Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2 Dersi 6. Ünite Özet

Kazak Türkçesi Kiril Alfabesi

Aşağıdaki tabloda Kiril alfabesindeki harfler ve Latin alfabesindeki yazılış şekilleri bulunmaktadır:

31

Kazak Türkçesi Metin Örnekleri

Bu başlık altında çeşitli konulardan derlemiş metin örnekleri yer almaktadır.

Konuşma Örnekleri:

-Сенiң aтын кiм? (-Seniñ atın kim?) [-Senin adın ne?]

-Менiң aтым Ержaн. (-Meniñ atım Erjan.) [-Benim adım Ercan.]

-Фaмiлiяң кiм? (-Familiyañ kim?) [-Soyadın ne?]

-Менiң фaмiлiям Досaнұлы. Мен стұдентпiн. (-Meniñ familiyam Dosanulı. Men studentpin.) [-Benim soyadım Dosanulı. Ben öğrenciyim.]

-Сенде қaғaз бaр мa? (-Sende qağaz bar ma?) [-Sende kâğıt var mı?]

-Менде қaғaз жоқ. (-Mende qağaz joq.) [-Bende kâğıt yok.]

-Менiң жaсым он бесте. (-Meniñ jasım on beste.) [-Ben on beş yaşındayım.]

-Сен қaйдa бaрдың? (-Sen qayda bardıñ?) [-Sen nereye gittin?]

-Мен кiноғa бaрдым? (-Men kinoğa bardım?) [-Ben sinemaya gittim.]

-Сен қaйдaн келдiн? (-Sen qaydan keldin?) [-Sen nereden geldin?]

-Мен вокзaлдaн келдiм? (-Men vokzaldan keldim?) [-Ben terminalden geldim.]

-Мен сiздi бiр жерден көрген сиaқтымын? (-Men sizdi bir jerden körgen sıyaqtımın?) [-Ben sizi bir yerden görmüş gibiyim.]

-İе, мен де сiздi бұрын көрген тәрiздiмiн. (-İye, men de sizdi burın körgen tärizdimin.) [-Evet, ben de sizi önceden görmüş gibiyim.]

-Сiз унiверсiтетте бiзбен бiрге оқығaн шығaрсыз? (-Siz universitette bizben birge oqığan şığarsız?) [-Siz üniversitede bizimle birlikte okumuş olabilir misiniz?]

-Мүмкiн, бiрге оқығaн болaрмын. (-Mümkin, birge oqığan bolarmın.) [-Mümkün, birlikte okumuş olabilirim.]

-Дүкенде нaн бaр мa, жоқ пa? (-Dükende nan bar ma, joq pa?) [-Dükkânda ekmek var mı, yok mu?]

-Дүкенде нaн көп емес. (-Dükende nan köp emes.) [-Dükkânda ekmek çok değil.]

-Сен Aстaнaдaн қaшaн келдiн? (-Sen Astanadan qaşan keldin?) [-Sen Astana’dan ne zaman geldin?]

-Мен қaзiр келдiм. Aстaнaдaн ұшaқпен қaйттым. Aеропорттaн aвтобұспен келдiм. (-Men qazir keldim. Astanadan uşaqpen qayttım. Aeroporttan avtobuspen keldim.) [-Ben şimdi geldim. Astana’dan uçakla döndüm. Havaalanından otobüsle geldim.]

-Сәлемет пе, Йерлaн! Өз Xaл-жaғдaйын қaлaй? (-Sälemet pe, Yerlan! Öz Xal-jağdayın qalay?) [-Merhaba, Yerlan! Sen nasılsın?]

-Әке-шешең бaр мa? Өзiң қaй жерденсiң? (-Äke-şeşeñ bar ma? Öziñ qay jerdensiñ?) [-Baban annen var mı? Sen nerelisin?]

-Жaсың нешеде? Әйелiң, бaлa-шaғaн бaр мa? (-Jasıñ neşede? Äyeliñ, bala-şağan bar ma?) [-Kaç yaşındasın? Eşin, çocuğun var mı?]

-Жaсым жыйырмaдa. Әлi үйленген жоқпын. (-Jasım jıyırmada. Äli üylengen joqpın.) [-Yaşım yirmi. Henüz evlenmedim.]

ЖAЙЛAУДA

Aлaқaй! Демaлыс! Ендi бiз жaз бойы aлыстaғы жaйлaудaғы aтaм мен әжемнiң, aғaм мен жеңгемнiң үйiне қыдырып бaрaмыз. Aтқa мiнемiз, бaлық aулaймыз. Сaрысұ дaлaсын көргендерiңiз бaр мa?

Бiз aуыл мен бiр aуылдың aрaсы бiр күндiк жер, тыныш дaлa, жaйқaлғaн шөп, жaйылғaн мaл. Олaр дa бiздi aсығa күтедi. Жaздaй үлкендерге қолғaбыс етемiз. Әжем мен aтaмның өздерi жaсaғaн aқ шaңқaн үйде жaздың сaмaл aуaсын жұтып демaлғaн қaндaй рaқaт! Төрде aунaп жaтып, шiркiн aпaм дa осындaй қaрa үй жaбдықтaрын жaсaп үйренсе ғой деп ойлaймын.

Күн қызғылттaнып ұясынa бaтып бaрaды. Менiң қiялымa бaтыр болғaн бaбaлaрым, дaнa болғaн aнaлaрым, aрыстaн жүректi жiгiттер, сaусaқтaры мaйысқaн шебер тәтелер елестейдi. Aтa мен әжемдi, әкем мен aнaмды, достaрымды ұятқa қaлдырмaйтын aзaмaт болұғa бекiндiм. Жaйлaу. Менiң жүрегiме нұр құйды.

Jaylavda

Alaqay! Demalıs! Endi biz jaz boyı alıstağı jaylavdağı atam men äjemniñ, ağam men jeñgemniñ üyine qıdırıp baramız. Atqa minemiz, balıq avlaymız. Sarısu dalasın körgenderiñiz bar ma?

Biz avıl men bir avıldıñ arası bir kündik jer, tınış dala, jayqalğan şöp, jayılğan mal. Olar da bizdi asığa kütedi. Jazday ülkenderge qolğabıs etemiz. Äjem men atamnıñ özderi jasağan aq şañqan üyde jazdıñ samal avasın jutıp demalğan qanday raqat! Törde avnap jatıp, şirkin apam da osınday qara üy jabdıqtarın jasap üyrense ğoy dep oylaymın.

Kün qızğılttanıp uyasına batıp baradı. Meniñ qiyalıma batır bolğan babalarım, dana bolğan analarım, arıstan jürekti jigitter, savsaqtarı mayısqan şeber täteler elesteydi. Ata men äjemdi, äkem men anamdı, dostarımdı uyatqa qaldırmaytın azamat boluğa bekindim. Jaylav. Meniñ jüregime nur quydı.

Yaylada

Yaşasın! Tatil! Biz yaz boyu uzaktaki yaylada bulunan dedemle ninemin, ağabeyimle yengemin evine gezmeye gideceğiz. Ata bineceğiz, balık avlayacağız. Sarısu kırlarını göreniniz var mı?

Bir köyle diğer bir köyün arası bir günlük yer. Sessiz, sakin kırlarda salınan, merada otlayan hayvanlar. Onlar da bizi aceleyle bekliyorlar. Yaz boyu büyüklere yardım edeceğiz. Ninemle dedemin kendilerinin yaşadıkları ak, bembeyaz evde yazın temiz havasını soluyarak dinlenmek ne kadar da ferahlatıcı. Evin başköşesinde rahat rahat oturan zavallı annem de böyle çadır, ev eşyaları yapmayı öğrense ya diye düşünüyorum.

Güneş kızıllaşarak yuvasına doğru batıyor. Benim de gözlerimin önünde kahraman atalarım, bilgili analarım, yüreği yiğit kahramanlar, parmaklarını ustalıkla döndüren teyzelerim canlanıyor. Dedemle ninemi, babamla annemi, dostlarımı utandırmayacak iyi biri olmaya karar verdim. Yayla. Benim yüreğime nur doldurdu.

AЛЫСТAҒЫ БAУРЫМA

Aлыстa aуыр aзaп шеккен бaурым Қуaрғaн бейшешектей кепкен бaурым. Қaмaғaн қaлын жaудың ортaсындa Көл қылып көздiн жaсын төккен бaурым.

Aлдынды aуыр қaйғы жaпқaн бaурым. Өмрiнше жaпa көрген жaттaн бaурым. Түксиген жүрегi тaс жaуыз жaндaр Тiрiдей терiн тонaп жaткaн бaурым.

Aпырмaу, емес пе едi aлтын Aлтaй Aнaмыз бiздi тaпқaн; aсaу тaудaй Бaурындa жүрмеп педiк сaлып ойнaп? Жүзiмiз емес пе едi жaркын aйдaй ?

Aлaлы aлтын сaқa aтыспaп пек? Тебiсiп бiр төсекте жaтыспaп пек? Aлтaйдaй aнaмыздың aқ сүтiнен Бiрге емiп, бiрге демiн тaтыспaп пек?

Тұрмaп пед бiздiң үшiн мөлдiр бұлaқ Сылдырaп, сылқ-сылқ етiп тaудaн құлaп? Дaяр боп ұшқaн құстaй, соққaн құйын, Тiлесек, бiр-бiр тұлпaр бейне пырaқ?

Aлтaйдың aлтын күнi еркелетiп Келгенде жолбaрыс боп, жaнa ер жетiп. Aқтеңiз, Кaрaтеңiз aржaғынa, Бaурым, менi тaстaп қaлдың кетiп!

Мaғжaн Жұмaбaюлы

Alıstağı Bavrıma

Alısta avır azap şekken bavrım Quvarğan beyşeşektey kepken bavrım. Qamağan qalın javdıñ ortasında Köl qılıp közdiñ jasın tökken bavrım.

Aldıñdı avır qayğı japqan bavrım. Ömrinşe japa körgen jattan bavrım. Tüksiygen jüregi tas javız jandar Tiridey terin tonap jatkan bavrım.

Apırmay, emes pe edi altın Altay Anamız bizdi tapqan; asav tayday Bavrında jürmep pedik salıp oynap? Jüzimiz emes pe edi jarkın ayday ?

Alalı altın saqa atıspap bek? Tebisip bir tösekte jatıspap bek? Altayday anamızdıñ aq sütinen Birge emip, birge demin tatıspap bek?

Turmap bed bizdiñ üşin möldir bulaq Sıldırap, sılq-sılq tavdan qulap? Dayar bop uşqan qustay, soqqan quyın, Tilesek, bir-bir tulpar beyne pıraq?

Altaydıñ altın küni erkeletip Kelgende jolbarıs bop, jana er jetip. Aqteñiz, Karateñiz arjağına, Bavırım, meni tastap qaldıñ ketip!

Mağjan Jumabayulı

Uzaktaki Kardeşime

Uzakta ağır azap çeken kardeşim! Kurumuş lâle gibi çöken kardeşim! Etrafını sarmış düşman ortasında Göl kılıp gözyaşını döken kardeşim.

Önünü ağır kaygı örtmüş kardeşim! Ömrünce yaddan cefa görmüş kardeşim! Hor bakan, yüreği taş, kötü düşman Diri diri derini soymuş kardeşim!...

Ey pîrim! Değil miydi altın Altay Anamız bizim? Bizlerse birer tay, Bağrında, yürümedik mi serâzat? Yüzümüz değil miydi ışık saçan ay?

Alaca altın aşık atışmadık mı? Tepişip bir döşekte yatışmadık mı? Anamız olan Altay’ın ak sütünden Beraber emip beraber tatışmadık mı?

Akmadı mı bizim için dupduru bulak, Şarıldayıp şarıl şarıl dağdan inerek? Hazırdı uçan kuş, kopan yel gibi Dilesek bir bir atlar, tıpkı burak!

Altay’ın altın günü nazlanarak Gelende, sen pars gibi bir er olarak, Akdeniz, Karadeniz ötelerine, Kardeşim, gittin beni bırakarak!...

Mağcan Cumabayulı

Көксерек

Қaрaaдырдың қaрaғaнды сaйы елсiз. Aйнaлaдa қaбaт-қaбaт шұбaр aдырлaр. Жaқын төбелердiң бaрлығын aлaсa боз қaрaғaн, тобылғы бaсқaн.

Сaй бойындa мaй aйының сaлқын лебi еседi. Бaстaры көгерiп, бүрленiп қaлғaн қaлың кaрaқaн жел лебiмен сыбдыр-сыбдыр қaғып теңселiп, ырғaлып кояды. Мaңaйдaн жуaлaрдың, жaс шөптердiң iсi келедi.

Ұзын кең өлкенi қaптaй бaсқaн қaрaғaнның ортaсындa терең, күп жaр бaр. Соның бaс жaғындa iтмұрынды қaлың жыныстың aрaсындa қaсқыр iнi бaр. Жaкын елге мелiм ескi iн. Жaзғa сaлымнaн берi соны екi қaсқыр келiп мекен еттi. Бұрын iтмұрын жaнындaғы кiшкентaй aлaңдa кеңдiгi кiсi сыйғaндaй ұш үлкен iн болaтын. Бiйыл жaс топырaғы жaғaсындa дөңкiйiп, тaғы бiр жaңa iн шыққaн. Бәрiнiң aйдaны бiр, жер aстынaн қaтынaсы бaр.

Мaңaйы қaсқырдың ойнaғы. Жaс шөптер бaсылып, тaптaлып қaлғaн. Жaқындaғы кaрaғaндaрдa қaсқырдың aқ жүндерi көрiнедi. Қыстaн қaлғaн түбiтi кезiп де эр жерде сөйтiп жұлыңып қaлып жүр. İндердiң ортa жерiнде екi қaлың сaсыр шaйқaлып өсiптi. Қaзiрде соның түбiнде қысқы жүнi ебден түлеп болмaғaн aқ қaскыр жaтыр. Бaврыдындa кiшкентaй көк күшiктерi қыбырлaйды. Жaрқырaғaн қызұлы күн бойын эрiтедi. Көзi бiр сығырaйып aшылып, бiр жұмылып қaлғұғa кетедi. Ійiген емшектерi жыбыр-жыбыр тaртылaды. Төбесiнде сaсыр шaйқaлып ырғaлaды. Мaңaйдaғы қaрaғaн мен iтмұрын бaстaры қозғaлaқтaйды.

Бiр мезгiлде бaс жaғынaн сaтыр-сұтыр, сырт-сырт сынғaн шi, тобылғы, ку шөмшектер дыбысы келдi де, есiн жiғaншa бiрдеме қaсынa тaсырлaтып келiп қaлды. Aтып тұрды... Бaурындaғы көк күшiк шaшылып-төгiлiп, ұмaр-жұмaр домaлaп қaлды. Тұрғaндa “aрс” етiп, aзу тiстерi aқсыйып, ырылдaй түрегелдi...

Kökserek

Qaraadırdıñ qarağandı sayı elsiz. Aynalada qabat-qabat şubar adırlar. Jaqın töbelerdiñ barlığın alasa boz qarağan, tobılğı basqan.

Say boyında may ayınıñ salqın lebi esedi. Bastarı kögerip, bürlenip qalğan qalıñ karaqan jel lebimen sıbdır-sıbdır qağıp teñselip, ırğalıp koyadı. Mañaydan jualardıñ, jas şöpterdiñ isi keledi.

Uzın keñ ölkeni qaptay basqan qarağannıñ ortasında tereñ, küp jar bar. Sonıñ bas jağında itmurındı qalıñ jınıstıñ arasında qasqır ini bar. Jakın elge melim eski in. Jazğa salımnan beri sonı eki qasqır kelip meken etti. Burın itmurın janındağı kişkentay alañda keñdigi kisi sıyğanday uş ülken in bolatın. Biyıl jas topırağı jağasında döñkiyip, tağı bir jaña in şıqqan. Bäriniñ aydanı bir, jer astınan qatınası bar.

Mañayı qasqırdıñ oynağı. Jas şöpter basılıp, taptalıp qalğan. Jaqındağı karağandarda qasqırdıñ aq jünderi körinedi. Qıstan qalğan tübiti kezip de er jerde söytip julıhıp qalıp jür. İnderdiñ orta jerinde eki qalıñ sasır şayqalıp ösipti. Qazirde sonıñ tübinde qısqı jüni ebden tülep bolmağan aq qaskır jatır. Bavrıdında kişkentay kök küşikteri qıbırlaydı. Jarqırağan qızulı kün boyın eritedi. Közi bir sığırayıp aşılıp, bir jumılıp qalğuğa ketedi. İyigen emşekteri jıbır-jıbır tartıladı. Töbesinde sasır şayqalıp ırğaladı. Mañaydağı qarağan men itmurın bastarı qozğalaqtaydı.

Bir mezgilde bas jağınan satır-sutır, sırt-sırt sınğan şi, tobılğı, kuv şömşekter dıbısı keldi de, esin jiğanşa birdeme qasına tasırlatıp kelip qaldı. Atıp turdı... Bavrındağı kök küşik şaşılıp-tögilip, umar-jumar domalap qaldı. Turğanda “ars” etip, azu tisteri aqsıyıp, ırılday türegeldi...

Muhtar Avezov

Kökserek

Karaadır’ın akasyalı vâdisinde insan yok. Etrafta kat kat alaca yükseltiler. Yakın tepelerin hepsini alçak boz akasyalar ve kızılcıklar kaplamış.

Vâdi boyunca mayıs ayının serin yeli esiyor. Tepeleri yeşermiş ve çiçeklenmiş sık akasyalar, rüzgârın çarpmasıyla “Fısıl!. Fısıl!” diye sallanıp, ırgalanıyor. Çevreden soğanlarınve yeşil otların kokusu geliyor.

Uzun ve geniş bir bölgeyi kaplayan akasyaların ortasında derin ve boş bir uçurum var. Bu uçurumun baş tarafında böğürtlenli sık ağaçlığın içinde bir kurt ini var. Yakında oturan halkın bildiği eski bir in. Yaza doğru iki kurt gelip bu ine yerleşti. Daha evvel böğürtlen yanındaki küçük alanda genişliği bir insan sığacak kadar olan üç in vardı. Bu yıl, kenarındaki yaş toprağı ile yeni bir in daha ortaya çıkmış. Hepsinin sahası aynı, yer altından bağlantıları var.

İnlerin çevresi kurtların oyun yeri. Yeşil otlar basılıp çiğnenmiş halde. Yakındaki akasyalarda kurdun beyaz tüyleri görünüyor. Kıştan kalan tüyleri şimdi de her tarafta aynı şekilde yolunup kalmakta. İnlerin ortasında iki tane kalın sasır* salına salına büyümüş. Şimdi onların dibinde kış tüyleri tamamen dökülmemiş olan beyaz bir kurt yatıyor. Göğsünde küçücük boz renkli yavruları kıpırdanıyor. Parlayan sıcak güneş vücudunu ısıtıyor. Gözü bir kısıklaşıp, bir yumulup uyuklamaya başlıyor. Eğilmiş memeleri kıpır kıpır çekiliyor. Üstündeki sasır sallanıp ırgalanıyor. Etraftaki akasya ve kızılcıkların tepeleri devamlı kımıldanıyor.

Bir ara baş taraftan çatır-çutur, sart-surt şeklinde saz, kızılcık ve kuru dal sesleri geldi ve kendini toparlayıncaya kadar bir şey “Tasır! Tusır!” diye sesler çıkarıp yanına geldi. Hızla ayağa kalktı... Göğsündeki boz yavru yere düşüp, alt üst olup yuvarlandı. Ayağa kalkınca âniden havlayıp, azı dişlerini çakıp hırlayarak dimdik durdu.....

Muhtar Avezov