Karar Destek Sistemleri Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Benzetim-Tabanlı Karar Destek Sistemleri kapsamında "senaryo" ne anlama gelir?

İşletmelerin yönetiminde, bir dizi bağımsız, bağımlı ve ardışık kararın verilmesi halinde arzu edilen sonuçlara ne düzeyde erişileceğinin değerlendirilebilmesi önemlidir. Bir sistemin mevcut durumunu ve koşullarını temsil eden varsayımlar ile karar vericinin beklentilerine uygun tercihlerin bütünü senaryo olarak tanımlanır. Bir senaryonun varlığı, sistemdeki tüm bileşenlerin nasıl davranacağının tahmin edilmesini veya nasıl davranacağı konusunda karar verilmesini gerektirir. Karar problemlerinin matematiksel modelinin kurulamayacak kadar karmaşık, dinamik ve/veya stokastik olarak modellenmesinin vazgeçilemez olduğu durumlarda, karar vericilerin yargılarına ve beklentilerine uygun senaryoların etkili bir şekilde değerlendirilmesi ancak benzetim–tabanlı bir karar destek sistemi ile gerçekleştirilebilir.

Benzetim-Tabanlı Karar Destek Sistemleri kapsamında veri tabloları ne amaçla kullanılır?

Veri tabloları, girdilerdeki değişiklikler karşısında çıktıların nasıl değiştiğini gözlemek için kullanılmaktadır. Veri tabloları, bir problemin bazı girdi ve çıktıları için fonksiyon veya formül içeren hücrelere atıa bulunmak için işlemtablolarını kullanmaktadır. Örneğin, girdiniz satış fiyatı ve çıktınız kâr olsun. Girdi hücresi, sayısal değerler içermekte, fakat çıktı hücresi ürün başına kâr değeri ve satılan miktara dayalı kârı hesaplayan bir formülü içermektedir

Veri tablosu türlerinden olan tek-yönlü veri tablosu nedir ve ne amaçla kullanılır?

Tek–yönlü veri tablosu, girdideki bir değişimin çıktılardaki değerleri nasıl değiştirdiğini belirlemektedir. Bir önceki paragrafa verilen örnekte ücret, değişmesi gereken tek girdi değeri olduğudan tek–yönlü veri tablosu kullanılır. İşletme kârını gözlerken aynı zamanda müşterilerin sayısını ücret değeri olarak takip etmek mümkündür. Bu yalnızca bir girdiyi (ücreti) değiştirmeyi gerekli kıldığından, tek–yönlü veri tablosunu kullanabilirsiniz.

Benzetim-Tabanlı Karar Destek Sistemleri kapsamında "senaryo yöneticisi" ne amaçla kullanılır?

Senaryo Yöneticisi, 32 girdi hücresine kadar, çeşitli değer veya senaryo ve birçok çıktı hücresinin sonucundaki değişiklikleri gözlemlemeye imkân vermektedir. Senaryo Yöneticisi, girdi değerlerinin her senaryosu için sonuç çıktı değerlerini gösteren Senaryo Raporları üretmektedir.

Veri Tabloları veya Senaryo Yöneticisi ile olası girdi değerlerinin birçok senaryosunu oluşturmak faydalı olmasına rağmen sıkıcı olabilir. Bu yüzden, birçok senaryo veya benzetimi
çalıştırmak için çeşitli girdi değerlerinin oluşturulmasında bazı önemli Excel fonksiyonların nasıl kullanılacağını bilmek gerekir. Benzetim modelinde parametrelerin değişkenliği konusunu açıklarken neler dikkate alınmalıdır?

Benzetim modelinde parametrelerin değişkenliği kullanılabildiğinden yararlı olabilir. Bir süreçte, birçok değer kesin olarak bilinmiyor olabilir. Değerlerin hangi aralık içerisinde olduğu biliniyor, fakat tam olarak sayı bilinmiyor olabilir. Örneğin, ürünlerini gemi ile taşıyan bir firma olduğunu kabul edelim. Firma çalışanları, hangi tedarikçiden birkaç gün içerisinde nakliyesi yapılacak ürünlerin geleceğini bilmesine karşın, her nakliyenin kendilerine tam olarak ne zaman ve hangi günde ulaştırılacağını bilmemektedir. İşletme müşterilerin taleplerini tedarikçiden ürünleri alıncaya kadar karşılayamadığında, bu değişkenlik işletmeyi etkilemektedir. Bu durumu modele yansıtmak için tedarikçilerden ürünlerin geliş miktarına sabit bir oran atanamayacaktır. Bu yüzden, zamana bağlı geliş oranları incelenecek ve tedarikçilerin ürün teslim etme zamanı ile yakından ilişkilendirilen geliş oranının dağılımı eşleştirilecektir. Belirli parametrelerin dağılımı bilindiğinde, müşteri taleplerini etkileyen davranışları gözlemlemek için bu dağılımlar içerisinde rassal sayılar üretilebilir. 

S_SAYI_ÜRET ve RASTGELEARALIK fonksiyonları ne amaçla kullanılır?

S_SAYI_ÜRET ve RASTGELEARALIK fonksiyonları, rassal sayıları üretmek için kullanılmaktadır. S_SAYI_ÜRET fonksiyonu, herhangi bir parametreye sahip değildir.
S_SAYI_ÜRET fonksiyonu, 0 ve 1 arasında rassal olarak seçilen kesirli sayıları geri döndürür.

S_SAYI_ÜRET formülü nedir?

S_SAYI_ÜRET formülü aşağıdaki gibidir:

= S_SAYI_ÜRET ()
S_SAYI_ÜRET fonksiyonu, rassal örneklerde herhangi bir veri veya test verisi oluşturmak için kullanışlıdır. Eğer, 0 ve 1 aralığı dışındaki aralıkta da veriler oluşturmak istiyorsanız S_SAYI_ÜRET değerini kullanabilirsiniz. 1 ve n arasında sayıları üretmek istiyorsanız, aşağıdaki gibi S_SAYI_ÜRET değerini (n–1) ile çarpın ve 1 ilave ediniz.
= S_SAYI_ÜRET ()*(n–1) + 1

Zaman zaman hazırladığınız veri tablolarında değerler, çalışma içerisinde sabit olabilir.
Bu bir şeyleri yanlış yaptığınız anlamına gelir. Bu durumda kontrol nasıl sağlanmalıdır?

Zaman zaman hazırladığınız veri tablolarında değerler, çalışma içerisinde sabit olabilir.
Bu bir şeyleri yanlış yaptığınız anlamına gelir. Buna karşın büyük bir olasılıkla problem
hesaplama ayarlarından kaynaklanmaktadır. Bunun kontrol etmek amacıyla, Formüller
sekmesinde, Hesaplama Seçenekleri aşağıya açılır oku tıklayınız. Eğer varsayılan ayarlama,
Otomatik değilse, Hesaplama bölümünde yer alan Şimdi Hesapla butonunu veya veri tablosu hesaplamasını doğru bir şekilde yapmak için F9 tuşunu tıklayınız (Şimdi Hesapla ve
F9 tuşu çalışma sayfasındaki her şeyi yeniden hesaplayacaktır. Hesaplama Tablosu seçeneği yalnızca aktif sayfada yeniden hesaplama yapar). Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin var olmasının bir gerekçesi vardır. Karmaşık benzetim modeli içeren veri tabloları
için yeniden hesaplama süresi çok fazla zaman alabilir. Varsayılan ayarlama seçeneğinin
aktif olduğu durumda, çalışma sayfasında herhangi bir şey değiştirildiğinde hesaplamalar yeniden yapılır. Bu yüzden Formüller › Hesaplama Seçenekleri yana açılır penceresinde Veri Tabloları Dışında Otomatik seçeneğinin seçili olması durumunda veya Hesapla
butonlarından biri veya F9 tuşu tıklanmadığında, veri tablolarında yeniden hesaplama
yapılmayacaktır. Buna karşın, boş bir hücre seçiliyken Sil (Delete) tuşu tıklanarak model
yeniden çalıştırılabilir.

Rassal tamsayı üretmek için TAMSAYI fonksiyonunu, S_SAYI_ÜRET fonksiyonu ile kullanmak istediğimizde kullanmamız gereken formül nedir?

Rassal tamsayı üretmek için TAMSAYI fonksiyonunu, S_SAYI_ÜRET fonksiyonu ile
aşağıdaki gibi kullanabilirsiniz.
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ())
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ()*(n–1)+1)
Örneğin, aşağıdaki formül 1, 2, 3 ve 4 sayılarını üretmektedir (1 ve 5 arasındaki rassal
tamsayılar).
= TAMSAYI (S_SAYI_ÜRET ()*4+1)

Benzetim nedir?

Benzetim, sistem davranışlarını daha iyi anlamak, problem ve sistem ortamını gerçek haliyle taklit etmek için kullanılan modelleme aracıdır. Sistemin gerçek davranışı, dağılımların kullanılmasıyla gerçeğe yakın bir şekilde modellenebilir. Bu dağılımlardan türetilen rassal sayılarla birçok strateji değerlendirilebilir ve sistemin ilgili stratejilerinin uygulanması halinde gerçekleşecek performansı tahmin edilebilir. Benzetim, orjinal süreçten bağımsız ancak aynı sonuçları gözlemlemek için gerekli olan malzeme, iş–gücü ve zaman maliyeti olmaksızın deneme yanılma yoluyla gözlem yapılabilen yararlı bir araçtır.

Benzetim modelleri, karar destek sistemleri kapsamında nasıl kullanılmaktadır?

Benzetim modelleri, amaç fonksiyonu için eniyi değeri araştıran eniyileme modellerinden farklı bir şekilde kullanılmaktadır. Benzetimde, “Olsa–Ne Olur” analizini kullanabilen birçok senaryo altında sistemin performansını değerlendirmek için sistemin davranışı canlandırılmaktadır. Benzetim birçok uygulama alanına sahiptir. Benzetim, gerçeğin olabildiğince birebir temsil edilerek canlandırılması ilkesine dayandığından, bilgisayarsız uygulamaları yok denecek kadar azdır. Dolayısı ile benzetim yaklaşımının gerçek ortamı, bir karar destek sistemidir. Bir karar destek sistemi geliştirme stüdyosu olarak genelde işlemtabloları ve özelde Excel, benzetim–tabanlı karar destek sistemlerinin eksiksiz ve pratik kullanımına yönelik birçok özelliğe sahiptir. Bunlardan ikisi Veri Tabloları ve Senaryo Yöneticisi’dir.

Kaç tip veri tablosu vardır?

İki tip veri tablosu vardır: tek–yönlü veri tablosu ve iki–yönlü veri tablosu. Tek–yönlü veri tablosu, girdideki bir değişimin çıktılardaki değerleri nasıl değiştirdiğini belirlemektedir. Bir önceki paragraa verilen örnekte ücret, değişmesi gereken tek girdi değeri olduğudan tek–yönlü veri tablosu kullanılır. İşletme kârını gözlerken aynı zamanda müşterilerin sayısını ücret değeri olarak takip etmek mümkündür. Bu yalnızca bir girdiyi (ücreti) değiştirmeyi gerekli kıldığından, tek–yönlü veri tablosunu kullanabilirsiniz. İki–yönlü veri tablosu, iki girdi değişiminin tek çıktı değerini nasıl değiştirdiğini belirlemenize olanak vermektedir. Örneğin ücret ve işletmenin konum bilgileri girdi olarak değişirse, kârdaki değişimi gözlemleyebilirsiniz.

Excel menüsünden "veri tablosu"nu seçmek için hangi adımları izlemeniz gerekir?

Excel menüsünden Veri › Veri Araçları › Durum Çözümleyici açılır penceresinden
Veri Tablosu’nu seçiniz.

Senaryo yöneticisini, veri tablosu ile karşılaştırdığımızda kullanışlılık yönünden nasıl bir sonuç elde ederiz?

İşlem tablolarının hazırlığı için kullanılan Senaryo Yöneticisi, Veri Tabloları’ndan daha basittir. Bütün gerekli olan, girdilerin veya çıktıların yer alacağı başlangıç listesinin hazırlanmasıdır. İlgili hücrelere, uygun veri değeri ve formül bilgisi girilmelidir.

Senaryo Yöneticisi diyalog penceresini görmek için excel'de izlenmesi gereken adımlar nelerdir?

Senaryo Yöneticisi diyalog penceresini görmek için işlemtabloları menüsünden Veri ›
Veri Araçları › Durum Çözümleyici açılır penceresinden Senaryo Yöneticisi seçilir.

Senaryo Raporu, her senaryo için ne tür veriler sunar?

Senaryo Raporu, her senaryo için çıktı hücre değerlerine ilave olarak başlangıç tablosundaki girdi değerlerini sunmaktadır. Senaryo Raporu’nun en alt satırı incelenerek; En İyi, En Kötü ve En Olası Senaryo için net bugünkü değerler kolay bir şekilde analiz edilebilir. Bu tablo özellikle çıktı ve girdi hücre değerlerini raporda birlikte gruplandırdığından karar vericini yapacağı değerlendirmelere yardımcı olabilir.

Benzetimde kullanılan senaryolar hangi analizi kullanır?

Benzetimde, “Olsa–Ne Olur” analizini kullanabilen birçok senaryo altında sistemin performansını değerlendirmek için sistemin davranışı canlandırılmaktadır

Veri tabloları, bir problemin bazı girdi ve çıktıları için fonksiyon veya formül içeren hücrelere atıfta bulunmak için hangi işlevi kullanır?

Veri tabloları, girdilerdeki değişiklikler karşısında çıktıların nasıl değiştiğini gözlemek
için kullanılmaktadır. Veri tabloları, bir problemin bazı girdi ve çıktıları için fonksiyon
veya formül içeren hücrelere atıa bulunmak için işlemtablolarını kullanmaktadır.

İki–yönlü veri tabloları için çıktı hücreleri, veri tablosunda nasıl konumlandırılmalıdır?

İki–yönlü veri tabloları için bu çıktı hücreleri (yalnızca bir çıktı değeri, iki–yönlü
veri tablosu ile gözlenebilir) veri tablosunun üst köşesinde yer almalıdır (girdi değerinin yer aldığını sütunun üzerindeki hücre ve girdi değerinin yer aldığı satırdan sonra).

Excel, benzetim–tabanlı karar destek sistemlerinin eksiksiz ve pratik kullanımına
yönelik birçok özelliğe sahiptir. Bunlardan en önemli ikisi hangisidir?

Bir karar destek sistemi geliştirme stüdyosu olarak genelde işlemtabloları ve özelde Excel, benzetim–tabanlı karar destek sistemlerinin eksiksiz ve pratik kullanımına yönelik birçok özelliğe sahiptir. Bunlardan ikisi Veri Tabloları ve Senaryo Yöneticisi’dir.