Afet Bilgi Sistemleri Ve Haberleşme Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Afet kavramı nasıl tanımlanır?

Afet toplumun tamamı veya belli kesimleri için fiziksel, ekonomik ve sosyal kayıplar doğuran, normal hayatı ve insan faaliyetlerini durduran veya kesintiye uğratan, etkilenen toplumun baş etme kapasitesinin yeterli olmadığı doğa, teknoloji veya insan kaynaklı olaydır. Afet bir olayın kendisi değil, doğurduğu sonuçtur.

Genel anlamıyla afet türleri nelerdir?

Afetleri meydana gelme şekillerine göre ikiye ayırmak mümkündür:
1. Doğal afetler
2. İnsan kaynaklı afetler

Doğal afetler tamamen veya büyük oranda insanların kontrolü dışına gerçekleşen deprem, volkanik hareketler, heyelan, tsunami, sel, kuraklık, kıtlık gibi jeolojik, meteorolojik veya biyolojik olaylarıdır.. İnsan kaynaklı afetler ise büyük oranda insanların neden olduğu nükleer, biyolojik, kimyasal, endüstriyel kazalar ile savaş, göç ve yangınlar gibi sosyal veya teknolojik olaylardır. 

Doğrudan yıkıma sebep olmayan afetler hangileridir?

Doğrudan yıkıma sebep olmayan afetler:
1. Kuraklık
2. Kıtlık
3. Böcek istilası
4. Göç
5. Biyolojik kazalar gibi afetler doğrudan yıkıma sebep olmaz, yani yıkıcı özellikleri yoktur.

Afet yönetiminin aşamaları nelerdir? 

Afet yönetiminin aşamaları şu şekildedir:

Bu aşamalardan ilk üçü afet öncesi ve son ikisi ise afet sonrasında yapılması gereken çalışmaları kapsamaktadır.
Afet öncesi asamalar şunlardır:
1. Tanım ve Planlama Aşaması
2. Zarar Azaltma Aşaması
3. Hazırlık Aşaması
Afet sonrası aşamalar ise şunlardır:
4. Müdahale Aşaması
5. İyileştirme Aşaması

Zarar azaltma aşamasında neler yapılır?

Bu aşamada Tanım ve Planlama aşamasında yapılan araştırma ve planlamalara göre önlemler tespit edilir. Önceki aşamada tespit edilen zayıflıklar güçlendirilmeye çalışılır. Örneğin birinci derece deprem bölgesinde olan bir fabrikanın başka bir yere taşınması. Bu çalışmalara diğer bir örnek afet anında kullanılamayacağı tespit edilen bir metro hattına alternatif bir ulaşım şekli belirlenmesi olabilir. Aynı zamanda şehir planlaması, imar çalışması ya da veri toplanması gibi yapılacak tüm faaliyetler elde edilen bilgiler ışığında yapılır.

Veri nedir?

Veri, bilgisayar tarafından işlenen ya da bilgisayara kaydedilen bilgidir. Bu bilgi yazı, resim, video, yazılım gibi farklı formatlarda olabilir. Veriler bilgisayarın işlemcisi tarafından işlenebilir ya da bilgisayarın sabit diskinde tutulabilir. Bilgisayarda veri 1 ve 0’lar olarak tutulmaktadır. Makine seviyesinde 1 ve 0’lar elektrik akımını temsil etmektedir. Verinin 1 ve 0 olarak tutulması dijital olarak donanımlar aracılığıyla gönderilmesine imkan sağlar.

Bilgi kavramı nasıl tanımlanır?

Verinin işlenmesiyle elde edilen çıktı bilgidir. Örneğin Excel’de oluşturulan raporlar, web sayfaları gibi. Veri bilginin yapı taşıdır. Bilgisayar verisinin işlenmesi birçok farklı yolla olabilir. Örnek olarak verinin tutulduğu biçim değiştirilebilir. Veri üzerinde ortalama alınması gibi istatistik işlemler yapılabilir. Kısacası bilgi işlenmiş veridir.

Afet bilgi sistemi ne işe yarar?

Afet bilgi sistemi (İng. disaster information system) afetlerin her safhasında can kaybını ve ekonomik kayıpları en aza indirmek için konuyla ilgili veriler ve bilginin eş güdüm içinde zamanında sağlandığı ve değişiminin sanal bir ağ ortamında kolaylıkla yapılabildiği bütünleşik ve teknolojik sistemdir.

Afet yönetiminde bilgi sistemlerinin temel amaçları nelerdir?

Afet Yönetiminde Bilgi Sistemlerinin temel amaçlarını şöyle sıralayabiliriz:
• Afet ve acil durumlara hazırlıklı olmak,
• Afetin tüm aşamalarında etkin bir yönetim sağlamak,
• Ortak bir veri havuzu oluşturmak,
• Gözlem verilerini kullanarak haritalama yapabilmek,
• Bilgisayar ortamında planlar yapabilmek ve bunların güncellemesini yapabilmek,
• Veriye ulaşımı ve verinin paylaşılmasını kolaylaştırmak ve veri kullanımının etkinliğini artırmak,
• Bilgisayar ortamında analizler yapabilmek,
• Karar destek mekanizmaları oluşturabilmek,
• Yapılan iş ve gözlemlerin hızını artırmak

Afet yönetiminde bilginin topluluklar tarafından toplanıp aktarılmasında hangi yöntemler bir arada kullanılabilir? 

Afet yönetiminde şu anda geçerli olan yukarıdan aşağıya kontrol ve kumanda yaklaşımı yerine, bilginin topluluklar tarafından toplanıp aktarılması, ayrıca topluluklar tarafından erişiminin sağlanmasıdır. Bunu yaparken farklı yöntemler bir arada kullanılabilir:
• Sosyal medya araçları (örneğin fotoğraf ve video paylaşımı, mesajlar),
• Geleneksel teknolojiler (örneğin radyo),
• Kişiden kişiye etkileşim,
• Makineden makineye iletişim (Machineto-machine),
• Nesnelerin İnterneti (IoT: Internet of Things).

Coğrafi bilgi sisteminin temel bileşenleri 

Coğrafya, bir mekân bilimidir ve mekân ile insan arasındaki ilişkileri inceler. Coğrafi bilgi yeryüzü üzerindeki doğal ve yapay detaylara ilişkin, belli bir referans sistemindeki konum koordinatları ile ifade edilen mekânsal veriler ve bunlara ait tanımsal verilerden oluşur.  3 temel bileşenden oluşmaktadır:
• Konum Bilgisi: Nesnenin belli bir projeksiyon ve referans sitemine göre konumlanmış olduğu koordinatlardır.
• Öznitelik Bilgisi: Coğrafi nesneye ait fiziki olarak var olmayan ve ölçülemeyen sözel bilgidir.
• Topoloji Bilgisi: Nesnenin diğer nesnelerle olan mekânsal ilişkisinin tanımlanmasıdır. Bir nesne diğerinin ne kadar kuzeyinde, güneyinde, batısında, doğusunda, üstünde, altında, içinde, dışında vb. soruların cevabıdır.

Harita web sunucularından görüntü ya da veri alabilmek için hangi web servis kullanılır?

Harita web sunucularından görüntü ya da veri alabilmek için Web Harita Servisi (WMS: Web Mapping Service) isimli web servisi kullanılır. WMS servisi yapan sunucu istemci tarafından gönderilen sorguya gore sonuçları resim formatı olan GIF, PNG, JPEG, TIFF veya SVG formatlarından birinde gönderir. 

Erken uyarı ve ikaz sistemleri hangi amaçla hazırlanmıştır?

Erken uyarı ve ikaz sistemleri afet ve acil durum tehlikesi haberlerinin İl Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezlerine elektronik olarak anında iletilerek tehdit altında kalabilecek bölgelerdeki halkın uyarılmasını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır (AFAD, Bütünleşik İkaz Alarm Sistemi Projesi).

Uydu üzerinden görüntü aktarmada görüntü işleme yönteminde hangi altyapı kullanılır?

Görüntü işleme yöntemleri temel olarak CBS altyapısına sahip bir yazılım ile afet öncesi ve afet sonrası alınan görüntülerin bilgisayar ortamında karşılaştırılmasına dayanmaktadır.

Hava araçlarından görüntü aktarmanın dezavantajları nelerdir? 

Hava araçlarından görüntü aktarmanın uydudan görüntü alma yöntemine göre
bazı dezavantajları bulunmaktadır. Afet büyük bir sahayı etkilemişse tüm sahanın görüntüsünün alınması çok uzun uçuş sürelerini gerektirecektir. Uçuş için hava koşullarının müsait olmaması da önemli bir dezavantajdır.

Hasar tespit yöntemlerinden sağlanan bilgi  nasıl kullanılır? 

Hasar tespit yöntemlerinden sağlanan  bilgi uluslararası arama ve kurtarma birliklerinin görevlendirilmesi, bilinmeyen hasarların tanımlanması, arama kurtarma ekiplerinin koordinasyonu, yardımların nereye ve nasıl gönderileceği, kaynakların sınıflandırılması ve harekete geçirilmesi, kısa vadeli barınma ihtiyaçlarının belirlenmesi iyileştirme sürecinde enkaz kaldırma ve yeniden inşa aşamasında kullanılması konularında kullanılabilir. 

Saha ekipleri tarafından görüntü alınması nasıl sağlanır? 

Bu yöntemde görüntü havadan değil afet sahası içerisinden alınmaktadır. Bu nedenle görüntü işleme yazılımlarına ihtiyaç duyulmamaktadır. Japonya’da kullanılan bir yöntem olarak saha ekipleri bilgisayar, GPS alıcısı ve yüksek çözünürlüklü kameradan oluşan özel ekipmanlar ile sahada yürüyüş yapmaktadır. Afet bölgesinin tamamında ekipler dolaşarak saha görüntülerini kaydetmekte ve afet koordinasyon merkezine gelerek bu görüntüleri analiz aşaması için ilgili uygulamalara aktarmaktadır.

Bilgi ile ilgili olarak yaşanan  sorunlar nelerdir? 

Bilgi ile ilgili olarak yaşanan bazı sorunlar şunlardır:
• Bilgi bombardımanı ya da bilgi eksikliği,
• Hazırlık, uyarı, etki, müdahale, iyileşme ve restorasyon gibi farklı aşamalarda değişken bilgi gereksinimleri,
• Üretilen bilgiyi çoğaltan çok farklı yapıdaki oyuncuların ve kurumların varlığı,
• Bilginin bu oyuncular ve kurumlar tarafından birleştirilmesi ve koordinasyonu,
• Bilgi üreten ve yayan resmi ve resmi olmayan kaynakların ilişkilendirilmesi,
• Bilgi belirsizliği,
• Güvenilir bilgi kaynakları,
• Çelişkili bilgiler,
• Doğru bilgiyi, doğru zamanda, doğru kişiye iletmek.

Afet yönetiminde bilgi sistemlerinin temel bileşenleri nelerdir? 

Afet yönetiminde bilgi sistemlerinin temel bileşenleri olarak şunlardır:

Sistem donanımları, Sunucular, Yedekleme üniteleri, Ağ altyapısı, Masaüstü ve dizüstü bilgisayarlar, Mobil cihazlar, Sistem Yazılımları, Veritabanları, İşletim yazılımları, Güvenlik yazılımları, Uygulama yazılımları, Analiz yazılımları, Haberleşme ve veri aktarım sistemleri,  Kablolu iletişim,  Kablosuz iletişim, Uydu iletişim sistemleri, Mobil iletişim araçları ve cihazları, Erken uyarı sistemleri, İkaz alarm sistemleri. 

Bilişim açısından afette yapılması gerekenler nelerdir?

Bilişim açısından bakıldığında, afette yapılması gerekenlerden bazıları şunlardır:
• Hazırlık, müdahale ve iyileşme gibi afetin farklı aşamalarındaki bilginin öneminin anlaşılması,
• Afette karmaşık bilgi ihtiyaçlarının analizini mümkün kılacak seviyeye erişmek,
• Afetteki bilgi bütünleşimini ve koordinasyonu etkileyen unsurları anlamak,
• Teknolojinin insan merkezli karar mekanizmalarına nasıl bir katkıda bulunabileceği
üzerinde düşünüp, çözüm üretmektir.