Belediye, İmar ve Gayrimenkul Mevzuatı Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Yerel yönetimler (mahalli idareler) il, belediye ve köy halkının yerel ortak ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulan organları seçimle işbaşına gelen kamu tüzel kişilikleridir. Anayasa’ya göre;

• İl (il özel idaresi),
• Belediye ve
• Köy olmak üzere üç tür yerel yönetim vardır.

Kentlerde belediyeler, kırsal yerleşimde köy muhtarlıkları ve illerde il özel idaresi yerel yönetim birimleridir.

İl Özel İdaresi

Osmanlı merkeziyetçi yapısının taşra yönetimine uygulamak amacı ile Vilayet Umumi Meclisleri yeni adı ile İl Özel İdareleri ilk olarak 1864 tarihinde Teşkili Vilayet Nizamnamesi ile kurulmuştur. İl özel idaresinin kuruluşunu, organlarını, yönetimini, görev, yetki ve sorumlulukları ile çalışma usul ve esasları 04.03.2005 tarih ve 25745 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu ile yeniden düzenlenmiştir.

İl özel idaresi, “il” denilen idari coğrafyada faaliyet gösteren bir yerel yönetim birimidir. İl özel idaresinin hizmetleri, yerleşim alanı içi ve yerleşim alanı dışı, il sınırları içindeki bütün bölgeyi kapsamaktadır.

İl Özel İdaresinin organları;

• İl genel meclisi,
• İl encümeni ve
• Validen oluşmaktadır.

İl özel idaresi, ülkemizdeki her hangi yeni bir ilin kurulması ile kanunla kurulur ve ilin kaldırılmasıyla tüzel kişiliği sona ermektedir. İl özel idaresinin görev alanı il sınırlarını kapsamaktadır.

İl Özel İdaresinin Görev ve Sorumlulukları

İl özel idaresi bir il içerisinde mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

• Gençlik ve spor Sağlık, tarım, sanayi ve ticaret; Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyeleri hariç ilin çevre düzeni plânı, bayındırlık ve iskân, toprağın korunması, erozyonun önlenmesi, kültür, sanat, turizm, sosyal hizmet ve yardımlar, yoksullara mikro kredi verilmesi, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtları; ilk ve orta öğretim kurumlarının arsa temini, binalarının yapım, bakım ve onarımı ile diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin hizmetleri il sınırları içinde,
• İmar, yol, su, kanalizasyon, katı atık, çevre, acil yardım ve kurtarma, orman köylerinin desteklenmesi, ağaçlandırma, park ve bahçe tesisine ilişkin hizmetleri belediye sınırları dışında, yapmakla görevli ve yetkilidir.

İl Özel İdaresinin Yetkileri

İl özel idaresinin başlıca yetkileri ve imtiyazları şunlardır;

• Kanunlarla verilen görev ve hizmetleri yerine getirebilmek için her türlü faaliyette bulunmak, gerçek ve tüzel kişilerin faaliyetleri için kanunlarda belirtilen izin ve ruhsatları vermek ve denetlemek.
• Kanunların il özel idaresine verdiği yetki çerçevesinde yönetmelik çıkarmak, emir vermek, yasak koymak ve uygulamak, kanunlarda belirtilen cezaları vermek.
• Hizmetlerin yürütülmesi amacıyla, taşınır ve taşınmaz malları almak, satmak, kiralamak veya kiraya vermek, takas etmek, bunlar üzerinde sınırlı aynî hak tesis etmek.
• Borç almak ve bağış kabul etmek.
• Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı yirmi beş milyar Türk Lirasına kadar olan dava konusu uyuşmazlıkların anlaşmayla tasfiyesine karar vermek.
• Özel kanunları gereğince il özel idaresine ait vergi, resim ve harçların tarh, tahakkuk ve tahsilini yapmak.

İl Özel İdaresinin Organları

İl Genel Meclisi

İl genel meclisi, il özel idaresinin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden oluşmaktadır.

İl Encümeni

Encümeninin görev ve yetkileri başlıca şunlardır:

• Stratejik plân ve yıllık çalışma programı ile bütçe ve kesin hesabı inceleyip il genel meclisine görüş bildirmek,
• Yıllık çalışma programına alınan işlerle ilgili kamulaştırma kararlarını almak ve uygulamak,
• Öngörülmeyen giderler ödeneğinin harcama yerlerini belirlemek,
• Bütçede fonksiyonel sınıflandırmanın ikinci düzeyleri arasında aktarma yapmak,
• Kanunlarda öngörülen cezaları vermek,
• Vergi, resim ve harçlar dışında kalan ve miktarı beş milyar Türk Lirasına kadar olan ihtilafların sulhen halline karar vermek,
• Taşınmaz mal satımına, trampa edilmesine ve tahsisine ilişkin kararları uygulamak, süresi üç yılı geçmemek üzere kiralanmasına karar vermek,
• Belediye sınırları dışındaki umuma açık yerlerin açılış ve kapanış saatlerini belirlemek,
• Vali tarafından havale edilen konularda görüş bildirmek ve kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak olarak tanımlanmıştır.

Vali

Vali, il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Valinin başlıca görev ve yetkileri şunlardır;

• İl özel idaresi teşkilâtının en üst amiri olarak il özel idaresi teşkilâtını sevk ve idare etmek, il özel idaresinin hak ve menfaatlerini korumak,
• İl özel idaresini stratejik plâna uygun olarak yönetmek, il özel idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, il özel idaresi faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak,
• İl özel idaresini Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek,
• İl encümenine başkanlık etmek,
• İl özel idaresinin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek,
• İl özel idaresinin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek,
• Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak,
• İl genel meclisi ve encümen kararlarını uygulamak,
• Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışında kalan aktarmaları yapmak,
• İl özel idaresi personelini atamak,
• İl özel idaresi, bağlı kuruluşlarını ve işletmelerini denetlemek,
• Şartsız bağışları kabul etmek,
• İl halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak,
• Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak,
• Kanunlarla il özel idaresine verilen ve il genel meclisi veya il encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmaktır.

İl Özel İdaresi Teşkilâtı

İl özel idaresi teşkilatı;

• Genel sekreterlik,
• Malî işler,
• Sağlık,
• Tarım,
• İmar,
• İnsan kaynakları ve
• Hukuk işleri birimlerinden oluşur.

İlin nüfusu, fiziki ve coğrafi yapısı, ekonomik, sosyal, kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli dikkate alınarak norm kadro sistemine ve ihtiyaca göre oluşturulacak diğer birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi il genel meclisinin kararıyla olur.

Belediyeler

Belediye, bir beldenin ve belde sakinlerinin her türlü mahalli, ortak ve medenî ihtiyaçlarını düzenlemek ve karşılamak üzere kurulan görevli ve karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan, idarî ve malî özerkliğe sahip kamu tüzel kişisidir. 2014 yılında yapılan değişikliklere göre, yeni kurulan ve sınırları genişleyen bütün büyükşehirler de köy ve belde belediyelerinin tüzel kişiliği kaldırılmıştır. Bu yerlerdeki köyler mahalle olarak, belediyeler ise belde isimleri ile tek mahalle olarak bağlı oldukları ilçenin belediyesine katılmıştır.

5393 sayılı Belediye Yasası’nın Belediyenin görev ve sorumluluklarını belirleyen 14. maddesi çerçevesinde “....Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla;

• İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.
• Büyükşehir belediyeleri ile nüfusu 50.000’i geçen belediyeler, kadınlar ve çocuklar için koruma evleri açar.
• Okul öncesi eğitim kurumları açabilir; Devlete ait her derecedeki okul binalarının inşaatı ile bakım ve onarımını yapabilir veya yaptırabilir, her türlü araç, gereç ve malzeme ihtiyaçlarını karşılayabilir; sağlıkla ilgili her türlü tesisi açabilir ve işletebilir; kültür ve tabiat varlıkları ile tarihî dokunun ve kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin korunmasını sağlayabilir; bu amaçla bakım ve onarımını yapabilir, korunması mümkün olmayanları aslına uygun olarak yeniden inşa edebilir.
• Gerektiğinde, öğrencilere, amatör spor kulüplerine malzeme verir ve gerekli desteği sağlar, her türlü amatör spor karşılaşmaları düzenler, yurt içi ve yurt dışı müsabakalarda üstün başarı gösteren veya derece alan sporculara belediye meclisi kararıyla ödül verebilir.
• Gıda bankacılığı yapabilir.

Belediyenin organları ise;

• Belediye meclisi,
• Belediye encümeni ve
• Belediye başkanıdır.

Belediye Organları

Belediye Meclisi

5393 sayılı Kanuna göre belediye idaresinin organları; belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanından oluşmaktadır. 5216 sayılı Büyükşehir YYT201U-BELEDİYE, İMAR VE GAYRİMENKUL MEVZUATI Ünite 7: Planlamada Yerinden Yönetim 3 belediyesi Kanunu da benzer bir düzenleme öngörmüştür. Belediye meclisi, belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göre seçilmiş üyelerden oluşmaktadır.

Belediye Encümeni

Belediye encümeni,belediye başkanının başkanlığında;

• İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kişiden (belediye başkanı, kurumdan üç kişi ve meclisten üç kişi),
• Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden (belediye başkanı, kurumdan iki kişi ve meclisten iki kişi), oluşur.

Belediye Başkanı

Belediye başkanı, belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göre 5 yıllık bir dönem için seçilir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz.

Belediye başkanının başlıca görev ve yetkileri şunlardır;

• Belediye teşkilâtının en üst amiri olarak belediye teşkilâtını sevk ve idare etmek, belediyenin hak ve menfaatlerini korumak,
• Belediyeyi stratejik plâna uygun olarak yönetmek, belediye idaresinin kurumsal stratejilerini oluşturmak, bu stratejilere uygun olarak bütçeyi, belediye faaliyetlerinin ve personelinin performans ölçütlerini hazırlamak ve uygulamak, izlemek ve değerlendirmek, bunlarla ilgili raporları meclise sunmak,
• Belediyeyi Devlet dairelerinde ve törenlerde, davacı veya davalı olarak da yargı yerlerinde temsil etmek veya vekil tayin etmek
• Meclise ve encümene başkanlık etmek,
• Belediyenin taşınır ve taşınmaz mallarını idare etmek,
• Belediyenin gelir ve alacaklarını takip ve tahsil etmek,
• Yetkili organların kararını almak şartıyla sözleşme yapmak,
• Meclis ve encümen kararlarını uygulamak,
• Bütçeyi uygulamak, bütçede meclis ve encümenin yetkisi dışındaki aktarmalara onay vermek,
• Belediye personelini atamak,
• Belediye ve bağlı kuruluşları ile işletmelerini denetlemek,
• Şartsız bağışları kabul etmek,
• Belde halkının huzur, esenlik, sağlık ve mutluluğu için gereken önlemleri almak,
• Bütçede yoksul ve muhtaçlar için ayrılan ödeneği kullanmak, özürlülere yönelik hizmetleri yürütmek ve özürlüler merkezini oluşturmak,
• Temsil ve ağırlama giderleri için ayrılan ödeneği kullanmak,
• Kanunlarla belediyeye verilen ve belediye meclisi veya belediye encümeni kararını gerektirmeyen görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak, olarak belirlenmiştir.

Belediye Teşkilâtı

Belediye teşkilâtı, norm kadroya uygun olarak yazı işleri, malî hizmetler, fen işleri ve zabıta birimlerinden oluşur. Beldenin nüfusu, fizikî ve coğrafî yapısı, ekonomik, sosyal ve kültürel özellikleri ile gelişme potansiyeli dikkate alınarak, norm kadro ilke ve standartlarına uygun olarak gerektiğinde sağlık, itfaiye, imar, insan kaynakları, hukuk işleri ve ihtiyaca göre diğer birimler oluşturulabilir. Bu birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi belediye meclisinin kararıyla olur.

Büyükşehir Belediyesi

1982 Anayasasından sonra ülkemizdeki belediye yönetimleri il, ilçe, belde ve büyükşehir belediyeleri olarak yeniden tanımlanmıştır. Büyük şehir alanındaki ilk çalışmalara 12 Eylül 1980’den sonra başlanmış olup belli nüfusa sahip şehirlerin içinde ve civarında bulunan belediyelerin tüzel kişilikleri kaldırılarak şube haline dönüştürülmüştür. Bu kapsamda İstanbul’da 13, İzmir’de ise 12 belediye şubesi kurulmuştur. 1981 yılında 2561 sayılı Büyük Şehirlerin Yakın Çevresindeki Yerleşim Yerlerinin Ana Belediyelere Bağlanmaları Hakkında Kanun çıkarılmış olup son genel nüfus sayımına göre nüfusun 300 000 i aşan büyük şehirlerin çevresinde bulunan belediye ve köylerin söz konusu büyük şehir belediyelerine belli esaslar dahilinde Bakanlar Kurulu karar oyla bağlanması sağlanmıştır.

Büyükşehir Belediyesinin Organları

Büyükşehir Belediye Meclisi

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir sınırları içerisindeki ilçe ve ilk kademe belediye meclislerinin üyelerinin beşte biri ile bu belediyelerin başkanlarından oluşur. Meclisin başkanı, büyükşehir belediye başkanıdır. Meclis her ayın ikinci haftası toplanır. Büyükşehir belediye meclisi, her dönem başı toplantısında, üyeleri arasından seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir.

Büyükşehir Meclisi’nin almış olduğu kararları büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir.

Büyükşehir Belediye Encümeni

Büyükşehir belediye encümeni, belediye meclisinin her yılın ilk olağan toplantısında kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile genel sekreter ve biri mali hizmet birim amiri olmak üzere belediye başkanı tarafından her yıl birim amirleri arasından seçilecek 5 üyeden oluşur. Encümene belediye başkanı, katılamadığı durumlarda genel sekreter başkanlık yapar.

Büyükşehir Belediye Başkanı

Başkan doğrudan seçmenler tarafından 5 yıllığına seçilir. Görevleri diğer belediye başkanları gibi olmakla beraber büyükşehir sınırları içerisindeki diğer belediyeler arasında birlik ve koordinasyonu sağlamakla görevlidir.

Başkan doğrudan seçmenler tarafından 5 yıllığına seçilir. Görevleri diğer belediye başkanları gibi olmakla beraber büyükşehir sınırları içerisindeki diğer belediyeler arasında birlik ve koordinasyonu sağlamakla görevlidir.

Büyükşehir Belediyesinin Görev ve Yetkileri

Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre düzenlenmiştir.

Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları Sayfa 163, 164 ve 165’te verilmiştir.

İlçe ve İlk Kademe Belediyelerinin Görev ve Yetkileri

5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu’na göre ilçe ve ilk kademe belediyelerinin başlıca görev, yetki ve sorumlulukları;

• Kanunlarla münhasıran büyükşehir belediyesine verilen görevler ile birinci fıkrada sayılanlar dışında kalan görevleri yapmak ve yetkileri kullanmak,
• Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak,
• Sıhhî işyerlerini, 2nci ve 3 üncü sınıf gayrisıhhî müesseseleri, umuma açık istirahat ve eğlence yerlerini ruhsatlandırmak ve denetlemek,
• Birinci fıkrada belirtilen hizmetlerden; otopark, spor, dinlenme ve eğlence yerleri ile parkları yapmak; yaşlılar, özürlüler, kadınlar, gençler ve çocuklara yönelik sosyal ve kültürel hizmetler sunmak; mesleki eğitim ve beceri kursları açmak; sağlık, eğitim, kültür tesis ve binalarının yapım, bakım ve onarımı ile kültür ve tabiat varlıkları ve tarihî dokuyu korumak; kent tarihi bakımından önem taşıyan mekânların ve işlevlerinin geliştirilmesine ilişkin hizmetler yapmak,
• Defin ile ilgili hizmetleri yürütmek.

Köyler

Ülkemizde 7.4.1924 tarih ve 68 sayılı Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren 442 sayılı Köy Kanunu’nda nüfusu iki binden aşağı yerleşimlere köy ve nüfusu iki bin ile yirmi bin arasında olanlara kasaba ve yirmi binden çok nüfusu olanlara şehir denir. Nüfusu iki bini geçtiği halde köy olarak kalan yerler de vardır. Bu yerler, belediye örgütüne sahip olmadıkça köy olarak kalmaktadır. Nüfusu iki binden aşağı olsa dahi belediye teşkilatı mevcut olan nahiye, kaza ve vilayet merkezlerine kasaba denir ve bu yerleşimler Belediye Kanununa tabi tutulmuşlardır. Köy yerleşmesi; cami, okul, otlak, yaylak, baltalık gibi orta malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan insanlar bağ ve bahçe ve tarlaları ile birlikte oluşturdukları en alt yerel yönetim birimine denmektedir.

Köylerde köyün yönetimi köy muhtarı ve ihtiyar meclisi tarafından gerçekleştirilir. Muhtarın ihtiyar meclisinin görevleri arasında köyün sınırı içinde köylüye ait işleri yapmak ve yaptırmaktır. Muhtarın görevleri;

• Devlet ve
• Köy işleri olmak üzere ikiye ayrılır.