Tarımsal Meteoroloji Dersi 6. Ünite Özet

Bulutlar

Bulut su buharının, atmosferin yüksek katmanlarında yoğunlaşması ile ortaya çıkar. Bulutlar havanın tabakalaşma şekline göre ve atmosferdeki yükselim hareketlerine göre farklı şekiller alabilmektedir. Bulutlar oluş şekillerine göre ısı vermeyle oluşan statik bulutlar ve ısı almayla oluşan dinamik bulutlar olmak üzere ikiye ayrılır. Belirli bulut tipleri belirli olaylar sonucunda meydana geldiklerinden, bulutlar atmosferin durumu ve atmosferdeki olaylar hakkında ipucu verebilirler. Bulutlar şekillerine göre sınıflandırılmış ve latince isimler almıştır. Bulutlar yatay ve dikey yayılma yönlerine göre aşağıdaki gibi isimlendirilmiştir;

• Sirrüs
• Kümülüs
• Stratus
• Nimbus

Bulutlar bu gruplardan sadece birisine ait olabileceği gibi birkaç bulut şeklinin bir araya gelmesiyle de oluşabilir. Bu durumda iki ismin birleşimi ile bulut adlandırılır. Örneğin Sirrokümülüs”, “Sirrostratus” gibi.

Bulutlar oluştukları yüksekliğe göre; alçak bulutlar, orta yükseklikteki bulutlar ve yüksek bulutlar olarak üçe ayrılır. Alçak bulutlar 2.000 metrenin altında genellikle su damlacıklarından oluşan bulutlardır. Stratokümülüs, stratus, kümülüs ve nimbostratus bulutları alçak bulutlar arasında yer alır. Orta yükseklikteki bulutlar genellikle 2.000-7.000 metre yükseklikte, su damlacıklarından oluşan bulutlardır. Altokümülüs ve altostratus bulutları bu grupta yer alır. Yüksek bulutlar ise buz kristallerinden oluşan, yükseklikleri 5.500-14.000 metre arasında olan bulutlardır. Bu gurupta yer alan bulutlara örnek olarak; sirrus, sirrostratus, sirrokümülüs, ve kümülonimbus bulutları verilebilir.

Atmosfer içerisinde bulutların dağılış biçimine bulutluluk denir. Güneşlenme ve yağış üzerine olan etkileri nedeniyle bulutlar iklim ve tarım üzerinde son derece önemli etkilere sahiptir. Bulutluluk miktarın belirlenmesi klimatolojik ve sinoptik rasatlardan faydalanılır. Klimatolojik rasatlarda bulutluluk derecesi, gökyüzünün 10 eşit parçaya bölünmesiyle elde edilir. Bulutluluk 1/10 - 2/10 ise açık, 2/10 - 8/10 ise bulutlu, 8/10 - 10/10 ise kapalı olarak tanımlanır. Sinoptik rasatlarda ise bulutluluk dereceleri gökyüzünün 10 yerine 8 eşit parçaya bölünmesiyle elde edilir ve 1/8, 4/8, 6/8, 8/8 olarak tanımlanır. Bulutluluk coğrafi enleme, kara ve deniz dağılımına göre değişir. Yeryüzünün ortalama bulutluluğu % 50-60 arasındadır ve orta enlemlerin bulutluluğu ekvator ve büyük enlemlere göre daha azdır.

Yağışlar

Yağış; atmosferde yoğunlaşan su buharının sıvı veya katı halde yeryüzüne düşmesidir. Atmosferdeki su buharının havada tutunamayacak büyüklüğe erişmesiyle gerçekleşir. Yağışın meydana gelebilmesi için hava kütlesi sıcaklığının çiğlenme noktası sıcaklığı, altına düşmesi gerekir. Hava kütlesinin soğumasına neden olan olaylara göre yağışlar; konveksiyon, siklonik ve orografik olmak üzere üçe ayrılır.

Konveksiyon yağışlar, yeryüzündeki fazla ısınmadan dolayı meydana gelen dikey yönde hava hareketinin oluşturduğu yağışlardır. Bu yağış tipi yalnızca kümülüs veya kümülonimbus bulutlarından oluşan, sıcak bölge veya sıcak mevsim yağışlarıdır.

Siklonik yağışlar, cephe sistemlerinin oluşturduğu yağışlardır. Sıcak havanın soğuk hava üzerinde kayarak yükselmesi sonucu veya soğuk havanın sıcak hava içerisine alttan girmesi sonucu ortaya çıkarlar.

Orografik yağışlar rüzgâr yönünü kesen bir dağ dizisi gibi engeller nedeni ile nemli bir havanın yükselmesi sonucu oluşan yağışlardır.

Yağışlar yeryüzüne ulaşma şekline göre sıvı şekilli yağışlar ve katı şekilli yağışlar olmak üzere ikiye ayrılırlar. Yeryüzüne sıvı şeklinde ulaşan yağışlar yağmur ve çiğlerdir. Yağışların diğer bir biçimi de katı yağışlardır. Katı yağışlar, oluşum yönünden birbirinden ayrılırlar. Katı şekilli yağışlar kar, dolu, grezil, jivr, vergla ve kırağıdır.

Yağışların belirlenmesinde çeşitli tanımlar kullanılmaktadır. Yağışlar, şiddetine, süresine, tane büyüklüğüne ve frekansına göre sınıflandırılmaktadır.

Şiddetine göre yağışlar;

• Düşük şiddetli yağmurlar: Şiddeti 2,5 mm/h’in altında olan yağmurlar
• Orta şiddetli yağmurlar: Şiddeti 2,6-7,5 mm/h arasında olan yağmurlar
• Şiddetli yağmurlar: Şiddetleri 7,5 mm/h ‘in üzerinde olan yağmurlar

Süresine göre yağışlar;

• Sürekli yağmur
• Sürekli kuvvetli yağmur
• Kuvvetli yağmur (Sağnale)
• Sağanak yağmur

Tane büyüklüğüne göre yağmurlar;

• Çisentiler
• Normal iri taneli yağmurlar
• Sağanak taneli yağmurlar

Belirli süre içinde tespit edilen yağışlı günler sayısının yılın gün sayısına oranına “yağış frekansı” adı verilir. Yağış frekansına yağış olasılığı da denir. Yağış, belli bir süre içerisinde yatay bir yüzey üzerine düşen ve düştüğü yerde kalarak biriktiği kabul edilen su yüksekliğidir. Meteorolojik yağış ölçüm birimi, 1 m ² ’ye düşen su miktarı (kilogram) olarak ifade edilir. Bu değer 1 mm yüksekliğindeki suya eşittir. Bu nedenle yağış miktarı milimetre cinsinden de ifade edilebilir. Buna göre 1 kg/m ² 1 mm ile eşdeğerdir. Kar gibi katı durumdaki yağışlar eşdeğer su yüksekliği olarak ifade edilir. 1 cm yüksekliğindeki taze karın yağış değeri 1 mm olarak kabul edilir.

Yağışlar yazıcı olmayan yağışölçerler (plüvyometre) veya yazıcı aletlerle (plüvyograflar) ölçülür. Plüvyometreler koruyucu bir kap içerisinde bir ölçü silindiri ve bir de yağış tutucu huniden ibarettir. Plüvyograflar ise yağış miktarlarını otomatik olarak kaydeden yazıcı plüvyometrelerdir.

Pek çok farklı nedenden ötürü bir havzanın her tarafında yağış yüksekliği aynı değildir. Yağışın bu şekilde farklılık göstermesine neden olan faktörler;

• Yerel nedenler
• Orografik yapı (arazi engebelikleri)
• Yamaçların eğimi
• Ormanlar
• Yükseklik
• Yağışın yerel yayılışı