Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Dersi 7. Ünite Özet

Sosyal bilimlerde araştırma konuları hakkında doğru yargılara ulaşabilmek için gerçek dünyadan güvenilir yollarla veri toplaması gerekir. Elde edilen verilen sağlıklı araçlarla çözümlenmesi, araştırma sorularına doğru cevapları bulmanın en önemli yoludur. Fakat daha da önemli olan verilerin toplanma bağlamına ve türüne göre hangi veri çözümleme yönteminin kullanılacağına karar verilmesidir.

Veri çözümlemede en temel kavramlardan biri ‘ değişken ’dir. Değişkenler nicel değişkenler ve nitel değişkenler olarak ikiye ayrılır. Nicel değişkenler herhangi bir özelliğin bir birey ya da nesnede sayısal olarak hangi miktarda olduğunu betimlemekte kullanılırken, nitel değişkenler ile yapılan ölçümün amacı çoğunlukla sahip olunan bir özelliğe göre birey ya da nesneleri sınıflandırmaktır. Değişkenler aynı zamanda aldıkları değerlere göre de sürekli ve süreksiz değişkenler olarak sınıflandırılırlar. Buna göre değişkenler sınırlı sayıda değer alabildikleri zaman süreksiz değişken, mümkün olan en yüksek ve en düşük puan arasında sınırsız sayıda değer alabildikleri zaman sürekli değişken olarak adlandırılırlar.

Nicel ve nitel ya da sürekli ve süreksiz değişken ayrımının yanı sıra birey ya da nesnelerin özelliklerini açıklamak için bilmek gereken bir başka temel kavram ise ölçek türleridir . Dört çeşit ölçek mevcuttur. Bunlar:

Sınıflama ölçeği : Sadece isimlendirme ve gruplandırma mümkündür. Miktar ifade etmez. Örnek: Cinsiyet: Kadınlar/Erkekler

Sıralama ölçeği : Veriler sıralanabilir, ancak sayılar bir değer değil sıra ifade eder. Örnek: Öğrencilerin sınıfları: A 1. Sınıf/ B 2. Sınıf /C 3. Sınıf ...

Eşit aralıklı ölçek : Sayılar bir değer ifade eder. Miktar ölçülebilir, ancak sıfır noktası görecelidir. Örnek: Şehirlerdeki sıcaklık: A 5 derece /B 10 derece /C 15 derece

Oranlı ölçek: Değişkenin gerçek miktarını yansıtan tek ölçektir. Yukarıdakilerin tümüne ek olarak mutlak sıfır noktası vardır. Oransal karşılaştırmalar yapılabilir. Örnek: Saç uzunlukları: A’nın saçı 20 cm. / B’nin saçı 40 cm. B’nin saçı 2 kat uzundur.

Nicel Veri Çözümleme Teknikleri

Nicel verileri çözümlemede ilk aşamada toplanan veriler hazırlanır ve düzenlenir. Veri toplamak için kullanılan araçta yer alan her bir soruya verilen yanıtlar sayısal bir değer olarak kayıt altına alınır. Bu işlemde kullanılan bilgisayar programlarından biri Excel’dir. Excel ile temel düzeyde istatistiklerin birçoğu gerçekleştirebilir. Programda her satır bir denek ya da katılımcı, her sütun ise bir değişken için kullanılır. Daha sonra her katılımcının ilgili değişkenlerden aldığı değerler sayısal olarak girilir (Şekil 7.1 syf. 166).

Katılımcılar veri toplama araçlarına yanıt verirken bir süre sonra sıkılmakta ve tüm sorulara aynı cevapları verebilmektedir. Bu durumu önlemek için veri toplama araçlarında aralara ters maddeler eklenmelidir. Veri girişi yapılırken de bu tersten sorulan soruların kodlaması da ters yapılır. Veri girişi yapılırken hangi değişkenin nasıl kodlandığına ilişkin kodlama rehberi hazırlanır. Daha sonra çözümlemeye geçmeden önce hatalı veri girişi olup olmadığı kontrol edilir. Üzerinde çalışılacak veri seti ve kodlama rehberi hazırlanıp hatalı verilerle ilgili önlemler alındıktan sonra çözümleme aşamasına geçilir. Sayısal verilerin çözümlenmesinde kullanılan istatistik türlerini betimsel ve yordamsal olmak üzere iki başlık altında incelemek mümkündür.

Betimsel istatistikler: Tek bir soru, madde ya da değişken hakkındaki sayısal verileri özetlemek ve betimlemek için kullanılır. Betimsel istatistiklerde en çok kullanılan özetleme yöntemi değerlerin frekans dağılımlarını almaktır. Frekans dağılımı sonucu elde edilen verilerin bilimsel kaynaklarda vs. kullanılabilmesi ve baskı maliyeti ve eserdeki yer sıkıntısı gibi nedenlerle, en özet biçimleriyle verilmesi gerekliliğinde doğan betimsel ölçeklere yönelik çeşitli yöntemler doğmuştur bunlar:

• Merkezi Eğilim (Yığılma) Ölçütleri
• Merkezi Değişkenlik (Dağılma) Ölçütleri
• Standart Puanlar

Yordamsal istatistikler: Örneklem üzerinde yapılan gözlem sonuçlarından yararlanarak evren hakkında genellemeler yapabilmek için kullanılır. Yordamsal istatistikler de kendi içerisinde farklı yöntemler şeklinde kullanılabilir. En sık kullanılan yordamsal içerik çeşidi Hipotez testidir . Hipotez testinde araştırma başında birtakım hipotezler (denenceler) geliştirilir ve yapılan istatistiksel testler yardımı ile bu hipotezler denenir. Hipotezlerin istatistiklerle uyuşup uyuşmadığı t testleri ile ölçülür. Üç tür T-testi vardır:

• Tek örneklem için t-testi
• Bağımsız örneklemler için t-testi
• Bağımlı örneklemler için t-testi

Nitel Veri Çözümleme Teknikleri

Nitel veri çözümlemesinde çözümleme ve veri toplama süreci birlikte devam etmektedir. Nitel araştırmada çeşitli tekniklerle toplanan veriler çözümlenirken betimleme, analiz ve yorumlama aşamaları büyük önem taşımaktadır. Nitel verilerin düzenlenmesi, işlenmesi, kodlanması, yorumlanması ve yazılması belirli bir sıra ve düzen içerisinde işlemelidir. Nitel veri analizinde yaygın olarak betimsel analiz ve içerik analizi olmak üzere iki yaklaşım kullanılmaktadır. Betimsel analiz içerik analizine göre daha yüzeyseldir ve araştırmacının kavramsal yapısını önceden açık olarak belirlediği araştırmalarda kullanılırken; içerik analizi toplanan verilerin derinlemesine çözümlenmesini gerektirir. Böylece önceden belli olmayan kavram ve temaların ortaya çıkarılmasına olanak tanır. Nitel verilerin düzenlenmesi, işlenmesi, kodlanması, yorumlanması ve yazılmasına ilişkin süreç, 13 aşamada özetlenebilir:

1. Verilerin yazıya geçirilmesi
2. Verilerin düzenlenmesi
3. Anlamlı veri birimlerinin saptanması
4. Verilerin kodlanması
5. Taslak temaların belirlenmesi
6. Taslak temalara göre kodların düzenlenmesi
7. Taslak tema ve kodlara göre verinin düzenlenmesi
8. Taslak temaların kontrol edilmesi ve kesinleştirilmesi
9. Temalar arasındaki ilişkilerin saptanması
10. Temaların araştırma soruları altında örgütlenmesi
11. Kod ve tema kitapçığı oluşturularak bu kitapçığa göre verilerin örgütlenmesi
12. Kod ve temalara göre verilerin betimlenmesi, alıntılara yer verilmesi, örneklendirilmesi, açıklanması, yorumlanması ve görsel hale getirilmesi
13. Araştırma sonuçlarının yazılması.

Veri Analiz Programları

Araştırmacıların veri analizi yaparken daha az zaman harcayıp daha verimli sonuçlara ulaşabilmesi için üretilmiş çeşitli nicel ve nitel veri analizi yazılımları bulunmaktadır. Word ve Excel gibi neredeyse tüm bilgisayarlarda bulunan ofis programları yardımıyla verileri sınıflandırmak, temel düzeyde nicel ve nitel çözümlemeleri gerçekleştirmek olanaklıdır. Daha ileri düzey analizler için ise özel olarak hazırlanmış çok sayıda yazılım bulunmaktadır. Aşağıda isimleri erilen bu yazılımlardan ilk 6’sı lisanslı, diğerleri ücretsiz ve açık kullanım kodludur.

1. SPSS
2. BMDP
3. MATLAB
4. Minitab
5. SAS
6. STATA
7. ADaMSoft
8. Dataplot
9. OpenEpi
10. PSSP
11. R,
12. R Commander,
13. ROTT,
14. SOCR
15. SOFA

Bunların dışında; yapısal eşitlik bağlamında yaygın olarak kullanılan programlar arasında LISREL, AMOS, EQS ve Mplus örnek gösterilebilir.

Nitel araştırmalarda veri çözümlemesi, nicel çözümlemelere göre çok daha kapsamlı ve yorucu bir sürece dönüşebilmektedir. Nitel araştırmalardaki artışa paralel olarak son yıllarda araştırmacıların iş yükünü önemli ölçüde azaltan yazılımlar yaygınlaşmaya başlamıştır.

Söz edilen tüm bu programları verimli bir biçimde kullanabilmek için temel araştırma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Hatta bazıları için ileri düzey araştırma istatistiği bilgisine veya nitel çözümleme deneyimine gereksinim olabilir.