Mutfak Hizmetleri Yönetimi Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Bir iş yerinde oluşabilecek tüm kazaların sebep ve önlemleri ile ilgili konular hakkında personelin mutlaka eğitilmiş olması veya işverenin işe yeni başlayanlar ve stajyerler için iş-üstü eğitimi mutlaka vermesi gerekmektedir. Ayrıca mutfakta bir ilk yardım kutusu bulunmalı ve bu kutu mutfağın uygun bir yerinde herkesin her an kullanabileceği bir durumda olmalıdır. Mutfak güvenliğinin önemi kadar burada üretilen besinlerin sağlıklı ve hijyenik koşullarda hazırlanması da önemlidir. Aksi taktirde bu besinler zararlı hâle gelebilmekte ve sağlığımız için gizli bir tehlike oluşturabilmektedir. Sağlığımızı tehdit eden bakteriler ve onların toksinleri (zehirleri) özellikle sıcaklıkların artmasıyla birlikte üremek için uygun ortam bulmakta ve besin kaynaklı zehirlenmelere neden olmaktadır. Çoğunlukla hafif seyirli ve kısa süreli hastalıklar olmalarına karşın, zehirlenmeye yol açan besinler ve kişiyle ilişkili bazı faktörler, hastalığın zaman zaman daha ağır seyretmesine hatta ölümcül olmasına yol açabilir.

Mutfakta Güvenlik Sistemleri ve Önemi

Güvenlik, tehlikelerden korunmak demektir. Burada amaç; hem iş görenlerin hem de konukların kazalardan korunmasıdır. Endüstriyel mutfakta güvenliğin sağlanması oldukça önemlidir. Gece-gündüz sürekli çalışma, yüksek randımanlı pişirme üniteleri, mutfak davlumbazlarında gecikmiş bakımlar, temizlenmemiş bacalar, endüstriyel mutfaklardaki kazaların temel sebeplerini oluşturmaktadır. Mutfak güvenliği, sözü edilen bu kaza ve tehlikelere olanak vermeyecek şekilde gerekli önlemlerin alınmasını ve uygulanmasına ilişkin çabaları ifade etmektedir. Güvenlik, yiyecek üretiminde görev alan bütün çalışanların sorumluluğundadır. İş görenlerin bu önemli sorumluluğunu mutfak yönetimi ciddi anlamda denetlemeli ve organize etmelidir. Yiyecek ve içecek endüstrisi, kazalar için çok müsait olan bir iş koludur. Yapılan araştırmalara göre kazaların %90’ı çalışanın işini bir an önce bitirmek için acele etmesinden kaynaklanmaktadır. Yiyecek ve içecek işletmelerinde kazaların;

• %34’ü yiyecek servisi,
• %21’i yiyeceğin pişirilmeye hazırlanması,
• % 16’sı mutfak ve servis araçlarının kullanılması,
• % 12’si yiyeceğin pişirilmesi

sırasında gerçekleşmektedir.

Bu kazalar, hem çalışana hem de işletmeye zarar vermektedir. Çalışan fiziki ve manevi olarak (konuk ve iş arkadaşlarının yanında küçük düşme) zarar görürken, işletme de verim düşüklüğü, hasar, sigorta, onarım vb. gibi konularda zarar görmektedir.

Yöneticinin Sorumluluğunda Olan Güvenlik Önlemleri

• Nitelikli ve ayrıntılı güvenlik denetimi yapılmalıdır.
• Güvenlikle ilgili sorunlara çözüm yolları üretilerek denetimin sağlanması gerekmektedir.
• Yiyecek üretimi aşamalarında meydana gelen kazaların, düzenli olarak rapor edilmesi ve nedenlerinin araştırılması gerekir.
• Güvenlik konusunda periyodik aralıklarla hizmet içi eğitimler verilmesi gerekir.
• Mutfağın içerisindeki elektrik kablolarının, doğal gaz borularının çok iyi bir şekilde korunması gerekmektedir.
• Çok yoğun olarak kullanılan bölgelerin, aydınlatılması ve havalandırılmasına özen gösterilmesi gerekir.
• İlk yardım dolabının devamlı kontrol edilmesi ve eksiklerin zaman geçmeden tamamlanması sağlanır.
• Yangın söndürme aletlerinin, vize tarihlerinin kontrolünün titiz bir şekilde yapılması önemlidir. Yangın söndürme aletlerinin, yeterli sayıda olması ve erişilebilir konumlarda bulunmaları gerekir.
• Çalışanların ve konukların güvenliğini arttırmak için, yüksek ısıya ve dumana karşı duyarlı basınçlı su sistemlerinin sağlanması önemlidir.
• Yangın çıkışı, yangın merdiveni, keskin aletler, bıçaklar için koruma dolapları ve kılıflarının bulunması sağlanır.
• Mutfaklarda en çok rastlanan yanma, düşme, kesik vb. kazaları önlemek ve kazalar olduktan sonra neler yapılması gerektiği hakkındaki kurallar ve prosedürlerle ilgili olarak iş görenlerin bilgilendirilmesi işlerini yapmalıdır.

Güvenli Bir Ortam İçin Uyulması Gereken Kurallar

• Kazalara neden olmamak için bütün işler tam olarak bilinmeli ve prosedürler tam olarak uygulanmalıdır.
• Çalışma alanlarında güvenliği etkileyecek, güvenliği ortadan kaldıracak konularda dikkatli olunmalıdır.
• Yerler, kaymayan tipte, sert ve düz olmalıdır.
• Merdivenler ve trabzanlar doğru yerde, geçişe elverişli genişlikte olmalıdır.
• Koridorların geçiş için yeterli genişlikte olması şarttır. Görüş olanağı vermeyen köşeleri ve iş sahalarına açılan kapıları olmamalıdır. Yemek servisi olan koridora giriş ve çıkış en kısa yoldan olmalıdır. Koridorlarda ve geçitlerde açık olan kapılar kazalara neden olabilir. Eğer açık durmaları gereken kapılar varsa kendiliğinden açılıp kapanan kapılar tercih edilmelidir. İş alanlarına çıkan bütün kapılar cam pencereli olmalı, dışarıya açılan kapıların hepsinin girişlerinde aydınlatma olmalıdır.
• Alarm sistemleri: Portatif soğutucularda, dondurucularda ve depo bölümlerinde bulundurulmalıdır.
• Hareket hâlinde bir alete takılıp kazaya neden olabilecek, bol, açık kollu giysiler ile kuşak ya da benzeri şeylerin bulunduğu tüm kıyafetlerden kaçınılmalıdır.
• Mümkün olduğunca erkekler 23 kg, kadınlar 15 kg’dan fazla ağırlık kaldırmamalıdır. Ağır bir şeyin taşınmasında yardım istenmeli, mümkünse taşıma arabası kullanılmalıdır.
• Profesyonel eleman nadiren aceleci davranır; hiçbir zaman koşmaz. Çok hızlı çalışmak, çok fazla iş çıkarmak anlamına gelmez. Sakin çalışmak daha verimlidir.
• Depo: Çöpten, süprüntülerden, atıklardan tamamen uzak bir yerde olmalıdır. Depolanacak malzemeleri taşıyacak nitelikte raf sistemi kurulmalıdır. Raflar; malzemeler sıkıştırılmadan 4-5 cm. aralıklı, rahat alıp koymaya uygun şekilde düzenlenmelidir. Raflara her noktadan uzanılabilmelidir. Ağır parçaların aşağıdaki raflara konulması yararlıdır. Depo, paletleri alabilmek ve açabilmek için görevlilerin rahatça hareket edebilecekleri genişlikte olmalıdır. Kanatlı ve yaylı kapılar görevlilerin arabayla yaptıkları taşımalarda kolaylık sağlar.
• Onarım gerektiren bir yer görüldüğünde en kısa sürede ilgili yerlere rapor edilmelidir.
• Önemsiz gibi görülse bile herhangi bir kaza yöneticilere rapor edilmelidir.

Mutfakta Tehlike ve Kazalar

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından iş kazası; “belirli bir zarar veya yaralanmaya yol açan, önceden planlanmamış beklenmedik bir olay” şeklinde tanımlanmıştır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ise iş kazası; “önceden planlanmamış, çoğu zaman kişisel yaralanmalara, makinelerin, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan olaylar” şeklinde tanımlanmaktadır. Bir kaza (yaralanma, zarar görme olayı) beş temel nedenin arka arkaya dizilmesi sonucu meydana gelir. Bunlardan biri olmadıkça bir sonraki meydana gelmez ve dizi tamamlanmadıkça kaza ve yaralanma olmaz. Bu beş faktöre ‘kaza zinciri’ denir. Bu faktörler aşağıdaki gibi sıralanmıştır:

• İnsanın doğal yapısı (insanın doğa karşısındaki zayıflığı)
• Kişisel kusurlar
• Güvensiz hareket ve güvensiz şartlar
• Kaza olayı
• Yaralanma (zarar veya hasar)

Güvensiz Hareketler

• Sorumsuz biçimde görev verilmeden ya da uyarılara aldırmadan güvensiz çalışmak,
• Tehlikeli hızda çalışma ya da alet kullanma,
• Güvenlik donanımını kullanılmaz duruma sokma,
• Tehlikeli cihazlar kullanmak ya da donanımı güvensiz biçimde yönetmek,
• Güvensiz yükleme, istif, karıştırma, yerleşme vb. davranışlar,
• Güvensiz durum ya da duruşlar,
• Hareketli ya da tehlikeli yerlerde çalışmak,
• Şaşırmak, kızgınlık, suistimal, irkilme gibi davranışlar,
• Güvenliği önemsememek ya da kişisel koruyucu malzemeyi kullanmamak.

Güvensiz Şartlar

• Kusurlu, pürüzlü, sivri, kaygan, eskimiş, çatlak aletler
• Güvensiz yapılmış donanım, alet, araç-gereç vb.
• Güvensiz düzen, yetersiz bakım, tıkanıklıklar
• Yetersiz aydınlatma, göz kamaştıran ışık kaynakları
• Güvenli iş elbisesi kullanmamak, yorucu yüksek topuk vb.
• Yetersiz havalandırma, hava kaynakları vb.
• Güvensiz yöntemler ve mekanik, kimyevi, elektriksel koşullar vb.

Mutfak çalışanları arasında görülen iş kazalarını daha ayrıntılı olarak şu şekilde inceleyebiliriz:

Yangınlar

Yangının oluşması için şu üç şeyin bir arada olması gereklidir;

• (I) Tutuşabilir herhangi bir madde,
• (II) Isı,
• (III) Oksijen.

Bunlardan herhangi biri olmadan yangın başlayamaz. O zaman, yangına neden olmamak için şu kural konulmalıdır. Yanıcı maddeler, açık aleve 1,5 metreden daha yakına kesinlikle bırakılmamalıdır. Özellikle yemek servisindeki tesisatlarda, sürekli olarak yukarıdaki üç faktörün olup olmadığı denetlenmelidir. Bir başka önemli konu da yangın tiplerini bilmek ve yangının özelliğine göre mücadeleyi sürdürmek gerekliliğidir. Üç çeşit yangın vardır ve her biriyle ayrı şekilde mücadele edilir:

• (I) A sınıfı yangın basit, tutuşabilir bir maddenin yanmasıdır. Bu tür yangında su bazında olan söndürücüler kullanılır
• (II) B sınıfı yangın gaz, petrol, yağ ve benzin gibi maddelerin yanmasıdır. Bu tür yangın, oksijensiz bırakılarak söndürülebilir. Kimyasal madde, karbondioksit, köpük püskürten yangın söndürme cihazları kullanılabilir.
• (III) C sınıfı yangın, elektrikte bir kısa devreyle, çok ısınmış bir elektrik motoru nedeniyle ve elektriğe bağlı başka nedenlerle oluşabilir. Bununla birlikte, yağ gibi çabuk tutuşabilen bir maddenin de varlığı bu tip yangınlarda sıklıkla görülmektedir. Bu tür yangınlarda iletken olmayan söndürücüler gereklidir. Bundan dolayı su bazında söndürücüler kullanmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır. Kuru kimyasal maddeler ve karbondioksit içeren söndürücüler tercih edilir.

Karbondioksit, yiyeceklere hiçbir zararı olmayan en iyi yangın söndürücüdür.

Yangınla İlgili Önlemler

1. Yangınlarla ilgili alınması gereken ilk önlem; mutfakta yangına sebep olacak ekipmanların, kaliteli ve uzman kişiler tarafından yerleştirilmesidir. Yangına sebep olan ızgara ve fırın bacalarının yerleştirilmesi ile ilgili itfaiyeden yardım istenmesi ve onların önerileri dikkatle yerine getirilmelidir.
2. Yangın konusunda çalışan personel eğitilmeli; tüm çalışanlar yangın söndürme araç gereçlerinin nerede olduğunu ve onların nasıl kullanılması gerektiğini bilmelidir.
3. Yangın sırasında kimin hangi görevi üstleneceği önceden belirlenmeli; gerekirse bu konuda önceden bir deneme çalışması yapılmalıdır.
4. Yangınla mücadelede yeterli araç gereç olmalı; büyük işletmeler ise otomatik yangın söndürme sistemi bulundurmalıdır. Otomatik yangın söndürme sistemleri içerisinde; dumanı alevi ve ısıyı algılayan cihazlar mutlaka yer almalıdır.
5. İşletmenin, tüm birimlerinde yangın alarm sistemi bulundurulmalı ve tüm birimler itfaiyenin telefon numarasını öğrenmelidir.
6. Yangın sırasında acil çıkış kapıları kolayca açılabilir olmalı; yangın çıkış yolları açık ve temiz olmalıdır. Buralara gereksiz eşyalar konulmamalıdır.
7. Yangın sırasında, konukların işletmeden kolayca çıkışını sağlayacak personel belirlenmeli ve bu personel önceden eğitilmelidir.

Yanıklar

Mutfaklarda meydana gelen kazalardan bir diğeri de yanıklardır. Bu yanıklar genellikle ocakta ve fırında yemek pişirirken, ızgara yaparken ve kızartma yaparken meydana gelmektedir. Yanıkların oluşmaması için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

1. Yanıkların oluşmaması için ilk önce mutfaklarda ocakların, ızgaraların ve fritözlerin doğru bir şekilde yerleştirilmesi gerekir.
2. Fritözde patates kızartırken patatesler ıslak olmamalıdır.
3. Aşırı sıcak tencere ve tavalar nemli bezle tutulmamalıdır; buhar yanığına sebep olabilir.
4. Sapı oynayan tencere ve tavalar tamir edilmeli ya da kullanım dışı bırakılmalıdır.
5. Tencereler ve çaydanlıklar ağzına kadar doldurulmamalıdır.
6. Tencere ve tavadaki yemekler uzun saplı tahta kaşıkla karıştırılmalı ve yemekler sıçratılmamalıdır.
7. İçinde yemek ve su olan kaynamakta olan tencerenin kapağı dikkatlice açılmalıdır.
8. Fırınların kapakları dikkatli ve kontrollü bir şekilde açılmalıdır.
9. Ekipmanlar, tencere ve tavalar soğuduktan sonra temizlenmelidir.
10. Sıcak içecekler servis edilirken dikkatli olunmalıdır.
11. Alev alan tencere ve tavaları asla su ile söndürülmemeli çünkü kabın içindeki yağa su döktüğünüz takdirde alevler sıçrayan yağlar ile yayılabilir ve istenmeyen yaralanmalara yol açabilir. Bunun için tuz ve karbonat da bol miktarda kullanıldığı taktirde alevi boğmada etkilidir. Ayrıca alev almış bir tencere veya tavayı asla daha güvenli olacağını düşündüğünüz bir yere götürmeye çabalamayın. Bu yangının sıçrama tehlikesini arttırır.

Kesikler

Mutfakta çok sık olarak kullanılan dilimleme makinaları, bıçaklı yiyecek karıştırıcıları ve parçalayıcılarının, mutfak çalışanları tarafından nasıl kullanılması gerektiği öğrenilmelidir. Bu aletlerle ilgili kullanma ve koruma talimatları öğrenilmelidir. Bununla birlikte aşağıda bazı önlemler verilmiştir.

• Herhangi bir ürünü kesmek, parçalamak için doğrama tahtası kullanılmalı ve vücuttan uzak tutulmalıdır.
• Bıçak kullanırken, yapılan işe çok iyi konsantre olunmalıdır.
• Tezgâhtan veya başka bir yerden düşen bıçağı tutmaya kesinlikle çalışılmamalıdır.
• Her ürün için ayrı bıçaklar olduğu için, mutlaka ürün işlenirken kendi bıçağı kullanılmalıdır.
• Mutfak içerisinde kesici bir ekipmanın veya aracın temizlenmesi gerektiği zaman, kapalı konumda olmasına ve hatta güç kaynağı ile ilişkisinin kesik olması gerektiğine dikkat edilmelidir.
• Mutfak içerisinde çok az kullanılan cam ve seramik materyaller kırılmış ise, kesinlikle çıplak elle temizlenmeye çalışılmamalıdır.
• Konserve kutuları ve diğer ambalajları açmak için uygun alet kullanılmalıdır.

Düşme ve Kaymalar

İş kazalarının altıda birini düşmeler oluşturmaktadır. Düşmeleri önlemek için aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:

1. Sabunlu suların, yağların ve yemeklerin yerlere dökülmesinden dolayı yerlerin kayganlaşması,
2. Uygun olmayan araçlarla aşırı yük taşınması,
3. Çalışanın taşıyabileceğinden fazla yükü tek başına taşıması,
4. Çalışma ortamının yeteri kadar aydınlatılmaması ve havalandırılmaması,
5. Yüksek raflara ulaşmak için portatif merdiven kullanılmaması,
6. Merdivenin sağlam ve temiz olmaması,
7. Mutfak zemin yapısının uygun olmaması,
8. Uygun olmayan iş ayakkabılarının giyilmesi vb. nedenlerden oluşabilecek düşmeler sonucu kırıklar ve çıkıklar oluşabilir.

İlk Yardım

İlk yardım; herhangi bir kaza veya yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, yaşamın kurtarılması ya da durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde yapılan uygulamalardır. Herhangi bir ilaç ve tıbbı araç gereç kullanılmadan olay yerindeki malzemelerle ilk yardım yapılır. İlk yardım yapılması acil tıp sistemi denilen ve ambulans servislerinin de içinde yer aldığı profesyonel sağlık ekiplerinin çağrılmasını geciktirmemelidir.

Ciddi bir kaza meydana geldiği zaman hemen uygun bir hareketle hayat güvenliği sağlanmalıdır. Kaza hâlinde yaralıya yatırma kuralı uygulanmalıdır. Daha sonra aşağıdaki işlemler yapılmalıdır:

• A. (Airway; havayolu), Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi,
• B. (Breathing; nefeslendirme), Solunumun değerlendirilmesi (Bak-Dinle-Hisset),
• C. (Circulation; dolaşım), Dolaşımın değerlendirilmesi (canlılık belirtilerini gözle) yapılan bu uygulamaların İngilizce baş harfleri A, B ve C harflerinden oluştuğu için ilk yardımın ABC’si denir.

İlk Yardımcı

Olay yeri, genellikle insanların telaşlı ve heyecanlı oldukları bir ortamdır. Bu durumda ilk yardımcı sakin ve kararlı bir şekilde olayın sorumluluğunu alarak gerekli müdahaleleri doğru olarak yapmalıdır. Bunun için bir ilk yardımcıda aşağıdaki özelliklerin olması gerekmektedir:

• İnsan vücudu ile ilgili temel bilgilere sahip olmak,
• Önce kendi can güvenliğini korumak,
• Sakin, kendine güvenli ve pratik olmak,
• Eldeki olanakları değerlendirebilmek,
• Olay anında ve doğru olarak haber vermek (112’yi aramak),
• Çevredeki kişileri organize edebilmek ve onlardan yararlanabilmek,
• İyi bir iletişim becerisine sahip olmak.

İlk Yardımın Temel Uygulamaları

İlk yardımın temel uygulamaları; Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir. Koruma: Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır. Bildirme: Olay/kaza, mümkün olduğu kadar hızlı bir şekilde iletişim araçları veya kaza yerinde bulunan diğer kişiler aracılığı ile gerekli yardım kuruluşlarına bildirilmelidir. Türkiye’de ilk yardım gerektiren her durumda telefon iletişimleri, 112 acil telefon numarası üzerinden gerçekleştirilir. Kurtarma(Müdahale): Olay yerinde hastalara/yaralılara müdahale, hızlı ancak sakin bir şekilde yapılmalıdır. Ticari bir mutfağın ilk yardım kutusunda: Sargı bezi, steril tampon, flaster, çengelli iğne, makas, elastik bandaj, yara bandı, kırık tespit tahtası, üçgen sargı bezi bulundurulmalıdır.

Besin Zehirlenmesi ve İlk Yardım

Besinlerle bulaşan ve daha çok mide, bağırsak sistemi şikayetleri ile seyreden ani gelişen tablolar besin zehirlenmeleri olarak adlandırılır. Besin zehirlenmesi, genellikle hafif geçirilmekle birlikte ölümcül de olabilen, oldukça sık karşılaşılan önemli bir hastalıktır.

Besin Zehirlenmesi Türleri

1. Fiziksel zehirlenmeler: Doğal etmenler; güneş ışığı, sıcaklık ve rüzgar, gıda maddelerinin görünümünde fiziksel bir değişim meydana getirir. Buna engel olmak için gıda maddeleri günlük ve taze olmalı, ya da soğuk depolarda korunmalıdır.
2. Kimyasal zehirlenmeler: Besinlere çeşitli kaynaklardan karışan ya da dışarıdan eklenen bazı kimyasal maddelerin neden olduğu zehirlenmelerdir.
3. Biyolojik zehirlenmeler: Besinlerde biyolojik zehirlenmeye neden olan iki etmen vardır: doğal besin toksinleri ve mikroorganizmalar.

Bakteriler İçin Üreme Koşulları

Bakteriler canlı kalabilmek için ve üreyebilmek için uygun sıcaklık, besin, nem, ph ve oksijene gereksinim duyarlar. Bakteriler, kötü koşullarda saklanıp, hazırlanan ve pişirilen besinlerde kolay gelişirler. Patojen bakterilerin en iyi çoğalabildikleri sıcaklık aralığı 5-65°C (tehlikeli bölge ) arasıdır. Bakteriler nemli ortamlarda kolay gelişirler. Bakteriler asidi yüksek ortamlarda üreyemezler (domates, sirke, yoğurt vb.). Bakterilerin oksijene olan ihtiyaçları farklıdır. Bazı bakteriler sadece oksijenli ortamda ürerler, bazı bakteriler ise üremek için oksijensiz ortamı tercih ederler (konserve besinler, sucuk, sosis vb. vakumlu ürünler). Besin kaynaklı hastalıklara / zehirlenmelere neden olan bakterilerin büyük bir kısmı hem oksijenli hem de oksijensiz ortamlarda üreyebilen özelliktedir. Zaman bakteriler için en temel ihtiyaçların başında gelir. Patojen bir bakterinin tehlikeli bir duruma gelmesi için uygun zamana ihtiyacı vardır.

Sindirim Yoluyla Zehirlenme Belirtileri

• Bulantı, kusma, ishal, karın ağrısı,
• Soğuk terleme, renkte solukluk,
• Bilinç bulanıklığı, şok, havale,
• Solunum ya da nabız değişiklikleri,
• Gözyaşında artış,
• Korozif (yakıcı, tahriş edici) madde alınmışsa, ağızda, boğazda ve midede yanma ve doku tahribatı, ağız kenarında renk değişikliği,
• Nefeste ve vücutta olağan dışı koku vb. belirtiler görülür.

Besin Zehirlenmelerinde İlk Yardım Uygulamaları

Yeterli ve dengeli beslenmek amacıyla tüketilen besinler çeşitli olumsuz nedenlerden dolayı insan sağlığına zarar verecek hâle gelebilirler. Besin zehirlenmelerine neden olan bakteri veya bakteri salgıları (toksinleri), bulantıkusma, kramp şeklinde karın ağrısı ve ishal (diyare) gibi rahatsızlıklara neden olmaktadır.

• Bilinç kontrolü yapılır,
• Ağız zehirli madde ile temas etmişse su ile çalkalanır, zehirli madde ele temas etmişse el sabunlu su ile yıkanır,
• Yaşam bulguları değerlendirilir,
• Kusma, bulantı, ishal gibi belirtiler değerlendirilir,
• Kusturulmaya çalışılmaz, özellikle yakıcı maddelerin alındığı durumlarda hasta asla kusturulmaz,
• Bilinç kaybı varsa koma pozisyonu (yarıyüzükoyun-yan pozisyon) verilir,
• Üstü örtülür,
• Tıbbi yardım istenir (112),
• Olayla ilgili bilgiler toplanarak kaydedilir.