Arapça 1 Dersi 2. Ünite Özet

Selamlaşma ve Tanışma و تَحِيَّ**ة تَعارُف**

مُحَمَّد: أَهلاً و سَهْلاً.

سَلِيم: أَهْلاً و مَرْحَبًا بِك.

محمد: ما اسمُكَ؟

سليم: اِسْمي سليم وما اسْمُكَ أَنتَ؟

محمد: اِسمي مُحمَّد. أَنا طالِب. هَلْ أَنْتَ طالِب أَيْضًا؟

سلِيم : نَعم، أَنا طالب أَيْضًا.

مُحمّد: ما اسْمُها؟

سليم: اِسْمُها زينب. هي طالبَة أيضًا.

محمد: ما اسْمُه؟

سليم: اِسْمُه كريم. هو مُعَلّم.

مُحَمّد: تَشَرَّفْتُ بِـمعْرِفَتِكُم.

سَلِيم: و نَحنُ تَشَرَّفْنا أَيْضًا.

Muhammet: Hoş geldin.

Selim: Hoş bulduk, merhaba.

Muhammet: İsmin ne?

Selim: İsmim Selim, ya senin?

Muhammet: İsmim Muhammet, öğrenciyim. Sen de öğrenci misin?

Selim: Evet, ben de öğrenciyim.

Muhammet: Onun (kadın) ismi ne?

Selim: O, Zeynep, o da öğrenci.

Muhammet: Onun (erkek) ismi ne?

Selim: Onun ismi Kerîm. O, öğretmen.

Muhammet: Sizinle tanıştığıma memnun oldum.

Selim: Biz de memnun olduk.

AKSÂM-I SEB‘A

( الأقسام السبعة )

Sülâsî fiiller, yapısal özelliklerine göre yedi farklı ad altında kümelenirler. Bu yedi kümenin tümünü ifade etmek için aksâm-ı seb‘a (yedi grup -fiil-) kavramı kullanılır. Sülâsî fiiller önce yapılarında illetli harf ( yani ي - و - ا) bulundurup bulundurmamalarına göre ikiye ayrılır:

\1. Sahîh Fiiller: Yapısında illetli harf bulundurmayan fiiller.

\2. Mu‘tell Fiiller: Yapısında illetli harf bulunduran fiiller.

I. Sahih Fiiller: Kendi içinde biçimlerine göre üç gruba ayrılır:

\1. Sâlim Fiil: Yapısında hemze veya şedde bulunmayan sahîh fiillerdir.

كَتَبَ yazdı/شَرِبَ içti / جَلَسَoturdu gibi.

\2. Mudâ‘‘af Fiil: Yapısında şedde bulunan sahîh fiillerdir.

مَدَّ uzattı /فَرَّ kaçtı / شَدَّ çekti gibi.

\3. Mehmûz Fiil: Yapısında hemze bulunan fiillerdir. Hemzenin fiilin başında, ortasında veya sonunda oluşuna göre mehmûz fiiller üçe ayrılır.

• Mehmûzu’l-Fâ: İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillerdir.

أَ**كَلَ (ekele) yedi / أَمَرَ* (emera*) emretti

• Mehmûzu’l ‘Ayn: Orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillerdir.

سَأَلَ (se’ele) sordu / سَئِمَ (se’ime) bıktı

• Mehmûzu’l-Lâm: Son harfi, yani lâmu’l-fi‘l’i hemzeli olan fiillerdir.

  قَرَأَ(kara’e) okudu / بَرَأَ(bera’e) yarattı gibi.

II. Mu‘tell Fiiller: Yapısında illetli harf bulunan fiillere mu‘tell fiiller denir. Mu‘tell fiiller dörde ayrılır.

\1. Misâl Fiil: İlk harfi, yani fâu’l-fi‘l’i illetli olan fiillere misal fiiller dedir. Misâl fiiller bu illetli harfin vav (و) ya da ye (ي) oluşuna göre ikiye ayrılır:

• Misâl-i Vâvî: İlletli harfi vâv olan misâl fiillerdir.

وَ**جَدَ (vecede) buldu /وَ**صَلَ (vasale) vardı, ulaştı / وَ**قَفَ (vakafe )** durdu

• Misâl-i Yâ’î: İlletli harfi ye olan misâl fiillerdir.

يَ**سُرَ (yesura) kolaylaştı / يَ**نَعَ (yene‘a) olgunlaştı gibi.

\2. Ecvef Fiil: Orta harfi, yani ‘aynu’l-fi‘l’i illetli olan fiillere ecvef fiiller denir. Ecvef fiiller bu illetli harfin vav ya da ye oluşuna göre ikiye ayrılır. Ortada bulunan ve zorunlu olarak elif görünen (nedeni ecvef fiiller işlenirken anlatılacaktır) illetli harfin aslı vâv ise bu tür fiile ecvef-i vâvî; ortada bulunan ve zorunlu olarak elif görünen illetli harfin aslı ye ise bu tür fiile ecvef-i yâ’i adı verilir.

• Ecvef-i Vâvî:

  ماتَ (mâte) öldü / قامَ (kâme) kalktı

• Ecvef-i Yâ’î

سالَ (sâle) aktı / باعَ (bâ‘a) sattı gibi.

\3. Nâkıs Fiil:Son harfi, yani lâmu’l-fi‘l’i illetli olan fiillere nâkıs fiiller denir. Nâkıs fiiller, elif-i memdûde veya elif-i maksûre olarak görünen bu illetli harfin aslının vav ya da ye oluşuna göre ikiye ayrılır. Sonda bulunan illetli harfin aslı vâv ise nâkıs-ı vâvî, ye ise nâkıs-ı yâ’î adı verilir.

• Nâkıs-ı Vâvî

دَعا (de‘â) çağırdı

• Nâkıs-ı Yâ’î

رَمـــى (remâ) fırlattı, attı gibi.

\4. Lefîf Fiiller: Yapısında iki tane illetli harf bulunduran fiillerdir. Lefîf fiiller bu illetli harflerin bulundukları yere göre ikiye ayrılır. İlk ve son harfi illetli ise Lefîf Mefrûk, yani araları açık olan lefîf; illetli harfler yan yana ise Lefîf Makrûn, yani bitişik lefîf adı verilir.

• Lefîf Mefrûk

وَ**فَى* (vefâ*) vefalı oldu

• Lefîf Makrûn

رَوى (*revâ) rivayet etti,* anlattı gibi.

Sülâsî fiillerin sahîh ve mu‘tell çeşitlerinden oluşan bu yedi türüne birden aksâm-ı seb‘a

(الأقسام السبعة) adı verilir.

Sahîh Fiiller:

\1. Sâlim Fiil:

Sâlim fiilin, yapısında hemze ve şedde bulunmayan sahîh fiil olduğunu görmüş ve birinci bölümde bu gruba ait bir fiil olan كَتَبَ fiilinin mâzî (di’li geçmiş zaman kipi) çekimini öğrenmiştik. Şimdi ise sâlim bir fiilin muzâri çekimini inceleyeceğiz.

Muzâri kelimesi, Türkçedeki hem geniş zaman, hem de şimdiki zaman kipi yerinde kullanılan bir kavramdır. Bu yapıdaki fiilin hangi zaman kipine ait olduğu, genellikle beraberinde kullanılan zaman zarfları vasıtasıyla anlaşılır.

Mâzî bir sülâsî fiil, başına يـــ (ye) harfi getirilerek muzâri’ye (geniş zaman veya şimdiki zaman formuna) çevrilir. Mâzî fiilin başına gelen bu يَـــ (ye) harfine “muzâraat yâ’sı” denir.

Arapçada fiillerle ilgili adlandırmalarda ( فعل ) kelimesinden türetilen kimi kavramları görmüştük. Sadece fiiller için değil, fiilden isim türetmede de ( فعل ) kelimesi kullanılarak kalıplar (formlar, vezinler) türetilir. Bu sözcüğün harf isimlerinden hareketle bütün sülâsî fiillerin ilk harfine fâu’l-fiil, ikinci (orta) harfine ‘aynu’l-fiil, son harfine ise lâmu’l-fiil adı verilir.

Arapçada bütün sülâsî fiillerin mâzî ve muzâri yapıları birlikte incelenip değerlendirildiğinde, bunların mâzî ve muzâri formda altı farklı kalıptan ibaret olduğu görülmüştür. Bu farklılık, aşağıdaki tabloda da açıkça görüleceği üzere, mâzî ve muzâri yapılarda ‘aynu’l-fiil’in harekesinin değişiyor olmasından kaynaklanmaktadır. Gerek baştaki muzâraat harfinin harekesi, gerekse fâul-fiil ile lâmu’l-fiil’lerin harekeleri fiilden fiile herhangi bir değişim göstermez. Aşağıdaki tablo incelendiğinde, 1., 2. ve 3. kalıptaki fiilerde mâzî formlar hep aynıdır. Bütün harfler fetha ile harekelidir. Bu üç grup fiil, mâzî yapıları aynı olmakla birlikte, muzâri yapılarında ‘aynu’l-fiil’in harekelerinin damme, kesra ve fetha olmasıyla ayrışmaktadırlar. 4., 5. ve 6. kalıptaki fiiller hem mâzî hem de muzâri yapılarında aynu’l-fiil’in harekesinin farklılaşmasıyla ayrışmaktadırlar.

Bu kalıplara ilişkin tablo şöyledir:

Dikkat 1: Bu tabloya göre fiillerin birinci, ikinci ve üçüncü kalıplarının mâzî (geçmiş zaman) çekiminde her hangi bir değişikliğe uğramadığına dikkat ediniz. Aynı şekilde muzâri çekiminde de fiilin ilk iki ve son harflerinin harekeleri aynıdır. Dikkat 2: İster mâzî, ister muzâri fiil çekimi olsun kalıplara göre harekelerde olan değişikliklerin sadece ‘aynu’l-fiil’in harekelerinde olduğuna dikkat ediniz. Değişiklik yapılan ‘aynu’l-fiil’in harekeleri kırmızı ile gösterilmiştir.

Bu kalıplar fiillerin okunuş hatalarını önlemek amacıyla sonradan oluşturulmuşlardır. Bu kalıpları kolay ezberlemek açısından orta harflerdeki değişimi bilmemiz yeterli olacaktır. Yani aşağıdaki tablo ile olduğu gibi ezberlememiz de mümkün ve daha kolaydır.

MUZÂRİ FİİL ÇEKİMİ (ŞİMDİKİ/GENİŞ ZAMAN)

تَصْريف الفِعْل المضارع

Mâzi bir fiil muzâriye çevrilirken yukarıda verilen kalıplardan hangisine aitse o kalıba göre muzâri formuna sokulur. Örneğin (كتب:yazdı) fiili birinci kalıptandır. Birinci kalıbın ‘aynu’l-fiil’i mâzîde fetha, muzâri’de dammedir. Dolayısıyla bu fiilin mâzîsi (فَعَلَ) كَتَبَ, muzârisi ise (يَفْعُلُ), يَكْتُبُ (yazıyor, yazar) şeklinde olacaktır.

Dikkat: Arapçada Muzâri fiil çekimine bu formu oluşturduktan sonra başlanır.

Muzâri bir fiilin örnek çekim tablosu (كَتَب: yazdı, 1. kalıp)

Dikkat: Arapçada Muzâri fiil hem şimdiki zaman, hem de geniş zaman anlamını karşılamaktadır.

Aşağıda ikinci kalıptan olan جَلَسَ(oturdu) fiilinin de muzâri formda çekimi örneklendirilmiştir.

BİTİŞİK NESNE ZAMİRLERİ (MANSÛB MUTTASIL ZAMİRLER)

ضَمائِر النصب المتصلة

Bu zamirler, her ne kadar “nesne zamirleri” olarak adlandırılsalar da, fiil yanı sıra isme de bitişebilmektedirler. İsme bitiştikleri zaman tamlayan, fiile bitiştikleri zaman ise nesne konumunda olurlar. Buna dair ayrıntılara isim tamlaması ve nesne konuları anlatılırken değinilecektir. Şimdi bu zamirleri sadece anlamları yönüyle görelim:

Bu zamirlerin ismin sonuna geldiği aşağıdaki örnekleri inceleyiniz.

ism + ke = is-mu-ke اسم- كَ : اِسْمُكَ ismin

ism +hum = is-mu-hum هم : اِسْمُهُمْ اسم- isimleri

(Dikkat: Birinci tekil zamiri, kendisinden önceki sesi –î biçiminde uzattığından, bitiştiği harfin gerçek harekesi görünmez.)

Örnek: ism + î = is-mî اسم-ي : اسمي ismim

Dikkat: Üçüncü tekil şahıs zamiri hû (ـه)’nun uzun mu, yoksa kısa mı okunacağı, bitiştiği heceye bağlı olarak değişir. Uzun heceye bitişmişse, kısa okunur (örnek: min-hu, an-hu); kısa heceden sonra ise uzun okunur (örnek: ketebe-hû, le-hû, kalemu-hû).

MESLEĞİN NE? ما مهنَتُكَ؟

ما مِهْنَتُكَ؟, mesleğin ne? sorusunda da bitişik nesne zamiri kullanılmış olduğunu görüyorsunuz. Aşağıdaki tabloda meslek ile ilgili yöneltilen soruları ve verilen cevapları, kullanılmış olan özne zamirleri ve nesne zamirleri açısından inceleyiniz.