Arapça 3 Dersi 3. Ünite Özet

DİL BİLGİSİ: SULÂSÎ MEZÎD FİİLLERDE EDİLGEN (MECHÛL) YAPI

القواعد: الفعل المبني للمجهول (الفعل الثلاثي المزيد)

Arapça mezîd fiil kalıplarının mâzî, muzâri, emir ve mastar şekillerini ikinci kitabınızda görmüştünüz. Gerçek özne ile değil de sözde özne ile kullanılan edilgen (mechûl) mezîd fiilleri ve bu fiillerin edilgen (mechûl) yapıya nasıl çevrildiğini inceleyelim.

Mezîd Fiillerde Mâzî Mechûl

Türkçede fiil köküne ses uyumuna göre “-ıl, -il, -ul, -ül” eklerinden birinin getirilmesiyle elde edilen edilgen yapı, mezîd fiillerde mâzî formda fiilin son harfinin harekesi değiştirilmeksizin sondan bir önceki harfin harekesinin esreye, daha önceki harflerin sükûn dışındaki harekelerinin ötreye çevrilmesiyle elde edilir.

Aşağıdaki örneklerde bu durumu inceleyelim:

3131

Dikkat: اِنْفَعَلَ kalıbı anlamca olumsuz olduğu için ayrıca meçhule çevrilmez.

3131

Mezîd mechûl fiil, çekimi bakımından ma‘lûm yapıdan farklı değildir. اُعْتُقِلَfiili örneğinde bu durumu görelim.

3131

Mezîd Fiillerde Muzâri Mechûl

Mezîd fiillerin Geniş/Şimdiki Zaman formları mechûle çevrilirken fiilin son harfinin harekesi ile sükûn harekeleri hiç değişmez. Baştaki muzaraat harfinin harekesi dammeye, fiilin diğer harekeleri fethaya çevrilir. Aşağıda tüm mezid kalıpların mechûl şekilleri bir tablo halinde verilmektedir.

3131

Şimdi yukarıda verilen kalıplara dair bazı örnekleri inceleyelim:

3131

Muzâri mechûl fiil çekimi, muzâri ma‘lûm fiil çekiminden farklı değildir. Bu durumu يُعْتَقَلُ muzari meçhul fiilinin çekimini yaparak birlikte görelim:

3131

Nâkıs fiilden elde edilen mezîd fiillerin muzârileri edilgen yapıya çevrilirken sondaki illetli harf daima bu fetha harekesine uygun illetli harf olan elif biçiminde görünür. Buradaki illetli harf daima elif-i maksûre biçiminde yazılır. Örnek:

دَعا – اِستَدْعَى – يَسْتَدْعِي –يُسْتَدْعَى

Şimdi sulâsî fiillerin edilgen yapısı anlatılırken görmüş olduğunuz nâ’ibu’l-fâil (sözde özne) konusunu mezîd fiiller bağlamında tekrar ele alarak pekiştirelim. Hatırlayacağınız üzere etken cümlenin fiili mechûle (edilgene) dönüştürüldüğünde etken cümlenin nesnesi sözde özne, yani nâibu’l-fâil konumuna geliyordu. Şimdi mezîd fiille oluşturulmuş bir cümlenin etken formda olan fiilini edilgen yapıya dönüştürmek suretiyle hem fiilde, hem de cümlede meydana gelen değişimi birlikte görelim:

أَرْسَلَ الطفْلُ الرسالَةَ.

أُرْسِلَتْ الرسالَةُ.