Web’de Telif Hakları ve Etik Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Web tasarım standartları web sitelerinin farklı işletim sistemleri, farklı ekran büyüklükleri, farklı tarayıcılarda web sitesinin aynı içeriği sunmasına yönelik oluşturulmuş standartlardır. Web tasarım standartları sayesinde her tarayıcı, her işletim sistemi, her ekranda kullanıcılara veya müşterilere sunulan bilgiye doğru erişim imkânı sağlamaktadır. Web standartlarına uygun geliştirilen sayfaların tescili ve marka değerine dönüştürülmesi kötü niyetli kimseler tarafından kopya edilememesi ve hukuk nezdinde korunması açısından önem arz etmektedir.

Web Tasarım Standartlarının Gelişimi

Web teknolojilerinin ilk ortaya çıktığı zamanlarda HTML ile yapılan tasarım beraberinde birtakım maliyetler getirmiştir. 1995’li yıllarda İnternet ve web teknolojileri yaygınlaşmaya başladığında, tarayıcı üreticileri, henüz, CSS’i tasarımcıların bir HTML dokümanının sunumunu kontrol edebilmek amacıyla kullanabilmelerine yetecek kadar geliştirmemişlerdi. 1998 yılında birtakım standartlar oluşturmak ve Microsoft gibi tarayıcı üreticilerini standartlar konusunda ikna etmek amacıyla Web Standartları Projesi Netscape başlatılmıştır. Tarayıcılar standartları desteklemeye başladıktan sonra, Web Standartları Projesi, tasarımcıları ve geliştiricileri bu zor kazanılan teknolojilerin gücünü öğrenmeye ve bunları kullanmaya teşvik etmek için yeniden başlatılmıştır.

Web Standartları Neden Kullanılmalı?

Web tarayıcılarının kullanıcılar tarafından ziyaret edilen siteleri doğru ve hatasız şekilde göstermesi o sitenin W3C (Dünya Çapında Ağ Konsorsiyumu) standartlarına ne kadar uygun olarak tasarlandığıyla doğrudan ilişkilidir. Hatalı görünüme sahip siteden, ziyaretçiler, sayfaları istedikleri gibi görüntüleyemedikleri için kısa sürede siteden ayrılırlar. Web standartlarını benimsemek ve kullanmak, oluşturulan her sayfayı otomatik olarak diğer tarayıcı ve platformlara uyumlu hale getirir. Web uygulama geliştirme deneyimini yaşayan herkes farklı tarayıcı sürümleri için kodlamanın ne kadar zaman alıcı ve karmaşık olduğunu bilir. Standartlar böyle sıkıcı durumlara düşmemek için yol gösterici olurlar. Web standartları kullanımının diğer yararları ise

• Daha kolay geliştirme ve bakım
• Gelecekte ortaya çıkacak tarayıcılarla
• Uyumluluk
• Web sayfalarının daha hızlı indirilmesi ve
• Çözümlenmesi
• Daha fazla erişilebilirlik
• Daha yüksek arama motoru sıraları
• Daha kolay uyum
• Daha istikrarlı bir web’dir.

Modern Web Tarayıcıları ve Standartları

Modern ya da standart uyumlu web tarayıcıları ifadesi alanda daha çok HTML ve XHTML, Basamaklı Biçim Sayfaları (CSS), ECMAScript (alanda daha çok standart JavaScript olarak geçmektedir) ve W3C Doküman Nesne Modeli (DOM) standartlarını destekleyen web tarayıcıları. Modern tarayıcılar yalnızca eski olanın yeni sürümleri değildir. Onlar temel olarak öncekilerden farklıdır ve çoğu durumda yeniden tekrar inşa edilir.

Geçmiş tasarım ve geliştirme normlarına uyarak geleceğin web tasarımına ulaşılamaz. Tek yol, Web standartlarının ruhuna yakından bağlı olmak ve ileri sürüme uyumluluktan geçmektedir. İleriki sürüme uyumluluk prensipleri şu şekilde sıralanabilir;

• Yapının sunum ve davranıştan tamamen ayrılması
• Düzen için geçerli CSS kullanılır. Tablolar yalnızca gerçek ve orijinal amaçları için kullanılır: e-tablolar, adres defterleri, borsa kütükleri, etkinlik listeleri vb. gibi tablolaştırılmış verilerin sunumu.
• XHTML 1.0 katı veya geçişken biçimlendirme (veya HTML 4.01 veya 5) için kullanılır.
• Yapı vurgusu. İşaretleme dilinde görsel biçimlendirme hilelerinin kullanılmaması (katı) veya işaretlemelerde olası sunum hilelerinin az kullanılması (geçiş)
• Yapısal etiketleme/tasarım öğelerinin soyutlanması- “Menü” yerine “Yeşil Kutu”
• Davranış için DOM tabanlı betik dili.
• Erişilebilirlik nitelikleri ve test etme.

Ulusal ve Uluslararası Standartlar

İnternetin kullanımının yaygınlaşması, farklı birçok tarayıcının hayatımıza girmesine sebep olmuştur. İnternet kullanıcıları Safari, Firefox, Chrome, Internet Explorer gibi farklı tarayıcılar kullanmaktadır. İnternetin tablet ve mobil kullanımda da hızlı gelişimiyle tablet ve mobil tarayıcı çeşitliliği de artmıştır. Bu çeşitlilikteki tarayıcı ve ortamlardan web sayfalarının düzgün görüntülenmesi için birtakım standartların geliştirilmesi kaçınılmazdır. Bu standartların bazıları ve ne amaçla kullanıldıkları aşağıdaki gibidir:

HTML (Zengin Metin İşaretleme Dili): HTML yapısallaştırma öğeleri (etiketler) sayesinde, tarayıcılar tarafından yorumlanan metin belgeleri, içeriği belirtilen formatlara göre görüntüleyebilir.

XHTML (Genişletilebilir Büyütülmüş Metin İşaretleme Dili): İstemci taraflı bir metin işaretleme dilidir. Kodlama olarak oldukça büyük farklar yaratan bu dil için: ‘XML sözdiziminin HTML içinde kullanılması.’ denilebilir. XHTML’nin diğer bir özelliği de kodlama yapanları CSS teknolojisini kullanmaya özendirmesidir.

XML (Genişletilebilir İşaretleme Dili): Hem insanlar hem bilgi işlem sistemleri tarafından kolayca okunabilecek dokümanlar oluşturmaya yarayan bir işaretleme dilidir.

CSS (Basamaklı Biçim Sayfaları): Belirli etiketler ile HTML veya XML öğelerine atanabilen, HTML veya XML elemanlarının görünüm ve konumunda değişiklik gerçekleştiren mekanizmadır.

DOM (Belge Nesne Modeli): DOM, HTML ile programlama dilleri arasında bir standart oluşturarak bu dillerin HTML den bilgi alıp, bilgi vermesine yardımcı olur.

ECMAScript (Javascript’in Standart Versiyonu): ECMAScript betik dili, Netscape’ten Brendan Eich tarafından geliştirilmiş olan bir programlama dilinin standart halidir. JavaScript, yaygın olarak web tarayıcılarında kullanılmakta olan dinamik bir programlama dilidir. JavaScript ile yazılan istemci tarafı betikler sayesinde tarayıcının kullanıcıyla etkileşimde bulunması, tarayıcının kontrol edilmesi, asenkron bir şekilde sunucu ile iletişime geçilmesi ve web sayfası içeriğinin değiştirilmesi gibi işlevler sağlanır. JavaScript, Node.js gibi platformlar sayesinde sunucu tarafında da yaygın olarak kullanılmaktadır.

XML Şema: XML belgelerinin uyması gereken kuralları belirlemek için geliştirilmiş bir dildir. Oluşturulan bir XML belgesinin geçerli olup olmadığı şema kullanılarak anlaşılabilir.

XQuery: XML tipi veriler üzerinde sorgulama yapabilmek için geliştirilmiş bir dildir.

Web Standartlarının Özellikleri ve Geliştirilmesi

Internet ve dolayısıyla web, yapısı gereği bazı ortak standartların ve tanımlamaların belirlenmesini zorunlu kılar. Bu Internet standartları ve özellikleri; standart kuruluşları ve bunlara bağlı çalışma grupları tarafından oluşturulurlar. Bu kuruluşlar yeni standartlar oluşturur veya var olan standartları ve özellikleri geliştirirler. Üç temel standart grubu Internet ile ilgili standartlar ve özellikler geliştirmektedir.

Bu gruplar;

• Uluslararası Standartlar Enstitüsü-ISO
• Internet Mühendisliği Görev Timi-IETF
• Dünya Çapında Ağ Konsorsiyumu-W3C

Web Standartlarının Geleceği

Genişletilebilir İşaretleme Dili (XML) standardı Şubat 1998’de tanıtıldığında yazılım endüstrisinde ses getirmiştir. İlk kez, belge ve verileri yalnızca web üzerinde değil, her yerden yapılandırmak için evrensel, uyarlanabilir bir biçim sunulmuştur. XML, HTML’i oluşturan teknolojiye dayansa da bu dilden oldukça farklıdır. XML, başka diller oluşturmak için kullanılan bir dildir. Kurallarına uyulduğu sürece kütüphaneciler, kataloglama gereksinimlerini kolaylaştıran XML biçimindeki özel etiketlerini yaratabilirler. Web üzerinde XML giderek büyük kurumsal sistemlerde bulunan verilerle çalışmak zorunda olan BT uzmanları, geliştiricileri ve içerik uzmanları için tercih edilen bir biçim haline gelmiştir.

Marka ve Patent Hukuku

Teknolojik gelişmeler hayatın her alanını etkilediği gibi ticari yaşamı da etkilemiş ve “markalaşma süreci”nin başlamasına yol açmıştır. Sınai hak türlerinden birini oluşturan marka, işletmelerin mal ya da hizmetlerini diğer işletmelerin mal ya da hizmetlerinden ayırt etmek için kullanılan işaretler olarak tanımlanabilir. Ülkemizde marka tescili “patent tescili” ile çok sık karıştırılmakta ve hatta patent tescili olarak da adlandırılmaktadır.

Marka Nedir?

Markaların Korunması: Marka koruması esas olarak tescil yoluyla elde edilebilir. Bir markanın tescil ettirilmesi, özellikle aynı ya da karıştırılabilecek derecede benzer bir marka ile ihtilaf oluşması halinde daha güçlü koruma sağlayacaktır.

Marka Tescilinin Marka Sahibine Sağladığı Haklar:

• Marka tescili, sahibine, markayı tek başına kullanma hakkı ve izinsiz kullanılmasını önleme yetkisi verir.
• Markanın tescil kapsamına giren aynı veya benzer mal veya hizmetlerle ilgili olarak karıştırılma ihtimali olan, tescilli markanın itibarından dolayı haksız avantaj elde edecek veya tescilli markanın ayırt edici karakterine zarar verecek nitelikteki herhangi bir işaretin izinsiz kullanımını önleme hakkı verir.
• Tescilli bir marka başkasına devir edilebilir, miras yolu ile intikal edebilir, kullanma hakkı lisans konusu olabilir, rehin verilebilir veya teminat olarak gösterilebilir.
• Tescilli olmayan markalar, markaların tescili ve korunması hakkındaki yasalarla getirilen haklardan ve korumadan yararlanamazlar.

Patent Nedir?

Patent, buluş sahibinin buluş konusu ürünü belirli bir süre üretme, kullanma veya satma hakkıdır. Aynı zamanda, bu hakkı gösteren belgeye de patent denir.

Web Sitelerine Hukuksal Koruma

Yazılımlar, internet sitelerine göre daha eski olduğu için ilk önce bu konuda düzenleme yapılmıştır ve yazılımların “eser” olarak kabul edilmesi, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda yapılan 7 Haziran 1995 tarihli değişiklikle mümkün olabilmiş, ancak yasaya yapılan eklemeler çağdaş örneklerinin sağladığı kadar geniş bir hukuksal koruma alanı yaratamamış, sürekli yamanarak günümüze kadar gelmiştir.

Yasanın 2. maddesi “Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları” olarak tanımlamış ve özetlemiştir.

Web Tasarımında Tescil ve Markalaştırma

Piyasada var olan zorlu rekabet koşulları firmaların markalaşmasını gerekli kılmaktadır. Markalaşmada temel hedef kalite ve güven pazarlamadır. Web tasarımında markalaşma süreci için atılması gereken ilk adım ise alan adının belirlenmesidir.

Alan Adı ve Tescili

Daha sonra ise alan adının tescili gerekir. Eğer tescil edilmek istenilen alan adı bir başkasının adına kayıtlı görünüyor ise, bu alan adı üzerinde ısrar etmemek ve başka alternatifler aramak uygun olacaktır.

Telif Hakkı Uyarısı

Bir web tasarımı ve yayını başlatıldıysa, birinin içeriği çalmaya çalışabileceği düşünülmelidir. Belki de sitede kullanılan bir fotoğraf ya da animasyon ya da metin kopyalanabilir. Bu tür davranışları engellemek için web sitesi herkese açık olduğundan telif hakkı uyarısı eklenmelidir. Zorunlu olmasa da telif hakkı uyarısı kullanmak hiçbir şey gerektirmez ve ihlalleri engellemeye yardımcı olabilir.