İş Hayatında Standartlar Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Teorik ve pratik akıl nedir? 

Teorik akıl, nesne ve olgulara yönelik olarak, bilen, seyreden, bağlantı kuran akıldır. Pratik akıl ise tasarımlar yapan amaçlar koyan, seçim ve tercihlerde bulunan, koyduğu amaca uygun araçlar yapan ve tüm bunlarla ilişki içinde eylemi yönlendiren akıldır. Bununla birlikte, pratik akıl yetisi, yalnızca teknik ve araçsal yönde kendisinden yararlanılan bir yeti değildir. Pratik akıl, insanın alet yapmasını, çevresini düzenlemesini ve doğaya egemen olmasını sağlayan araçsal akıl olma yanında eylemlerimizi yönlendiren bir yetidir. 

Ahlak nedir? 

Tek kişinin veya bir insan topluluğunun belirli bir tarihsel dönemde belli türden eğilim, düşünce, inanç, töre, alışkanlık, görenek vd. ve bunlarda içerilmiş olan değer, buyruk, norm ve yasaklara göre düzenlenmiş ve bu haliyle gelenekleşmiş, yerleşmiş yaşama biçimine ahlak (moral) denir. Günlük yaşamda ahlak kavramı yerine ve bazen de dönüşümlü olarak, birbirlerinin yerine etik kavramının kullanıldığını görmekteyiz. Gerçekten de iki kavramın, kökleri itibariyle ikili bir anlama sahip oldukları ve bu şekilde ele alındıklarında neredeyse eş anlamlı olarak kabul edilebileceğini söyleyebiliriz.

Etik nedir? 

Etik, bilimsel perspektifte bir felsefe alanı olarak ortaya çıkmaktadır. Hem düşünsel boyutta hem de uygulama alanında etiğin değişik şekillerde tanımlandığını görmekteyiz. Bu tanımlardan birinde “iyi ve kötü hakkında bir bilim ya da belirli bir grup veya her insan için geçerli eylem kurallarının geneli” olarak tanımlanmıştır. Bir başka tanımda etik, “insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplini” şeklinde tanımlanmıştır.

Bireyin etik davranışlarını belirleyen unsurlar nelerdir? 

Bireyin etik davranışlarını belirleyen unsurlar aşağıdaki gibi sıralanabilir:
• Bireyin ahlaki gelişim düzeyi,
• Ahlaki davranışı yönlendiren şartlar,
• Bireyin yaşı, aile çevresi ve ekonomik durumu,
• Normlar ve görgü kuralları,
• Toplumsal kültür ve değerler.

Evrensel etik ilkelerin varlığından söz edebilmek için tüm toplumlarda olması gereken unsurlar nelerdir? 

Evrensel etik ilkelerin varlığından söz edebilmek için ise genel olarak tüm toplumlarda üç temel unsurun üst düzeyde var olması gerekir. Bunlar

• İnsan kalitesi,
• Sistem kalitesi,
• Yönetim kalitesidir

İnsan davranışlarını etkilediği bilinen üç alan nedir? 

İnsan davranışlarını etkileyen alanları üç grupta incelemek mümkündür.
Kanun ve yasalar alanı: Bu alanda kanun koyucular, kurumların veya kişilerin yıl
içinde kazandığı gelirlerden vergi öderken, bir taşınmaz alırken veya otomobil ehliyeti
almak için başvuru yapıldığında yapılması gereken işlemleri ve davranış biçimlerini kurallara bağlarlar.
Özgür seçim alanı: Kişi ya da kuruluşların kendi istekleriyle yaptıkları ve yasal sınırlama olmayan davranış standartlarıyla ilgilidir. Bireyin meslek veya dinsel seçimi ya da
bir işletmenin kaç tane televizyon veya çamaşır makinesi üreteceği özgür seçime birer
örnektir.
Etik alan: Bu iki alanın arasında etik alan yer alır. Bu bölgede yasalar yoktur. Onun
yerine bireye ya da şirkete yol gösteren paylaşılan ilke ve değerler, ahlaki davranışlar vardır. Örneğin işletme, kamu da işlerini hallederken, personeline sosyal haklar verirken veya müşterilerine karşı belli bir tutum sergilerken bu alan içinde değerlendirilebilir.

Kişisel etik nedir ve özellikleri nelerdir? 

Kişisel etik, kişinin toplum içerisindeki bireysel duruşunu belirler. Bu etik anlayış bireyin ahlaki altyapısını temel alır. Bireyin yaşadığı ve çevresinde yaşanan olaylar karşısında gösterdiği tepkiler ya da koyduğu tavırdır. Bireyin kendine dönmesi ve kendini kusursuzlaştırmak için gereksinim duyduğu gücü, kendi vicdanından almasını sağlayarak, bireyin karşılaştığı özel durumlarda doğru kararlar vermesinde yarar sağlayabilir. Kişisel etiğin özellikleri aşağıdaki gibi özetlenebilir:
• Kişisel etik, gerçeğin doğrunun sadece zekâdan değil bireyin içinden geldiğini savunur.
• Doğruluk ve etik davranışlar herkesin içinde vardır.
• Kişisel etik bireyin kendisine dönmesini sağlar.
• Bireyin karşılaştığı durumlarda doğru ve yanlış kararlar vermesi kendi vicdanına bağlıdır.

• Bireyi amacına ulaştıracak davranış etik olmalıdır. Burada Mahcivelle’nin düşüncesine terstir.
• Yaşamda belli kuralların olamayacağı pek çok durum söz konusudur.
• Birey bir grupta yer aldığı için haksızlığa göz yummaz.
• Birey özgürleştikçe kendi etik standartlarını geliştirir.
• Birey sadece kendi çabaları ile kusursuzluğa erişir. Başkaları bunu kişi adına yapamaz.
• Bireyler hayatları boyunca geliştikleri için yeni değerler edinirler.

Meslek etiği nedir? 

İş hayatındaki davranışları yönlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartların toplamına meslek etiği denilmektedir. Belirli bir meslek grubunun, meslek üyelerine emreden, onları belli kurallarla davranmaya zorlayan kişisel eğilimlerini sınırlayan, yetersiz ve ilkesiz üyeleri meslekten dışlayan, mesleki rekabeti düzenleyen ve hizmet ideallerini korumayı amaçlayan mesleki ilkelerdir. Meslek etiğinin en önemli özelliği, meslekle ilgili davranış kurallarının dünyanın neresinde olursa olsun geçerli olduğudur. 

Meslek etik kurallarının amacı nedir? 

Mesleki etik kuralların amacı, kapsamına giren personelin ve birimlerin performansı, hareket ve davranışları ile ilgili merkeze ve birime özgü standartları belirlemektir. Bu kurallar görevlerini yerine getirirken iç denetim biriminin bütün mensuplarından beklenen davranış standardını açıklığa kavuşturmayı hedeflemektedir. Bu kurallar, denetim standartlarına uyması gereken bütün personeli ve birimleri kapsamaktadır. 

İş etiği nedir? 

İş etiği, etiğin bir alt kümesi olup, iş dünyasındaki etik sorunları inceler, davranışlara rehberlik etmek üzere kurallar geliştirmeye çalışır. İş etiği, işletmelerin ürün ve hizmet üretme ve dağıtma aşamalarında gerek örgüt gerekse birey/çalışan düzeyinde davranışların etik boyutları ile ilgilenir ve bu davranışlara ilişkin yol gösteren kuralları kapsar. İş hayatında paydaşlar tarafından belirlenen davranışları değerlendirmeye yardımcı olan standartlar olarak da ifade edilen iş etiği, ekonomi ve iş dünyasının sağladığı olanaklar doğrultusunda sağduyulu seçimler yapmamızda yol gösteren ilke ve değerleri inceleyen bir disiplin olarak kabul edilmektedir. İş etiği bir bakıma uygulamalı etiktir ve zaman zaman işletme etiği, şirket etiği, firma etiği veya ticaret ahlakı olarak da adlandırılmıştır.

Toplumsal etik nedir? 

Bir toplumun örf ve adetleri, gelenekleri, kültürü, dini inanışları, değer yargıları ve ahlak anlayışı ve hukuk sistemini temelinde barındıran toplumsal olarak kabul görmüş doğru-yanlış, iyi-kötü ile ilgili yargılardır. Bu şekilde, toplumun gelenekleri ve kültüründen kaynaklanan toplumsal etik, bireylerin oluşturduğu örgütün etiğini etkilemektedir. Birey, örgüt ve toplumsal etik arasındaki “etik uyum”un sağlanması halinde, birbirlerini destekleyen bir yapı oluşur, etik davranışlar pekişir ve etik dışı eylemlere karşı yaptırımlar güçlenir. Normların uyumsuz ve çelişkili olması halinde, etik dışı eylemler için uygun bir zemin ortaya çıkar. Özellikle kültürel düzgülerin etik dışı davranışlara karşıtlığı ve sosyal yaptırım etkisi, etik dışı eylemleri azaltır. Diğer bir deyişle toplumun etik kültürü, hem kişinin hem de işletmenin etik davranmasında çok önemli bir etkendir.

Global etik nedir? 

Global etik, bireysel ve ulusal etik bilincini aşan, dünyadaki tüm insanları kapsayan etik bir duyarlılığı ve sorumluluğu ifade eder. Yani bireyin eylemlerinde kendisini tüm insanlığa karşı görevli ve sorumlu bilmesi, aile, kavim ve ulus sınırlarını aşmasıdır. Böyle bir etik anlayış ütopik görünebilir. Ancak bugünkü dünyamızda önemli mevkilerde bulunan bazı fertlerin toplumla veya doğayı kullanım ile ilgili bazı kararları, dünyada yaşayan insanların büyük bölümünü, iyilik veya kötülük bakımından ilgilendiriyorsa global etik bilinci global nitelik taşıyan kararlarda yeterli bir şart haline gelmiştir denilebilir. Başka bir deyişle eğer eylemlerimizin etkileri, yakın çevre ve ulus sınırlarını
aşıp başka ülkelerdeki insanları ilgilendiriyorsa bu durum, yakın çevre ve ülke sınırlarının ötesinde tüm insanlığın mutluluğunu hesaba katan evrensel bir etik anlayışını gerektirir. Global etiğin kaynağı insan aklının kendisidir. Yani insan aklının bağımsız bir biçimde ortaya koyduğu değerlerdir.

Davranışlara yön veren çerçeve kurallar olarak ifade edilen global etik kuralları nelerdir? 

Ernst & Young web sayfasında ilan ettiği “global etik kuralları”nı davranışlarına yön veren çerçeve kurallar olarak ifade etmiştir. Bu kurallar beş maddede şu şekilde sıralanmıştır:
• Ernst & Young ekibinin birlikte çalışma ilkeleri
• Müşteri ve diğer paydaşlarla çalışma ilkeleri
• Dürüstlük
• Tarafsızlık ve bağımsızlığın korunması
• Entelektüel sermayeye değer verilmesi ve korunması

Etik liderlik nedir? 

Etik liderlik kişisel faaliyetlerinde ve kişiler arası ilişkilerinde normatif olarak uygun faaliyetler sergileyen ve sergilemiş olduğu bu tarz faaliyetleri artırmayı hedefleyen bunu
yaparken de iki yönlü iletişim, güçlendirme ve etkin düşünme yöntemlerini kullanan liderlik tarzıdır. Etik lider standartları oluşturur, dile getirir, anlaşılmasını sağlar, uygulama konusunda destekler, bu konuda takipçilerini sorumlu tutar ve etik davranışlarıyla takipçileri için aynı zamanda rol model teşkil eder. Rol model olarak takipçilerini/çalışanlarını doğruluk, dürüstlük, güvenilirlik, adalet vb. olgular çerçevesinde yönlendirirler. Bu yönüyle etik lider, liderlik faaliyetleriyle ilgili olarak etik ve etik olmayan davranışlarıyla takipçilerini etkileyerek proaktif bir çaba içerisindedir. Etik liderler çalışanlara sadece etik rol model değil, aynı zamanda çalışanların kendilerini rahatlıkla ifade etmelerine olanak sunan, bunu da yaparken belirli kuralların oluşmasını sağlayan kişiler olarak ortaya çıkarlar. 

Etik standartlar nedir? 

Etik standartlar, iş dünyasının belirsizlikleri en düşük düzeye indirerek işletmelerin giriştiği faaliyetlerde birey ve topluma zarar vermeyecek iş görmeleri için yol gösterici kurallar bütünüdür. Etik standartlar her ülke ve toplumda farklıdır. Bazı ülke ve toplumlarda etik sayılan bir eylem davranış, diğerlerinde doğru ve etik davranış olarak kabul edilmeyebilir. Örneğin, birçok ülkede işletmeler siyasi partilere ve devlet kurumlarına çeşitli yollarla katkıda bulunmaktadırlar. Bazı ülkelerde devletler görevlilerine işlerin kolaylaştırılması için yapılan ödemeler, verilen hizmetlerin karşılığı olan uygun ödemeler olarak sayılabilmektedir. Bu konularda, çeşitli ve farklı değerlere sahip toplumlarda işletme faaliyetlerinde neyin doğru neyin yanlış olduğu kolay belirlenememektedir.

Etik standartlara katkı yapan faktörler nelerdir? 

Bir toplumda etik standartların yükselmesine katkı sağlayan faktörler; daha iyi bilgilendirilmiş kamuoyu, sosyal baskılar, medyanın olayları sürekli takibi, işletmelerin sosyal sorumluluk duygusuna çok önem vermesi, işletmelerin duyarlılığı, üst yönetim kademesinin ahlaki eyleme verdiği önem, hükümet düzenlemeleri, yasalar ve mahkemeler, işletme yöneticilerinin profesyonellik anlayış ve eğilim düzeyinin artması şeklinde ifade edilebilir.

Etik standartlara olumsuz etki yapan faktörler nelerdir?  

Bir toplumda etik standartların gelişmemesine ya da olumsuz etkilenmesine neden olan faktörler; toplumun standartlarının çok düşük olması, sosyal çözülme, aşırı iyimser toplum, dini kurumlar ve ailenin etkisinin azalması, düşük kalite, aşırı niceliksel istekler, işletmedekilere yöneticiler ve hissedarlardan gelen kâr baskısı, şirket politikaları, mevcut ekonomik koşullar, iş yapma maliyetleri, başarıya ilişkin stres, politik yozlaşma, hükümetlere olan güvenin çok düşük olması, açgözlülük, başarının ölçüsü olarak parayı görme ve paraya tapma, bireyin bencilliği, kişisel dürüstlük ve ahlaki karakterden yoksun olma, çok sayıda işletmenin düşük rekabet gücüne sahip olması ve çok sayıda işletmenin yarışması şeklinde ifade edilebilir.

Gerçek kalite ve algılanan kalite nedir? 

Gerçek kalite, bir işletmenin yerine getirmek üzere yola çıktığı hedeflere varmasıdır. Gerçek kalite bir anlamda ürün veya hizmetin gereken şartlara uygunluğudur. Algılanan kalite, müşterinin beklediği kaliteyi almasıdır. Fakat gerçek kalite, algılanan kalite olmadan bir etkiye sahip değildir. Ürün veya hizmet işletmenin belirlediği şartlara ne kadar uyarsa uysun müşteri açısından yetersiz ise düşük kaliteli bir algılama kaçınılmazdır.

Hizmet kalitesinin bileşenleri nelerdir? 

Hizmet kalitesinin temelde on bileşenden oluştuğu ifade edilmektedir. Bunlar:
Güvenilirlik: Performans tutarlılığın içermektedir. Hizmetin güvenilir ve doğru biçimde, verilen sözler doğrultusunda yapılması anlamına gelmektedir.
Duyarlılık/Karşılık Vermek: Çalışanların, müşterilere anında hizmet vermek ve yardım etmeye istekli olmalarını ifade etmektedir. Hizmetin zamanında olmasını içerir.
Yeterlilik: Hizmet sunmak için gerek firmanın gerekse de çalışan personelin gerekli
bilgi ve beceriye sahip olmaları anlamına gelmektedir.
Erişebilirlik: Yaklaşılabilir olma ve ilişki kurma kolaylığını içermektedir. Hizmete kolay ulaşmayı, bekleme zamanının kısa olmasını, faaliyet saatlerinin uygun olmasını ifade
etmektedir. 

Nezaket: Müşteriyle ilişkide bulunan personelin kibarlığı, saygınlığı ve dostluğunu
içerir.
İletişim: Müşterileri anlayabilecekleri dilde bilgilendirmek ve onların dinlemek anlamına gelir. Firma farklı müşteriler için dilini uydurabilmeli ve farklılaştırabilmelidir.
İtibar: Firmanın; inanılırlığı, güvenirliliği, dürüstlüğü ve müşteri çıkarlarını kalben hissetmeyi içermektedir. Firmanın ismi, ünü, çalışanlarının kişisel özellikleri itibarı oluşturan unsurlardır.
Güvenlik: Şüphe, tehlike ve riskten uzak olma. Fiziksel ve finansal güvenlik ile mahremiyet güvenliği oluşturan unsurlardır.
Müşteriyi Bilmek ve Anlamak: Müşteriyi ve müşteriye ilişkin ihtiyaçları bilmek için çaba sarf etmeyi içerir.
Fiziksel Varlıklar:Hizmetin fiziksel yanının içermektedir. Fiziksel tesisler, personelin, görünüşü, hizmet sunmak için kullanılan araç ve ekipmanlar fiziksel unsurları oluşturmaktadır.

İnternet etiği nedir? 

İnternet kullanımında etik ise birey ve internet etkileşiminde ortaya çıkan çok boyutlu bir kavramdır. İnternet üzerinde iletişimde bulunurken kabul edilebilir ya da edilemez davranışları belirleyen kurallara internet görgü kuralları (netiquette) ya da dilimizdeki kullanımıyla internet etiği denilmektedir. İnternet görgü kurallarının İngilizce karşılığı olarak kullanılan netiquette sözcüğü, internet sözcüğünün kısa kullanımı olan “net” ile İngilizce’de “görgü, görgü kuralları, etiket” anlamına gelen “etiquette” sözcüklerinden türetilmiştir. Günümüzde internet etiği ile ilgili kural oluşturma çabaları devam etmekle birlikte belli bir standart oluşmuş değildir. Bu konudaki çabaların ilk ve en önemlilerinden biri IETF’nin (Internet Engineering Task Force) 1995 yılının Ekim ayında yayınladığı, “resmi olmayan netiquette kılavuzu”dur. 

Siber suçlar kavramı nedir? 

İnternetin yaygın olarak kullanılmadığı dönemlerde bilişim ortamında işlenen suçları ifade etmek için bilgisayar suçları (computer crimes) ve bilgisayar ihlalleri (computer abuse) gibi kavramlar kullanılmaktaydı. Daha sonra internetin etkinliğini arttırarak kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte, internet ve ona bağlı sistemler aracılığıyla işlenen suçları da kapsayacak şekilde söz konusu kavramlar, tek bir kavram altında birleştirilmiş ve “siber suç” (cyber crimes) kavramı kullanılmaya başlanmıştır. Siber suçları kısaca, bilgisayar ve ağ sistemleri kullanılarak işlenen suçlar diye tanımlayabiliriz. Bu çerçevede siber suçlar, bilinen suçların ağ ortamında işlenmesinin yanı sıra bilgisayar ağlarına ve internete özgü yeni suçları da kapsamaktadır. Bu çerçevede siber suçları ikiye ayırmak mümkündür. Birincisi, mevcut hukuk sisteminde tanımlanmış ve belirli yaptırım kurallarına bağlanmıştır suçlardır. Bu tür suçlara örnek olarak dolandırıcılık, hakaret, devlet aleyhine yürütülen faaliyetler ve pornografik yayınları verebiliriz. Bugün bu tür suçlar internet üzerinden gerçekleştirilmektedir. İkincisi ise, dijital ortamların varlığı ile ortaya çıkan ve mevcut hukuk sisteminde tanımlanmamış suçlardır. Bu tür suçlara örnek olarak başkasına ait bilgisayar sistemlerine izinsiz girişleri ve ağ sistemini tahrip etmek için virüs bulaştırmayı verebiliriz. Bu suçlar nitelikleri itibarıyla tamamen internete özgü eylemlerdir.