Afetlerde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetimi Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Arama kurtarma faaliyetleri çok eski tarihlerden günümüze kadar müracaat edilen faaliyetler kapsamındadır. Bu faaliyetlere ilişkin 1945 yılında bir gemi kazası sonrasında bir Skorsky helikopteri ile bir vinç kullanılarak tarihin ilk sivil helikopter kurtarma operasyonu gerçekleşmesini örnek olarak verebiliriz.

Yakın tarih boyunca insanlık afet ve acil durum faaliyetlerine sıkça ihtiyaç duymuş çok zor ve kritik durumlarla karşı karşıya kalmıştır. Bu nedenle afet ve acil durum faaliyetlerinin disipline edilmesi ihtiyacı duyulmuş ve bu organizasyon içerisinde bulunan personelin seçimi ve görevlendirilmesinin belli disiplin ve şartlar içerisinde olması gerektiği zorunluluk hâline gelmiştir.

Mesleki Yeterlilik Sistemi

Meslek Tanımı

Türk Dil Kurumu tarafından meslek, bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplum tarafından belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı faaliyetler bütünü olarak tanımlanmaktadır. Genellikle her meslek o mesleğin değerlerini, gelişimini, lisanslanmasını ve diğer insanlar açısından tanınmasını sağlayan kurum ve kuruluşlara sahiptir. Türkiye’de resmî olarak tanımı yapılmış altı yüzden fazla meslek vardır.

Meslekî Yeterlilik Kurumu

Ulusal ve uluslararası meslek standartlarını temel alarak teknik ve meslekî alanlarda ulusal yeterliliklerin esaslarını belirlemek; denetim, ölçme ve değerlendirme, belgelendirme ve sertifikalandırmaya ilişkin faaliyetleri yürütmek için gerekli ulusal yeterlilik sistemini kurmak ve işletmek üzere 2006 yılında Meslekî Yeterlilik Kurumu (MYK) kurulmuştur. (Mesleki Yeterlilik Kurumunun görevleri bknz. Sayfa 36)

Ulusal Mesleki Yeterlilik Sistemi

“ Ulusal Meslek Yeterlilik Sistemi ; ulusal meslek standartlarının oluşturulduğu, mesleki ve teknik eğitim ve öğretim programlarının bu standartlara göre hazırlandığı, iş gücünün mesleki yeterliliğinin akredite olmuş ve MYK tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlarca ölçme ve değerlendirme merkezlerinde yapılan teorik ve uygulamalı sınavlar sonucunda belgelendirildiği, alınan belgelerin ulusal ve uluslararası düzeyde kıyaslanabilirliğinin sağlandığı, hayat boyu öğrenmenin desteklendiği, örgün eğitim almadan mesleği öğrenen kişilere bilgi ve becerilerini belgelendirme imkânının verildiği ve iş dünyası temsilcilerinin sürece ilişkin tüm kararlara aktif olarak katıldığı, kalite güvencesinin sağlandığı, adil, şeffaf ve güvenilir bir sistemdir (URL-1).”

Ulusal Mesleki Yeterlilik Sisteminin İş Yaşamına Katkısı

“Ulusal Mesleki Yeterlilik Sisteminin kurulmasındaki temel amaç eğitim ile iş yaşamının nitelik talepleri arasında işlevsel bir bağ kurmaktır. Bu sistem Türkiye’nin küresel ekonomide rekabet edebilmesi için ihtiyaç duyduğu nitelikli iş gücünün yetiştirilmesini sağlayacaktır. İş dünyasının iş gücüne yönelik mevcut ihtiyaçları ve geleceğe dönük eğilimleri, hazırlanmasına katkı sağlayacağı ulusal meslek standartları yoluyla eğitim sistemine yansıyacaktır. Yine eğitim dünyası da amaçlarından birisi olan nitekli iş gücünün yetiştirilmesini bu sistem sayesinde etkin ve esnek bir şekilde gerçekleştirecektir. Bu sistemin en güçlü yönlerinden birisi, hayat boyu öğrenme anlayışını kabul etmesidir.

Arama Kurtarma Personeli İle İlgili Mevzuat

Temel Kavramlar ve Arama Kurtarma Personeli Görev Tanımları

Arama kurtarma personeli (teknik ve uzman), iş sağlığı ve güvenliği ve çevre ile ilgili yürürlükte olan kanun, tüzük, yönetmelik ve aşağıda verilen diğer mevzuata uymak ve konu ile ilgili risk değerlendirmesi yapmak yükümlülüğündedir.

“Ulusal Mevzuat’ta afet ve acil durumlarda çalışanların görev ve tanımları aşağıda verilmiştir:

2016 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan Arama ve Kurtarma Teknisyenliği Sınav, Atama, Görev ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik’te;

Arama: Afet ve acil durumlarda afetzede veya kazazedenin yerinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmaları,

Arama ve Kurtarma Teknisyeni: Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı teşkilatı kadrolarında görevli olarak yurt içinde veya yurt dışında afet ve acil durumlar ile sivil savunma hizmetlerinde profesyonel arama ve kurtarma hizmeti veren ve insani yardım çalışmalarını yürüten personeli,

Kurtarma: Afet ve acil durumlarda yaralı olan ya da hayati tehlikesi bulunan, kendi başına kurtulamayan afetzede veya kazazedenin bulunduğu yerden güvenli bir yere alınmasını ifade eden tanımlamalar verilmiştir.

Arama Kurtarma Personeli Eğitimleri ile İlgili Mevzuat

2016 yılında Resmî Gazete’de yayımlanan Arama ve Kurtarma Teknisyenliği Sınav, Atama, Görev ve Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 21. maddede “Diğer eğitimler” başlığı altında Arama ve Kurtarma Teknisyenlerinin eğitimleri şu şekilde tanımlanmaktadır;

“MADDE 21 – (1) Arama ve Kurtarma Teknisyenlerinin branşlarına göre uzmanlık eğitimleri ile değişen metot ve teknolojiler doğrultusunda güncelleme eğitimleri temel ve hazırlayıcı eğitim ile stajlarının tamamlanmasından sonra Başkanlıkça belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde birlik müdürlüklerinde yapılır.

“MADDE 22 –(1) Arama ve Kurtarma Teknisyenlerinin fiziki kondisyonlarını geliştirmek amacıyla il müdürlükleri tarafından beden eğitimi programları düzenlenir. Koşu, kültürfizik, pentatlon, kas geliştirici çalışmalar ve uygun görülecek diğer spor faaliyetleri ile görev verimlilikleri arttırılır.

Arama Kurtarma Personeli Görev ve Sorumluluklar ile Çalışma Usul ve Esasları

Aynı Yönetmeliğin 4. bölümünde bu teknisyenlerin “ Görev ve Sorumluluklar ile Çalışma Usul ve Esasları ” aşağıdaki gibi beyan edilmiştir: (Maddeler 23,24,25,26,bknz.sayfa 41-42)

Arama Kurtarma Personeli Meslek Profili

Arama Kurtarma Personeli

Bir arama kurtarma uzmanı veya teknik elemanı iş sağlığı ve güvenliği, çevre koruma ve kalite geliştirmeye ilişkin çalışmaları yürütme, afet ve acil durum operasyonlarında müdahâle etme, arama, kurtarma, koruma, önleme, uygulamaları ile mesleki gelişim faaliyetlerini gerçekleştirme bilgi ve becerilerine sahip nitelikli kişi olmalıdır.

Afet ve acil durum meslek elemanı zor ve özel koşullarda görev yapması nedeniyle belirlenen ön şartları sağlarsa bu sahada görev alabilmektedir. Kamu sektörüne arama kurtarma teknisyeni alımlarında bazı ön şartlar belirlenmiştir. Bunlar; yaş şartı 30, sürücü belgesi sahibi olma, boy ve kilo olarak ise “tartılma ve ölçülme aç karnına, soyunuk ve çıplak ayakla olmak kaydıyla erkeklerde en az 1.60 metre, en fazla 1.90 metre, kadınlarda ise en az 1.55 metre, en fazla 1.80 metre boyunda olmak ve boyun 1 metreden fazla olan kısmı ile kilosu arasında (+,-) 10 kg’dan fazla fark olmamak,” şeklindedir. (MYK, 2016).

Çalışma Ortamı ve Koşulları

Arama kurtarma personeli meslek elemanının görev bölgesi hem kentsel hem de doğa alanlarıdır. Arama kurtarma personeli, afet ve acil durum olaylarının özelliklerine göre yanıcı, parlayıcı, patlayıcı, boğucu, kapalı, dar, karanlık, derin, yüksek, soğuk, sıcak ve benzeri ortamlarda yoğun stres altında çalışır. Acil durumlardan kaynaklanan, nöbet ve operasyonun devamlılığına dayalı bir çalışma düzeni söz konusudur.

Afet ve Acil Durum Personelinin Temel Özellikleri

Arama kurtarma personelinde en az aşağıda verilen özellikler aranmaktadır:

• AFAD tarafından veya uygun bir eğitim kurumu tarafından verilen “Temel Arama Kurtarma Eğitimi”ni almalıdır.
• Güncel ve geçerli ilk yardım belgesine sahip olmalıdır.
• Görevini yapmasına engel olabilecek daimi vücut veya akıl hastalığı veya vücut sakatlığı ile özürlü bulunmamalıdır.
• Ayrıca, arama kurtarma personeli 6331 sayılı İSG Kanunu’nun 15’inci maddesi gereğince sağlık gözetimine tabi tutulması gerekir.

Çalışanlar afet ve acil durumlara belli bir zaman aralığında hazırlıklı olmalıdır; her türlü afet ve acil durumunda uzun müddet hiç kimseye ihtiyaç duymadan her açıdan, giyinme, yeme içme gibi ve donanımsal olarak hayatını sürdürebilme imkân ve kabiliyetine sahip olmalıdır. Bilinmesi gereken en önemli hususlardan birisi, her bireyin, “ afet sonrası altın saatler ” olarak adlandırılan “ ilk 72 saat, yani ilk üç gün ” için hazırlıklı olmasıdır. Kısaca, yerel kaynakları kullanmadan kendi kendine yetecek donanıma ve iaşeye sahip olmalıdır. Ayrıca afet bölgesinde 10 güne kadar faaliyet gösterebilmelidir.

Arama Kurtarma Personeli İçin İstenen Yetkinlikler

İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından Uygunluk Nasıl Olmalıdır?

İnsan kaynakları yönetimi; herhangi bir örgütsel ve çevresel ortamda insan kaynaklarının örgüte, bireye ve çevreye yararlı olacak şekilde, yasalar çerçevesinde, etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesini sağlayan işlev olarak tanımlanabilir (Yılmaz, 2009).

Çalışmaya aday kişilerde, fiziksel uygunluk (boy, kilo ve benzeri), yaş, cinsiyet, ruhsal durum, eğitim düzeyi, zekâ ve algılama yeteneği, fobiler gibi kişisel özelliklere de bakılmalıdır. Bu özelliklerden hangilerinin önemli olduğu, işe başvuran kişilerde istenen ve istenmeyen özelliklerin neler olduğu; işin tehlike ve zorluk derecesine bağlıdır (Yılmaz, 2009)

Beceri ve Genel Yetkinlikler

Genellikle her bir afet ve acil durum ve afetzedelerin aranması ve kurtarılması özellik ve farklılıklar içerir. Bu nedenle genel sınırlar ve kurallar haricinde özel davranış ve yöntemler kullanılması gerekmektedir.

Dolayısıyla her bir afet ve acil durum eylem ve faaliyetlerinde kişisel kabiliyet ve becerilerin kullanılmasını gerekli kılacak durumların ve problemlerin çözümü ve zorlukların üstesinden gelinmesinen hazırlıklı olunmalıdır.

Fiziksel ve Bedensel Özellikler

Fiziksel ve bedensel olarak afet ve acil durum faaliyetlerinde yer alacak kişilerin seçiminde öncelikli olarak bu zor şartlara dayanımlı ve uyum sağlayabilen ve her bir olaya özgü bedensel ve zihinsel özelliklere sahip olmaları gözetilmelidir.

Güç

Herhangi bir afet ve acil durum faaliyetlerinde görev alacak olan çalışanın fiziki olarak iyi durumda olması ve beraberinde çalışanın her yönden güçlü olması gerekmektedir. Çünkü bu tip afet acil durumlar genellikle kötü hava ve fiziksel koşullarda ve ulaşılması zor yerlerde meydana gelmektedir.

Dayanıklılık

Arama kurtarma faaliyetleri uzun süreli faaliyetler olduğundan gerek fiziki gerekse de zihnî dayanıklılık gerektirir.

Esneklik

Arama kurtarma faaliyetlerinde olay mahalline çok miktarda malzeme taşınması gerektiğinden, arama kurtarma personelinin burkulma, stres kırığı ve kramp girme gibi basit sakatlıktan kurtulması için güçlü, dayanıklı bir vücudun yanında, bunlara ek olarak esnek olması da beklenir.

Liderlik

Liderlik, bir kişinin içinde yer aldığı grupta, takımda diğer bireyleri ve dolayısıyla faaliyetleri etkilemesi ve yönlendirmesi sürecidir. Her lider, ekibinin, takımımının aktivitelerini koordine etmekten ve onların psikolojik ve fiziksel durumlarını gözlemlemekten sorumludur.

İş Sağlığı Güvenliği ve Çevre Koruma Önlemlerini Almak/Alınmasını Sağlamak

1. Risk değerlendirmesi yapmak;
2. Kişisel koruyucu donanım (KKD) ve operasyona özgü koruyucu donanımları kullanmak/ kullanılmasını sağlamak;
3. İş yerinin ve olay yerinin güvenlik uygulamalarını yürütmek;
4. Ekipman ve araç-gereçlerin güvenlik koşullarına uygun kullanmak/kullanımını sağlamak;
5. Kendisinin ve ekibindeki elemanların sağlıklarının korunmasına yönelik uygulamaları yürütmek;
6. Olası iş kazalarında prosedürleri uygulamak;
7. İş ortamında ve olay yerinde çevre koruma önlemlerinin alınmasını sağlamak;

İş Süreçlerinin Organizasyonu ve Koordinasyonunu Yürütmek

1. Araç gereç, ekipman ve malzemelerin kullanıma hazır hâlde bulundurulmasını sağlamak.
2. İhbarları değerlendirmek.
3. Müdahâle ekib(ler)ini yönetmek/yönlendirmek.
4. Mal ve hizmet tedarik süreçlerine katkıda bulunmak/destek vermek.
5. İş süreçlerinin kayıt tutma ve raporlama çalışmalarını yürütmek/yürütülmesini sağlamak.
6. İş süreçlerinde ilgili kurum ve kuruluşlarla iş birliği ve koordinasyon faaliyetlerini yürütmek.

İş Süreçlerinde Kalite ve İş Geliştirme Çalışmalarını Yürütmek/Yürütülmesini Sağlamak

1. İş süreçlerinin iyileştirilmesine katkı vermek.
2. İş süreçlerinde stratejilerin ve ana planların geliştirilmesini desteklemek.

Operasyonel Süreçleri Yönetmek

1. Olayın analiz ve değerlendirmesini yapmak.
2. Olay yeri müdahâle plan ve standart operasyon prosedürleri hazırlaması yapmak.
3. Arama kurtarma hazırlıklarını yapmak/yapılmasını sağlamak.
4. Olaya müdahâle sürecini yönlendirmek.
5. Olay sonlandırma işlemlerini yürütmek.

Afet ve Acil Durumlara Müdahâle Etmek /Edilmesini Sağlamak

1. Bina çökmeleri/enkaz ve toprak kaymalarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
2. Dağda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
3. Çığda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
4. Su baskınlarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
5. Derin, kapalı ve yüksek alanlarda arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
6. Kara taşıtları, raylı sistem taşıtları ve havaalanı dışındaki hava taşıtı kazalarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
7. KBRN olaylarına müdahâle etmek.
8. Çeşitli kaza durumlarında arama ve kurtarma yapmak/yapılmasını sağlamak.
9. Yangın söndürülmesine destek vermek.

Koruma ve Önleme Uygulamaları Yapmak /Yapılmasını Sağlamak

1. Kamuoyunu bilgilendirici çalışmaları yürütmek.
2. Bina ve tesislerde afet ve acil durum önlemleri alınmasını sağlamak.
3. Bölgesel risk analizleri yapmak.
4. Riskli yerlerde önlem alınmasını sağlamak.

Mesleki Gelişim Uygulamalarını Yürütmek

1. Eğitim uygulamalarını yürütmek/yürütülmesini sağlamak.
2. Bireysel mesleki gelişimini sağlamak.
3. Ekip(ler)in kariyer gelişimlerini desteklemek.