Anadolu Arkeolojisi Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Neolitik Dönemde obsidyen, Anadolu’da nerelerde ve ne şekilde kullanılmıştır?

Volkanik bir kayaç olan obsidyenin Ön Asya bölgesindeki en zengin kaynakları Anadolu’dadır. Genel olarak; • Kapadokya ve • Doğu Anadolu olmak üzere iki bölgede yoğunlaşan bu kaynakların Neolitik dönemin başından itibaren kullanıldığı ve 900 km. mesafedeki Eriha (Jericho) yerleşmesinde dahi (Filistin) uzak mesafelere kadar taşındığı bilinmektedir. İşlendiğinde çok keskin uçlar elde edilebilen ve çakmaktaşına göre daha üstün olan bu kaynağın, Neolitik dönemin sonuna kadar önemli bir kaynak olduğu bilinmektedir. Kapadokya bölgesindeki önemli bir obsidyen merkezi olan Hasandağı civarında Kaletepe’de ortaya çıkarılan obsidyen işlikleri, Neolitik dönem ticaret ağının Kuzey Suriye, Kıbrıs’a kadar yaygın olarak kullanıldığını ve Paleolitik dönemden itibaren obsidyenin işlenmiş olduğunu göstermiştir.

Üst Paleolitik Çağ’da ne gibi değişimler yaşanmıştır?

Günümüzden yaklaşık 60 bin yıl öncesinde başlayan Üst Paleolitik Çağ, modern insanın hızla tüm dünyaya yayıldığı bir süreci temsil eder. Üst Paleolitik Çağ insanı dünya üzerindeki coğrafi dağılımını tamamlayıp günümüzdeki ırkların temelini oluşturur. Bir anlamda dünyamızdaki bugünkü çeşitliliğin Üst Paleolitik Çağda ortaya çıktığı söylenebilir. Döneme ait en yaygın bulgu türleri yongaların yanı sıra artık çekirdekten çıkarılan boyu eninden iki kat uzunluğunda dilgiler ortaya çıkmıştır. Bu gelişmiş dilgi teknolojisi ile daha etkin uçlar gibi av silahları elde edilmiştir. Yontmataş aletlerin yanı sıra kemik aletlerin bulunuşu insanın günlük yaşamında hammadde olarak yalnızca taşı kullanmadığını, kemik ve ahşabın da önemli bir yer tuttuğunu gösterir.

Neolitik Dönem Kronolojisi hangi dönemler altında incelenmektedir?

Neolitik Dönem Kronolojisi temelde seramik kullanımının bir belirtgeç olarak kullanılması sebebi ile erkenden geçe doğru; • Çanak Çömleksiz Neolitik ve • Çanak Çömlekli Neolitik olarak ikiye ayrılmaktadır. Genellikle Çanak Çömleksiz Neolitik yine; • Çanak Çömleksiz Neolitik A (ÇÇNA), • Çanak Çömleksiz Neolitik B (ÇÇNB) şeklinde temelde iki aşamalı bir süreç olarak ele alınır. Orta ve Batı Anadolu’da ise ÇÇNA dönemi evresine ait bulguların olmayışı ve daha çok ÇÇNB dönemi aşaması ile çağdaş bir kültürel süreç gösterdiği için bu evreye sadece “Akeramik Neolitik” adı verilmektedir. Bu dönem, yaklaşık MÖ 7000’den sonra çanak çömleğin kullanması ile Çanak Çömlekli veya Seramik Neolitik olarak adlandırılmaktadır. Bununla beraber, çanak çömleğin kültürün değişiminde önemli bir unsur olmayıp sadece bir zamansal gösterge olarak kullanıldığını belirtmek gerekir. Yaklaşık MÖ 6. binin ikinci yarısına kadar süren bu dönem; • Erken Neolitik ve • Geç Neolitik evre olarak da iki bölümde incelenir.

İnsanoğlunun Anadolu Yarımadası’ndaki en erken yerleşmeleri hangi dönemde ve nerelerde olmuştur?

İnsanoğlunun Anadolu Yarımadası’ndaki en erken yerleşmeleri Alt Paleolitik Çağa (Eski Taş Devri) kadar uzanır. Anadolu yarımadasında, en azından G.Ö. 900.000 yıl kadar önce Konya Dursunlu’daki bulgularla başlamış olduğunu anladığımız en eski insan türüne ait örnekler Afrika kökenli Homo Erectus’a aittir. Afrika, Asya ve Avrupa arasında kavşak oluşturan Türkiye, insanın Afrika beşiğinden çıkışından itibaren başlayan yayılımının incelenmesinde ayrıcalıklı bir bölgedir. 2.5 milyon yıl öncesinde başlayan, işlenmiş çakıllar ve çok sayıda yonga üretimi ile nitelenen Oldowan ve 1.6 milyon yıl öncesinden başlayan, iki yüzeyli aletler (el baltası) ve nacak üretimi ile tanımlanan Aşölyen Yontmataş Endüstrisi Alt Paleolitik kültürü belirleyen en önemli gelişim unsurudur. En eski paleolitik yerleşimlerin Anadolu’daki varlığı, Oldowan endüstrilerinin ele geçtiği Dursunlu (Konya) ve Yarımburgaz (İstanbul) gibi sitlerin bulunmasıyla kanıtlanmıştır. Her biri Anadolu ve Trakya’da yer alan bu sitler, Oldowan kültürünün Avrupa ve Asya’ya doğru yayılımını göstermektedir.

Anadolu kütlesinde kıvrılmalar ve çok sayıda yırtılma fayının olmasının nedeni nedir?

Milyonlarca yıldan beri kuzeye doğru hareket eden Afrika levhasının kuzey kenarı Anadolu kütlesinin altına kaymış durumdadır ve Anadolu kütlesini sürekli iteleyerek bu duruma sebep olmaktadır.

İnsanoğlunun ilk kez ortaya çıktığı dönem hangisidir?

Bu döneme Paleolitik Dönem adı verilmektedir. İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Paleolitik Çağ, yaklaşık 2 milyon yılı kapsayan çok uzun bir kültür sürecidir. Dördüncü Jeolojik Zaman’ın Pleistosen denen gelişen bu uzun döneminde ilk kez insanoğlu da ortaya çıkmıştır. İnsanın biyolojik ve kültürel evriminin önemli bir bölümünün gerçekleştiği bu dönem süresince gerek dünya jeomorfolojisi ve gerekse ikilim günümüzdekinden çok farklıydı.

Çatalhöyük’teki inanç sistemini buluntulara göre anlatınız.

Çanak çömlekli Neolitik dönemde (MÖ 7 bin) Orta Anadolu yaylasında inanç dünyasını en iyi yansıtan örneklerden biri, sıra dışı duvar resimleri, kabartmalar, figürinler ve ölü gömme adetleri ile Çatalhöyük yerleşmesidir. Çatalhöyük evlerinde mimari bir birlik içerisinde evsel etkinliklerin yanında kült faaliyetlerinin de uygulandığından söz edilebilir. Çatalhöyük duvar resimlerinde doğa-insan ilişkisi içinde büyük yabani hayvanların kızdırılması ve avlanma ritüelini gösterir. Bu sahnelerde, insan figürleri boğa veya geyiklerin üstünde ve altında, kolları havada ve vücutları hareketli olarak atlarken, koşarken betimlenmiştir. Bazı sahneler insanları sıralar hâlinde betimlerken, bazıları daha düzensiz resmeder. Bazı özel örneklerde sığır, geyik, yaban eşeği, yaban domuzu, ayı, kurt ve aslan figürleri genellikle 20 ila 40 kişilik insan grupları ile resmedilmiştir. Mellaart’ın “tapınak” olarak adlandırdığı yapıların yerleşim yerindeki geniş dağılımı ve duvarlarındaki zengin tasvirler, Çatalhöyük toplumunun ritüel etkinliklerle olan yoğun ilişkisini ve kült faaliyetlerini gösteren betimlerdir.

İnsanın biyolojik ve kültürel evriminin önemli bir bölümünün gerçekleştiği Kuvaterner İklimsel Dönem süresince hangi iklimsel dönemler görülmektedir?

Bu süreçte Buzul (Glacier) ve Buzul arası (InterGlacier) dönemler görülmektedir.

Neolitik Dönem mimarisi Anadolu’da nerelerde görülmektedir?

Neolitik dönemin mimarisinin Anadolu’da bütün gelişme aşamalarını en iyi şekilde Diyarbakır Ergani yakınlarındaki Çayönü kazılarında izlemek mümkündür. MÖ 9. binde en erken yapı örneği olarak Hallan Çemi’de görülen oval planlı, çukur tabanlı kulübeler ortaya çıkar. MÖ 8. binde ÇÇNB döneminde ise bu planların hızla terk edilerek artık yerine dörtgen plan üzerinde yükselen dik duvarlı, birbirine koşut yerleştirilmiş ahşap kalaslı (kiriş) dam sistemi ile kapatılmış yapılar almıştır. Tek mekânlı veya daha sonrasında “çekirdek ailenin” büyümesi sonucunda ortaya çıkan dörtgen yapılara depo ve oda eklenmesi ile çok bölümlü konutlar çıkar (Izgara Planlı, Kanallı Yapılar, Hücre Planlı yapılar). Bunlardan dairesel planlı olan yapıların ÇÇNA ve Erken ÇÇNB döneminde kullanıldığı; özellikle Çayönü yerleşmesi örneğinde dörtgen planlı yapıların sadece ÇÇNB dönemine özgü yapılar olduğu görülmektedir. Fırat havzasında çağdaşı olan Nevali Çori (Urfa) ve Cafer Höyük (Malatya) yerleşmelerinde, Çayönü’deki “Kanallı yapılar” ve “Hücre planlı” yapılarda görülen konut yapı anlayışının sürdürülmesi, mimarideki benzeşen ortak değişimlerin geniş bir bölgede gerçekleştiğini göstermektedir.

Epipaleolitik Dönem’de Anadolu’da hangi yerleşim birimleri vardır?

Anadolu’nun Epipaleolitik Dönemi hakkında her bölgede ayrıntılı bilgi yoktur. Ancak, bu evreye ilişkin yerleşme yerlerinin çoğunun Toroslar’ın güneyi ile Marmara Bölgesi ve Batı Karadeniz’de yoğunlaştığı anlaşılmaktadır. Örneğin Antalya’da Karain, Öküzini, Beldibi, Belbaşı ve Kumbucağı; Gaziantep’te Şarklı Mağara gibi mağara ya da kaya sığınakları ile Burdur’da Baradız, Konya’da Derviş’in Hanı, Şanlıurfa Bozova’daki Söğüt Tarlası ve Biris Mezarlığı gibi açık hava yerleşmeleri; Marmara bölgesinde de Ağaçlı, Büyük ve Küçük Çekmece yöresi bu dönemin bilinen merkezleri arasındadır.

Neolitik Dönem’de hangi hayvanlar evcilleştirilmiştir?

Neolitik Dönem içerisinde daha fazla ürün elde edilmesi ve hayvanların da yerleşim içinde tutulması hayvan evcilleştirmesini (kültür hayvancılığı) de hızlandırmıştır. Neolitik dönem topluluklarının yaptıkları gözlem ve deneyimler sonucu evcilleştirmek için koyun, keçi ve sığır gibi uysal olan hayvanları seçtikleri, üremelerini kontrol altına aldıkları ve çiftleşmelerine müdahale ederek yararlı türlere ulaşmalarını sağladıkları düşünülmektedir. Son veriler Mezolitik dönemde evcilleşen köpek dışında ilk evcilleşen hayvanın domuz olduğunu gösterir. Tarım yapılan tarlaların bulunmadığı ilk Neolitik yerleşmelerde yerleşik köylere besin bulmak için yanaşan yabani domuzların “gönüllü çöpçülük” görevini üstlenmesi, hazır besin stoku oluşturması gibi avantajları nedeniyle teşvik edildiği düşünülmektedir. En erken domuz evcilleştirmesi ise şu anki bilgilerle Hallan Çemi’dedir (Batman). Bunun dışında, domuzun ardından ilk evcilleştirilen hayvanların koyun ve keçi olduğu, en son olarak da Orta Anadolu’da sığırın evcilleştirildiği görülmektedir. Son bulguların ışığında kedinin de (Akeramik Neolitik Dönem Kıbrıs; Shilorakambous) evcilleştirildiği bilinmektedir.

Anadolu’da Neandertal fosil kalıntısı nerede bulunmuştur?

Anadolu’da bilinen tek Neandertal fosil kalıntısı Karain Mağarası’nda (Antalya) bulunan alt çene kemiğidir.

Neolitik Dönemin ilk mimari örnekleri nerelerde görülmektedir?

Ön Asya’da Jericho (Eriha, Filistin), Mureybet, Jerf el Ahmar (Kuzey Suriye), Nemrik (Kuzey Irak) yerleşmeleri ile Anadolu’da ÇÇNA döneminde Hallan Çemi ve Çayönü kazılarında, barınak niteliğindeki kulübenin, gelişmiş bir konuta nasıl dönüştüğü, yuvarlak planlı bir yapının köşeleri, temelleri, düz damı, çatısı ve iç donanımları (destek direkleri, ocaklar, platformlar, depo alanları) olan bir yapı hâline geliş sürecini tüm aşamalarıyla adım adım görebilmekteyiz. İlk Neolitik barınak örnekleri tabanları toprak altına inecek şekilde açılan çukurlar, üstyapıyı destekleyen ahşap direklerle çevrili bir yapı iskeletine dayanmaktadır.

İnsanlığın tarihi gelişim sürecinde ilk önemli kırılma noktasını oluşturan Neolitik Çağa ait yeni yaşam şeklinin getirdiği yenilikler nelerdir?

Bu dönemde bölgedeki avcı ve toplayıcı toplumlar giderek üretici konumuna gelmiştir. Bu durum göçebeliği terk ederek yıl boyunca iskân edilen ilk sürekli yerleşmeler kurmalarına zemin hazırlamıştır. İlk olarak tarihçi H.J. Breasted tarafından “Bereketli Hilal” olarak adlandırılan yay şeklindeki batıda doğu Akdeniz kıyılarından başlayarak Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu üzerinden Zagroslar dağları boyunca Basra Körfezine kadar uzanan bu geniş coğrafyada, yaklaşık “Holosen” iklimsel Çağ ile başlayan küresel ısınmaya bağlı olarak hayvan türlerinin dağılımında etkili olmuştur. Bütün sene boyunca yeterli yağış almasının sonucu olarak dağ yamaçlarında, vadi ve ovalarda yabani tahıl türlerinin yetişmesi, dağlar ve dağlar arası ovalarda yer alan ormanlık kesimlerde zengin yabani hayvan türlerini barındırması nedeniyle, insan toplulukları yabani tahılları önce bulundukları doğal ortamda biçerek bunlardan yararlanmaya, zamanla da ekip biçmeye başlamıştır. Yabani hayvan türlerinden de önce keçi ve zamanla da koyun, domuz ve sığırı ehlileştirmiştir.

Anadolu neden yüzyıllar boyunca tarihçi ve arkeologların çalışmalarının odak noktası olmuş ve dünya tarihi içinde ayrıcalıklı bir konum edinmiştir?

Anadolunun tarih öncesi dünyanın en eski tasarımcı yerleşmeleri, planlı yerleşmeleri, dinsel yapıları, maden işçiliği örnekleri gibi insanlığın temel unsurlarının kökenlerine sahip olmasıdır.

MÖ 7 binlerde Neolitik Dönem’de Doğu Trakya ve Balkanlar’da nasıl bir gelişim yaşanmıştır?

Neolitik yaşam dalgası, Batı Anadolu ve hemen ertesinde MÖ 7. binin ikinci yarısında Doğu Trakya ve Balkanlar’a hızla yayılır. Bu dalganın kuraklık riskinin olmadığı, ormanlarla kaplı Güneydoğu Avrupa’ya uyum sağladığı söylenebilir. MÖ 8. binde Orta Anadolu’da gelişimini tamamlayan Neolitik toplulukların MÖ 7. binin ikinci yarısında hızlıca Doğu Marmara (Ilıpınar, Menteşe Höyük, Aktopraklık) Doğu Trakya (Hocaçeşme, Aşağıpınar) ve Ege Bölgesi’ne açılan alüvyonlu vadilerden ege kıyı şeridine kadar ulaştığı (Ulucak Höyük, Ege Gübre, Araptepe, Çukuriçi Höyük vb.) görülür. Bu bağlamda, İç Batı Anadolu’dan, Balkanlar’da Tuna Nehri havzasına kadar olan geniş alan içinde MÖ 7. binin ikinci yarısından itibaren birçok ortak bileşenler söz konusudur. Bu ortak bileşenleri içeren çeşitli kültürel ve iktisadi ortaklıklar, ilk olarak Mehmet Özdoğan tarafından “Neolitik paket” adı altında ortaya konmuştur. Bu ortaklıklar Anadolu’da oluşan ve öncüleri Batıda saptanmayan çanak çömlek (genelde kırmızı astarlı çanak çömlek, tüp biçimli tutamaklar vb.), insan veya hayvan heykelcikleri (figurinler), kemik kaşıklar, damga mühürler, yassı baltalar, evcilleştirilmiş tahıl ve besi hayvanlardır.

Neolitik Dönem’de bazalt taşı nerelerde kullanılmıştır?

Neolitik dönemde ilk kez tahılların ezilerek un hâline getirilmesi işini yapan ve günümüzdeki değirmenlerin öncüsü sayılabilecek ögeler, özellikle işlemesi kolay olan püskürük bir kayaç olan bazalttan öğütme taşları, havanlar ve dibeklerdir. Özellikle ilk örnekleri Gusir Höyük (Siirt), Körtik Tepe ve Hallan Çemi´de (Batman) görülen, kaliteli ancak işlenmesi oldukça güç olan bu taşların (gabro, serpentin, mermer, granit vb.) öncelikle çanaklar ve havanellerinde, daha sonraki aşamada bilezikler ve boncukların işlenmesinde kullanıldığı görülmektedir.

Paleolitik dönemi sınıflandırınız.

Paleolitik dönem, gerek değişen çevre koşulları ve gerekse taş teknolojisindeki gelişime göre; • Alt, • Orta ve • Üst olmak üzere üç ana evreye ayrılmaktadır.

Günümüzden yaklaşık 2 milyon yıl ile 10 bin yılları arasında yaşanan Paleolitik Dönemde insanın değişim evrelerini açıklayınız.

İlk başlarında insanoğlu Pliosen dönemde ortaya çıkan hominid (insansı) ailesinden sıyrılarak, iki ayağı üzerinde dik durabilen ve ellerini kullanarak alet üretebilen bir insan hâline gelişmiştir. Alet yapmasını bilen ve Homo habilis (becerikli insan) olarak adlandırılan ilk insan G.Ö. yaklaşık 2 milyon yıl kadar önce Afrika’da oluşumunu tamamlamıştır. Bu türü takip eden hem zihinsel hem anatomik olarak daha gelişkin “Homo Erectus” yaklaşık günümüzden 1.8 milyon yıl kadar önce de Afrika’dan çıkarak çok hızlı bir şekilde Eski Dünya’nın ve Avrupa’nın buzul altında kalmayan güney kesimleri, Gürcistan üzerinden Kafkasya ve Endonezya (Java Adası), Uzakdoğu’da Çin’de olmak üzere birçok bölümüne hızlıca yayılmıştır.

Anadolu’nun kuzey ve güneyinde yer alan platolarında iklim nasıldır?

Anadolu’nun, kuzeyde ve güneyde dağ silsileleri arasında kalan kısmı, rakımı 1000 m’yi aşan geniş bir platodan oluşur. Bu platonun iklimi kurudur ve rakımı nedeniyle yazın bile geceleri soğuktur. Kışın ise soğuk günleri dondurucu geceler takip eder.

Mikrolit adı verilen minik aletler bu dönemde hangi işlevlerde kullanılmıştır?

Yeni işlevleri karşılayacak şekilde tahta, kemik ya da boynuz saplarının üzerine yerleştirilerek farklı işlevlerde kullanılmak üzere kompozit aletler (balta, orak, ok) üretiminde kullanılmıştır.

Neolitik dönemde Güneydoğu Anadolu’da ortaya çıkan anıtsal boyutlarda kült yapıları ve yontuları nasıl yorumlanabilir?

Neolitik dönemde Güneydoğu Anadolu’da ortaya çıkan anıtsal boyutlarda kült yapıları ve yontularında gözlemlenen zengin simgeselci dünyası, basit avcı- toplayıcı topluluklardan çok, gelişkin dinî kurumlara sahip ve barınağın ötesinde yerleşim modelleri sunan gelişkin ve hiyerarşik bir toplum yapısı olduğunu göstermektedir. Bu tür kamusal yapılar yerleşik köy hayatı ile ortaya çıkan ve daha fazla gelenekselleşen sosyo-politik yapıya hizmet eden ögelerdir. Bunlar olasılıkla gruplar arası karar mekanizması ve birliği sağlama işlevi görmektedir. Bu tür yapılar, topluluğun ortak mülkiyeti ve inanç anlayışını (özelleşmiş ibadet uygulamaları ve gelenekler vb.) kontrol etmiş olabileceğini düşündürmektedir.

Anadolu Yarımada’sının tarih boyunca farklı kültürlere sahne olmasının nedeni nedir?

Asya’dan Avrupa’ya uzanan bu büyük yarımadanın, boyutlarından beklenmeyecek kadar çok çeşitli iklim ve bitki örtüsü çeşitliliğine sahip olmasıdır.

MÖ 10 binden sonra değişen iklim koşulları ne gibi değişikliklere neden olmuştur?

MÖ 10 binden sonra Holosen ile artan hava sıcaklığıyla değişen iklim koşulları hızla Önasya’da ve Anadolu’da etkili olmaya başlamıştır. Bitki örtüsünün çeşitlenmesi ve hayvan sürülerinin nehir boylarındaki ortamlara kaymasıyla birlikte önceleri göl kıyılarında yaşayan göçebe avcı-toplayıcı Mezolitik dönem toplulukları nehir boylarına taşınmaya ve ilk kez yerleşik düzene geçmeye başlamışlardır. Genellikle yerleşim seçiminde hammadde kaynaklarına yakın göl ve bataklık kıyısındaki yaz-kış akan derelerin kıyılarındaki yükseltiler ilk sırayı almıştır. Neolitik dönemin yerleşim seçimlerindeki en önemli özellikler, yakın çevrede içimi tatlı bir su kaynağının ya da pınarın var olması ve doğal dengesi kolay bozulmayan yerlerde (özellikle Fırat ve Dicle kenarında yağış eğrisinin 200 mm’den düşük olmadığı) toplanması olmuştur.

Neandertal insan türü ne zaman ortaya çıkmıştır? Özelliklerini anlatınız.

Neandertal insanı, Orta Paleolitik Dönem içinde günümüz insanıyla kıyaslanabilecek bir beyin kapasitesiyle ve net olarak ileriye fırlak bir yüzle nitelenen ancak anatomik olarak günümüz insanından ve Erectus’dan daha güçlü bir vücut yapısına sahiptir. Özellikle Avrupa da Buzul Çağının (Würm Buzulu) en güç koşullarına çok güçlü vücut yapısı ve anatomisi ile uyum sağlayan Neandertaller, 120 bin yıl öncesinden başlayarak Avrupa ve Yakındoğu’da gelişme gösterirler ve daha sonra G.Ö. 35 bin yıldan itibaren gitgide Homo Sapienslere bırakarak kaybolurlar. Homo Neandertal’e ait yontmataş endüstrisi, bir önceki dönemin iki yüzeyli Aşölyen aletlerinin yerini alan çeşitli türdeki gelişmiş kazıyıcı ve uçların oluşturduğu Lövaluva ve Musteryen alet endüstrilerinden oluşur. Neandertal insanının, homo sapienslerle devam edecek ölü gömme adetleri gibi uygulamalardan anlaşıldığı gibi soyut düşünce ve belki de öte dünya inancıyla ilk dinsel pratiklere sahip oldukları anlaşılmaktadır.

Homo erectus nedir?

Homo erectuslar, ağaçlı bozkır ortamında geliştikleri Afrika kıtasında 1.9 milyon yıldan itibaren bilinmektedirler. Bir milyon yıla doğru Asya kıtasına ulaşan bu insanlar, 850 cm küpün üzerinde bir beyin kapasitesiyle donanmış olarak, uzun mesafeleri kat etmek ve yürümek için gerekli gücü temsil eden mükemmel bipedlerdir (iki ayağının üzerinde dik duran).

Neolitik Dönem’de Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde tarımın gelişimi, ne şekilde olmuştur?

Güneydoğu Anadolu Bölgesi, yabani tahıl türlerinin doğal yayılım alanı içinde olması ve bu türlerin yerleşik topluluklar tarafından tarıma alınmasında birincil rol oynamıştır. Güneydoğu Toroslarla ovanın kesiştiği dağ eteklerinde kurulu yerleşmelerde Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden başlayarak emmer ve einkorn buğdayı, arpa (2 ve 6 sıralı), yulaf, çavdar, mercimek ve çeşitli baklagillerin tüketildiği saptanmıştır. Anadolu’da yapılan kazı çalışmaları, birçok yerleşmede yaklaşık MÖ 9. binlerden itibaren üreticiliğin başladığını gösterir. Bu tarih Anadolu’nun Neolitik dönem için ilklerin yaşandığı bir bölge olduğunu kanıtlar. Çayönü Tepesi (Diyarbakır) ve Cafer Höyük (Malatya) yerleşmelerinde Emmer buğdayının en eski kültüre alınmış formlarıyla karşılaşılır. Einkorn buğdayı, koyun ve keçinin ise ilk evcil örnekleri Nevali Çori’de görülür. Güneydoğu Anadolu, tahılların yabanıl ataları açısından Yakındoğu’daki en zengin alanlardan biridir. Bu zenginliğini oldukça yüksek yağış oranlarına borçludur. Urfa ile Diyarbakır arasında yer alan bazalt bir dağ olan Karacadağ’da görülen en eski yabanıl tahıl (einkorn tipi) türlerinin Güneydoğu’daki belirgin yerleşimlerin besin gereksinimlerinin büyük çoğunluğunu karşılamış gözükmektedir.

Neolitik Dönemde ölü gömme geleneği nasıldı?

Neolitik dönemde gelişen inanç sisteminin en çarpıcı göstergelerinden biri, ölü gömme ile ilgili uygulamalardır. Neolitik dönem boyunca, Anadolu’da ve Ön Asya’da görüldüğü gibi bütün ölülerin genellikle ev tabanlarının altına, (hocker pozisyonda) gömülmekteydi. Bazı yerleşmelerde ise “Kafatası Kültü” olarak adlandırılan, kimi bireylerin kafataslarının alındığı ve hatta bunların alçı ile sıvanıp etlendirilerek canlandırıldığı bir uygulama söz konusudur. Bu gömülerin genelde, birçok yerleşmede taş kaplar, kişisel süs eşyaları (boncuklar, kemik aletler), yontmataş aletler, çeşitli hayvan kemikleri vb. birçok ölü hediyesi ile gömüldüğü görülmektedir. Bu zengin ölü armağanları, dönemin sanatını ve inanç sistemini yansıtmaktadır. Toplu gömülerin yanı sıra gövdelerinden ayrılan kafataslarının bazen bezenerek saklanması, üzerlerine alçı maskeler yapılması benzerlerine Filistin ve Kuzey Suriye’de de rastlanan kafatasının odakta olduğu bir “kafatası tapınım (kültü)” varlığını düşündürür.

Mezolitik Çağ’da Anadolu’da yerleşme biçimi nasıldır?

Bu süreç içinde Doğu Akdeniz kıyıları ve Güneydoğu Anadolu’da farklı bir yerleşme yaşandığı görülür. Bölgede hızlı bir nüfus artışı ile birlikte hafif çukur tabanlı yuvarlak kulübeler yapan, yabani tahılları toplayan domuz, karaca gibi hayvanları avlayan küçük topluluklar ortaya çıkar. Anadolu’da bu dönem endüstrilerine ait buluntulara Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde daha sıklıkla rastlanır. Bu dönem içerisinde, milimetrik boyutta silah ve aletleri oluşturan mikrolitik adı verilen bir yontmataş endüstri geliştirmişlerdir. Mikro-uçların varlığı, özellikle Öküzini (Antalya) avcı-toplayıcılarının ok ve yayı kullandıklarını göstermektedir. Aynı biçimde öğütme taşlarının bulunuşu, öğütülebilen yabani tahıl gibi besin kaynaklarının önemli bir kısmını oluşturduğunu göstermektedir. Dönemin son avcı-toplayıcıları üst paleolitik dönem geleneğinin devamı şeklinde, yine kemik aletler üretmişler ve vücutlarını delinmiş taş, kabuk gibi çeşitli süs objeleriyle süslemişlerdir.

Anadolu'nun Güney kıyısı boyunca doğu-batı ekseninde uzanan dağların ismi nedir?

Anadolu'nun Güney kıyısı boyunca doğu-batı ekseninde uzanan dağların ismi Toros Dağları'dır.

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Yunanca palaois (eski) ve lithos (taş) kelimelerinden meydana gelen evrenin ismi nedir?

İnsanlık tarihinin başlangıç evresini oluşturan Yunanca palaois (eski) ve lithos (taş) kelimelerinden meydana gelen evrenin Paleolitik Çağ'dır.

Alet yapmasını bilen ve becerikli insan olarak adlandırılan ilk insanın Latince karşılığı nedir?

Alet yapmasını bilen ve becerikli insan olarak adlandırılan ilk insanın Latince karşılığı Homo Habilis'tir. 

Birbirlerinden farklı fiziksel özelliklere sahip matris ve takviye malzemesi olarak tek işlev için bir araya getirilmeleri ile oluşan ve her ikisinden farklı özelliklere kavuşan alete kompozit denilmektedir.

İlk olarak tarihçi H.J. Breasted tarafından adlandırılan, yay şeklinde batıda Doğu Akdeniz kıyılarından başlayarak Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu üzerinden Zagros Dağları boyunca Basra Körfezine uzanan bölgeye ne denilmektedir?

İlk olarak tarihçi H.J. Breasted tarafından adlandırılan, yay şeklinde batıda Doğu Akdeniz kıyılarından başlayarak Kuzey Suriye ve Güneydoğu Anadolu üzerinden Zagros Dağları boyunca Basra Körfezine uzanan bölgeye Bereketli Hilal denilmektedir.

Neolitik Dönem hangi alt dönemlere ayrılmaktadır?

Neolitik Dönem Çanak Çömleksiz Neolitik  ve Çanak Çömlekli Neolitik olmak üzere iki döneme ayrılmaktadır.

Bereketli Hilal bölgesinde tahıl toplayıcılığı hangi dönemde başlamıştır?

Bereketli Hilal bölgesinde tahıl toplayıcılığı Epi-Paleolitik Dönem'de başlamıştır.

Neolitik Dönem mimarisinin Anadolu'da bütün gelişme aşamalarının en iyi şekilde gözlendiği kazı hangisidir?

Neolitik Dönem mimarisinin Anadolu'da bütün gelişme aşamalarının en iyi şekilde gözlendiği kazı Diyarbakır Ergani yakınlarındaki Çayönü kazılarıdır.

Dünya'nın en erken tapınak yapıları nerede ortaya çıkmıştır?

Dünya'nın en erken tapınak yapıları Göbeklitepe'de (Urfa) ortaya çıkmıştır.

Tarihöncesi çağlarda ölülerin,bacaklarının karna çekili olarak, bebeğin anne karnında duruşuna benzer biçimde yatırılarak gömülmesi biçimine hocker denir.

Kutsal olarak bilinen varlıklar çevresinde saygı, tapınma, dua, kurban gerektiren özel yer ve zamanlarda törenleri içeren inanç sistemine kült denir.

İnsan ve hayvanların, kolay taşınabilir nitelikte küçük boyutta, taş, kil ve kemikten yapılmış heykelciklerine ne denir?

İnsan ve hayvanların, kolay taşınabilir nitelikte küçük boyutta, taş, kil ve kemikten yapılmış heykelciklerine figurin denir.

Neolitik Dönem ortak kamu yapılarının en erken örnekleri nerede ortaya çıkmıştır?

Neolitik Dönem ortak kamu yapılarının en erken örnekleri Hallan Çemi'de görülmektedir.

Neolitik Dönem'de İç Anadolu'dan Balkanlar'a kadar çeşitli kültürel ve iktisadi ortak bileşenler hangi isim altında ortaya koyulmuştur?

Neolitik Dönem'de İç Anadolu'dan Balkanlar'a kadar çeşitli kültürel ve iktisadi ortak bileşenler Neolitik Paket adı altında ortaya koyulmuştur.

Neolitik dönemin kültürel ve iktisadi ortak bileşenlerini kapsayan Neolitik Paket kim tarafından ortaya konulmuştur?

Neolitik dönemin kültürel ve iktisadi ortak bileşenlerini kapsayan Neolitik Paket Mehmet Özdoğan tarafından ortaya konulmuştur.

Marmara Bölgesi'nin bilinen ilk Çanak Çömlekli Neolitik dönem topluluğu nerede saptanmıştır?

Marmara Bölgesi'nin bilinen ilk Çanak Çömlekli Neolitik dönem topluluğu Kadıköy Fikirtepe'de saptanmıştır.

Ateşin kontrollü kullanımı ne olarak adlandırılmaktadır?

Ateşin kontrollü kullanımı pyroteknoloji olarak adlandırılmaktadır.

Volkanik bir kayaç olan obsidyen hangi dönemden itibaren işlenmeye başlamıştır?

Volkanik bir kayaç olan obsidyen Paleolitik dönemden itibaren işlenmeye başlamıştır?

Kilden veya taştan yapılmış heykelciklerin ilk örnekleri hangi yerleşmelerde görülmektedir?

Kilden veya taştan yapılmış heykelciklerin ilk örnekleri Nevali Çölü ve Çayönü yerleşmelerinde görülmektedir.

Tıp dilinde hamilelik süresince vücudun yağlanması durumuna ne denilmektedir?

Tıp dilinde hamilelik süresince vücudun yağlanması durumuna steatopijik denilmektedir.