Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Literatür taraması olarak da adlandırılan alan yazın taraması ne anlama gelmektedir?

Bazı yazarlarca ‘’literatür taraması’’ diye isimlendirilen alan yazın taramasının ne anlama geldiği aslında tüm araştırmacılar için açıktır. Alan yazın taraması denildiği zaman çoğunlukla üzerinde çalışılan sorunun kavramsal çerçevesinin ve konuyla ilgili araştırmaların ortaya koyduğu sonuçların gözden geçirilmesi anlaşılmaktadır.

Alan yazın taraması çalışmalarda hangi noktaları açıklığa kavuşturur?

Alan yazın taraması; incelenen kaynaklarda konuyla ilgili olarak ne söylendiği, önemli isimlerin kimler olduğu, kuramların ne tür açıklamalar yaptığı, hangi sorulara yanıt bulunduğu, ne tür denencelerin test edildiği, araştırmalarda hangi yöntemlerin kullanıldığı ve ulaşılan sonuçların neler olduğu gibi noktaları açıklığa kavuşturur.

Alan yazın taraması sayesinde ortaya çıkan diğer konular nelerdir?

Alan yazın tarama sayesinde, daha önceden yapılmış olan çalışmaların güçlü/ zayıf yönleri, konular arasındaki bağlantılar ve alanda gözlenen boşluklar da alan yazın taramasında ortaya çıkar.

Alan yazın ne demektir?

Alan yazın bir hakkında üretilmiş kaynakların toplamıdır.

Alan yazın taramasının amacı nedir?

Alan Yazın Taramasının amacı; bir konuyla ilgili daha önceden üretilmiş olan bilgileri amaçlı biçimde incelemek ve değerlendirmektir.

Alan yazında yer alan kaynaklar ne tür kaynakları da içerebilir?

Alan yazında yer alan kaynaklar yalnızca yazılı kaynaklarla sınırlı olmayıp, görsel- işitsel kaynakları da içerebilir.

Alan yazın taramasının katkıları nelerden oluşmaktadır?

1. Kavramsal çerçeve oluşturmak 2. Sorunu sınırlamak 3. Yeni yaklaşımlar bulmak 4. Olanaksızla uğraşmayı önlemek 5. Alandaki güncel tartışmaları saptamak 6. Sorular ve denenceler geliştirmek 7. Önemli çalışmaları ve kişileri öğrenmek 8. Elde edilen sonuçları karşılaştırmak 9. Toplu değerlendirmeler yapmak 10. Alandaki boşlukları görmek

Alan yazına ilişkin toplu bilgi kaynakları nelerdir?

1. V eri tabanları 2. Tezler 3. Referans kaynakları 4. Bilgisayar taramaları 5. Özler ve dizinler 6. Kaynakçalar 7. Akademik incelemeler

Kaynak türleri nelerdir?

Bir araştırmada yararlanılabilecek kaynaklar, veriye yakınlığı itibariyle, iki kümede toplanabilir. Bunlar birincil kaynaklar ve ikincil kaynaklardır.

Birincil kaynakların bir diğer adı nedir?

Bunlara ‘’doğrudan kaynaklar’’ da denilmektedir.

Birincil kaynakları nasıl tanımlayabiliriz, bir örnekle tanımlayınız?

Kendi bulgularını rapor eden kaynaklara birincil kaynaklar denir. Örneğin bir doktora tezi ya da dergi makalesi bizzat yazarının yaptığı ve o tezde ya da makalede sunduğu araştırma bulgularından söz ediyorsa buna birincil kaynak denir.

Birincil kaynaklara doğrudan kaynak denmesinin başlıca nedeni nedir?

Söz konusu kaynağın kendi sonuçlarını raporlaması ve bizim o sonuçları başkalarından ya da aracılık eden kaynaklardan öğrenmiyor olmamızdır.

İkincil kaynakların bir diğer adı nedir?

Bu kaynaklara ‘’ dolaylı kaynaklar’’ da denilmektedir.

İkincil kaynakları nasıl tanımlayabiliriz?

Bu tür kaynaklar, bizi daha önce yapılmış başka çalışmaların sonuçlarından haberdar eder. Daha doğrusu, okumakta olduğumuz kaynak da bir alan yazın taraması yapmıştır. Bu kapsamda bazı bilgilere ulaşmıştır ve bu bilgileri okuyucusuna aktarmaktadır. Aktarılan bilgiler, okumakta olduğumuz kaynak tarafından üretilen ve ilk kez rapor edilen bilgiler değildir.

İkincil kaynak konusunu somut bir örnekle açıklayınız.

Bulut soyadını taşıyan bir araştırmacı 2008 yılında ‘’Türkiye’nin Dış Politikası’’ başlıklı bir makale yayınlamış olsun. Yağmur soyadını taşıyan bir araştırmacının da 2011 yılında ‘’Türkiye’nin Komşuları ile İlişkileri’’ başlığını taşıyan bir makale yayınladığını varsayalım. Yağmur (2011) makalesinde Bulut (2008) makalesine atıf yapılsın ve biz Bulut (2008) çalışmasının sonuçlarını kullanacak olalım. Burada bizim için Yağmur (2011) ikincil kaynaktır.

İkincil kaynakların temel işlevi nedir?

İkincil kaynakların temel işlevi aracılık etmektir.

İkincil kaynakların birincil kaynaklara oranla daha az güvenilir olmasının temel nedeni nedir?

Bu kaynaklar genel olarak bizi daha önceden yazılmış kaynaklarda yer alan bilgilerden haberdar eder. Söz konusu bilgiler bize sunan kişiler tarafından incelenir, ne kadarının alınacağına karar verilir, işe vuruk olarak değerlendirilir ve özümsendiği biçimiyle aktarılır. Yaşamsal olan nokta da burasıdır: Acaba özgün kaynaktaki bilginin bağlamı ve anlamı değişikliğe uğramış mıdır? Kuşkusuz, bu kaçınılmazdır ve aktarılan bilgi bir miktar değişikliğe uğrar. Hatta aktarma biçimine göre anlam da kayabilir. İşte bu yüzden ikincil kaynakların, birincil kaynaklara oranla, daha az güvenilir olmasının temel nedeni budur.

Alan yazın tarama sürecinin aşamaları nelerdir?

Bunlar, konuyu seçme, anahtar sözcükleri listeleme, ilgili kaynakları bulma, kaynakları okuma, raporu yazma/ düzeltme ve kaynakçayı hazırlamadır.

Araştırmacılar genel ilke olarak neden ikincil kaynaklarla yetinmemelidirler?

Yetinmemelidirler, olanaklı olan durumlarda birincil kaynaklara ulaşmaya çalışmalıdırlar. Birçok araştırmada başkalarının yazdıkları okunmakta ve onlar hangi kaynakları referans olarak vermişlerse yeni araştırmacılar da aynı kaynakları kendileri yararlanmış gibi referans göstermektedirler. Hatta birçok kaynakta alıntılar bile aynı olmaktadır. Kural olarak, bir araştırmacı kendisinin okumadığı ya da incelemediği hiçbir kaynağı referans olarak vermemelidir. İkincil kaynakta anılan başka bir kaynağı bulmaya çalışmalıdır.

Aktaran ne demektir?

Araştırmacı her türlü çabaya rağmen, ikincil kaynakta anılan kaynağı bulamıyorsa, okuduğu kaynağı ‘’aktaran’’ olarak belirtmelidir.

Aktarılan ne demektir?

Araştırmacı her türlü çabaya rağmen, ikincil kaynakta anılan kaynağı bulamıyorsa, bulamadığı kaynağı da ‘’ aktarılan’’ olarak belirtmelidir.

Alan yazın yoğunluğu nasıl açıklanır?

Alan yazındaki kaynakların sayısına göre alan yazın yoğunluğu ortaya çıkar.

Alan yazın yoğunluğu kendi içinde kaça ayrılır?

Derin alan yazın ve Sığ alan yazın olmak üzere ikiye ayrılır.

Derin alan yazın ne demektir?

Araştırılacak konu hakkında çok sayıda kaynak bulunabiliyorsa veya incelemek ve yaralanmak amacıyla oluşturduğumuz liste uzunsa o konuyla ilgili olarak derin bir alan yazın var demektir.

Konuyla ilgili çok kaynak varsa ve kapsayıcı bir alan yazın taraması yapmak güç görünüyorsa araştırmacı ne yapmalıdır?

Çok sayıda kaynağın olduğu durumlarda belirli bir süzme ve ayıklama yapmak kaçınılmazdır. Bunun için ulaşılan kaynakların özetlerine göz atıp ilgisiz ya da düşük kaliteli olanlar bir yana bırakılabilir. Ancak bunu yaparken yanlı davranıp araştırmacının kendi görüşlerine uymayan kaynaklar dışarıda bırakılmamalıdır. Böyle bir yola başvurmak alan yazın taramasını geçersiz kılabilir.

Kaynakları incelerken hangi kaynaklara daha çok güvenilebileceğine ilişkin olan gösterge nedir?

Aynı kaynağın sürekli karşınıza çıkması ya da birçok kaynakta ondan söz edilmesidir. Eğer bir kaynak farklı araştırmacılar tarafından kullanılmış ve onların araştırmasına katkı sağlamış ise, kural olarak o kaynağın daha güvenilir olduğu varsayılabilir. Ancak yine de yazarın kendisi, bağlı olduğu kurum ve yayın yaptığı derginin de dikkate alınması yararlı olabilir. Uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış bir yazı tanıtım amaçlı bir dergideki yazıdan daha güvenilirdir. Aynı şekilde, bir konuda çok sayıda araştırma yapan bir akademisyenin yazısı o konuyla ilgili kişisel düşüncelerini ya da gözlemlerini paylaşan bir kişininkinden daha çok güvenilirdir. Bunları gözeterek de bazı kaynaklar ayıklanabilir.

Kaynak sayısını azaltmaya dönük bir diğer yol ne olabilir?

Sağlam kuram ve araştırmalar genellikle farklı bağlamlarda yapılmış çalışmaların tutarlı sonuçlarına dayanır. Eğer bir kuram değişik araştırmacılar tarafından test edilmiş ve benzer sonuçlar elde edilmişse bu sonuçlara daha güvenilebilir. Benzer biçimde, bir araştırmacı, farklı kültürlerde ve değişik örneklemler ile yinelendiği halde tutarlı sonuçlar sağlıyorsa bu sonuçlara daha sağlam sonuçlar olarak bakılabilir.

Hangi çalışmaların ‘’kilometre taşı’’ olduğuna karar vermek için nasıl bir yol izlenebilir?

Tez yapan öğrenciler bu konuda danışmanlarından yardım isteyebilirler, bağımsız araştırmacılar ise alanda isim yapmış ve herkesin saygı duyduğu meslektaşlarıyla görüşe: Hangi çalışmaların alanda “kilometre taşı” olduğu konusunda bir belirsizlik ya da kuşku varsa, daha deneyimli araştırmacıların görüşlerini almak yerinde olabilir bilirler. Kısacası, alanda saygınlığı olan ve sık yararlanılan kaynaklara öncelik vererek aşırı sayıdaki kaynak sayısını azaltmak olanaklıdır. Ancak bunu tembelliğe dönüştürmemek gerekir.

Sonuçlarıyla çelişen kaynaklara nitelik açısından temkinli yaklaşmanın ne gibi yararı vardır?

Alanda sağlam olarak kabul edilen ve tutarlı bulgular ortaya koyan araştırmaların sonuçlarıyla çelişen kaynaklara nitelik açısından biraz daha temkinli yaklaşmakta yarar vardır. Ancak şunu da vurgulamak gerekir ki, bir çalışmanın sonuçları öteki çalışmaların sonuçlarıyla tutarlılık göstermediği için o kaynak dışarıda bırakılamaz; bu tür kaynakları daha dikkatli incelemek ve çalışmanın kendisinde bir sorun olup olmadığına bakmak gerekir.

Yüzeysel alan yazın ne demektir?

Araştırılan konu hakkında daha önce yayınlanmış ve bizim yararlanabileceğimiz kaynakların sayısı çok az ise o konuda yüzeysel ya da sığ bir alan yazın var demektir. Başka bir deyişle, konuyla ilgili kaynak bulmanın zor olduğu durumlarda alan yazın yüzeyseldir.

Kaynak sayısı çok az ise ne yapmak gerekir?

Bunun için ilk yapılacak şey anahtar sözcükleri gözden geçirmektir. Seçilen anahtar sözcükler yeterli sayıda sonucu vermeyebilir. Bu nedenle, anahtar sözcükleri değiştirmek bir çözüm olabilir. Çok özel anahtar sözcükler yerine biraz daha genel ve kapsayıcı anahtar sözcükler kullanılabilir. İkinci bir çözüm, aramadaki sınırlılıkları kaldırmaktır. Örneğin, aramada son on yıl gibi bir sınır konulmuşsa bundan vazgeçilebilir. Aynı şekilde, aramaya başlarken yalnızca tezleri ve makaleleri içeren bir sınırlama konulmuşsa kitapları ve bildirileri de kapsayacak bir genişletme yapılabilir. Üçüncü bir yol da, dolaylı kaynaklara yönelmektir. Başka bir deyişle, bir konuyla doğrudan ilgili kaynakların sayısı uygun bir alan yazın taraması için yeterli değilse konuyla dolaylı biçimde ilişkili olan kaynakları da kapsayacak bir tarama yapılabilir. Son çözüm yolu olarak, başka alanlarda üretilmiş kaynaklara başvurmak düşünülebilir. Örneğin, uluslararası ilişkiler alanındaki bir araştırma için yeterli sayıda kaynak yoksa ve konuda uygunsa belki tarih ya da siyaset bilimi gibi alanlardaki bazı kaynaklardan yararlanılabilir.

Alan yazın taramasında ‘’ideal kaynak sayısı’’ nedir?

Bu sorunun kesin ve üzerinde uzlaşılmış bir yanıtı yoktur. Yapılan çalışmanın niteliğine, konusuna, tartışmaların yoğunluğuna ve alan yazındaki yayınların durumuna göre bu sayı değişebilir. Belirli bir uzlaşmaya ya da kurala dayanmamakla birlikte, genel olarak sosyal bilimlerdeki yüksek lisans tezleri için en az 30, doktora tezleri için ise en az 50 kaynak alt sınır gibi düşünülebilir. Ancak bunları kesin bir ölçü olarak almamakta ve genel bir fikir oluşturmaya dönük öneriler gibi görmekte yarar vardır. Şunu da belirtmek gerekir ki, bu sayılar tamamlanmış tezlerin sonundaki kaynakçalarda yer alan kaynaklara ilişkindir. Kuşkusuz, alanyazın taramasına başlarken daha çok sayıda kaynak bulunacak ve incelemeye alınacaktır.

Kapsamlı ve sistematik bir alan yazın taraması yaparken ne tür teknikler kullanılmaktadır?

Alan yazın taramasını yaparken geleneksel tarama, oy sayma, meta-analiz ve en iyi kanıt gibi tekniklerden faydalanılır.

Geleneksel araştırma tekniği nasıl bir tekniktir?

Geleneksel tarama tekniğinde araştırmacının önemli veya değerli bulduğu çalışmalar ön plana çıkarılır, daha az önemli çalışmalardan ender olarak söz edilir. Konuyla ilgili olan kaynaklar okunur, uygun yerlerinden notlar alınır ve ulaşılan sonuçlar belli bir mantık örüntüsü içinde sunulur. Bunu yaparken yazar tıpkı bir öykü anlatır gibi davranır. Bu teknik kullanıldığında çoğunlukla iyi çalışmalar ön plana çıkarılır. İyi çalışmaların neler olduğuna da yazar karar verir. Ancak hangi çalışmaların alana önemli katkı sağladığını belirlemek o kadar da zor değildir. Konuyla ilgili başka çalışmalara bakıldığında alan da kilometre taşı niteliğinde olan kaynaklar kolayca ayırt edilebilir. Bunları belirleyen yazar söz konusu kaynakları daha yakından inceler ve kendi yazımında bunlara özel vurgular yapar.

Oy sayma tekniğinde neler temel alınır?

Bu teknikte bağımsız değişkenin lehine sonuçlar sağlayan çalışmalar, aleyhine sonuçlar içeren çalışmalar ve anlamlı fark bulamayan çalışmaların sayıları temel alınır. Ağırlık ne yöndeyse araştırmacıların vurguları da o yöndedir.

Meta analiz ve en iyi kanıt yöntemlerinde ne hesaplanır?

Meta analiz ve en iyi kanıt yöntemlerinde konu hakkındaki çok sayıda araştırmanın ortak sonucu istatistiksel olarak hesaplanır.

Meta analiz ve en iyi kanıt yöntemleri arasındaki fark nedir?

İkisinin arasındaki fark, daha çok incelenecek araştırmaları belirlemede kullanılan ölçütlerle ilgilidir.

Meta analiz türü değerlendirmelerin sonucu ne olarak adlandırılır?

Meta analiz türü değerlendirmelerin sonucu ‘’etki büyüklüğü’’ olarak adlandırılır.

Alan yazın taramasının sonuçlarını raporlaştırırken belirli ilkelere dikkat etmek gerekir. Bu ilkeler nelerdir?

1. Kapsamlılık 2. Eleştirellik 3. Özümseyicilik 4. Güncellik 5. Sistemlilik 6. Bütünsellik

Alan yazın tarama ölçütlerinden biri olan kapsamlılık neyi gerektirir?

Alan yazın taraması çok geniş ya da çok dar olmamalıdır. Alanda üretilmiş olan bilgi miktarını doğru ve dengeli biçimde yansıtabilmek için araştırmacılar hangi kaynakları incelediklerine dikkat etmelidirler. Burada ne kadar kaynak tarandığı kadar hangi kaynakların incelendiği de önemlidir. Çok az sayıda kaynakla yetinmek alandaki bilgilerin niteliğini ve miktarını doğru yansıtmaz. Kuramsal açıklamalar, araştırma sonuçları, izlenen yöntemler, tartışma konuları ve yeni eğilimleri tam olarak ortaya koyabilmek için kapsamlı bir alan yazın taraması yapmaya özen gösterilmelidir.

Alan yazın tarama ölçütlerinden biri olan sistemlilik nasıl işlemektedir?

Yaygın olarak bazı araştırmacılar kaynakları sıra dizinsel olarak vermekte ve yayın yıllarına göre sunmaktadırlar. Bu, bazı konular için uygun olabilir ama her zaman işe yarayacak bir yaklaşım değildir. Bir başka yaklaşım, alandaki “önemli” ya da “klasik” çalışmaları önce vermek, sonra tüm çalışmaları bunlara göre düzenlemektir. Bazen bu tür çalışmalar karşılaştırma ölçütü olarak bile kullanılmaktadır. Yaygın olarak işe koşulan başka bir yaklaşım da tematik düzenlemedir. Burada başlıklar ve alt başlıklar ilişkisine dikkat edilmektedir. Çoğu araştırmada kullanılan ve “ters piramit” olarak bilinen sistematikte ise önce genel konulara değinilmekte, devamında daha özel ya da ayrıntılandırma sayılabilecek konulara girilmektedir.

Alan yazın taramalarında yaygın olarak kullanılan sistematik yaklaşımlar nelerdir?

Alan yazın taramalarında yaygın kullanılan sistematik yaklaşımlar olarak zamansal, konusal ve yöntemsel yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır. Zamansal (chronological) yaklaşımda ya kaynakların yayınlandığı yıllara göre bir anlatım sırası izlenir ya da eğilimlere göre bir anlatım yeğlenir. Konusal (thematic) yaklaşımda zaman akışı yerine belirli konulara ya da başlıklara göre bir sıra izlenir. Kuşkusuz, bazen konuların sunuluş sırası ile yıllara göre akış örtüşebilir. Yöntemsel (methodological) yaklaşımda ise odaklama noktası zaman ya da konu değil araştırmacının kullandığı yöntemdir.

Alan yazın taramasına ilişkin bölümü yazarken araştırmacı hangi kurallara dikkat etmelidir?

• Seçici olmalı: Her kaynaktan en önemli ya da en çok katkı sağlayan yerleri almalı, ilgisiz yararlanmalara gitmemelidir. • Alıntıları çok sık kullanmamalı: Aktarılmak istenen bilgi başka türlü ya da daha güzel ifade edilemiyorsa ancak o zaman doğrudan alıntı yapılmalıdır. • Özetleme ve sentezleme dengesini iyi kurmalı: Var olan görüşler özetlenmeli ama bunlara ilişkin yorumlar ve değerlendirmeler de yapılmalıdır. • Kendi sesini duyurmalı: Yazılanların bir bölümü başkalarının fikirlerini sunarken merkezde araştırmacının kendi bakış açısı olmalıdır. • Yeniden ifade etmede dikkatli olmalı: Araştırmacı başkalarının görüşlerini kendi görüşüymüş gibi sunmaya çalışmamalıdır. • Yazılanlar birkaç kez düzeltmeli: İlk yazımlardan sonra yapılacak yerinde düzeltmelerle metin olabildiğince mükemmelleştirilmelidir.

Alan yazın taraması genellikle kaç bölümü kapsamaktadır?

Alan yazın taramasının da, tıpkı bir makale yazar gibi, genel olarak, giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç temel bölümü kapsadığı söylenebilir.

Alanyazın taramasının neredeyse tüm araştırma raporlarında bulunmasının temel nedeni nedir?

Bilim dünyasında hiçbir araştırma sıfırdan yapılmaz. Her araştırma kendisinden önce tamamlanmış olan çalışmaların sonuçlarını inceleyerek işe başlar, tamamlanırken de elde ettiği sonuçları var olan alanyazın bağlamında tartışarak yeni öneriler ortaya koyar. Bu açıdan bakıldığında, bilimsel araştırmalarda birikimlilik ve o birikimden yararlanmak çok önemlidir çünkü her araştırma ilgili olduğu alana sınırlı ölçüde katkıda bulunur. Dolayısıyla, bir konuda yeterli alanyazın taraması yapmadan gerçekleştirilen araştırmaların sağlayacağı katkıların özgün ve işlevsel olması zordur. Bu nedenle, alanyazın taraması, neredeyse tüm araştırma raporlarında bulunur; özellikle akademik tezlerde standart bir bölüm olarak yer alır.

Alanyazın nedir?

Alanyazın; bir konu hakkında üretilmiş kaynakların toplamıdır.

Alanyazın taraması nedir?

Alanyazın taraması; bir konuyla ilgili daha önceden üretilmiş olan bilgileri amaçlı biçimde incelemek ve değerlendirmektir.

Alanyazın taramasına verilebilecek örnekler nelerdir?

Kapsamlı çalışmaların parçası olan alanyazın taramalarının yaygın olarak karşılaşılan bazı örnekleri şunlar olabilir:

• Büyük bir araştırma projesinin parçası
• Akademik bir tezin bölümü
• Bilimsel bir dergi makalesinin zorunlu kısmı
• Yeni bir araştırma önerisinin gerekçe oluşturan bölümü
• Bir fona başvururken hazırlanan gerekçe ya da arka plan boyutu

Bağımsız bir çalışma olarak hazırlanan alanyazın taramasının sıkça görülen örnekleri de şunlar olabilir:

• Belirli bir konuda yapılmış çalışmaları gözden geçiren bir ders ödevi
• Açıklamalı bir kaynakçayı makaleye dönüştürmede kullanılan analitik deneme
• Akademik bir dergide yayınlamak üzere hazırlanan bir inceleme makalesi
• Bir kurumun uğraşı alanındaki konularla ilgili çalışmaları özetleyen inceleme raporları

Başarılı ve başarısız alanyazın taramalarının karakteristik özellikleri nelerdir?

Başarılı ve başarısız alanyazın taramalarının karakteristik özellikleri şunlardır:

Başarılı alanyazın taraması         Başarısız alanyazın taraması

• Sentezlenmiş bilgi                    Açıklamalı kaynakça
• Eleştirel değerlendirme             Sınırlı betimleme
• Geniş ve derin                          Dar ve yüzeysel
• Özlü ve anlaşılır                        Karışık ve uzatılmış
• Kurallı, ciddi ve tutarlı               Rastgele, keyfi ve düzensiz
• Bütünleşik bir bölüm                 Eklektik bir metin

İyi yapılandırılmış ve başarıyla hazırlanmış bir alanyazın taraması için neler gereklidir?

İyi yapılandırılmış ve başarıyla hazırlanmış bir alanyazın taraması; belirli bir konuyla ilgili fikirlerin mantıksal akışı, ilgili kaynakların tutarlı biçimde belirtilmesi, uygun terminolojinin kullanımı ve önceki çalışmaların hem yansız hem de kapsamlı olarak incelenmesini gerektirir. Bu bağlamda şunlara dikkat edilmelidir:

1. Tez konusu ya da araştırma sorununa bağlı kalınmalıdır;
2. Nelerin net, nelerin belirsiz olduğuna ilişkin bir özetleme yapabilmek için var olan sonuçlar sentezlenmelidir;
3. Tartışmalı alanlar/konular belirlenmelidir;
4. Yeni araştırmaları gerekli kılan sorular formüle edilmelidir.

Alanyazın taramasının amaçları nelerdir?

Bilimsel araştırmalardaki her işlem gibi, alanyazın taraması da belirli amaçlarla yapılır. Söz konusu katkıların bazılarını aşağıdaki biçimde özetlemek olanaklıdır:

• Kavramsal çerçeve oluşturmak
• Sorunu sınırlamak
• Yeni yaklaşımlar bulmak
• Olanaksızla uğraşmayı önlemek
• Alandaki güncel tartışmaları saptamak
• Sorular ve denenceler geliştirmek
• Önemli çalışmaları ve kişileri öğrenmek
• Elde edilen sonuçları karşılaştırmak
• Toplu değerlendirmeler yapmak
• Alandaki boşlukları görmek

Araştırmanın alt amaçlarını sorular ya da denenceler biçiminde ifade edilmesinde nelere dikkat edilmelidir?

Araştırmanın alt amaçları çoğunlukla sorular ya da denenceler şeklinde ifade edilir. O halde ne zaman sorular, ne zaman denenceler kullanılmalıdır? İncelenen alanyazın, belirli eğilimleri ya da yönelimleri ortaya koyuyorsa, başka bir deyişle test edilmeye değer güçlü savlar varsa alt amaçlar denence şeklinde yazılarak test edilir. Ancak alanyazında yeterince güçlü eğilimler ya da test edecek kadar olgunlaşmış savlar bulunmuyorsa alt amaçları sorular biçiminde ifade etmek ve araştırmada o sorulara yanıt aramak daha yerinde olur. Dolayısıyla, alanyazın taraması, araştırmacıların uygun soru ve denenceler geliştirerek bunlarla ilgili bulgular ortaya koyma çabasına katkıda bulunmuş olur.

Başka araştırmaların sonuçlarını eleştirel olarak incelemeyen bir araştırmacı hangi sorunla karşılaşır?

Başka araştırmaların sonuçlarını eleştirel olarak incelemeyen bir araştırmacı alanyazındaki bulgularla kendi çalışmasının bulgularını karşılaştırmada güçlük yaşar.

Araştırma uzayı nedir?

Alanyazın taraması sırasında araştırılmaya muhtaç ya da aydınlatılmayı bekleyen yeni konular da ortaya çıkabilir. Bir anlamda, keşfedilmeyi bekleyen yeni bilgi alanları bulunur. Saptanan boşluklar, yeni yapılacak çalışmalar için “araştırma uzayı” olarak da adlandırılır.

Alanyazın tarama sürecinin aşamaları nelerdir?

Alanyazın tarama sürecinin aşamaları şunlardır:

• Konuyu seçme
• Anahtar sözcükleri listeleme
• İlgili kaynakları toplama
• Kaynakları okuma
• Yazma ve düzeltme
• Kaynakçayı hazırlama

Alanyazın taramasında yararlanılan kaynakların türleri nelerdir?

Alanyazın taramasında yararlanılan kaynaklar çoğunlukla kitap, makale ya da bildiri olmakla birlikte, görsel-işitsel kaynaklar da olabilir. Eğer varsa, bu tür kaynakları önce izlemek ya da dinlemek, ardından bunlardan yazıya dökülmüş notlar almak gerekir.

Alanyazına ilişkin toplu bilgi kaynakları nelerdir?

Çoğu araştırmacı kaynakları tekil olarak taramak yerine öncelikle toplu veri kaynaklarına bakmayı yeğlemektedir. Bunların başlıcaları şunlardır:

• Veri tabanları
• Özler ve dizinler
• Kaynakçalar
• Akademik incelemeler
• Tezler
• Referans kaynaklar
• Bilgisayar taramaları

Veri tabanları kaç sınıfa ayrılır?

Veri tabanları kendi içinde “özetlemeleri içeren veri tabanları” ve “alıntıları gösteren veri tabanları” olarak da ayrılabilir. Bunların birincisine örnek olarak PsycINFO ve Medline, ikincisine de Scopus ve Web of Science gösterilebilir. Bunların dışında dergi makalelerinin bulunabileceği Business Source Complete, IEEE Xplore, ScienceDirect vb. elektronik veri tabanları da bulunmaktadır.

Özler nelerden oluşur?

Özler; alandaki çalışmaların kısa özetlerinden oluşur.

Referans kaynaklar neleri kapsamaktadır?

Katalog (directory), yıllık (yearbook) türü kaynaklar, eğitim gibi alanlarda geliştirilmiş yazılımlar, öğrenme paketleri, yardımcı kaynaklar, ölçme ve değerlendirme araçları destek materyalleri arasındadır. Eğitim alanında araştırma yapacak kişiler de bu tür kaynakları tanıtan ya da betimleyen kataloglardan yararlanarak kendi çalışmalarına uygun olan materyalleri seçebilirler. Bu tür kaynaklara “Referans Kaynaklar” da denilmektedir.

Veriye yakınlığı itibariyle kaynak türleri nelerdir?

Bir araştırmada yararlanılabilecek kaynaklar, veriye yakınlığı itibariyle, iki kümede toplanabilir. Bunlar birincil kaynaklar ve ikincil kaynaklardır.

Birincil kaynaklar nelerdir?

Kendi bulgularını rapor eden kaynaklara birincil kaynaklar denir. Bunlara “doğrudan kaynaklar” da denilmektedir. Bu tür kaynaklar kendi bulgularını rapor eder.

İkincil kaynaklar nelerdir?

Başka kaynakların bulgularını rapor eden kaynaklara ikincil kaynaklar denir. Bu kaynaklara “dolaylı kaynaklar” da denilmektedir. Bu tür kaynaklar, bizi daha önce yapılmış başka çalışmaların sonuçlarından haberdar eder. Daha doğrusu, okumakta olduğumuz kaynak da bir alanyazın taraması yapmıştır. Bu kapsamda bazı bilgilere ulaşmıştır ve bu bilgileri okuyucusuna aktarmaktadır. Aktarılan bilgiler, okumakta olduğumuz kaynak tarafından üretilen ve ilk kez rapor edilen bilgiler değildir.

Alanyazın yoğunluğu nedir?

Bu kavram araştırma yapacağımız konuya ilişkin alanyazında ne kadar kaynak bulunduğuyla ilgilidir.

Derin alanyazın ne demektir?

Araştırılacak konu hakkında çok sayıda kaynak bulunabiliyorsa ya da incelemek ve yararlanmak amacıyla oluşturduğumuz liste uzunsa o konuyla ilgili olarak derin bir alanyazın var demektir. Ancak böyle bir durumdan söz edebilmek için kaynakların konuyla ilgili olması koşulu aranmalıdır.

Yüzeysel alanyazın ne demektir?

Araştırılan konu hakkında daha önce yayınlanmış ve bizim yararlanabileceğimiz kaynakların sayısı çok az ise o konuda yüzeysel ya da sığ bir alanyazın var demektir. Başka bir deyişle, konuyla ilgili kaynak bulmanın zor olduğu durumlarda alanyazın yüzeyseldir.

Alanyazın tarama teknikleri nelerdir?

Hiçbir bilimsel çalışmada alanyazın taraması rastgele yapılmaz, kaynakları incelerken mutlaka belirli bir sistematik izlenir. Araştırmanın her aşamasında olduğu gibi, alanyazın tarama aşamasında da amaca uygun teknikler kullanılır. Söz konusu tekniklerden yaygın olarak kullanılanlar şunlardır:

• Geleneksel tarama
• Oy sayma
• Meta analiz
• En iyi kanıt

Geleneksel alanyazın taramasında genel olarak neler yapılmaktadır?

Geleneksel alanyazın taramasında konuyla ilgili olan kaynaklar okunur, uygun yerlerinden notlar alınır ve ulaşılan sonuçlar belli bir mantık örüntüsü içinde sunulur. Bunu yaparken yazar tıpkı bir öykü anlatır gibi davranır. Bu teknik kullanıldığında çoğunlukla iyi çalışmalar ön plana çıkarılır. İyi çalışmaların neler olduğuna da yazar karar verir.

Oy sayma ile alanyazın taramasında genel olarak neler yapılmaktadır?

Oy sayma, özellikle deneysel ve yarı deneysel araştırmaları incelerken kullanılan bir tekniktir. Bu teknik uygulandığında aynı alanda yapılan araştırmalar üç kümede toplanır. Bağımlı değişken üzerinde etkisi araştırılan bağımsız değişkenin sonuçları ne yönde ise her kaynak buna uygun bir kategoriye yerleştirilir. Bağımsız değişken sonucu olumlu yönde etkiliyorsa (+), olumsuz yönde etkiliyorsa (-), anlamlı bir fark yaratmıyorsa (0) işareti kullanılır. Sonra da araştırmaların çoğunun hangi kategoride yer aldığına bakılır.

Meta analiz ile alanyazın taramasında genel olarak neler yapılmaktadır?

Meta analiz türündeki çalışmalar, deneysel ya da yarı-deneysel araştırmaların ortak istatistiksel sonucu üzerinde odaklanır. Meta analiz yapabilmek için aynı konudaki araştırmalar dikkatle incelendikten sonra taramayı yapan kişinin koyduğu ölçütleri karşılayan çalışmalar seçilir. Bu seçki bir liste ortaya çıkarır. Söz konusu listenin alanda o güne değin yapılan araştırmaları kapsayıcı ya da yansıtıcı bir liste olması önemlidir. Seçim ölçütleri, araştırmacının kendince anlamlı ya da gerekli gördüğü ölçütlerdir. İncelenen araştırmaların hakemli dergilerde yayınlanmış olması, son on yılı kapsaması vb. ölçütler konulabilir. Ancak ölçütlerin her birinin mantıklı bir gerekçesi olmalıdır çünkü her ölçüt daha önce yapılmış bazı çalışmaları kapsamak, bazılarını da dışarıda bırakmak için kullanılır. Keyfi ölçütler koyarak oluşturulan sınırlı sayıdaki araştırma listesi, tarama yapılan alandaki durumu tam yansıtmaz. Dahası, bu şekilde seçilmiş araştırmaların ortak sonucu, alandaki araştırmaların bütünü için geçerli sonuçlar sağlamayabilir.

Etki büyüklüğü nedir?

Meta analiz türü değerlendirmelerin sonucu etki büyüklüğü olarak adlandırılır. Etki büyüklüğünü hesaplayabilmek için her araştırmadaki deney ve kontrol gruplarının ortalama puanını ve standart sapmasını bilmek gerekir. Hesaplama yaparken tüm araştırmalardaki deneysel grupların ortalamasından (E) kontrol gruplarının ortalaması (K) çıkarılarak kontrol gruplarının standart sapmasına (SS) bölünür. Elde edilen sonuç aslında bir z puanıdır ve istatistik çizelgelerden bunun yüzdelik sıra karşılığına bakılır.

En iyi kanıt tekniği ile alanyazın taramasında genel olarak neler yapılmaktadır?

Aslında bu teknik, meta analizin bir uzantısı olarak görülebilir. Burada da bir seçim vardır ama bu teknikteki seçim biraz daha amaçlı ve özel bir seçimdir. Meta analizde belirlenmiş olan seçme ölçütleri genel ve kapsayıcıdır. Oysa en iyi kanıt tekniğinde alanyazın taraması yapan araştırmacı saptadığı çalışmaları bağlam, içerik, etki, yöntem vb. açılardan inceledikten sonra bunlardan bazıları üzerinde odaklanır. Deyim yerindeyse, tüm çalışmaları bir havuza atıp ortak sonuca bakmak yerine, önemli ya da sağlam olarak değerlendirdiği çalışmalara ağırlık verir. Sonra da elindeki listede yer alan araştırmaların ortak sonucuna bakar. Ulaşılan sonuç, tıpkı meta analizdeki gibi istatistiksel bir sonuçtur.

Alanyazın taraması sırasında dikkate alınması gereken ölçütler nelerdir?

Alanyazın taraması sırasında dikkate alınması gereken ölçütler şunlardır:

• Kapsamlılık
• Eleştirellik
• Özümseyicilik
• Güncellik
• Sistemlilik
• Bütünsellik

Alanyazın taramasında öne çıkan sistematik yaklaşımlar nelerdir?

Alanyazın taramalarında yaygın kullanılan sistematik yaklaşımlar olarak zamansal, konusal ve yöntemsel yaklaşımlar ön plana çıkmaktadır. Zamansal (chronological) yaklaşımda ya kaynakların yayınlandığı yıllara göre bir anlatım sırası izlenir ya da eğilimlere göre bir anlatım yeğlenir. Konusal (thematic) yaklaşımda zaman akışı yerine belirli konulara ya da başlıklara göre bir sıra izlenir. Kuşkusuz, bazen konuların sunuluş sırası ile yıllara göre akış örtüşebilir. Yöntemsel (methodological) yaklaşımda ise odaklama noktası zaman ya da konu değil araştırmacının kullandığı yöntemdir.

Alanyazın taramasına ilişkin bölümü yazarken araştırmacı hangi kurallara ya da ilkelere dikkat etmelidir?

Alanyazın taramasına ilişkin bölümü yazarken araştırmacı bazı kurallara ya da ilkelere dikkat etmelidir. Bunların başlıcaları şunlardır:

• Seçici olmalı: Her kaynaktan en önemli ya da en çok katkı sağlayan yerleri almalı, ilgisiz yararlanmalara gitmemelidir.
• Alıntıları çok sık kullanmamalı: Aktarılmak istenen bilgi başka türlü ya da daha güzel ifade edilemiyorsa ancak o zaman doğrudan alıntı yapılmalıdır.
• Özetleme ve sentezleme dengesini iyi kurmalı: Var olan görüşler özetlenmeli ama bunlara ilişkin yorumlar ve değerlendirmeler de yapılmalıdır.
• Kendi sesini duyurmalı: Yazılanların bir bölümü başkalarının fikirlerini sunarken merkezde araştırmacının kendi bakış açısı olmalıdır.
• Yeniden ifade etmede dikkatli olmalı: Araştırmacı başkalarının görüşlerini kendi görüşüymüş gibi sunmaya çalışmamalıdır.
• Yazılanlar birkaç kez düzeltmeli: İlk yazımlardan sonra yapılacak yerinde düzeltmelerle metin olabildiğince mükemmelleştirilmelidir.

Alanyazın tarama raporu genel olarak hangi bölümlerden oluşur?

Alanyazın taramasını yaptıktan sonra elde edilen bilgileri ya da ulaşılan sonuçları yazıya dökerken belirli bir sistematik izlenmesi gerekir. Tıpkı bir makale yazar gibi, alanyazın taramasının da genel olarak giriş, gelişme ve sonuç olmak üzere üç temel bölümü kapsadığı söylenebilir. Her parçanın uzunluğu çalışmanın niteliğine ve konusuna göre değişebilir.

Alanyazın tarama raporunun giriş bölümü yazılırken nelere dikkat edilmelidir?

Giriş kısmını yazarken şunlara dikkat edilmelidir:

• Konu ya da sorunu tanımlayarak tarama için uygun bir bağlam oluşturma
• Konu hakkında yayınlanmış çalışmaların ortaya koyduğu genel eğilimleri belirleme; kuram, yöntem, bulgu ve yargılardaki çelişkileri ya da boşlukları saptama
• Alanyazın taramasının yapılmasına ilişkin nedeni belirtme; alanyazınla ilgili çözümleme ve karşılaştırmalarda kullanılan ölçütleri açıklama; alanyazının kapsamını belirttikten sonra gerekliyse bazı çalışmaların niçin kapsanmadığı hakkında gerekçe sunma

Alanyazın tarama raporunun gelişme bölümü yazılırken nelere dikkat edilmelidir?

Genel anlamda bu kısımda şunlara dikkat edilmelidir:

• Nicel/nitel yaklaşımlar, ulaşılan sonuçlar, araştırma amaçları, tarihsel sıralama gibi ortak paydalardan hareketle, araştırma çalışmaları ve alanyazındaki öteki tür çalışmaları (incelemeler, kuramsal makaleler, örnekolaylar vb.) gruplama
• Alanyazında taşıdıkları öneme bağlı olarak ve öngörülen alanyazın raporunun uzunluğunu dikkate alarak, bireysel çalışmaları ve makaleleri özetleme

Alanyazın tarama raporunun sonuç bölümü yazılırken nelere dikkat edilmelidir?

Genel anlamda bu kısımda şunlara dikkat edilmelidir:

• Araştırmanın kendi konusunu unutmadan önemli görülen araştırmalar ve makalelerin var olan bilgi birikimine temel katkılarını özetleme
• Yöntemsel açıdan gözlenen zayışıkları ve yapılmış araştırmaların açık bıraktığı konuları, bulgulardaki çelişkileri ve gelecek araştırmalar için beliren yeni konuları saptayarak incelenmiş olan bilgilerin güncel durumunu değerlendirme