Osmanlı Tarihi (1300-1566) Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Batı Anadolu’nun dış cephesinde kimler yaşamaktadır? Açıklayınız.

Batı Anadolu’nun dış cephesinde Eretnaoğulları, Kadı Burhaneddin, Eşrefoğulları, Ladik beyleri, güneyde Hamidoğulları, kuzeyde Trabzon Rum Devleti hudutları çevresinde Çepni beyleri (Taceddinoğulları, Hacı Emir oğulları) yer almaktadır. Fakat özellikle Bizans hududuna yakın Batı uç kesimindeki beylikler içinde Germiyan ve Candaroğulları arasında sıkışmış bölgede bulunan küçük bir beylik olarak Osmanlılar yavaş yavaş siyasi şartların ve jeopolitik durumun kendisine sağladığı avantajlarla yükselmeye ve dikkat çekmeye başlamıştır. Onların bulundukları bölge sadece iç Anadolu değil, Karadeniz’in kuzey bozkırları ve hatta Balkanlar ile kolayca irtibatın kurulabildiği bir alandır. Ayrıca bu kesim vaktiyle Selçuklu sultanı İzzeddin Keykavus’a bağlı Türkmen liderlerinin hükmü altındaki askeri nitelikleri öne çıkan kalabalık Türkmen boylarının yerleştiği yerdir.

Osmanlı Beyliği döneminde il ne anlamda kullanılır? Açıklayınız.

İl/el tabiri bugünkü idari anlamında değil daha çok bölge, vilayet anlamında kullanılır.

Oğuz kabilelerinin göçleri hangi durumlara sebep olmuştur? Açıklayınız.

Anadolu’nun sosyal, iktisadi, dini hatta idari yapısında mühim değişikliklere yol açacak olan Oğuz kabilelerinin göçleri yerleşik Selçuklu idaresini ve devlet sistemini derinden etkilemiştir. Selçuklular yarı göçebe hayat tarzı içindeki bu gurupları iç düzenlerinde karışıklığa, çekişmeye yol açma ihtimali karşısında sınır boylarına sevk ettiler. Bu sınır boylarında yeni gelen grupların ve bu bölgelerde yaşayan Bizans tebaası unsurların karşı karşıya gelmeleriyle sadece bir çatışma ortamı değil, karşılıklı bir sosyal etkileşim de olmuştur. Sınır kültürünün bu kendine has özelliklerinin kaynaklara yansıyan akislerini, Osmanlı dönemindeki Balkanlar’da gözlemlemek ve benzeri gelişmeleri anlamak mümkündür. Böylece uç denilen kesimde bir yandan geleneksel olarak hayat tarzlarını sürdüren, öte yandan yine kendi anlayışlarıyla şekillendirdikleri dini motifleri manevi idealle süsleyen, Bizans topraklarına akınlar yaparak elde edilen ganimeti siyasi kudret için gerekli olan iktisadi gücün kaynağı haline getiren yeni siyasi teşekküller ortaya çıkmıştır. Önceleri Orta ve Doğu Anadolu’da görülen ve sonra Selçuklu idaresi altında bütünleşen bu uç sistemi, XIII. yüzyılda Moğolların ortaya çıkarak Anadolu’yu tehdit altında bırakmalarıyla yeni bir hamle ve ivme kazanmıştır. Beklenmedik bu gelişme sadece Yakındoğu tarihini değil, Avrupa tarihini de derinden etkileyecek olan hatta çağımıza kadar uzanan yeni oluşumlara zemin hazırlamıştır.

II. İzzeddin Keykavus kimdir? Açıklayınız.

Anadolu Selçuklu sultanı, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu olup Moğolları Anadolu’dan çıkarmak için Türkmen gruplarına dayalı olarak mücadele etmiştir. 1246-1249 arasında tek başına, 1249-1262 arasında ise kardeşi IV. Kılıçaslan ile birlikte hüküm sürmüştür.

Alaeddin kimdir? Açıklayınız

Osmanlı kaynaklarında geçen Alaeddin’in Anadolu Selçuklu sultanı I. Alaeddin Keykubad’ı (1220- 1237) nitelediği açıktır. Ancak bununla ilgili bilgilerin doğruluğu üzerinde şüpheler vardır.

Pelekanon neresidir? Açıklayınız.

Bugünkü Gebze istasyonu yakınlarında Eskihisar geçitinde olan bu yer, bazı tarihlerde Maltepe olarak tanımlanırsa da bu doğru değildir. Aynı şekilde Pelekanon savaşına Maltepe savaşı denmesi de hatalıdır.

Savaşçı beyler ne gibi faaliyetlerde bulunmuşlardır? Açıklayınız.

Özellikle Germiyanoğulları ve Candaroğulları, İstanbul’a yakın kesimde yer almanın getirdiği avantajla Bizans sınır hattında kendilerine bağlı her biri boy beyi olan savaşçı liderleri devreye sokmuşlardır. Söz konusu savaşçı beyler, muhtemelen yarı bağımsız, çoğu defa da kendi namlarına hareket ediyorlar, zaman zaman kendileri gibi olan diğer beylerle birleşebiliyorlar, sınır bölgelerindeki Bizans feodal beylerine (Osmanlı kaynaklarında tekfur denilmektedir) karşı müşterek saldırılar düzenleyebilmişlerdir. Bu oluşumlar Bolu hattından Eskişehir hattına kadar olan yerlerde ve Sakarya havzasında yoğunlaşmıştı. Hatta Osmanlı ve Karesi beylikleri bu gibi savaşçı gruplara dayalı olarak ortaya çıkmışlardır.

İlk Osmanlıların ortaya çıkışları ne şekilde olmuştur?

İlk Osmanlıların tarih sahnesine çıkışları, XIII. yüzyıl Anadolu’sundaki çok önemli sosyal değişime dayanır. Bu değişimin temeline 1071’den itibaren Anadolu yarımadasına kesin olarak yerleşen ve siyasi birlikler kuran Selçukluları yerleştirmek gerekir. Selçuklu idaresindeki Anadolu, Osmanlılar için her şeyin başlangıcını oluşturacak olan XIII. asır sonlarına doğru hemen hemen Türkleşme sürecini tamamlamış bir görünüştedir. Bu görünüş ve Türkleşme, sadece geniş ölçüde yerli unsurların İslamlaşması sonucu ortaya çıkmış bir olgu olmayıp o dönemin kaynaklarında da ifadesini bulduğu üzere Türkmen/Oğuz boylarının Anadolu’ya yönelik göçlerinin bir sonucudur.

1243’teki Kösedağ savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin vesayet altına girmesi ne gibi gelişmelere sebep olmuştur? Açıklayınız.

1243’teki Kösedağ savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin vesayet altına girmeye başlaması, siyasi ve sosyal yapıda birtakım değişmeleri de beraberinde getirmiştir. 1256’da Baycu Noyan idaresindeki Moğol kuvvetleri Konya’yı tazyik etmiştir. II. İzzeddin Keykavus ordularının mağlubiyete uğraması üzerine İznik imparatoruna sığındı. Baycu’nun dönüşünden sonra ise geniş ölçüde destek aldığı Denizli Türkmenleriyle birlikte tekrar Konya’ya gelmiştir (1257). Sonra ülkeyi kardeşi IV. Kılıçaslan (ö.1266) ile ikiye bölüp paylaşmıştır. Bu durum batıdaki uç bölgesi açısından yeni gelişmelerin zeminini hazırlamıştır. Keykavus kardeşiyle anlaşmazlığa düşünce mücadele yeniden başlamıştır. Ona tabi Sivrihisar yöresindeki Türkmenlerden asker toplayan Ali Bahadır adlı bir Türkmen reisi, Konya üzerine yürümüş, fakat yenilmiştir ve uç Türkmenlerine sığınmıştır. Keykavus ise kaçarak İstanbul’a gelmiş, oradan da 1278’de Kırım’a yollanmıştır. Keykavus İstanbul’da iken Ali Bahadır onun yanına gitmiş, kendisine bağlı uç Türkmenleri ise Bizans sınırında toplanmışlardı. Fakat Ali Bahadır, bir suikast planladığı iddiasıyla öldürülünce, onunla birlikte hareket eden ve İznik dolayına gelen Türkmenlerin bir kısmı sınır boylarında kalmıştır, bir bölümü ise Rumeli’ye geçirilmiştir.

Karamanoğulları kimlerdir? Kısaca açıklayınız.

Karamanoğulları: 1256-1474 yılları arasında Konya, Niğde, Karaman, İç İli, Taşili ve Alanya yörelerinde hüküm süren Türk beyliği. Diğer beylikler üzerinde üstünlük iddiasında bulunarak Osmanlı beyliği ile devamlı rekabet halinde olmuşlardır. Kendilerini Selçukluların varisi olarak görmüşlerdir.

İstimalet neyi ifade eder? Açıklayınız.

Osmanlıların, fethettikleri bölgelerdeki gayri müslim ahaliyi kendi yönetimlerine çabuk ısındırabilmek için himaye etmek, dinî serbestiyet vermek ve vergi muafiyeti tanımak gibi uyguladıkları politikayı ifade eder.

Moğolların Anadolu’ya ilerlemeleri neye sebep olmuştur? Açıklayınız.

Moğolların Anadolu’ya ilerlemeleri üzerine Osmanlıların ataları Ahlat’tan Erzurum-Erzincan taraflarına yönelmişler, bir süre burada kaldıktan sonra eski vatanlarına dönmek niyetiyle Haleb’e kadar inmişler, sonra yeniden Pasin ovasına gitmek zorunda kalmışlar, burada iken ailenin bir kısmı ayrılmış, geri kalanlar Ertuğrul Bey liderliğinde Ankara-Karacadağ yoluyla Söğüt’e gelmişlerdir.

Karacahisar nerededir? Açıklayınız.

Eskişehir yakınlarında önemli bir kale/şehir durumunda olan Karacahisar, Osmanlı tarih geleneğinde Osmanlı beyliğinin Anadolu’daki ilk ele geçirdiği ve bağımsızlığını ilan ettiği yer olarak gösterilir.

Anadolu’da XIII. Yüzyıl sonlarındaki genel durum ne şekildedir? Açıklayınız.

Tarihi gelişmeye bakılacak olunursa, XIII. yüzyıl sonlarındaki genel manzara şu şekilde kendisini gösterir: Orta Anadolu’da sıkışıp kalan ve İlhanlı hâkimiyetini kabul eden Selçuklulara sözde bağlı Türkmen beylikleri, merkezi otoritesi zayıflayan Bizans’ın içinde bulunduğu siyasi bunalımdan istifadeyle Batı Anadolu’da yoğun bir faaliyete girişmişlerdir. Zamanla söz konusu bölgede müstakil ve yarı müstakil hale gelecek olan ve birer devlet şeklinde teşkilatlanan beylikler arasında özellikle eski Selçuklu payitahtını (Konya) ele geçiren Karamanoğulları üstün bir mevki kazanmışlardır.

Pachimeres’e göre Osman akın faaliyetine nasıl geçmiştir? Açıklayınız.

Pachimeres’den hareketle Çobanoğlu Muzafferüddin Yavlak Arslan’ın öldürülmesinden sonra (1291-1292) onun yerine geçen oğlu Mahmud’un Bizans sınırındaki akın faaliyetini kardeşi Ali’ye bıraktığı, onun da daha sonra Bizans ile anlaştığı ve yerini Osman’ın aldığı üzerinde durulur. Pachimeres, Ali’nin Osman ile bağına değinmediği halde bu bilgiler, Osman Bey’in Kastamonu beyine bağlı olarak faaliyet gösterdiği ve Ali’den sonra uçta liderliği eline aldığı ve başına topladığı Paşagonya’dan gelen Türkmenlerle sert bir gaza faaliyetine giriştiği yorumuna yol açmıştır.

Harezm bölgesi neresidir? Açıklayınız.

Özbekistan-Kazakistan sınırında bulunan Aral gölünün güneyinde uzanan topraklardır. Burada kurulan Türk-İslam devletine de Harezmşahlar denir, 1097-1231 yıllarına hüküm sürmüş bu devletin son büyük hükümdarı Celaleddin Harezmşah olup Cengiz Han’a karşı yaptığı mücadele ile tanınır.

Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıkış sürecini etkileyen faktör ne olmuştur? Açıklayınız.

Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıkış sürecini, 1071’den sonra Anadolu’nun içlerine yönelik olan Türk akınlarına ve hemen arkasından gelen göçmen gruplarına bağlamak mümkündür.

Osman Bey’in liderliğinde cemiyet sisteminde ve yapısında ne gibi gelişmeler yaşanmıştır? Açıklayınız.

Onun liderliğinde cemiyet sisteminde ve yapısında önemli değişiklikler olmuş, zamanla uç bölgesinin biraz dağınık ve karışık yapısına çeki düzen verilerek bir beylik-devlet haline dönüşecek temel siyasi unsurlar oluşmuş ve siyasi hâkimiyetin doğuşu gerçekleşmiştir. Aşiret yapısı içinde giderek güçlendiği anlaşılan Osman Bey’in bu savaşçı Türkmen gruplarından birinin lideri olarak sivrildiğine şüphe yoktur. Onun sürülerinin peşinden koşan basit bir çoban olmadığı, alp/gazi olarak anılan savaş örgütleyen bir askeri lider olarak yükseldiği söylenebilir. Önceleri savaşçı liderler (yani alpler) onunla aynı konuma sahip silah arkadaşları iken Osman Bey’in kazandığı başarılar ile öne çıkması üzerine ikinci planda kalmışlardır. Yani eşitler arasında ilk sıraya yerleşen Osman Bey’in liderliği bu silah arkadaşları tarafından kabul edilmiştir. Bu şekilde giderek Osman Bey’in emrinde bir idari/askeri kademeleşme oluşmuştur. Fetihlerle elde edilen toprakların önde gelen askeri kumandanlara dağıtılmasıyla, basit sayılabilecek bir askeri bürokrasinin temelleri de atılmıştır. Bu duruma ait ipuçları, güvenilir bulunmayan ilk Osmanlı kaynakları yanında onları genel anlamıyla doğrulayan bazı resmî belge ve daha sonra tutulmuş olup bu dönemlere inen kayıtları ihtiva eden sayım defterlerinde de yer alır.

Mahan neresidir? Açıklayınız.

Mahan; İran’ın güneyinde bulunan Kirman eyaletinde yer alan şehir. Tarihi gelenekte burası Osmanlı ailesinin bilinen ilk yurdu olarak açıklanır.

Atman ne demektir? Tanımlayınız.

Kelime aslında başbuğ, kumandan anlamına gelen ve daha çok Karadeniz’in kuzeyindeki Türk kavimlerince kullanılan bir unvandır. Bu unvan Hatman tarzında Ukrayna Kazaklarınca da kullanılmıştır. Batı kaynaklarında Osmanlı İmparatorluğu için kullanılan Ottoman kelimesinin de tıpkı Atman gibi Osman yazılışının bozulmuş şekline dayandığı söylenebilir.

Osman Bey’in siyasi kimliğinin oluşmasında kimler rol oynamıştır?

Hem geç Osmanlı hem de erken Bizans kaynakları birlikte değerlendirildiğinde Bitinya bölgesinin tamamıyla terk olunmadığı anlaşılır. XV. Asra ait Osmanlı tahrir kayıtlarına yansıyan izler, Bitinya bölgesinin daha aşağılarında, Karesi’den Menteşe’ye kadar tam bir kaoun yaşandığını, buna mukabil Bursa yöresinde Hıristiyan Ortodoks, ancak etnik menşei tartışmalı köylülerin çeşitli ad ve namlarla -bazıları Türkçe adlarıyla- varlıklarını sürdürdüklerini gösterir. Bölgedeki savaşçı Alanların da Osmanlı safına geçmiş oldukları bilinmektedir. Böylece Osman Bey’in dayandığı değişik kökenden savaşçı grupları onun henüz belirginleşen siyasi kimliğinin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Ayrıca Pachimeres’in Osman Bey’in Meander (Menderes) Türkmenlerinden destek aldığını kaydetmiştir.

Cihat-gaza ne demektir? Tanımlayınız.

Cihat-gaza din için yapılan savaş ve Osmanlılar ’da bir fetih ideoloji haline gelen terimdir.

Yahşi Fakih Menakıbnamesine göre Osman Bey’in hâkimiyet kurduğu yerler neresidir? Açıklayınız.

Buna göre Osman Bey Yenişehir’i aldıktan sonra İnegöl’e hücum eder. Buradaki küçük bir hisar olan Kulaca’yı fetheder. Ardından Sakarya’nın doğusunda Mudurnu’ya akınlar yapar, sonra İzmit’e yakın bölgelere ulaşır. Bilecik ve İnegöl’ü ele geçirir. Bursa tekfuru Osman Bey’in akınlarını durdurmak için dört komşu şehrin Atranos, Kestel, Kite ve Bednos’un tekfurlarıyla ittifak yapar. Bu seferberlik Dinboz bozgunuyla son bulur. Yahşi Fakih’egöre Osmanlılar bundan sonra Bursa’nın fethine girişirlerse de burayı alamayınca abluka siyaseti izler. Bu verilen bilgilerin kronolojisini yapmak son derece güçtür. Bazı tarihçiler bu bilgileri belirli bir sıraya koyarak şu sonuca ulaşmışlardır: Osman Bey 1285’te aşiretiyle SöğütDomaniç arasında faaliyet göstermektedir. 1285-1299 arasında Göynük, Gölpazarı, Bilecik, Yarhisar, Yenişehir, İnegöl’de hâkimiyet kurmuştur.

Uç ne demektir? Tanımlayınız.

Uç; genel anlamda rakip devletler, özel anlamda ise Bizans sınırında oluşan, dini unsurlarla örülü küçük siyasi-askeri yapı ve bununla oluşan yaşam tarzına denmektedir.

Bursa’nın fethi neye sebep olmuştur? Açıklayınız.

Bursa’nın fethi Osmanlı Beyliği’nin gerçek anlamda kuruluşunun tamamlanmasına vesile olmuştur. Ayrıca Bizanslılar için Bitinya bölgesinin tamamen kaybı anlamına da gelmiştir. Orhan Bey’in istiklal alameti olarak bu fetihten sonra para bastırmış olması onun artık bağımsız ve güçlü bir lider konumuna geldiğini de göstermektedir. Nitekim bundan sonra Orhan Bey bulunduğu bölgede Marmara kıyılarına kadar süratle uzanarak Osmanlı beyliğini genişletmeye başlamıştır. Bursa’nın fethinin ertesi yılı Mayıs ayında Ulubat surlarının depremle harap olması sonunda burası da Osmanlıların eline geçmiştir. Bu durum Bitinya’da ancak şehirlerle sınırlı hâkimiyetin sonu anlamına gelmektedir.

Babaî isyanı nedir? Açıklayınız.

Babaî İsyanı; Anadolu Selçukluları döneminde 1240 yılında gayri sünnî tasavvufî hareketin lideri Baba İlyas tarafından çıkarılan isyandır.

Divan, bölük, tir ne ifade eder? Açıklayınız.

Bu tanımlamalar küçük askeri bölgeleri ifade eder. Zamanla bu bölgeler coğrafi bir bütün sayılarak küçük idari birim olarak kabul edilmiş; nahiye, vilâyet gibi adlarla da anılmıştır. Tir kelimesi Farsça olup Türkçe ok demektir ve boy teşkilatlanmasını ifade eder.

Orhan Bey’in 1326 yılında Bursa’yı almasıyla birlikte Osmanlı Beyliği’nin diğer beylikler arasındaki konumu nasıldır? Açıklayınız.

Orhan Bey’in 1326’da Bursa’yı alışının ardından Osmanlı beyliği komşuları olan Türkmen beyliklerinin daha çok dikkatini çekmiştir. Osmanlı beyliği aslında inanış, kültürel gelenekler, siyasi yapı itibarıyla diğer beyliklerden çok farklı özelliğe sahip değildir. Bu dönemde bu beylikler dünyası birbirleriyle bağlantılı bir görünüş içindedir. Orhan Bey Bizanslılara karşı kazandığı başarıların ardından askeri faaliyetlerini daha da yoğunlaştırmak için komşusu olan beyliklerin insan gücüne ihtiyaç duymuştur. Bunun sonucu Osmanlı Beyliği, Karesioğullarından başlamak üzere bütünleşmeyi sağlamak için yeni bir siyaseti devreye sokmuştur. Bu beyliklerin tabanı da Osmanlıların başarılı gaza faaliyetlerine kendiliklerinden katılmaya başlamış, böylece beyliklerin idarecilerinin direnişine karşılık tabanda söz konusu bütünleşmenin adımları atılmıştır.

İlk Osmanlı tarihlerinin kuruluştan bir asır sonra kaleme alınmaları ne gibi problemlere yol açmıştır? Açıklayınız.

İlk Osmanlı tarihlerinin kuruluştan bir asır sonra kaleme alınmış olmaları bunlardaki kuruluş ve köken ile ilgili bilgileri tartışmalı hale getirmiştir. Osmanlı kaynaklarının bu problemi daha XX. asır başlarından beri bilinmekte ve tarihçilerce tartışılmaktadır. Sadece Osmanlı kronikleri değil, ilk Osmanlılarla ilgili çağdaş Bizans kaynaklarının aktardıkları dolaylı bilgilerde de önemli problemler mevcuttur. Bütün bu durum Osmanlı tarihinin bu ilk safhasında gerek beyliğin gerekse hanedanın ortaya çıkışı ve müstakil bir devlet haline geliş süreciyle alakalı olarak bu konularla uğraşan araştırıcıları vakıaya/olguya yönelik olmaktan çok teorik kurgulamalara yöneltmiştir. Bu durum özellikle 1980’li yıllardan itibaren başlayan, ancak yeni bir çözüm ortaya koymaktan çok, daha önce üzerinde durulmuş, bir kısmı unutulmuş bilgileri yeniden canlandıran ve sosyolojik-antropolojik kuramlarla süslenmiş itirazlara yol açmıştır.

1350’li yıllarda Osmanlı Devleti’nin sınırları ne şekildedir? Açıklayınız.

1350’li yıllardan itibaren Osmanlılar bir taraftan Bursa-İznik merkezli olarak güneye Batı Anadolu yönüne, diğer taraftan Kastamonu bölgesine ve Bolu istikametinde Ankara’ya uzanan kesimde önemli bir alanı nüfuzu altında bulunduran bir beylik olarak ön plana çıkmıştır.

Alanlar kimlerdir? Açıklayınız.

Bizans ordusunda paralı asker olarak hizmet gören Alanlar, İskit-Sarmat kökenli Kafkas halklarındandır.

Ahlat nerededir? Açıklayınız.

Ahlat; Van Gölü’nün batı kıyısında yer alan ve günümüzde Bitlis’e bağlı olan ilçedir.

Osmanlıların çıkış noktası neresidir? Açıklayınız.

Bir kısım Osmanlı kaynakları Osmanlıların çıkış noktasını Mahan olarak belirtirken, bir kısmı Ahlat’ı ön plana çıkarır.

Tahrir defteri nedir? Tanımlayınız.

Osmanlı mali sisteminde vergiye esas olan varlıkların sayımı yapılarak düzenlenen defterleridir. Bunlarda şehir ve köylerin adları, buralarda yaşayan vergi mükellefi erkek nüfusun isimleri, vergi kaynaklarının dökümü kaydedilir. Bu defterler Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihini aydınlatan çok önemli tarihi belgelerdir.

Kayı boyu kimlerdir? Açıklayınız.

Tarihî geleneğe göre Osmanlı hanedanın bağlı olduğuna inanılan 24 Oğuz boyundan biri. Bu boyun diğer boylara göre üstün olduğu iddiası ileri sürülmüştür.

Osman Bey hangi boya mensuptur? Açıklayınız.

Osman Bey’in tarihi bir şahsiyet olarak Kayı boyuna mensup olduğunda Osmanlı kaynakları ittifak etmektedir. Yine bazı araştırıcılar böyle bir irtibatın sonradan uydurulmuş olduğu görüşündedirler(P. Wittek, F. Köprülü, F. Sümer). Bununla beraber Osmanlı hanedanının Kayı boyuna mensup olduklarına dair gelenek, XV. yüzyılda hanedan tarafından resmi bir kabul görmüştür.

Anadolu’ya ilk gelen Osmanlı’nın kim olduğu konusunda yazılan eserler nelerdir? Bu eserlerde kimlerden bahsedilir? Açıklayınız.

Osmanlı kaynaklarının bu macerada ilk zikrettikleri şahıs, Süleyman Şah’tır, onun aktarılan hikâyesinin sonradan kroniklere sokulduğu anlaşılmaktadır. Osmanlı tarihlerinden bazıları (Âşıkpaşazade Tarihi, Anonim Tevârih-i Âl-i Osmanlar, Oruç Bey Tarihi), Süleyman Şah hikâyesini ön plana alırlarken, ilk Osmanlı tarihini yazan Ahmedi, Sultan Alaeddin ile Gündüz Alp’in ilişkilerine temas eder, ancak Gündüz Alp’in nereden geldiğini belirtmez. Fatih Sultan Mehmed döneminde eserlerini yazan bazı tarihçiler (Enveri), hanedanın atalarından birini Şah Melik olarak anar ve onları Urfa’dan yola çıkarır, Sultanönü’ne (Eskişehir bölgesi) getirir. Aynı dönem tarihçilerinden bir diğeri (fiükrullah) ise Osmanlıların Selçuklu soyu ile birlikte Anadolu’ya geldiği iddiasındadır ve onları Karacadağ’a yerleştirir. Bir başka tarihçi ise Ahlat’ı temel alarak bunların önderleri olan Kayık Alp’den bahseder ve yine Osman Bey’in atalarının Ankara-Karacadağ’a geldiklerini belirtir (Karamani Mehmed Paşa). Süleyman Şah’ı bir tarafa bırakırsak kaynakların üzerinde birleştikleri şahsiyetler, Gök Alp, Gündüz Alp, Ertuğrul, Sungur Tekin, Göndoğdu, Sarıyatı ve Osman Bey’dir.

İlhanlı baskısı nelere sebep olmuştur? Açıklayınız

İlhanlı baskısı sonucu Selçuklu Devleti dağılırken, iç bölgedeki yaylaklarını kaybeden Türkmen boyları, Anadolu’nun batı uç kesimlerine yığılmaya başlamışlardır. Kuzeydoğu Anadolu’nun dağlık kesimleriyle Kastamonu bölgesinden Antalya’ya kadar uzanan hat, Türkmen boylarıyla dolup taşmıştır.

Kronik ne demektir? Açıklayınız.

Kronik; döneminde kaleme alınmış olan ve olayları zaman dilimini dikkate alarak anlatan tarihler anlamında kullanılmıştı. Osmanlı kronikleri/tarihleri XV. yüzyılın ortalarından itibaren daha düzenli olarak tutulmaya başlanmıştır.

İbn Fazlullah el-Ömeri kimdir? Açıklayınız.

Mısır’da Memlükler döneminde eserini kaleme almış olup seyyah değildir. Anadolu hakkındaki bilgileri iki sözlü kaynaktan aktarmıştır.

Osman Bey’in ilk teşkilatının Türkmen boy sisteminin bir yansıması olduğu nasıl anlaşılmaktadır? Açıklayınız.

Nitekim parçalara ayrılan boyların “bölük” denilen savaşçı gruplar oluşturduğu ve her bölüğün idarecisinin adıyla anılmaya başlandığı anlaşılmaktadır. Bu husus eski Türkmen yerleşmelerinin olduğu bölgelerin tahrir kayıtlarında bile eski sistemin bir parçası olarak yer almıştır. Defterlerde Türkmen boyları çoğu defa idarecilerinin adlarıyla kaydedilmiştir. Vergi amaçlı bu parçalanmanın aslında bazı yerlerde tarihi bir yapılanmadan ortaya çıktığı söylenebilir. Mesela, Bolu, Orta Anadolu, Doğu Karadeniz, Muğla kesimlerine ait tarihi kayıtlarda sık rastlanan “divan, bölük, tir” gibi adlandırmalar aslında askeri teşkilatın birer yansımasıdır ve söz konusu kayıtların tutuldukları dönemler için (XV-XVI. yüzyıllar) hiç bir askeri ve siyasi anlam ifade etmemektedir.

Yahşi Fakih Menakıbnamesi kim tarafından kaleme alınmıştır? Açıklayınız.

Bu eser Orhan Bey’in imamının oğlu tarafından kaleme alınmış olup orijinal nüshası henüz bulunmamıştır. Fakat bunun bilgilerini Âşıkpaşazâde eserine almış gözükmektedir.

Bursa kaç yılında, kim tarafından ele geçirilmiştir? Açıklayınız.

1321’de başlayıp yedi yıl süren iç savaş Bizans’ı oldukça hırpalamış, bu arada Osman Bey’in yerine geçen oğlu Orhan Bey bir aydır sıkı bir şekilde kuşattığı Bursa’yı anlaşma şartlarıyla 6 Nisan 1326’da ele geçirmiştir.

Çobanoğulları kimlerdir? Açıklayınız.

Kastamonu uç beyi Emir Hüsameddin Çoban tarafından kurulmuş bir beyliktir. Kayı boyun mensup olan Çobanoğulları beyliğinin yerini 1309’da Candaroğlu Süleyman Bey tarafından kurulan Candaroğulları almıştır.

Osmanlı Beyliği’nin kuruluş yılı kaçtır? Açıklayınız.

1299-1301 yıllarında, hem Osman Bey hem de diğer uç beyleri özellikle Bizans sınırlarında akınlarını daha da sıklaştırdılar. Bütün bu gelişmeler Osmanlı tarihlerinde Osmanlı beyliğinin ortaya çıkışı temelinde ele alınmış gözükmektedir. Hatta bu karışık ortam tarihçiler tarafından Osmanlı beyliğinin kuruluş yılı olarak 1299’un gösterilmesine de vesile olmuştur.

XIV. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Beyliği’nin diğer Türkmen Beylikleri arasındaki yeri nasıldır? Açıklayınız.

Türkmen dünyasının kendisine has temel özelliklerinden etkilenen ve aslında bu dünyanın bir parçası olan Osmanlılar, XIV. yüzyılın ilk yarısında tıpkı diğer beylikler gibi İlhanlı nüfuzunu yakın bir şekilde hissetmektedir. Onlar da diğerleri gibi belirli dönemlerde İlhanlıların hareketlerini dikkatle takip etmek zorunda kalmışlardır.

Melangeia neresidir? Açıklayınız.

Burasının Yenişehir olabileceği üzerinde durulmuştur. Ancak son araştırmalarda Pamukova’nın üst kesimindeki Paşalar mevkiinde bulunduğu iddia edilir.

Osman Bey Bafeus’tan sonra nereyi ele geçirerek hareket üssü yapmıştır? Açıklayınız.

Bafeus’un hemen ardından Osman Bey’in, Melangeia’yı ele geçirdiği ve hareket üssü yaptığı söylenmektedir.

İbn Battuta kimdir? Açıklayınız.

Fas’ın Tanca şehrinde doğan ve 1325 yılında seyahate çıkarak dünyanın pek çok yerini dolaşan meşhur seyyahtır. Kaleme aldığı Seyahatnamesi özellikle Anadolu beylikleri hakkında çok değerli bilgiler verir.

Bizanslı feodal beylerin en bilineni kimdir? Açıklayınız.

Bizanslı feodal beyler arasında tarihlerde en sık adı geçen şahıs Harmankaya’nın feodal beyi (tekfur) Köse Mihal’dir.

Osmanlıların Rumeli macerası nasıl başlamıştır? Açıklayınız.

III. Andronikos’un ölümünün ardından onun vasisi sıfatıyla idareye el koymaya çalışan Kantakuzenos’un giriştiği taht kavgasında başlıca müttefikleri Aydın, Saruhan ve Osmanlı beylikleriydi. Böylece bir bakıma Osmanlıların Rumeli macerası da başlamıştır.

Osmanlı Beyliği hangi savaşın sonrasında ve kaç yılında bir siyasi teşekkül haline gelmiştir?

Bafeus savaşı sonrası Osmanlı Beyliği’nin bir siyasi teşekkül haline geldiği genel olarak kabul edilmektedir. Hatta bazı tarihçiler bu savaşın tarihini yani 1302’yi Osmanlı beyliğinin kuruluş tarihi olarak kabul etme eğilimindedirler. Bununla beraber Pachimeres’in anlattıkları o tarihe kadar Osman Bey’in aslında tanınmış ve kendi başına hareket eden bir bey olduğunu göstermektedir. 1299’daki Sülemiş isyanının sebep olduğu karışık ortam da göz önüne alındığında Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu için 1300 yılını belirlemek daha uygun görünür.

Haraçgüzarı ne demektir? Açıklayınız.

Haraç vermekle yükümlü Osmanlı tebaası olan gayri müslimler için kullanılan bu tabir daha geniş olarak Osmanlı Devleti’nin hâkimiyetini kabul eden ve her yıl belirli bir vergi ödeyen Hristiyan beylik, devlet ve ülkeleri ifade eder.

Genel anlamda rakip devletler, özel anlamda ise Bizans sınırında oluşan, dini unsurlarla örülü küçük siyasi-askeri yapı ve bununla oluşan yaşam tarzına ne ad verilir?

Uç; genel anlamda rakip devletler, özel anlamda ise Bizans sınırında oluşan, dini

unsurlarla örülü küçük siyasi-askeri yapı ve bununla oluşan yaşam tarzına denir.

Anadolu Selçukluları döneminde 1240'ta gayri sünnî tasavvufî hareketin lideri Baba İlyas tarafından çıkarılan isyanın adı nedir?

Babaî İsyanı

256- 1474 yılları arasında Konya, Niğde, Karaman, İç İli, Taflili ve Alanya yörelerinde hüküm süren Türk beyliğidir. Diğer beylikler üzerinde üstünlük iddiasında bulunarak Osmanlı beyliği ile devamlı rekabet halinde olmuşlardır. Kendilerini Selçukluların varisi olarak görmüşlerdir.

Yukarıdaki paragrafta hangi beylikten bahsedilmektedir?

Karamanoğulları

Anadolu Selçuklu sultanı, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in büyük oğlu olup Moğolları Anadolu’dan çıkarmak için Türkmen gruplarına dayalı olarak mücadele etti. 1246- 1249 arasında tek başına, 1249-1262 arasında ise kardeşi IV. Kılıçaslan ile birlikte hüküm sürdü.

Yukarıdaki paragrafta hangi sultandan bahsedilmektedir?

II. İzzeddin Keykâvus

Osmanlı kaynakları Osmanlılar'ın çıkış noktası olarak hangi iki yeri ön plana çıkarmaktadır?

Bir kısım Osmanlı kaynakları Osmanlılar'ın çıkış noktasını Mahan olarak belirtirken, bir kısmı Ahlat’ı ön plana çıkarır.

Moğolların Anadolu’ya ilerlemeleri üzerine Osmanlıların ataları Ahlat’tan Erzurum-Erzincan taraflarına yönelmişler, bir süre burada kaldıktan sonra eski vatanlarına dönmek niyetiyle Haleb’e kadar inmişler, sonra yeniden Pasin ovasına gitmek zorunda kalmışlardır. Burada iken ailenin bir kısmı ayrılmış, geriye kalanlar Ertuğrul Bey liderliğinde Ankara-Karacadağ yoluyla …… gelmişlerdir.

Yukarıdaki boşluğa hangi yer ismi gelirse Ertuğrul Bey'in liderlik ettiği grubun yerleştiği bölge doğru bir şekilde yazılmış olur?

Söğüt

Osman Bey hangi boya mensuptur?

Kayı Boyu

İlk Osmanlılardan tespit edilebilen ve üzerlerinde belirli bir mutabakat oluşan, üç nesli işaret eden şahsiyetlerin isimleri nelerdir?

Gündüz Alp- Ertuğrul ve Osman Bey

Osmanlı beyliğinin Anadolu’da ilk ele geçirdiği ve bağımsızlığını ilan ettiği yer neresidir?

Karacahisar

Anadolu Selçuklu Devleti hangi savaştan sonra vesayet altına girmeye başlamıştır?

Kösedağ Savaşı

1256’da Moğol Kuvvetleri kimin önderliğinde Konya'ya saldırmıştır?

Baycu Noyan

Moğollar'ın 1284’te Sultan II. Mesud’u tahta çıkarması hangi beyliklerin Konya'yı almasına neden olmuştur?

Karamanoğulları ve Eşrefoğulları

 Kastamonu uç beyi Emir Hüsameddin Çoban tarafından kurulmuş beyliğinin adı nedir?

Çobanoğulları

Pachimeres Osman Bey'in adını ilk kez Osman Bey'in Bizansla yaptığı hangi savaştan sonra kullanmıştır?

Bafeus Savaşı

Pachimeres Osman Bey'in adını yazarken Osman yerine ne yazmıştır?

Atman

Bizanslılar'ın Türklere karşı harekete geçmek için asker bulmakta zorlandığı dönemlerde kullandıkları İskit-Sarmat Kökenli grubun adı nedir?

Alanlar

Osman Bey Bafeus’un hemen ardından nereyi ele geçirmiştir?

Melangeia

Köse Mihal nerenin feodal beyidir?

Harmankaya

Haraç vermekle yükümlü Osmanlı tebaası olan gayri müslimlere ne ad verilir?

Haraçgüzar

İstimalet nedir?

İstimalet; Osmanlıların, fethettikleri bölgelerdeki gayri müslim ahaliyi kendi yönetimlerine çabuk ısındırabilmek için himaye etmek, dinî serbestiyet vermek ve vergi muafiyeti tanımak gibi uyguladıkları politakayı ifade eder.