Türkçe Biçim Bilgisi Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

Formal olarak ettirgen yapılar nelerdir?

• Analitik ettirgen yapılar
• Morfolojik ettirgen yapılar
• Sözcüksel ettirgen yapılar

'Şehmus, Ökkeş’i Ali’ye dövdürdü.'

Bu örneğin etken biçimini elde etmek için hangi işlemler yapılmalıdır?

a) Fiil ettirgen yapıdan kurtarılmalıdır: dövdürdü > dövdü
b) Daha önemlisi, ettirgen yapıda değişen etken cümlenin öznesini doğru bir şekilde bulmaktır. Verilen cümlede bu unsur yönelme durum ekiyle verilen Ali’ye kelimesidir. Bu unsur etken cümlenin öznesidir ve Ali olarak etken cümleye taşınmalıdır.
c) Ettirgen cümlenin nesnesi, aynen etken cümleye taşınmalıdır: Ökkeş’i
d) Ve ettirgen yapının öznesi (bu cümlede Şehmus) etken cümlede yer almamalıdır.

Fiilden fiil yapan ekler, biçimbilimsel olarak üç grupta ele alınabilir. Bu gruplar nelerdir?

Birinci grupta olumsuzluk eki, ikinci grupta çatı ekleri (dönüşlülük, işteşlik, edilgenlik, ettirgenlik) ve üçüncü grupta diğer fiilden fiil yapım ekleri yer almaktadır.

Fiillere gelen ve vurgusuz olan çatı eklerinden (dönüşlü, edilgen, işteş ve ettirgenlik) sonra, zaman/kiplik işaretleyicilerinden önce yer alan fiilden fiil yapan ek nedir ve biçimbilimsel olarak hangi grupta yer alır?

Olumsuzluk işaretleyicisi –mA- 1. grupta yer alır.

Fiilin öznesini ortadan kaldırıp, varsa nesnesini edilgen fiilin öznesi konumuna getiren ekler nelerdir?

Fiile eklenen -(X)l- veya -(X)n- ekleri, fiilin öznesini ortadan kaldırır ve varsa nesnesini edilgen fiilin öznesi konumuna getirir.

Anlamsal açıdan bakıldığında ettirgen yapılar iki tür gerçekleştirilme ifade eder. Bunlar nelerdir?

Anlamsal açıdan bakıldığında ettirgen yapılar doğrudan yapılma veya dolaylı yapılma ifade eder.

Çatı ekleriyle türetilmiş bazı fiil gövdeleri sözlüklerde yer alırken bazı gövdeler sözlüklere dâhil edilmemiştir. Bunlar hangileridir?

Sözlüklere, genellikle fiillerin bir veya iki çatı ekli biçimleri, her zaman olmasa da, dâhil edilirken üçlü çatı ekini almış fiiller genellikle sözlüğe dâhil edilmemiştir.

'Özne ve nesnenin fiilin etkisiyle gramatik olarak çeşitli nedenlerden dolayı
hem anlamsal hem de sözdizimsel olarak biçim değiştirmesi' olarak tanımlanan terim nedir?

Çatı, özne ve nesnenin fiilin etkisiyle gramatik olarak çeşitli nedenlerden dolayı
hem anlamsal hem de sözdizimsel olarak biçim değiştirmesidir. Fiile getirilen çatı ekleri (bazı fiilden fiil yapım ekleri) özneyi veya nesneyi doğrudan etkiler.

Fiile veya fiil gövdesine küçük bir ekin eklenmesi bir kelime türetimi yanında neye sebep olur?

Fiile veya fiil gövdesine küçük bir ekin eklenmesi basitçe bir kelime türetimi olmakla kalmaz, etken cümlenin gramatikal unsurlarının da değişmesine neden olur.

İşteş bir yapı hangi iki yolla elde edilir?

İşteş bir yapı işteşlik zamiriyle (birbiri) veya işteşlik ekinin fiile eklenmesiyle yapılır.

Fiilden fiil yapan yapım eklerinden olumsuzluk eki hangi grupta yer alır?

Fiillere gelen ve vurgusuz olan olumsuzluk işaretleyicisi -mA- çatı eklerinden (dönüşlü,edilgen, işteş ve ettirgenlik) sonra, zaman/kiplik işaretleyicilerinden önce yer alır ve 1. grupta bulunur.

Fiilden fiil yapan eklerden 2.grupta yer alan ekler aşağıdakilerden hangisidir?

Fiillere eklenerek cümlenin unsurlarını etkileyen çatı ekleri 2.grupta yer almaktadır.

Edilgenlik türetiminin asıl eki aşağıdakilerden hangisidir?

Edilgenlik türetiminin asıl eki -(X)l-’dir.

Özellikle ikinci maddede verilen fiilden fiil yapım ekleri dışında Türkçede az
işlek olan, sadece birkaç fiile gelen ve herhangi bir sözdizimsel değişime neden olmayan türetimler de vardır. Bunlar hangi grupta yer alır?

Özellikle ikinci maddede verilen fiilden fiil yapım ekleri dışında Türkçede az
işlek olan, sadece birkaç fiile gelen ve herhangi bir sözdizimsel değişime neden olmayan türetimler de vardır. Bunlar 3.grupta yer alır.

Edilgen yapıda nesne olmaktan çıkıp özne pozisyonuna taşınan nesneler hangi durum ekiyle işaretlenmektedir?

Sadece belirtme durum ekiyle işaretlemiş olanlar, edilgen yapıda nesne olmaktan çıkıp özne pozisyonuna taşınır. Diğer durum ekleriyle donatılmış olanlar, edilgen yapıda herhangi bir değişime uğramaz  Yani etken biçimdeki gramatikal ilişkileri ne ise edilgen yapıda da bunlar korunur.

Dönüşlü bir yapı hangi yollarla elde edilebilir?

Dönüşlü bir yapı, dönüşlülük zamiriyle sağlanabileceği gibi -(X)n- /-(X)l- dönüşlülük eklerinin fiile eklenmesiyle de yapılabilir.

Comrie (1989) ettirgen yapıları iki grupta incelemiştir. Bunlar nelerdir?

Comrie (1989) ettirgen yapıları a) Formal parametre b) Anlamsal parametre olmak üzere iki grupta inceler.

Anlamsal açıdan ettirgen yapılar aşağıdakilerden hangisidir?

Anlamsalaçıdan ettirgen yapılar;
• Doğrudan yapılmayada
• Dolaylıyapılmaifadeeder.

Öznenin bir edat grubu içinde verildiği edilgen yapılarda nesne konumundan özne konumuna geçen unsura verilen ad aşağıdakilerden hangisidir?

Öznenin bir edat grubu içinde verildiği edilgen yapılar da vardır. Bu tür
yapılarda nesne konumundan özne konumuna geçen unsura sözde özne denmektedir.

Cümlenin anlamı düşünüldüğünde etken cümle ile edilgen yapı arasındaki tek fark aşağıdakilerden hangisidir?

Cümlenin anlamı düşünüldüğünde etken cümle ile edilgen yapı arasında öznenin düşürülmesi dışında bir fark yoktur.