Afet Tıbbı ve Yönetim İlkeleri Dersi 1. Ünite Özet

Giriş

Bu bölüm afetlere müdahale operasyonlarının yönetimini, dolayısıyla; Olay Yönetim Sisteminin(OYS) ilkeleri, temel yapısı ve terminolojisine kısaca değinilerek öğrenilmesine yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Bu amaçla öncelikle eldeki mevcut kaynaklar doğrultusunda gereken yönetsel görev pozisyonları kısaca özetlenecektir.

Olay Komuta Sistemi

Olay Komuta Sistemi, acil ya da acil olmayan her türlü küçük ya da büyük durumlarda bir olayı yönetmek için kullanılır. Olay Komuta Sistemi (OKS) bir acil duruma müdahale sırasında komuta, kontrol ve koordinasyon için kullanılan sistematik bir araçtır. OKS, standartlaştırılmış olay yönetim yaklaşımını şöyle ele alır:

• Ortak bir organizasyon yapısı içinde faaliyet gösteren tesislerin, ekipmanların, personelin, prosedürlerin ve iletişimlerin entegrasyonuna izin verir.
• Kamu ve özel olmak üzere çeşitli yetki alanlarında ve işlevsel kuruluşlar arasında koordineli bir yanıt sağlar.
• Kaynakları planlamak ve yönetmek için ortak süreçler oluşturur.

OKS, 1970’li yıllarda büyük ölçekli olaylar için komuta, kontrol ve koordinasyon ilişkilerini açıklığa kavuşturmak için bir yönetim sistemi olarak Kaliforniya ve Arizona’daki itfaiye hizmetleri tarafından geliştirildi. İlk kez 1973 yılında “Incident Command System (ICS)” adını taşıyan bir sistem ortaya çıkmıştır. Sistem 1982’de bir revizyon geçirerek, 1987 yılında A.B.D.’de itfaiyenin müdahale standartlarını belirleyen NFPA (National Fire Protection Association) tarafından NFPA 1561 standart dokümanı NFPA 1561 İtfaiye Teşkilatı Olay Yönetim Sistemi Standardı [Standard on Fire Department Incident Management System]) ile ulusal olarak tanımlanmıştır. Sistem son olarak 11 Eylül 2001 terör saldırısı sonrasında revizyon geçirmiştir. Günümüzde A.B.D.’de, Ulusal Olay Yönetim Sistemi (NIMS National Incident Management System) adı verilen yapının temelini oluşturmaktadır.

Olay Komuta Sisteminin Yönetim Özellikleri

• Standardizasyon
• Komuta
• Planlama ve Organizasyon
• Kaynak ve Tesis
• İletişim ve Bilgi Yönetimi

Olay Komuta Sisteminin Yönetim İlkeleri

Olay Komuta Sistemi, sistemin gücüne ve verimliliğine katkıda bulunan, kanıtlanmış evrensel yönetim ilkelerine dayanır. Sistemin gücüne ve verimliliğine katkıda bulunan kanıtlanmış on dört (14) yönetim ilkesi aracılığıyla uygulanmaktadır. Bu ilkeler:

1. Ortak Terminoloji
2. Modüler Organizasyon
3. Hedeflere Göre Yönetim
4. Olay Eylem Planlaması
5. Yönetilebilir Kontrol Kapsamı
6. Olay İmkân ve Tesisleri
7. Kapsamlı Kaynak Yönetimi
8. Bütünleşik İletişim
9. Komutanlığın Kuruluşu ve Devri
10. Komuta Zinciri ve Komuta Birliği
11. Birleştirilmiş Komuta
12. Hesap Verilebilirlik
13. Sevk / Dağıtım
14. Bilgi ve İstihbarat Yönetimi

Olay Komuta Sisteminin Organizasyon Yapısı

Olay Komuta Sistemi’nin(OKS) organizasyon yapısı olarak olaya müdahale eden kurumların idari yapıları arasında kasıtlı ve bilinçli olarak hiç bir korelasyon yoktur. Çünkü kurumların organizasyon yapıları içerisinde farklılık gösteren görev pozisyonlarının mevcudiyeti etkin olay yönetimi açısından önemli bir engel oluşturur.

OKS organizasyonu yapılandırılırken üç önemli amaç öncelikle değerlendirilir:

Yaşam Güvenliği: Acil müdahalecileri, olay mağdurlarını ve halkı korumak.

Olay İstikrarı: Olay yerini çevreleyen alan üzerindeki olay etkilerini en aza indirmek ve kaynakları verimli bir şekilde kullanırken yanıt çabasını en üst düzeye çıkarmak.

Mülk Koruma: Olay hedeflerine ulaşırken mülkiyet zararını en aza indirmek.

OKS organizasyonu; Komuta, Operasyon, Planlama, Lojistik ve Finans olmak üzere beş ana fonksiyonu içerir. Her bir fonksiyonel alanın temel sorumlulukları şunları içerir:

• Komuta: Olay yönetim ve kontrol yetkisini sağlar.
• Operasyon: Doğrudan olay taktik operasyonlarını yönetir.
• Planlama: Olay Eylem Planını hazırlar ve kaynakların durumunu korur.
• Lojistik: Olaya hizmet ve destek sağlar.
• Finans: Olay maliyetlerini ve ödeme hesaplarını takip eder.

Komuta Fonksiyonu

Komuta fonksiyonu, bir Olay Komutanı (OK) ya da Birleşik Komutanlık (BK) tarafından gerçekleştirilir. Komuta Kadrosu, komuta fonksiyonunun Kamu Bilgilendirme, Güvenlik ve İrtibat görev ve sorumluluklarını yerine getirir ve Olay Komutanını destekler. Bu Komuta Kadrosunda görev yapan personeler, Kamu Bilgilendirme Sorumlusu, Güvenlik Sorumlusu ve İrtibat Sorumlusu ünvanı alırlar ve doğrudan Olay Komutanına rapor verirler.

Operasyon Bölümü

Operasyon Bölümü, olaydaki tüm taktik operasyonları gerçekleştirir. Operasyon Bölüm faaliyetleri; can güvenliği, olay istikrarı, mülkiyetin korunması ve normal işlevlerin restorasyonu gibi kilit önceliklere yanıt verir. Operasyon Bölümünü oluşturan örgütsel unsurlar olay gereklilikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişir. Operasyon Bölüm Şefi;

1. Operasyon Bölümünü kurar ve Bölüm için gereken kaynakları atar ve yönetilebilir kontrol kapsamını aşan durumlarda örgütsel unsurlar oluşturur.
2. Doğrudan kısımları / grupları veya kaynakları yönetir.
3. Yönetilebilir kontrol kapsamı sınırları aşıldığında alt yönetim için kısımları ve / veya grupları konsolide edecek şubeler kurar.

Planlama Bölümü

Planlama Bölümünün görevi, kaynak durumunu ve olay durumunu takip etmek ve sürdürmek, Olay Eylem Planı’nı geliştirmek ve teknik uzmanlar sağlamaktır. Planlama Bölümü’nün organizasyon unsurları:

• Kaynak Birimi
• Durum Birimi
• Demobilizasyon Birimi
• Dokümantasyon Birimi
• Teknik Uzmanlar

Lojistik Bölümü

Lojistik Bölümü, olaya yanıt çabasına personel, tesis ve ekipman şeklinde hizmet ve destek sağlamaktadır. OKS organizasyonunun destek mekanizması olarak hizmet eder. Lojistik Bölümü organizasyon unsurları:

• Hizmet Şubesi
  • İletişim Birimi
  • Revir Birimi
  • Gıda Birimi
• Destek Şubesi
  • Tedarik Birimi
  • Tesis Birimi
  • Yer Destek Birimi

Finans Bölümü

Finans Bölümü olayla ilgili maliyetleri izler ve geri ödemeler için hesaplar. Finans Bölümü organizasyon unsurları:

• Tazminat Birimi
• Maliyet Birimi
• Satın Alma Birimi
• Zaman Birimi

Olay Komuta Sisteminin Uygulanışı

OKS’nin kurulmasında açıkça tanımlanmış adımların kullanılması, en uygun kaynak tahsisini, dağıtımını, denetimini ve koordineli olay müdahalesini mümkün kılmaktadır. Olayın boyutuna bakılmaksızın, ilk tepki veren kişi, genellikle Olay Komutanı (OK) rolünü üstlenerek OKS organizasyon yapısını oluşturur.

Olay türü, aşağıdakileri içeren çok sayıda dinamik özellik ile tanımlanır:

• Olayın meydana geldiği tarih/saat
• Olayın tipi ve durumu
• Yaralanmalar ve gerekli kurtarma
• Ölümler
• Yangın veya tehlikeli madde salınım olaylarının meydana gelme olasılığı
• Hava koşulları
• Kriminal veya terörist faaliyet

Olayın durumu, olayın hedefleri ile yasal düzenlemeler ve kurum politikaları, OKS organizasyonunun bir olayın yaşam döngüsü boyunca genişleme hızını etkiler. OKS organizasyon yapısını yönetmek için iki temel kural vardır. Bunlar:

1. Organizasyonun, operasyon sürecinin herhangi bir periyodunda gerekli taktik operasyonların ve olay destek faaliyetlerinin seviyesini kısıtlamayan bir tempoda gelişmesini sağlamak
2. Olay hedeflerini yerine getirmek ve operasyonları gerçekleştirmek için gereken organizasyonun boyutu aşmamasını sağlamak.

Olaya Verilen İlk Yanıt ve Operasyon Planlama Süreci

Acil olaya müdahale sırasındaki tüm adımlar ve kilit kilometre taşları ile ilişkili faaliyetler, kurulan OKS organizasyon yapısının uygun seviyelerinde yardımcı kurumların zamanında, kesintisiz bir şekilde entegrasyonunu sağlar. Bu adımlara ilişkin süreçler:

• Bildirimler
• İlk Tepki ve Değerlendirme
• Başlangıçtaki Olay Brifingi
• Komuta Toplantısı
• Planlama Toplantısı
• OEP Hazırlanması ve Dağıtımı
• Olay Brifingi (OEP Değerlendirmesi)

Olayın sınıflandırılması, aşağıdaki yönergeleri sağlayarak operasyon planlama sürecini ilerletmeye yardımcı olan planlı bir OEP taslağına da referans olur. Bunlar;

• Bir Olay Komutanı görevlendirilmesi, gerekli komuta devri veya Birleşik komuta ihtiyacını değerlendirme
• Kurum bildirim listesine ve irtibat bilgilerine yardımcı olma ve destekleme
• Operasyonda sorumluluğu olan kurumların belirlenmesi de dahil olmak üzere uygun olay hedefleri ve operasyon stratejilerini belirleme
• Olay yerindeki komuta ve kontrolü etkileyen standart işletim talimatları ve prosedürleri

İlk olay brifingi olayla ilgili yasal ve / veya işlevsel yetkiye sahip kurumların temsilcilerini bir araya getirir. Brifinge başlamadan önce Olay Komutanı, olayın durumunu ve yanıt faaliyetlerini matbu bir form kullanarak belgelemelidir. Bir komuta toplantısının sonuçları, ilk operasyon dönemi için resmi bir OEP oluşturmak amacıyla yürütülen kurumlar arası planlama toplantısına girdi olarak hizmet eder. Çoğu olaylar için sözlü OEP yeterlidir.

Olay Eylem Planının Geliştirilmesi

• Yanıt süreci olay tespiti ile başlar ve bir Olay Eylem Planının (OEP) uygulanmasına yol açar. OEP gerçek zamanlı koşulların gelişmesine bağlı olarak yeniden revize edilir. Bir OEP, olaya müdahale sürecinin ilk aşamalarında devam eden bir çalışma olarak düşünülmelidir. Aşağıda listelenen bir veya daha fazla ölçütün mevcut oluşu yazılı bir OEP geliştirilmesi gerektiğini belirtir:
• Birden fazla kurum ve / veya yetki alanından gelen kaynaklar söz konusudur.
• Birden fazla yetki kanalı söz konusudur.
• Olay etkin bir şekilde birkaç operasyon periyodundan oluşur.
• Personel ve / veya ekipmanın değişiklikleri gereklidir.
• Eylemleri ve / veya kararları belgeleme ihtiyacı vardır.

OEP, İletişim Planı, Tıbbi Plan ve Güvenlik Planları gibi bazı ek planları ve bileşenleri içerebilir.

Olay Komuta Postasının Kurulması

Olay Komuta Postası (OKP) olay yerinde yürütülen operasyonların koordinasyonunda sağlar ve Olay Komutanını olay yerinde temsil eder. Aynı zamanda bir iletişim merkezi olarak işlev görür.

Operasyon Konuşlanma Bölgesinin Kurulması

Büyük ölçekli ve karmaşık olaylarda, taktik operasyonlar ve olaya verilecek destek için önemli miktarda personel ve ekipman kaynağı gerekir. Bir Operasyon Konuşlanma Bölgesinin oluşturulması, derhal görevlendirilmeye hazır tüm kaynakları organize etmeyi mümkün kılar. Olay Komutanı, böyle bir durumun ilk göstergesi üzerine bir Operasyon Konuşlanma Bölgesini belirlemek zorundadır.

Kaynak Yönetimi

Kaynak yönetiminin amacı, maliyet etkinliğini ve kaynak güvenliğini korurken kaynak kullanımını optimize etmek, iletişim etkinliğini azaltmak için tek kaynakların kontrolünü sağlamlaştırmak ve yanıt veren kaynakların serbest dolaşımını azaltmak için kaynak hesap verebilirliğini aşılamaktır. Olaya müdahalede kaynak yönetimi şunları içerir:

• Olay stratejilerini ve belirli taktik operasyonları gerçekleştirmek için mevcut personel ya da ekipman,
• Olay yerinde yürütülen operasyonları destekleyecek malzemeler ve tesisler. Olay Komutanı, taktiksel kaynak atamalarını yetkilendirir ve bir Tedarik Birimi veya Lojistik

Bölümü Şefi tipik olarak arz unsurlarının emrini verir

İletişim ve Bilgi Yönetimi

İletişim ve bilgi yönetimi, taktik planlama, operasyonlar, kaynak tanımlama ve atama gibi temel işlevleri yerine getiren bir OKS organizasyonu oluşturan yetki ve disiplinler arasındaki birlikte çalışabilirliğin omurgasını temsil eder. Etkin bir iletişim iki temel ilkeye dayanır. Bunlar;

Ortak işletim resmi: Olay Komutanın ve OKS personelinin tüm düzeylerde ve yetki bölgelerinde etkin, tutarlı ve zamanında kararlar alabilmesi için genel durumu kapsamlı bir şekilde görme.

Ortak iletişim ve veri standartları: Ses ve veri iletişiminin, açık metin ve OKS terminolojisini kullanarak yaygın olarak kabul gören bir mimari aracılığıyla etkili bir şekilde akışını sağlar.

Operasyonlara odaklanarak tasarlanan bölgesel bir iletişim sistemi, alt sistem operatörlerinin potansiyel olarak aşağıdaki öğelere erişmesini veya bunları kontrol etmesini sağlar:

• Sokak / otoyol sistemi kondisyon haritaları
• Olay bilgisi
• Yol durumu bilgileri
• Trafik bilgileri ve tavsiyeleri
• Trafik verileri
• Kapalı devre televizyon (CCTV) kamera görüntüleri
• Taşınabilir / kalıcı değiştirilebilir mesaj işaretleri
• Trafik sinyalleri ve sistem zamanlama planları