Özel Gereksinimli Bireyler İçin Afet ve Acil Durum Yönetimi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Pozisyonlama cihazları nelerdir?

Pozisyonlama cihazları: Bu cihazların temel amacı, özel gereksinimli bireyin istenen etkinlik veya işlevin gerektirdiği en uygun vücut duruşunu almasını sağlamaktır. Pozisyonlama cihazlarının kullanımına nesneyi bir yerden başka bir yere taşımak için kolları dik tutma, yemek yeme, yazı yazma, karşılıklı konuşma gibi etkinlikler için oturur halde bekleme ve uyku için yatış pozisyonuna gelme gibi etkinlikler örnek olarak gösterilebilir.

Yer değiştirme cihazları nelerdir?

Yer değiştirme cihazları, bireyin vücudunun bir noktadan başka bir noktaya taşınmasını sağlaya cihazlar olarak tanımlanmaktadır. Bu cihazların en bilinen örnekleri tekerlekli sandalye, yürüteç (walker), akülü araba, koltuk değneği olarak sıralanabilmektedir.

Alternatif ve destekleyici iletişim(ADİ) cihazları nelerdir?

ADİ cihazları, çeşitli nedenlerle konuşma ve iletişim kurmada sınırlılıklar yaşayan bireylerin, temel gereksinim ve ihtiyaçlarını ifade edebilmeleri amacıyla üretilmiş olan cihazlardır. Bu cihazlara ilişkin ayrıntılı bilgiler diğer bölümlerde açıklanacaktır.

Bilgisayar erişim cihazları nelerdir?

Bilgisayar erişim cihazları, tipik şekilde bilgisayar kullanamayan bireylerin bilgisayar erişimini sağlamak amacıyla üretilen cihazlardır. Bu cihazlara örnek vermek gerekirse; fiziksel yetersizliği olan bireylerin geleneksel klavyeleri kullanamamaları nedeniyle üretilmiş olan büyük tuşlu klavyeler, sesle bilgisayar erişimi sağlayan cihazlar ve göz hareketleriyle bilgisayar faresini yöneten cihazlar sayılabilir.

Uyarlanmış oyun ve oyuncaklar nelerdir?

Oyun, her çocuğun vazgeçilmez öğrenme ortamı ve en temel hakkıdır. Ancak oyuncak ve oyun parkları çoğunlukla normal gelişen bireyler için tasarlanmaktadır. Özel gereksinimli bireyler ise sahip oldukları yetersizlikler nedeniyle oyuncak ve oyun parklarını yeterince kullanamamaktadırlar. Bu nedenle akranlarıyla birarada olma, arkadaşlık ilişkileri  geliştirme gibi birçok olanaktan mahrum kalmaktadırlar. Uyarlanmış oyun ve oyuncakların temel amacı, özel gereksinimli bireylerin oyun ve oyuncaklarla uygun şekilde etkileşim kurmalarını ve sosyal öğrenme fırsatlarına ulaşmalarını sağlamaktır. Son zamanlarda özellikle tekerli sandalye kullanan çocuklara yönelik olarak hazırlanan çocuk parkları uyarlanmış oyuncaklara örnek olarak gösterilebilir.

Günlük yaşama yardımcı cihazlar nelerdir?

Günlük yaşama yardımcı cihazlar: Bu cihazlar özel gereksinimli bireylerin günlük yaşamlarını sürdürdükleri ev, okul, iş ve diğer ortamlarda, çevrelerini kontrol etmek için kullandıkları cihazlardır. Bu cihazların en sık karşılaşılan örnekleri ise, uzaktan kumandayla kontrol edilebilen aydınlatma cihazları, televizyonlar, buzdolabı ve çamaşır makineleri, ayrıca son günlerde oldukça popüler olan akıllı ev sistemleridir.

Öğretimsel destek cihazları nelerdir?

Öğretimsel destek cihazları: Öğretimsel destek cihazları, özel gereksinimli bireylere kazandırılması beklenen davranışların öğretiminde kullanılan cihazlardır. Ayrıca bireylerin yetersizliklerinden dolayı zorlandıkları okuma, dinleme ve yazma gibi işlevleri daha kolay sergilemelerine yardımcı olmaktadır. Örneğin fiziksel yetersizlikleri olan bireylerde kalem tutma ve yazı yazma sırasında kalemi kontrol etme gibi becerilerde önemli sorunlar görülmektedir. Bu sorunu aşmak için kalemin tutma kısmını daha kalın hale getiren adaptörler ya da kalemin el içerisinde sabit olmasını sağlayan sabitleme cihazları kullanılmaktadır. Bu cihazlara başka örnek olarak, akıllı tahtalar, tablet bilgisayarlar, projeksiyon makineleri gösterilebilir.

Özel gereksinimli bireylerin uygun ilaç kullanımına engel olan faktörler nelerdir?

Özel gereksinimli bireylerin uygun ilaç kullanımına engel olan faktörler şöyle sıralanabilmektedir;

• Unutma
• İlaç kullanımının yönetimindeki fiziksel zorluklar (örneğin ağır derecede fiziksel yetersizlik gösterme nedeniyle ilaçlara ulaşamama)
• Yan etkilerin doğru değerlendirilmesindeki sorunlar
• Uzun süreyle çok sayıda ve çeşitte ilaç kullanma
• İlaçların kullanma yönergelerini anlamaya ilişkin zorluklar

Doğrudan ilaç yönetimi nedir?

Doğrudan ilaç yönetimi; ilacı alan hastanın gözlemini, idrar veya kan gibi biyolojik sıvılardaki ilaç düzeylerinin ölçülmesini içeren sistemlerdir. Bu sistemler hastanın sağlık durumuna ilişkin anlık ve gerçek veriler sunabilmektedir. Buna rağmen hastane dışında kullanım zorluğu ve sınırlı sayıda hastaya uygulanabilirliği nedeniyle gerek olağan durumlarda gerek afet ve acil durum anlarında kullanımına ilişkin sınırlılıkları bulunmaktadır.

Araçlı ilaç yönetimi nedir?

Araçlı ilaç yönetimi ise hastanın uygun ilaç kullanımının sağlanması amacıyla ilaç destek cihazlarının kullanıldığı sistemler olarak tanımlanabilmektedir. İlaç yönetim cihazları ise farklı türlerde tasarlanmış ve genellikle belirli bir süre katı veya oral dozlarda ilaç depolamak üzere tasarlanmış cihazlardır. Bu cihazlar hastanın ihtiyaç duyduğu destek düzeyine bağlı olarak, çok basit bölmeli kaplardan uzak sağlık izleme merkezleri ile iletişim kurma becerisini içeren daha karmaşık elektronik cihazlara kadar farklı düzeylerde teknolojileri içermektedir. İlaç yönetim cihazları temel olarak, a) ilaç kutuları, b) alarmlı ilaç yönetim cihazları, c) ilaç otomatları ve d) izleme cihazları olarak dört grupta incelenebilmektedir.

Alarmlı ilaç yönetim cihazları nelerdir?

Alarmlı ilaç yönetim cihazları: Bu cihazlar, hastayı ilaç almak için doğru zamanda uyarmak
için alarmı etkinleştiren bir hatırlatma sistemi içermektedir. Bu cihazlar ilaç kutularına
benzer şekil ve boyutlarda bulunur. Ancak ilaç kutularından farklı olarak dozaj süresini hastanın ihtiyaçlarına göre programlayabilir. Değişik büyüklükteki alarmlı ilaç yönetim cihazları, hastanın değişen gereksinimlerini karşılamak için farklı sayı ve dozaj aralıklarındaki ilaçların kullanımını yönetmek amacıyla kullanılmaktadır. Alarm tabanlı ilaç yönetim cihazları, afet ve acil durum anlarında özel gereksinimli bireyler için periyodik kullanımı hayati önem taşıyan ilaçların kullanımlarını düzenlemek amacıyla kullanılmaktadır.

İlaç otomatları nedir?

İlaç otomatları: İlaç otomatları, hastanın kendisine reçete edilen sayı ve dozajda ilacı
kullanabilmesini sağlayan otomatik makinelerdir. İlaç otomatları karmaşık kullanımları,
daha önce sözü edilen ilaç kutusu ve alarmlı cihazlarla karşılaştırıldığında daha az kullanılmaktadır. Bu cihazların temel avantajı, ilacın alınması sırasında ortaya çıkabilecek
herhangi bir insan hatasını ortadan kaldırarak doğru bir ilacı otomatik biçimde hastaya
sunabilmesidir. İlaç otomatları kolay ve güvenilir kullanım özelliklerine sahip olmasına
rağmen karmaşık elektronik ve mekanik yapıları, bunun yanısıra boyutlarının büyük olması gibi nedenlerle çok fazla kullanılmamaktadır. Buna ek olarak, teknik özelliklerinin karmaşık olması, cihazın maliyetini de etkilemektedir. İlaç otomatları, taşınma ve yer değiştirme sorunları nedeniyle özel gereksinimli bireylerin kullanımı için uygun görünmeyebilir.

İzleme cihazları nelerdir?

İzleme cihazları: İzleme cihazlarının temel amacı, ilaç yönetimiyle ilgili olarak ev ortamının dışında ilaçların yönetim rejimi ile ilgili hastaların aktivitelerini incelemektir.
Bu cihazlar genellikle, hastaların ilaca ilişkin tüm faaliyetlerinin kayıt altına alınması
ve birebir/uzaktan denetim yoluyla hastanın izlenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Cihazlarda toplanan veriler, hastanın sağlık danışmanı veya diğer ilgili kişilere uyarıların iletilebileceği merkezi bir depoya gönderilir. Hastanın ihtiyaçlarına bağlı olarak, bu tür cihazlar gerçek zamanlı olarak izlenebilmekte ve acil durum uyarı sinyali gönderebilmektedir. İzleme cihazları özellikle epilepsi veya kalp sorunları gibi durumu düzenli kontrol gerektiren özel gereksinimli bireylerin, afet ve acil durum anlarında sağlık durumunun kontrol altına alınması amacıyla kullanılmaktadır. Ancak bu cihazların kullanım ve yönetimi, sağlık ekipleri tarafından sağlanmalıdır.

Düşük teknojili cihazlar nelerdir?

Bu cihazlar; kullanımı için genellikle eğitim gerektirmeyen,
düşük bütçeli ve karmaşık mekanik
özellikleri olmayan cihazlardır. Bu grupta yer alan
yardımcı teknoloji cihazlarında pahalı bir elektronik
donanım veya bunlarla ilişkili bir parça da
bulunmamaktadır. Düşük teknolojili yardımcı teknoloji
cihazlarına; kalem tutacakları, tekerlekli sandalyeler,
renklendirilmiş mutfak eşyaları ve büyük
yazı/numaralarla hazırlanmış görseller örnek olarak
gösterilebilir. Düşük teknolojili cihazlar arasında
en bilinenlerinden birisi, otizmli çocuklara iletişim
becerileri kazandırma amacıyla kullanılan resim
değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS
(Picture Exchange Communication System)’dir.
Bu sistemde bireyin iletmek istediği mesajları (nesne
veya etkinlik talep etme, nesneler arasında tercih
yapma vb.) içeren resimli kartlardan oluşan bir
iletişim klasörü hazırlanır. Bireyin iletmek istediği
mesajın olduğu resimli kart ya da kartları klasörden
bulması ve iletişim partnerine vermesi sağlanır.
PECS otizmli veya farklı yetersizlik gruplarından
olan ve konuşma öğrenememiş bireylerde temel iletişim
kurulmasını sağlamak için dünya genelinde
kullanılmaktadır.

Orta Düzey Teknolojili Cihazlar nelerdir?

Düşük teknolojili ve yüksek teknolojili cihazlar
arasında olan ve kullanımları günden güne azalmaya
başlayan orta düzey teknolojili cihazlar, daha
basit elektronik elemanlar içeren ve yüksek teknolojili
cihazlara kıyasla kullanımı için çok daha az
eğitim gerektiren cihazlardır. Orta düzey teknolojili
cihazlar kaset çalarlar, cd çalarlar, ses kayıt cihazları,
elektronik sözlükler ve hesap makinaları
örnek olarak gösterilebilir. Orta düzey teknolojili
cihazlar görme yetersizliği olan bireyler tarafından
sıklıkla kullanılmaktadır. Özellikle öğrenimine
devam eden görme yetersizliği olan bireyler, ders
kitabı, okuma metinleri gibi metinlerin okunarak
kaydedildiği kaset veya cd gibi kaynakları kullanarak,
derslerine devam edebilmektedir. Diğer yandan
günümüzde gitgitde yaygınlaşan sesli kitapları
bu tür cihazlar aracılığıyla takip edebilmektedirler.

Yüksek Teknolojili Cihazlar nelerdir?

Yüksek teknolojili cihazlar, düşük ve orta düzey
teknolojilere kıyasla genellikle daha pahalı olan
ve kullanımı için belirli bir düzeyde eğitim gerektiren,
çoğunlukla bilgisayar destekli olarak sürdürülen
cihazlardır. Yüksek teknolojili cihazlar pahalı
olmalarına karşın, çoğunlukla birden fazla amaçla
kullanılabilen işlevsel cihazlardır. Örneğin, tablet
bilgisayar otizmli bir birey için hem alternatif iletişim
aracı olarak, hem de müzik veya video oynatıcı
olarak kullanılabilmektedir.

Otizmli Bireyler İçin Kullanılan Yardımcı Teknolojiler nelerdir?

Otizmli bireylerin görsel uyaranlara diğer uyaranlardan daha fazla dikkat gösterdikleri bilinmektedir.
Bu nedenle otizmli bireylere yönelik olarak geliştirilen yardımcı teknoloji cihazlarının önemli bir kısmı
görsel uyaranları içermektedir. Otizmli bireyler kendilerine seslenildiğinde ya da herhangi bir istekte
bulunulduğunda sizi duymuyormuş gibi görünebilirler. Bu nedenle ilk bakışta işitme engelli bireylerle
karıştırılabilirler. Bu bireylere uygun yardımcı teknoloji cihazlarının belirlenmesinde anahtar öğe, otizmli
bireylerin iletişim sınırlılıklarının doğru olarak tespit edilebilmesidir.
Otizmli bireylerde kullanılan düşük düzeyde teknolojik cihazlar arasında en sık karşılaşılanı, Resim
değiş tokuşuna dayalı iletişim sistemi yani PECS (Picture Exchange Communication System) dir. Çoğunlukla
üzerinde resimler olan kartlardan oluşan PECS sistemi; bireyin istek, duygu ya da bir konuya ilişkin
yorumlarını kartlarla ifade edebilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. PECS konusunda daha ayrıntılı bilgiyi
kitabınızın beşinci ünitesinde bulabilirsiniz.

İletişim nedir?

İletişim bir kaynak ve alıcı arasında mesaj dikkat alışverişi olarak tanımlanabilir.

sesli destek sistemleri nelerdir?

Özel gereksinimli bireyler, bilgiye erişim konusunda
farklı engellerle karşı karşıya kalmaktadırlar.
Ses teknolojisine dayalı yardımcı teknoloji sistemleri;
özel gereksinimli bireylerin okuma ve yazma, karşılıklı
iletişim kurma ve bilgiye erişimi gibi birtakım
etkinlikleri yerine getirmesinde önemli kolaylıklar
sağlamaktadır. Ses teknolojisine dayalı yardımcı
teknoloji sistemleri, etkileşimli ses teknolojileri ve
telekonferans sistemleri olarak iki başlıkta incelenebilmektedir.
Etkileşimli ses teknolojileri özel gereksinimli
bireylerin bilgisayar girdisi sağlama, çıktıyı
yorumlama ve metin okuma gibi etkinlikleri yerine
getirmelerini kolaylaştırmak için üretilmiş; kullanıcının
veya cihazın sesinin yönlendirici konumda
olduğu cihaz ve yazılımlardır. Etkileşimli ses teknolojileri
sistemleri; bilgi erişim sistemleri, metin-konuşma
sentezleme, konuşma tanıma ve konuşmacı
tanıma sistemleri olarak gruplandırılmaktadır.

Ulaştırma sistemleri nelerdir?

Ulaştırma hizmetlerinin erişilebilirliği;
özel gereksinimli bireylerin kendilerine
sağlanan sağlık, eğitim, barınma ve rehabilitasyon
hizmetleri gibi hizmetlerden ve
bağımsız yaşam sürdürme gibi haklardan
faydalanabilmesi için oldukça önemlidir.
Afet ve acil durum anlarında hazırlanacak
olan acil durum eylem planlarının özel
gereksinimli bireylerin ulaştırma ve nakil
işlemlerini içerecek şekilde hazırlanması
gerekmektedir.

Özel gereksinimli bireyler için erişilebilir
ulaştırma hizmetlerinin temel noktası,
ulaştırma sürecine engel olan sorunların
ortadan kaldırılmasıdır. Afet ve acil durum
anlarında ulaştırma hizmetleri sıklıkla toplu
taşım araçlarıyla sürdürülmektedir. Bu
nedenle farklı türden yetersizliği olan bireyler
için toplu taşım araçlarının tekerlekli
sandalye rampası, çarpışma korumalı koltuklar,
korumalı kompartıman sistemleri
gibi yardımcı teknoloji cihazlarını içerecek
şekilde hazırlanması gerekmektedir. Ulaştırma
hizmetlerinde yardımcı teknolojilerin
kullanımının bir diğer amacı da özel
gereksinimli bireylerin kendilerini güvende
hissetmelerinin sağlanmasıdır. Bu amaçla
işitsel ve görsel tabanlı yardımcı teknolojiler
kullanılmaktadır. İşitsel ve görsel tabanlı
yardımcı teknolojiler, bireylerin bulundukları
konumu bilme, hedef konum hakkında
bilgi sahibi olma, olası gereksinimlerini
ifade etme gibi amaçlarla kullanılmaktadır.