Boş Zaman ve Rekreasyon Yönetimi Dersi 7. Ünite Özet

Rekreasyonun Toplumsal Boyutları

Dünya ülkelerindeki modernleşme ve kentleşme süreci, toplumsal değişmeyi de beraberinde getirmiştir. Toplumsal değişme karşısında ya da değişen çevre karşısında yeni koşullara uyum sağlamaya çalışmak birey açısından psikolojik ve biyolojik uyum sorunlarını beraberinde getirmektedir. Bu sürecin kazandırılmasında rekreasyon etkinlikleri etkili bir eğitim aracı olarak kullanılabilir. Bu açıdan bakıldığında boş zaman etkinlikleri ile yeni kuşağın olumsuz eğilimler geliştirmeleri, kötü alışkanlıklar edinmeleri, temelde var olan ekonomik, toplumsal, kültürel sorunları daha da yoğun bir şekilde hissetmeleri, karamsarlığa sürüklenmeleri büyük ölçüde engellenebilecektir.

Rekreasyonun Önemi ve Duyulan İhtiyacın Nedenleri

Boş zaman ciddi ve önemli ya da zorunlu işler arasındaki artık bir zaman boşluğu olup, rekreasyon ise bu boşlukta yapılan etkinlikleri kapsamaktadır. Rekreasyonun önemi, hem toplumsal değerlerin farkına varılmasını sağlayan bir eğitim işlevi taşıması hem de toplumsal kalkınmaya ve yaşam kalitesinin artmasına vereceği katkıdan kaynaklanmaktadır. Bir başka açıdan ise rekreasyon; günümüz insanının önemli bir sağlık riski sayılan “hareketsizliğin” spor ve açık alan etkinlikleri ile önlenmesi, her yaştaki insanın bedensel, zihinsel ve sosyal gelişimine katkısı; aile, bölge ve ülke ekonomisine katkısı, turizm ve spor etkinlikleri ile ülkelerin tanıtımı ve ulusal gelir sağlama katkısı bakımından önemli bir yere sahiptir.

Tarihte Rekreasyon Eğitimi Örgütlenmesi

Rekreasyon alanında ilk açık alan rekreasyon eğitim örgütlenmesi, Alman Jimnastiği’nin en önemli isimlerinden birisi Friedrich Ludwing John tarafından Alman gençlerinin ve halkının vücutlarını daha dirençli hale getirmek, vatanseverlik ve yurttaşlık duygularını pekiştirmek amacıyla gerçekleştirilmiştir. XIX. yüzyılın başlangıcında İsveç’te Ling tarafından fizyolojik ilkelere dayandırılan ve vücut hareketlerinden oluşan yeni bir sistem ortaya atılmıştır. İsveç Jimnastiğinde her hareket, vücut üzerinde fizyolojik bir etki yaratır yaklaşımı doğrultusunda açık alanlarda ve eğitim kurumlarında uygulanmıştır. İngiltere’de ise o yıllarda rekreatif etkinlikler üniversitelerde açık kampüs etkinlikleri, nehirde ve göl de kano ve kürek yarışları şeklinde yapılanmıştır. Amerika’da rekreasyon 1918’de en önemli eğitim aracı olarak kabul edilmiş ve 1930’lu yıllarda ise; kişilik gelişimi ve toplumsal değişmenin aracı olarak bu alanda gençlik örgütleri kurulmuştur.

Rekreasyon Eğitiminin Amacı

Rekreasyon eğitiminin amacı, farklılaşmış değerleri ve becerileri olan bir toplum yetiştirmek için kişiyi kapsamlı deneyimlerden geçirmek şeklinde tanımlanabilir.

Rekreasyon Eğitimi Programları

Rekreasyon programları; bireylerin çevreye, topluma ve dünya’ya daha uyumlu olabilmeleri, diğer toplumlarla sağlıklı ilişkiler kurabilmeleri, ortak üretimi gerçekleştirebilmeleri için genel eğitim programlarının içerisinde yer almaktadır. Rekreasyon programları, ayrıca kamu ve özel sektörlerde, iş dışı zamanın nitelikli bir biçimde değerlendirilmesi amacıyla düzenlenen eğitim programlarının etkisini de artırmaktadır.

Rekreasyon Eğitiminde Program Felsefeleri

Rekreasyon programı, planlama, uygulama ve değerlendirme aşamalarını içeren bir organizasyondur. Bu program kişinin sosyal taleplerinin dışında felsefi boyutunu da göz önüne alır. Bu felsefi yaklaşımlar;

İdealizm ; idealizm felsefesine uygun hazırlanan etkinlik programlarının hedef kitleye dürüstlük, cesaret, yaratıcılık ve sportmenlik değerlerini geliştirecek biçimde sunulması gereklidir.

Realizm ; Realistler rekreatif ve spor eğitimini okul programlarının bir parçası ve bunları bireylerin yaşayacakları dünya’ya uyum sağlamalarına yardımcı olan parçalar olarak kabul ederler.

Pragmatizm ( Yararcılık ); Pragmatist programcı çeşitli programları benimser. Yaratıcı etkinlikler (dans, jimnastik) ve açık alan yaşantıları (kampçılık, dağcılık vb.) bir hayli değerlidir.

Natüralizm ; Natüralistler etkinliği bireyde katılım yoluyla taşınan belirli kapasitelerin gelişimi olarak görürler. Çok çeşitli etkinliklerle bireyin çevresine uyum sağlanması amaçlanır.

Existentializm ( Varoluşculuk ); Programcı müşterilerine seçme özgürlüğünü verir. Eğer programcı varoluşçuluğun temel özelliği olan seçme özgürlüğünü verirse müşteri bunu nasıl uygulayacaktır? Müşteri etkinliği seçerken tamamıyla özgür bırakılırsa gerçekten o etkinliği yapabilecek midir? (lumpkin, 1990).

Rekreasyon Eğitimi Program Modelleri

Günümüzde rekreasyonel etkinliklerinin programlanmasında öncelikle belli bir felsefi yaklaşımın ve bu yaklaşıma uygun program modelinin benimsenmesi gerekmektedir. Programlar uygulanmak istenen felsefi yaklaşımlara göre farklılık gösterir.

Sosyal Savunma Modeli

Sosyal Savunma Modeli; rekreasyon programlarını bir amacı, bir düşünceyi ya da bir politikayı destekleyen bir araç olarak görür. (Russell ve Lynn, 2007).

Sosyal Planlama Modeli

Sosyal Planlama Modeli; toplumların güçlü ve zayıf yönlerini belirleyerek onların yaşam kalitesini arttırmaya yönelik çözümler bulmaya odaklanır. "ihtiyaçlar belirlenir ve bu ihtiyaçlara göre program geliştirilir (Russell ve Lynn, 2007).

Pazarlama Modeli

Pazarlama Modeli; bireylere istediklerini vermeye odaklanmıştır. Müşteri odaklı programları içerir. Müşteri ilgilerini değerlendiren, etkinliklerini planlayan, liderlik yapan, müşteriye uygun materyali ile koşan, tesisleri sürekli hazır tutan ve bireysel değerlendirme yapabilen bir anlayış benimsenir.

Toplum Kalkınma Modeli

Toplum Kalkınma Modeli; bireylerin kendi serbest zaman programlarını oluşturdukları bir taban örgütlenmesidir. Bireylerin kendi kararlarıyla oluşturduğu etkinlikleri kapsamaktadır. Örneğin; kitap okumak, TV seyretmek, müzik dinlemek, bisiklete binmek, dağ yürüyüşü yapmak, sinemaya gitmek vb.

Rekreasyon Eğitimini Programlama Süreci

Etkinlik programlanırken öncelikle ihtiyaç analizi yapılmalı ve uygulandıktan sonra değerlendirme süreçleri sonrasında elde edilen değerlerle önceden belirlenen ölçütler arasında bir fark oluşmuş ise geliştirilmelidir. Bu durum, program geliştirmeye gerek duyulması, gelişmesi istenen boyutları, program geliştirme yolları, program geliştirmenin düzenlenmesi ve insan gücü planlamasını gerektirir (Demirhan, 2006). Tüm rekreatif etkinlik programları üç aşamayı gerektirir. Bunlar; hazırlık, uygulama ve değerlendirme aşamalarıdır.

Program Hazırlık Aşaması

Hazırlık aşamasında ilk ihtiyaç duyulacak şey organizasyonu ve hedef kitleyi tanımaktır. Planlı bir rekreasyonel etkinlik, müşteri ve katılımcı odaklıdır. Ancak toplumun doğasını ve ihtiyaçlarını da iyi analiz etmek gerekmektedir.

Hedeflerin Belirlenmesi

Bir ülkedeki bireylerin yaşam görüşleri, inançları, değerleri ve istemleri tasarlanacak programın hedeflerine ister istemez yansıyacaktır. Hedeflerin belirlenmesinde neler tanımlanmalı? Programın istenen çıktıları nelerdir? Programcı; hazırlık aşamasında hedeflerin belirlenmesinden sonra programın gerekçesini, yararlarını, tahmini maliyetini, süresini, insan gücünü ve tesis ihtiyaçlarını gerçekçi olarak ortaya koymalıdır. Hedeflerin belirlenmesine geçmeden önce, hedef türlerini tanımlamak gereklidir. Hedefler, uzak, genel ve özel olmak üzere üç gruba ayrılır.

Uzak hedefler ; Politik felsefeyi yansıtarak yol gösterme işlevi görür.

Genel hedefler ; Uzak hedeflerin gerçekleşmesinde rol oynayacak kurumların hedefleridir.

Özel hedefler ; Bireylerin sağlıklı olmaları için kazandırılması uygun görülen özelliklerdir. Gözlenebilir ve ölçülebilir özelliktedir ve genel hedeflerin içerisinden çıkarılır ve bunlar kesinleşen öğretim hedefleridir.

İşletim için iki tür hedeften söz edilebilir;

• Dış hedefler, programcı ve organizasyonun bireysel katılımcıları ya da toplumun bütününü kazanmaya dönük ortaya koyduğu hedefleri içerir
• İç hedefler, işletimle ilgili işler; paranın ödenebilmesi, devamlılık, üyelik ve buna benzer hedefler.

Hedefleri ortaya koyarken şu üç önemli nokta göz önünde tutulmalıdır (Weiss, 1972).

Uygulanabilirlik ; Hedefler zaman, bütçe, insan gücü ve diğer kaynaklar açısından uygulanabilir olmalıdır.

Önem derecesi ; Programcılar hedefleri ortaya koyarken bireysel ve toplumsal yönden önem derecelerine de dikkat etmelidirler.

Uyuşmazlık ; Hedefler arasında zaman zaman uyuşmazlık söz konusu olabilir. Örneğin; bir şirketin harcamaları kontrol altında tutma hedefiyle, 50. yılını kutlama hedefi için yüklü bir harcama yapma isteği arasındaki uyuşmazlık gibi.

Hedeflerin Hazırlanması

Temel olarak iki tür program hedefi vardır.

• Uygulama; programın uygulanabilmesini sağlamaya dönük ana hedefler
• Çıktı; programın uygulanmasından sonra elde edilecek hedef sonuçları Uygulama ve çıktı hedefleri aşağıdaki dört özelliğe sahip olmalıdır;

Gözlenebilirlik : Hedefler yazılırken olanak olduğunca gözlenebilir ifadeler kullanılmalıdır.

Ölçülebilirlik : Eylemin ölçülebilir olması önemlidir.

Değerlendirme Ölçütleri : Hedefler için önceden belirlenen bilimsel bir ölçüt olursa, program sonunda elde edilen sonucun bir başarı olup olmadığı tartışılabilir.

Katılımcılar : Programdan yararlanacak hedef kitle özellikleri önceden net bir şekilde belirtilmeli, duruma göre öntest ya da bilgi formu ile katılımcıların bilgilerine ulaşılmalıdır.

İçeriğin Tasarlanması

Farklı etkinliklerden hangileri hedefleri karşılayacağının belirlenmesi için içeriğin tasarlanması gereklidir. Etkili rekreasyon etkinliği gerçekleştirme, etkili bir tasarım sürecinden geçer. Tasarım etkinliği geliştirmeyi ve müşterilerin sürece etkili katılımlarını da sağlar. Tasarım gerçekleştiren programcıların aşağıdaki bazı sorulara yanıt bulması gerekmektedir.

• Program politikaları belirlendi mi? Program politikaları, hizmet kalitesi ve çalışanların etkililiği için olmalıdır. Bu politikalar programın iskeleti gibidir.
• Etkinlikte kullanılacak hedef ve kazanım ifadeleri oluşturuldu mu? Rekreasyon etkinlik programı taslağı içerisinde öncelikle, yer alması düşünülen hedef ve kazanım ifadelerinin belirlenmesi ve insan nitelikleri açısından sıralanıp gruplandırılması gerekmektedir.
• Etkinlikte kullanılacak içerik yapısı oluşturuldu mu? Rekreasyon etkinlik programı taslağı içerisinde yer alması düşünülen hedef ve kazanımları bilgi, beceri, tutum olarak davranışa dönüştürmeye yardımcı olacak içeriğinin belirtilmesi gerekmektedir.
• Uygulama süresi ne kadar? Program; müşterilerde fiziksel ve psikolojik tatminin ve gelişimin oluşturulmasına olanak sağlayan bir süre içermelidir.
• Hedefler nasıl ölçülecek? Hedeflerin davranışa dönüşüp dönüşmediğini ortaya koyabilmek için önceden ölçütlerin ve değerlendirme süreçlerinin belirlenmesi gereklidir.
• Mevcut kaynaklar (tesis, organizasyon, vb.) nelerdir? Mevcut olanakların (tesis, araç-gereç, vb.) önceden gözden geçirilmesi ve belirlenmesi gereklidir. Burada en önemli iş, etkinliklerin doğru tesislerde uygulanmasını tasarlamaktır.
• Programın tanıtılması nasıl gerçekleştirilecektir? Program tasarlamanın en can alıcı noktalarından biri de reklamlar, ilanlar, promosyonlar gibi iletişim araçlarıyla bir şekilde programın etkili tanıtımıdır.

Bunun için aşağıda belirtilen adımlar dikkatli şekilde izlenmelidir:

Program felsefesini geliştirme

• Fiziksel uygunluğu bireysel olarak sürdürebilme ve hareket yeterliliğini çoğaltma
• Kapsamı oluşturma
• Program müşteri merkezli olmalı, müşterilerin özellikleri temeline dayanmalı ve gereksinimleri karşılamalı
• Bireysel farklılıklar doğrultusunda etkinlik çeşitlendirilmeli
• Bilişsel, duyuşsal ve psikomotor gelişim birlikte değerlendirilmeli
• Çıktılar müşterilerin gereksinimlerine uygun olmalı
• Müşteriler günlük yaşamlarında kullanabilecekleri, yaşamlarını kolaylaştırmada gerekli olabilecek beceri içerikleriyle tanıştırılmalı

Müşterilerin gereksinimleri

• Başarı ve hareket etme/ Yarışma ve işbirliği
• Toplumsal yeterlilik ve akran kabulü
• Çekicilik ve fiziksel uygunluk
• Macera
• Dans ve ritimle kendini ifade etme/Yaratıcılık

Müşteri özellikleri ve ilgileri

• Bilişsel, Duyuşsal, Psikomotor

Uygulama

Hazırlama aşamasında belirtilen her şey bu aşamada uygulanmaya başlar. Programcı rekreasyon programında yer alan tüm detayları uygularken sıralamaya göre hareket etmelidir. Programcılar, düzgün gitmesi istedikleri bir program süreci için programı gözlemek zorundadırlar. Programı gözleme, kayıt ve rezervasyon stratejilerini de anlamayı gerektirir. Program uygulama aşaması ayrıca dikkatli bir risk yönetimini de gerektirir. Programcılar ayrıca teknolojiyi kullanarak envanterleri, tesis rezervasyon kayıtlarını, personel performans dosyalarını, program bilgilerini, finans kayıtlarını, kaza ve olay kayıtlarını tutmalı ve yorumlamalıdırlar.

Tesis Kullanımı ve Koordinasyon

Hangi tesis ya da tesislerin kullanılacağına karar vermek de programın uygulama aşamasında önemli yer tutmaktadır. Rekreasyon programları için tesise karar verilirken şunlar göz önünde bulundurulmalıdır:

• Tesislerin herkese eşit biçimde hizmet vermesi
• Tesislerin etkili kullanılması: Program çizelgesi ne kadar iyi hazırlanırsa katılımcıların da programdan maksimum düzeyde yararlanmaları sağlanır.
• Diğer kurumlarla koordine olma: Kamuya ait tesislerin özel kurumlar tarafından kullanılmasını sağlamak (Eti şirketinin A.Ü.BESYO spor alanlarını kullanması gibi).
• Çevreyi koruma: Tüm programlarda çevreye zarar veren, kirliliğe yol açan uygulamalardan uzak durulması gerekir (kamp yapılan alanın kirlenmesine yol açabilecek, bitki örtüsüne zarar verebilecek çöpleri etrafta bırakma, mangal yakma, vb. faaliyetlerin programda yer almaması).
• Tesislerin bakımı: Tesis bakımı da planlı bir şekilde olmalı.

Programın Tanıtılması

Tanıtımın amacı; bilgilendirme, ikna etme, hatırlatma ve programın yararları hakkında insanlara bilgi vermektir. Bu da reklam, ilan ve satı" promosyonlarıdır (kupon, tişört, eşantiyonlar vb.).

İsim ve Slogan Oluşturma

İsim katılımcılara o program için çok iyi ipucunu vermelidir. Programın hem içeriğini yansıtmalı, ayırt edici olmalı, hatırlaması kolay olmalı, hem de benzer programlar için de kullanılabilmelidir.

Program Çizelgesi

Programlar yıllık, mevsimlik, haftalık ve günlük çizelgeler olarak yapılabilir. Çizelgede başvuru şartları, programın süresi, haftanın günleri ve saatler belirtilmelidir.

Değerlendirme

Etkinlik sonunda yapılacak ölçme-değerlendirmeler daha gerçekçi, bireysel gelişim sağlamaya yardımcı olan hedeflerle örtüşebilen ve katılımcının gerçek performansını ortaya koyabilir nitelikte olmalıdır. Sadece öğrenme ürünü değil, öğrenme sürecini de değerlendirilmelidir. Ayrıca ölçme-değerlendirme süreçleri birçok açıdan katılımcının öğrenme konusunda sorumluluk sahibi olmasını ve öğrenme sonuçlarıyla gurur duymasını sağlamalıdır.