken kullanılır: Altay Sok. No: 21/5 Çankaya/ANKARA

• Tarihlerin yazılışında (09/11/1969) kullanılır.

• Genel ağ adreslerinde (http://www.tdk.gov.tr) kullanılır.

• Matematikte bölme işareti (70/2=35) olarak kullanılır.

Noktalama işaretlerinden Parantez ( ( ) )'in kullanıldığı durumlar nelerdir?

Bir yazının maddelerini göstermede kullanılır: 1), 2), 3)…

• Parantez cümlenin yapısıyla doğrudan doğruya ilgili olmayan açıklamalar için kullanılır: Anadolu kentlerini, köylerini (Köy sözünü de çekinerek yazıyorum.) gezsek bile görmek için değil, kendimizi göstermek için geziyoruz. (Nurullah Ataç)

• Parantez içinde bulunan özel isimler ve yargı bildiren anlatımlar büyük harfle başlar ve sonuna uygun noktalama işareti getirilir.

• Hakkında açıklama yapılan söze ait ek, parantez kapandıktan sonra yazılır: Yunus Emre (1240–1320)’nin...

• Alıntıların aktarıldığı eseri veya yazarı göstermek için de kullanılır. Alıntılarda; alınmayan sözcüklerin yerine konulan üç nokta yan yana, parantez içine alınabilir.

• Bir söze alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak istendiğinde de parantez kullanılır.

• Bir bilginin şüpheyle karşılandığını veya kesin olmadığını göstermek için soru işareti parantez içine alınır.

Noktalama işaretlerinden Köşeli Parantez ([ ])'in kullanıldığı durumlar nelerdir?

Köşeli Parantez: ([ ]), parantez içindeki bir açıklamada yeni bir açıklama için tekrar bir parantez açmak gerektiğinde kullanılır. Halikarnas Balıkçısı [Cevat Şakir Kabaağaçlı (1886-1973)] en güzel eserlerini Bodrum’da yazmıştır.

Noktalama işaretlerinden Düzeltme İşareti (^)'nin kullanıldığı durumlar nelerdir?

Bu işaret dilimize Arapça ve Farsçadan giren ve günümüzde de kullanılan sözcüklerin bazılarında uzatma bazılarında da inceltme işlevi görür. Yazılışları bir, anlamları ve okunuşları ayrı olan sözcükleri ayırt etmek için ünlülerin üzerine konur. Aşağıdaki sözcükleri incelerseniz söylenişi ve anlamlarının ayrı olduğunu farkedeceksiniz:

Ali (özel ad) âli (yüksek)

alem (bayrak) âlem (dünya, evren)

hakim (hikmet sahibi) hâkim (yargıç)

hala (babanın kız kardeşi) hâlâ (henüz)

adet (sayı) âdet (gelenek, alışkanlık)

Arapça ve Farsça’dan dilimize giren birtakım sözcük ve eklerle, özel adlarda bulunan ince g, k ünsüzlerinden sonra gelen a ve u ünlüleri üzerine konur: dergâh, gâvur, tezgâh, dükkân, hikâye, kâğıt, mekân. Kişi ve yer adlarında ince l ünsüzünden sonra gelen a ve u ünlüleri de düzeltme işaretleri ile yazılır: Lâle, Nalân…

Türkçede büyük harf kullanılması gereken durumlar nelerdir?

Türkçede cümleler büyük harfle başlar.

• Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur. Örnek niteliğindeki sözcüklerle başlayan cümlede de ilk harf büyük yazılır.

• Özel adlar, özel adlardan türetilen bütün sözcükler ve takma adlar büyük hare başlar: Ali, Türklük, Türkçe, Türkolog, Eskişehirli. Evcil hayvanlara konulan adlar da özel addır: Sarıkız, Reçel...

• Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri, unvanlar, lakaplar büyük harfle başlar: Sayın Prof.Dr. Davut Aydın, Mikail Bey...

• Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve unvan bildiren sözcükler de büyük harfle başlar: Sayın Rektör, Sayın Başkan, Sayın Vali...

• Hitap sözcükleri de büyük harfle başlar: Değerli Müşterimiz, Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum…

• Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz: Tülay abla, Alper dayı, Seval teyze...

• Akrabalık bildiren sözcükler başa geldiğinde ya da sonda olup, unvan değeri kazandığında büyük harfle başlar: Nene Hatun, Tuzcu Baba, Dayı Alper, Satı Ana...

• Büyük harflerin kullanıldığı yerlerde bulunan ve, ile, ya, veya, yahut, ki, de, da sözleriyle mı, mi, mu, mü soru eki küçük hare yazılır: Mavi ve Siyah, Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Turfanda mı, Turfa mı? Ben de Yazdım… •

Resmî ya da özel bütün işyeri adı ve kurul adlarını oluşturan sözcüklerin her birinin ilk harfi büyük yazılır: Anadolu Üniversitesi, Bakanlar Kurulu...

• Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar: Medeni Kanun, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği...

• Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum vb. toplantıların adlarında her sözcük büyük harfle başlar: V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, XI Büro Yönetimi ve Sekreterlik Kongresi...

• Kurum, kuruluş ve yönetmelik bildiren sözcükler, belli bir kurum vb. kastedildiğinde büyük harfle başlar: Bu yıl Üniversitede, bahar dönemi eğitimine erken başlanacak. Bu yıl Meclis, yeni döneme erken başlayacaktır.

• Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar: Türk, Alman, İngiliz, Oğuz, Kazak, Kırgız…

• Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar: Türkçe, İngilizce, Özbekçe...

• Devlet adları büyük harfle başlar: Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri... • Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük harfle başlar: Müslümanlık, Müslüman; Hristiyanlık, Hristiyan; Musevilik, Musevi…  

• Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar: Tanrı, Allah, Cebrail, Zeus, Oziris, Kibele. Ancak tanrı sözcüğü özel ad olarak kullanılmadığında küçük hare başlar: Eski Yunan tanrıları...

• Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar: Merkür, Neptün, Plüton, Halley, Dünya, Güneş, Ay vb. Dünya, güneş, ay sözcükleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.

• Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt, cadde, sokak, semt vb.) büyük harfle başlar: Asya, Avrupa, İç Anadolu, İstanbul, Turgutlu, Bahçelievler, Ziya Gökalp Caddesi.

• Yer adlarında ilk isimden sonra gelen deniz, nehir, göl, dağ, boğaz vb. tür bildiren ikinci isimler büyük hare başlar: Ağrı Dağı, Aral Gölü, Süveyş Kanalı.

• Saray, köşk, han, kale, köprü, anıt vb. yapı adlarının bütün sözcükleri büyük harfle başlar: Topkapı Sarayı, İshakpaşa Sarayı, Çankaya Köşkü, Alanya Kalesi, Galata Köprüsü…

• Rakamla başlayan cümlelerde rakamlardan sonra gelen sözcük büyük harfle başlamaz: 2011 yılında Cumhuriyetimizin 88.yılını kutladık.

• Millî ve dinî bayramlarla bayram niteliği kazanmış günlerin adları büyük harfle başlar: 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Nevruz Bayramı, Anneler Günü, Öğretmenler Günü...

• Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar: Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri...

• Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik sözcüklerde özel adlar büyük harfle başlar: Antep fıstığı, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Japon gülü, Maraş dondurması, Van kedisi...

• Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar: 29 Mayıs 1453 Salı günü, 29 Ekim 1923, 28 Aralık 1982’de göreve başladı. Lale festivali 25 Haziranda başlayacak.

Da, de bağlacının cümlelere kattığı anlamlar nelerdir? : 

Da, de bağlacı cümlelere değişik anlamlar katar: O kitabı ben de okudum. (Başkaları gibi) Ben o kitabı da okudum (Benzerleri gibi) Da, de bağlacı kendisinden önceki sözcükten kesme ile ayrılmaz: Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi şeklinde yazılmaz)

Türkçede kaç çeşit “ki” vardır?

Türkçede üç çeşit “ki” vardır. 

• Bağlaç olan ki ayrı yazılır: demek ki, kaldı ki, bilmem ki, olmaz ki, diyorlar ki... 
• • İlgi olan ki bitişik yazılır ve adları sıfatlaştırır. Örnek: geceki gürültü, akşamki film...
• • İlgi zamiri olan ki bitişik yazılır. Ard arda gelen ve tamlananları aynı sözcük olan tamlamaların ikincisindeki tamlamanın yerine kullanılır. Örnek: “Sizin eviniz geniş-bizim evimiz (bizimki) dar.”

Soru eki mı, mi, mü’nün yazılışı ile ilgili kurallar nelerdir?

Soru eki mı, mi, mü’nün yazılışı: Bu ek ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar: Kaldı mı? Sen de mi geldin? Olur mu? İnsanlık öldü mü? Hasta mı?

Bu eke bitişik yazılan ekler, mi ekinden sonra gelenlerdir: Gelir misiniz? Anlıyor musun? Çocuk muyum? Güler misin, ağlar mısın?

Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır: Tatlı mı tatlı bir dil (pekiştirme), sözünden döner mi döner (olasılığı pekiştirme), karanlık bastı mı gelirsin (bağlaç), güzel mi güzel!

“İle” bağlacının yazımıyla ilgili kurallar nelerdir?

“ile” bağlacının yazımı: Bu bağlaç bazen kendinden önceki sözcüğe bitişik yazılır. Ünsüzle biten sözcüklerle bitişik yazılırsa başındaki –I düşer, -e ünlüsü de bitiştiği sözcüğün ünlüsüne kalınlık-incelik yönünden uyar. Elle, taşla, iple, toprakla gibi.

İle, ünlüyle biten bir sözcükle birleştiğinde başındaki –I ünlüsü düşer ve araya y üzsüzü girer. Ek, ünlü uyumlarına uyar: arkadaşıyla, üzüntüyle, korkuyla gibi.

İle, ünsüzle biten sözcüklere ek olarak getirildiğinde I ünlüsü düşer ve bitişik yazılır: bulutla, çiçekle, kuşla...

Yazımında çok fazla sorun yaşanan birleşik sözcüklerin örnekleri nelerdir?

Yazımında çok fazla sorun yaşanan birleşik sözcüklerin neler olduğunu inceleyelim:

• Bitki adları: aslanağzı, civanperçemi, keçiboynuzu, kuşburnu, ayşekadın (fasulye).

• Hayvan adları: danaburnu (böcek), akbaş (kuş), karagöz (balık), karafatma (böcek), yeşilbaş (ördek)...

• Yiyecek adları: dilberdudağı (tatlı), hanımgöbeği (tatlı), kadınbudu (köfte), tavukgöğsü (tatlı), alinazik (kebap)...

• Oyun adları: beştaş, dokuztaş, üçtaş.

• Gök cisimlerinin adları: Altıkardeş (yıldız kümesi), Büyükayı (yıldız kümesi), Samanyolu (yıldız kümesi)...

• Renk adları: balköpüğü, camgöbeği, devetüyü, fildişi, gülkurusu, vişneçürüğü, yavruağzı...

• Bir veya iki ögesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik sözcükler bitişik yazılır: alaşağı, albeni, ateşkes, dönbaba, gelberi, incitmebeni, rastgele, unutmabeni; çekyat, geçgeç, kaçgöç, kapkaç, örtbas, veryansın, yapboz, yazboz tahtası...

• Somut olarak yer bildirmeyen alt, üst ve üzeri sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır: ayakaltı, bilinçaltı, şuuraltı; akşamüzeri, ayaküstü, ayaküzeri, bayramüstü, olağanüstü, suçüstü...

• Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır: güneybatı, kuzeydoğu...

• Kanunda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları birleşik yazılır: İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim...

• Eczahane, hastahane, pastahane, postahane sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılmaktadır.

• Ev sözcüğüyle kurulan birleşik sözcükler birleşik yazılır: aşevi, basımevi, doğumevi, huzurevi, öğretmenevi, yayınevi...

• Hane, name, zade sözcükleriyle oluşturulan sözcükler birleşik yazılır: çayhane, dershane, kahvehane, yazıhane; kanunname, seyahatname, siyasetname; amcazade, dayızade...

Türkçe sözcüklerde bir hecede iki ünlü yan yana gelmez. Ancak, iki ünlünün yan yana bulunması olayı Türkçeleşmiş yabancı kökenli sözcüklerde görülür. Bu tür sözcükler nelerdir?

Türkçe sözcüklerde bir hecede iki ünlü yan yana gelmez. Ancak, iki ünlünün yan yana bulunması olayı Türkçeleşmiş yabancı kökenli sözcüklerde görülür. Örnekler: kuaför, kaos, reis, fuar, arkeolog, kanaat, ziraat, aile, realizm...

Anlatım bozukluklarına yol açan sebepler nelerdir?

Anlatım bozukluklarına yol açan sebepleri iki başlık altında toplayabiliriz:

Anlamla İlgili Bozukluklar

• Gereksiz sözcüklerin bir arada kullanılması

• Sözcüklerin yanlış anlamda kullanılması

• Sözcüklerin yanlış yerde kulanılması

• Anlamca çelişen sözcüklerin kullanılması

• Deyim ve atasözlerinin yanlış kullanılması

• Anlamda tutarsızlık/karşıtlık

Biçimle İlgili Bozukluklar

• Noktalama eksikliği ya da yanlışlığı

• Özne-yüklem uyumsuzluğu

• Yüklem yanlışları

• Tümleç yanlışları

• Tamlama yanlışları

Kısaltma hangi durumlarda ve nasıl yapılır?

Kısaltmalarla ilgili kurallar şunlardır: Kuruluş, kitap, dergi ve yön adlarının kısaltmaları genellikle her sözcüğün ilk harfinin büyük olarak yazılmasıyla yapılır: TBMM, TDK, ABD... Bazen sözcüklerin özellikle son sözcüğün birkaç harfinin kısaltmaya alındığı da görülür. Bazen de aradaki sözcüklerden hiç harf alınmadığı olur. Bu tür kısaltmalarda, kısaltmanın akılda kalabilmesi için yeni bir sözcük oluşturma amacı güdülür: BOTAŞ (Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi), TÖMER (Türkçe Öğretim Merkezi)...

Paragraflandırmada genellikle yapılan hatalar nelerdir?

Paragraflandırmada genellikle iki tür yanlışlık yaparız: Birden çok düşünceyi tek paragrafa yerleştirme, tek düşünceyi birden çok paragrafta anlatma.

Semantik (Anlambilim) nedir?

Semantik (Anlambilim), dili anlam açısından inceleyen bilim dalıdır. Anlam, dilbilim bağlamında söylemlerin ve yazılı metinlerin zihindeki çağrışımları olarak tanımlanabilir.