Ekonomi Sosyolojisi Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Tüketim bağlantısı nedir?

Tüketim bağlantısı; düşük gelirli ve yoksul haneler geçimleri için gerekli mal ve hizmetleri, enformel kesimden karşılamaktadır. Sermaye yoğun büyük işletmeler daha çok toplumun gelir düzeyi yüksek orta ve üst sınıfının ihtiyaçlarına yönelik mal ve hizmet üretmektedirler. Gelir bağlantısında olduğu gibi kapitalist sistem sermaye birikimini çoğaltmak için tüketim bağlantısıyla da enformel kesimden yararlanmaktadır. Yani haneler ihtiyaçlarını enformel kesimden ucuz bir şekilde karşılayabildiği için kapitalist kesimde ücretler seviyesini yükseltmez.

1960-80 yılları arasında Türkiye’deki enformel sektörün görünümü nasıldır?

Bu yıllarda yeni bir ekonomik kalkınma modeli benimsenmiştir. Bu dönemde uygulamaya konulan ithal ikameci sanayileşme modeli kentlerde enformel sektörün büyümesini sağlamıştır. İthal ikameci sanayileşme modelinin temel hedeflerinden biri iç pazarda talebin artırılması ve bu talebin sürekliliğinin sağlanmasıdır.

Enformel sektörün temel özelliklerinden “Ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak aralıksız devamlılığı” nasıl açıklanabilir?

Ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak aralıksız devamlılığı: Düalist okulun birbirinden kopuk ve ayrı yapılar olarak ele aldığı enformel ve formel ekonomi, artık her iki yapının iç içe geçtiği ve ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak devamlılığının sağlandığı bir çerçevede ele alınmaktadır.

Enformel sektörün temel özelliklerinden “Farklı kesimlere ayrılması” nasıl açıklanabilir?

Farklı kesimlere ayrılması: Enformel ekonomi, işletme ve istihdam türü açısından homojen değildir. Enformel ekonomi çok çeşitli enformel işletmeleri ve çalışma biçimleri içermektedir. Enformel ekonomi işverenler/küçük girişimcileri, enformel ve formal işletmelerin çalışanlarını, ücretsiz aile işçilerini, sanayiye evde parça başı iş yapanları, kendi hesabına iş yapanları ve diğer ücretli enformel işçiler gibi geniş bir yelpazeyi içermektedir.

İleri bağlantı kavramını açıklayınız. 

İleri bağlantı, enformel kesim ve/veya küçük üretim tarafından üretilen ürünlerin formel kesim yani büyük ölçekli fabrikalar ve işletmeler tarafından girdi olarak kullanılmasıdır. Ör. Küçük köylü üreticisinin yetiştirdiği ve ürettiği pancar, pamuk, tütün ve ayçiçeğinin büyük ölçekli sanayi işletmeleri tarafından işlemek üzere satın alınması.

Enformel sektörün temel özelliklerinden “Önemi ve kalıcılığı” nasıl açıklanabilir?

Önemi ve kalıcılığı: Son yıllarda eformel ekonomi büyümeye devam ederek kalıcı bir hale gelmektedir. Eskiden geleneksel ekonominin geçici bir parçası olarak düşünülen enformel ekonomi, bu düşüncenin aksine modern kapitalist gelişmenin bir parçası olarak görülmektedir.

Tüketim bağlantısı nedir?

Tüketim bağlantısı, düşük gelirli ve yoksul hanelerin geçimleri için gerekli mal ve hizmetleri, yani tüketim ihtiyaçlarını enformel kesimden karşılamasıdır. Gelir bağlantısında olduğu gibi kapitalist sistem sermaye birikimini çoğaltmak için tüketim bağlantısıyla da enformel kesimden yararlanmaktadır.

İkinci Dünya Savaşından sonra geleneksel ekonomi ile ilgili hangi öngörülerde bulunulmuştur?

1950’li ve 1960’lı yıllarda uygulanan kalkınma politikalarıyla birlikte, azgelişmiş ülkelerin geleneksel ekonomilerden modern ekonomiye geçecekleri beklenmiştir. Bu yıllarda tarımsal üretimde makineleşme, nüfusun artması, kırsal yapıda meydana gelen değişimler işgücünün sanayileşmiş bölgelere ve kentsel alanlara hareket etmesine neden olmuştur. Ancak, 1970’li yıllara gelindiğinde gelişmekte olan ülkelerdeki formel sektör, geleneksel ekonomik yapıda yer alan işgücünü kendi içine çekememiştir. Bu nedenle bu işgücü geçimi için ekonominin enformel sektöründe çalışmaya başlamıştır. O yıllarda geçici olarak değerlendirilen bu durum varlığını günümüze değin korumaya devam etmiştir.

1950 ve 60'lı yıllarla karşılaştırıldığında Türkiye'de enformel sektörün geldiği durum nasıl tasvir edilebilir?

1950-1960’lı yıllarla karşılaştırıldığında, günümüzde artık kentin sokaklarında satış yapabilmek, kapıcılık işi bulmak, pazarcılık yapabilmek ve inşaat işlerine dahi girebilmek o kadar kolay değildir. Bu alanlarda formel kontrollerin (zabıta gibi) dışında enformel kontrol mekanizmaları da güçlenmiştir. Enformel kontrol mekanizmaları veya enformel grupların oluşmasında referans noktası hemşehri kimliği, hısım-akraba ilişki ve gruplarıdır (aynı köyden ilçeden göç etmiş olmasa da). Kentte daha uzun kalanlar bu kanallar aracılığıyla enformel iş olanaklarına ulaşmakta ve katmanlaşan enformelleşme süreçlerinin üst tabakalarında yer almaktadır. Bu katmanlaşmanın altında yer alanlar ise göreli olarak daha düzensiz, geçici sürekliliği olmayan işlerde iş bulabilmektedir. Ekonominin formel kesimi de enformel süreçlerle doğrudan bağlantıya geçmiştir. Örneğin, evlere doğrudan iş verilmekte (dikiş, paketleme) evde kadın emeğinden ucuz olarak yararlanılmaktadır. Formel sektörde sözleşmeli ve geçici işçi çalıştırma eğilimi de artmıştır. Sonuç olarak 1980 sonrası Türkiye’de de enformelleşme süreçleri yaygınlaşmış ve güçlenmiştir.

Düalist Okulun temel yaklaşımı nedir?

Bu okula göre toplumda veya ekonomide var olan modern ve geleneksel yapılar birbirinin karşıtlarıdır. Örneğin, bu yaklaşıma göre, bir toplumda modern kesim geliştikçe geleneksel kesiminde aynı şekilde küçülecektir.

Günümüzde Türkiye’de enformel sektörün görünümü nasıldır?

1950-1960’lı yıllara karşılaştırıldığında, günümüzde artık kentin sokaklarında satış yapabilmek, pazarcılık yapabilmek ve inşaat işlerine dahi girebilmek o kadar kolay değildir. Bu alanlarda formel kontrollerin dışında enformel kontrol mekanizmaları da güçlenmiştir. Enformel kontrol mekanizmaları veya enformel grupların oluşmasında referans noktası hemşehri kimliği, hısımakraba ilişki ve gruplardır. Kentte daha uzun kalanlar bu kanallar aracılığıyla enformel iş olanaklarına ulaşmakta ve katmanlaşan enformelleşme süreçlerinin üst tabakalarında yer almaktadır. Bu katmanlaşmanın altında yer alanlar ise göreli olarak daha düzensiz, geçici sürekliliği olmayan işlerde iş bulabilmektedir. Ekonominin formel kesimi de enformel süreçlerle doğrudan bağlantıya geçmiştir. Formel sektörde sözleşmeli ve geçici işçi çalıştırma eğilimi de artmıştır. Sonuç olarak 1980 sonrası Türkiye’de de enformelleşme süreçleri yaygınlaşmış ve güçlenmiştir.

Uluslararası Çalışma Örgütü tarafından yayınlanan Kenya Raporu’na göre enformel kesimin genel özellikleri nelerdir?

İlgili genel özellikler şunlardır: • Enformel sektöre yatırım için gerekli başlangıç sermayesi düşüktür. • Enformel sektörde yerli kaynak kullanımı daha çok görülmektedir. • Bu sektörde yer alan işletmelerde aile emeği ve aile mülkiyeti hakimdir. • Enformel sektör emek yoğun işletmelerden oluşmaktadır. • Enformel sektörde, formel sektörde olduğu gibi; tekelci müdahalelere rastlanmaz ve rekabet egemendir. Bu rapora göre, gelişmekte olan ülkelerde işsizlik diye bir problem yoktur. Ancak enformel kesimde zor koşullar altında sadece boğaz tokluğuna çalışma sorunu vardır. Örgüt, enformel kesimin ekonomik büyümeye yönelik katkısı konusunda hem iyimser hem de karamsar bir düşünceye sahiptir. İyimserliğin nedeni bu kesimin hızlı büyümesinden, karamsarlığın ise bu kesime yönelik devlet politikalarının ne olacağı konusundaki belirsizlikten kaynaklanmaktadır.

Düalist yaklaşım içinde yer alan Geertz ekonomik yapıyı nasıl ele almaktadır?

Geertz’a göre ekonomik yapı geleneksel ve modern olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Pazar yeri ekonomisi ekonominin geleneksel yapısını temsil etmektedir. Bu ekonomik yapı içinde tanımladığı üç temel alan ise; • Küçük çaplı ticaret, • Zanaat üretimi ve • Tarımda küçük üretimdir. Pazar yeri ekonomisinin bazı özellikleri şunlardır: • Ürünün fiyatı alıcı ve satıcı tarafından gerçekleşen pazarlık temelinde oluşur. • Satıcının düzenli ve sürekli müşteri tutma gibi bir çabası yoktur. • Küçük girişimciler modern ekonomide olduğu gibi risk almazlar ve olası riskler de dağıtılmaktadır. Firma ekonomisi ise modern ekonomiyi temsil etmektedir. Modern işletmelerin en temel özelliği örgütlü bir yapı olmasıdır. Geertz’a göre firma ekonomisi olan bir dükkanın genel özellikleri şunlardır: • Değişmeyen sabit bir işyeri, • Gün boyunca düzenli bir çalışma, • Satılan malların fiyatlarının önceden belirlenmesi, • Etiketteki fiyatlara göre satışın yapılması, • Kararlı bir şekilde müşteri kovalanması. Geertz’e göre Pazar yeri ekonomisi ve firma ekonomisi iki farklı kesim olarak aynı toplum için yan yana var olmaktadır. Her iki ekonomik yapı birbirinden ilişkisiz ve kopuktur. Pazar yeri ekonomisi istihdam yaratma açısından oldukça sınırlı kapasiteye sahiptir. Ona göre, bu yapının varlığı o toplumda modern ekonomik kesimin gelişmesinin önünde önemli bir engel oluşturmaktadır.

Keith Hart enformel sektörü nasıl değerlendirmektedir?

Hart’a göre enformel sektör, kendi hesabına, istikrarsız, düzensiz, güvencesiz, maaş veya ücret karşılığında çalışma biçimi olarak tanımlanmaktadır. Hart gelişmekte olan ülkelerde işsizliğin resmi istatistiklerde belirtildiğinden daha düşük olduğunu düşünmektedir. Hart’a göre, enformel kesimin temel sorunu insanların düşük ücretle ve ağır koşullarda çalışmalarıdır. Yani yoksulluk enformel kesimin temel sorunlarından biridir. Enformel kesim ulusal ekonominin diğer kesimlerinden daha hızlı büyümektedir. Aynı zamanda enformel sektör ekonominin modern kesimin istikrarsız büyümesi sonucu ortaya çıkan sorunlarla başa çıkmada önemli bir potansiyel olarak görülmektedir.

Legalist Okulun temel yaklaşımı nedir?

Legalist okul, enformel sektördeki girişimcilerin davranışları ve özellikleri üzerinde durmaktadır. Enformel sektör küçük girişimcileri kapsamaktadır. Enformel sektör bir ülkede devletin zayıf olmasından kaynaklanmaktadır. Zayıf devlet ifadesi, devletin kanun ve düzenlemeleri vatandaşları üzerinde uygulayabilecek güçten yoksun olması anlamında kullanılmaktadır.

Azgelişmiş ülkelerde enformel sektörün ortaya çıkmasında etkili olan temel faktörler nelerdir?

Enformel sektörün ortaya çıkmasında etkili olan iki neden öne çıkmaktadır: • Birinci neden bu ülkelerin demografik ve sosyoekonomik durumuyla ilgili olan yapısal nedenlerdir. Bu ülkelerde kırdan kente göç sonucunda önemli bir kentsel işgücü açığa çıkmıştır. Formel sektör yeterli istihdam olanakları yaratamamıştır. Bunun sonucunda kendi hesabına çalışma biçimleri yaygınlaşmış ve çok küçük işletmeler kentlerin önemli bir ekonomik faaliyet ve istihdam kaynağı haline gelmiştir. • İkinci neden ise azgelişmiş ülkelerdeki yasal düzenlemelerin katılığı enformel ekonomik faaliyetlerin varlığını devam ettirmesinde oldukça etkili olmuştur.

Enformel sektör kavramı hangi diğer kavramlar ile ifade edilmektedir?

Formel sektörün dışında kalan çalışma alanları marjinal sektör, kayıt dışı ekonomi, yer altı ekonomisi, küçük üretim, kaçak iştiham, enformel ekonomi gibi kavramlarla da ifade edilmektedir.

Fason bağlantı nedir?

Fason bağlantı; bir işletmenin üretim maliyetlerini aşağıya çekmek için işin bir kısmını ya da tamamını başka bir firmaya yaptırmasıdır.

Uluslararası Çalışma Örgütü 1990’lı yıllarda enformel sektörü nasıl değerlendirmektedir?

Örgüt, 1970’li yıllarda gelişmekte olan ülkelerin ekonomik yapılarında ortaya çıkan enformel sektörün sanayileşmeyle birlikte ortadan kalkacağı düşüncesine sahipti. Ancak 1990’lı yıllarda gelişmekte olan ülkelerdeki endüstrileşme süreci işgücünü formal sektörlerin içine çekmekte başarısız olduğunu örgüt kabul etmiş ve bu dönemde enformel sektör tartışmalarına şu katkıları yapmıştır: • Birincisi, enformel sektör gelişmekte olan ülkelerdeki açığa çıkan işgücünün önemli bir geçim stratejisi haline gelmiştir. • İkincisi, 1990’lı yıllarda örgüt enformel sektörü, iki ayrı uç noktada yani yasal ve yasal olmayan bir şekilde değil de daha çok gri bir alan olarak görmektedir. Örneğin, formel sektörde kayıtlı bir firma ev kadınlarını parça başı iş yaptırarak üretim sürecine dahil edebilmektedir. Örgüte göre bu gri alanın varlığı gelişmekte olan ülkelerin yoksulları için önemli bir gelir potansiyelidir.

1950’li yıllarda Türkiye’deki enformel sektörün görünümü nasıldır?

1950’li yıllarda Türkiye ekonomisinin dünya pazarıyla tarımsal üretim üzerinden eklemlenmeye başladığı bir dönemdir. Bu yıllarda kentlere olan göç hızla devam etmiş ve kentin göçmenlerinin bir kısmı 1950-60 dönemini liberal kalkınma modeli çerçevesinde oluşan örgütlü sektörlerin dışında ancak küçük çaplı ticaret ve hizmet işlerinde istihdam olanakları bulabilmişlerdir. Göçmenler kentin çevresinde kendi olanaklarıyla inşa ettikleri gecekondularda yaşamaya başlamıştır. Bu yıllarda dünya pazarında tarım ürün fiyatlarının düşmesi sonucunda Türkiye ekonomik olarak dar boğaza girmiştir.

Türkiye’de enformel sektörün ithal ikameci modeline yaptığı katkılar nelerdir?

İlgili katkılar şunlardır: • Enformel sektör aracılığıyla sisteme ucuz işgücü sağlanmıştır. • Kente göçen işgücü sayesinde ülke içi üretilen mal ve hizmetlere olan talep; yoğun, yaygın ve sürekli hale gelmiştir. • Kentin göçmenleri ulaşamadığı kentsel mal ve hizmetleri ucuz yollarla kendi olanaklarıyla üretmeye başlamıştır. • Açılan yeni üretim alanlarında ithal teknoloji ve makine kullanan formel sektöre tamir-bakımyedek parça üretimi ve hizmetinde destek sağlanmıştır. • Sonuç olarak kente göç eden ve ekonominin formel örgütlü yapısında istihdam edilmeyen kesim enformel sektörden gelir kazanmaya başlamıştır. Bu kesim aynı zamanda üretim ve tüketim düzeyinde de ekonomiye önemli katkılar sağlamıştır.

Yapısalcı Okulun temel yaklaşımları nelerdir?

Yapısalcı Okulun temel yaklaşımları şunlardır: • Birincisi, özellikle 2.Dünya Savaşı sonrası Üçüncü Dünya kentlerinin temel özellikleri haline gelen enformel sektör o ülkelerde gelişen kapitalist ilişkilerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. • İkincisi, enformel sektörü kapitalist üretim ilişkilerinin dışında kendine özgü ayrı formlar ve yapılar olarak düşünmek yanlıştır. • Üçüncüsü, enformel sektör kapitalist sistemin bir parçasıdır ve varlığını sürdürmesi de, kendine özgü gelişen kapitalist sisteme bağlıdır.

Keith HART enformel sektörü nasıl tanımlamaktadır?

Keith Hart enformel sektör kavramının isim babasıdır. Hart enformel sektörü, kendi hesabına, istikrarsız, düzensiz, güvencesiz, maaş veya ücret karşılığında çalışma biçimi olarak tanımlamaktadır. Formel kesimde istihdam ücret/maaş karşılığı çalışmaya denk düşmektedir. Yani formel kesimde istihdam sürekli, düzenli ve güvencelidir. Hart’a göre, enformel sektör ekonomik kalkınma ve toplumsal sorunlar açısından üzerinde önemle durulması gereken bir konudur. Hart gelişmekte olan ülkelerde işsizliğin resmî istatistiklerde belirtildiğinden daha düşük olduğunu düşünmektedir. Nüfusun önemli bir kısmı, işçi ve memur olarak düzenli ve güvenceli işlerin dışında; enformel sektörde yer alan düzensiz, geçici ve istikrarsız işlerde çalışmaktadır. Hart’a göre, enformel kesimin temel sorunu insanların düşük ücretlerle ve ağır koşullarda çalışmalarıdır. Yani yoksulluk enformel kesimin önemli ve temel sorunlarından biridir.

Enformel sektörün temel özellikleri nelerdir?

Enformel sektörün temel özellikleri şunlardır: • Önemi ve kalıcılığı, • Ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak aralıksız devamlılığı, • Farklı kesimlere ayrılması, • Legal veya yarı legalliği.

Türkiye’de enformel sektörün oluşmasına neden olan faktörler nelerdir?

Türkiye’nin kentlerinde enformel sektör olgusunun oluşmaya başlaması 1945’e dayanmaktadır. Türkiye’de enformel sektörün oluşmasıyla kırdan kente yaşanan göç arasında önemli bir ilişki vardır. Büyük kentlere göç eden işgücü kente geldiği zaman ekonominin sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan iş olanaklarından yeterince yararlanamamışlardır. İşsiz kalan göçmenler bu yıllarda daha çok sokak satıcılığı, hamallık gibi kent ekonomisinin marjinal işlerinde çalışarak gelir kazanmaya çalışmışlardır. Bu yıllarda enformel sektör yerine daha çok marjinal sektör ifadesi kullanılmaktadır.

Yapısalcı okulun enformel sektöre ilişkin görüşleri nelerdir?

Yapısalcı okul düalist okulun temel varsayımlarını teorik ve ampirik araştırmalara dayanarak eleştiren bir yaklaşımdır. Bağımlılık okulu olarak da adlandırılan okulun temel yaklaşımlarını şöyle özetleyebiliriz: Birincisi, özellikle II. Dünya Savaşı sonrası Üçüncü Dünya kentlerinin temel özellikleri haline gelen enformel sektör o ülkelerde gelişen kapitalist ilişkilerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. İkincisi, enformel sektörü kapitalist üretim ilişkilerinin dışında kendine özgü ayrı formlar ve yapılar olarak düşünmek yanlıştır. Üçüncüsü, enformel sektör kapitalist sistemin bir parçasıdır ve varlığını sürdürmesi de, kendine özgü gelişen kapitalist sisteme bağlıdır. Hatta enformel sektörün varlığı kapitalist sistem için bir zorunluluktur. Düalist okulun ortaya koyduğu gibi enformel sektör formel ekonomiden ayrı, bağımsız, kopuk bir yapı değil, aksine formel ekonomiyle iç içe geçmiş dinamik bir yapıdır. Enformel sektör kapitalist sistemle güçlü bağları olan, kapitalizm lehine işleyen bir yapıdır. Bu karşılıklı ilişki çoğunlukla enformel kesimin küçük çaplı faaliyetlerinin aleyhine işlemektedir. Sonuç olarak Üçüncü Dünya ülkelerinde düalist yapılardan söz etmek doğru olmayacaktır. Aksine, enformel kesimde faaliyet gösteren küçük üreticilerin yarattığı değere kapitalizm el koymaktadır. Tam da bu noktada enformel kesimin sermaye birikim sürecine önemli düzeyde katkı sağladığı söylenebilir. 

Türkiye'de enformel sektör nasıl ortaya çıkmış ve gelişmiştir?

Türkiye’de enformel sektörün oluşması 1945’e dayanmaktadır. Bu yıllarda kentlere göç eden, sanayi ve hizmet sektöründe iş bulamayan işgücü daha çok sokak satıcılığı, hamallık gibi kent ekonomisinin marjinal işlerinde çalışmışlardır. Bu dönem için enformel sektör yerine daha çok marjinal sektör ifadesi kullanılmaktadır.  1950’li yıllar Türkiye ekonomisinin dünya pazarıyla tarımsal üretim üzerinden eklemlenmeye başladığı bir dönemdir. Bu yıllarda kentlere olan göç hızla devam etmiş ve kentin göçmenlerinin bir kısmı 1950-60 dönemi liberal kalkınma modeli çerçevesinde oluşan örgütlü sektörlerin dışında ancak küçük çaplı ticaret ve hizmet işlerinde istihdam olanakları bulabilmişlerdir. Göçmenler kentin çevresinde kendi olanaklarıyla inşa ettikleri gecekondularda yaşamaya başlamıştır. İş ve konuta ulaşma enformel kanallarla gerçekleşmiştir. 1950- 60 döneminin sonunda dünya pazarında tarım ürün fiyatlarının düşmesi sonucunda Türkiye ekonomik olarak da dar boğaza girmiştir. Kentlere olan göç hızla devam etmiş ve kentin göçmenlerinin bir kısmı 1950-60 dönemi liberal kalkınma modeli çerçevesinde oluşan örgütlü sektörlerin dışında ancak küçük çaplı ticaret ve hizmet işlerinde istihdam olanakları bulabilmişlerdir. Göçmenler kentin çevresinde kendi olanaklarıyla inşa ettikleri gecekondularda yaşamaya başlamıştır. İş ve konuta ulaşma enformel kanallarla gerçekleşmiştir. 1950- 60 döneminin sonunda dünya pazarında tarım ürün fiyatlarının düşmesi sonucunda Türkiye ekonomik olarak da dar boğaza girmiştir. Enformel sektör Türkiye’de 1960-80 yılları arasında sisteme ucuz işgücü; tüketim düzeyinde iç pazarın sürdürülebilirliliğine önemli katkı yapmıştır.

Gelir bağlantısı nedir?

Gelir bağlantısı; formel sektörde sermaye yoğun büyük firmalar işgücüne katılan herkese istihdam olanakları yaratma açısından sınırlı bir potansiyele sahiptir. Formel kesimde istihdam olanağı bulan bir kişini kazancı ailesinin geçimi için yeterli olmamaktadır. Bu nedenle hanede yaşayan diğer bireyler ailenin geçimini sağlayabilecek geliri kazanmak için, formal kesimde istihdam olanaklarının daralmasından dolayı; enformel kesimde çalışmaktadır. Formel kesimde ücretlerin düşük tutulmasının nedenlerinden biri de, aile üyelerinin enformel sektörden kazanç sağlama olanakları olarak görülmektedir. Özellikle ekonominin kriz dönemlerinde, kapitalist işletmelerde ücret seviyesinin düşmesi hane üyelerinin enformel kesimde çalışma eğilimini artırmaktadır.

Weeks'e göre enformel sektörün ekonomik kalkınmaya katkısı olabilir mi?

Weeks’e göre enformel kesim ekonomik kalkınma açısından önemli bir potansiyele sahiptir. İlk olarak, bu kesim kentte yaşayan nüfusun tüketim ihtiyaçlarını karşılamaktadır. İthal girdi kullanarak tüketim ihtiyaçlarının karşılanması ekonomi açısından girdi maliyetlerini artırmaktadır. Oysa enformel kesim tüketim ihtiyaçlarını yerli kaynakları kullanarak karşılamaktadır. Bundan dolayı enformel kesimin geliştirilmesi ve desteklenmesi gerekmektedir. İkincisi, yabancı sermaye yatırım malları sanayine yatırım yapmakta isteksizdir. Bu sektörü enformel kesimden yararlanılarak geliştirmek mümkün olabilir. Üçüncüsü, enformel kesime ağırlık verilmesi aynı zamanda emek yoğun sektörlerde istihdam artışına da neden olacaktır. Weeks kamu kesiminde yaratılacak talebin belli bir kesimin enformel kesim tarafından karşılanmasının sağlanması sanayi kesiminde emek talebini de artıracaktır.

Enformel sektörü açıklayan kuramsal yaklaşımlar nelerdir?

Bu yaklaşımlar; • Düalist (ikili) okul, • Yapısalcı (bağımlılık) yaklaşımı ve • Legalist okuludur.

Geri bağlantı kavramını açıklayınız.

Geri bağlantı enformel kesimin küçük üretim birimlerinin, formel kesimin sermaye yoğun büyük şirketleri tarafından üretilen ürünleri hammadde ve/veya aramalı girdisi olarak kullanmasıdır. Ör. Terzinin fabrikanın ürettiği kumaşı satın alması.

Legalist okul hakkında kısaca bilgi veriniz. 

Legalist okul, enformel sektördeki girişimcilerin davranışları ve özellikleri üzerinde durmaktadır. Enformel sektör küçük girişimcileri kapsamaktadır. Enformel sektör bir ülkede devletin zayıf olmasından kaynaklanmaktadır. Zayıf devlet ifadesi, devletin kanun ve düzenlemeleri vatandaşları üzerinde uygulayabilecek güçten yoksun olması anlamında kullanılmaktadır.

Enformel sektörün temel özelliklerinden “Legal veya yarı legalliği” nasıl açıklanabilir?

Legal veya yarı legalliği: Genel olarak enformel sektörün, vergi yükümlülüklerinden de kaçmak için; kayıtsız işletmelerden oluştuğuna dair yaygın bir kanı vardır. Enformel ekonominin yasal çerçeveyle ilişkisinde de şu noktalara bakmak yararlı olacaktır. • İlki, illegal süreçler ile illegal mal ve hizmet üretimini birbirinden ayırmak gerekmektedir. Enformel çalışanları ve işletmeleri legal mal ve hizmet üretiminde ve dağıtımında bulunmaktadır. • İkincisi, enformel ekonomide yer alan birçok faaliyet vergi dilimine girmeye yetecek kadar üretim çıktısı veya gelir elde edememektedir.

Geri bağlantı nedir?

Geri bağlantı; formel kesimin sermaye yoğun büyük şirketlerinin ürettiği ürünlerin, enformel kesimin küçük üretim birimleri tarafından hammadde girdisi olarak kullanmasını anlatmak için kullanılan bir kavramdır.

Fason bağlantı kavramını açıklayınız. 

Fason bağlantı, bir işletmenin üretim maliyetlerini aşağıya çekmek için işin bir kısmını ya da tamamını başka bir firmaya yaptırmasıdır. Fason bağlantı küçük, orta ve büyük ölçekli işletmeler arasında gerçekleşmektedir.

Gelişmiş ülkelerde enformel sektörün ortaya çıkmasında etkili olan temel faktörler nelerdir?

Gelişmiş ülkelerde enformel sektörün gelişmesinin nedenleri şunlardır: • 1970’li yıllarda yapısal krizi aşmak için geliştirilen ekonomik düzenlemelerin bir kısmı enformel sektör üzerinden sağlanmıştır. Uluslararası rekabetten dolayı gelişmiş ülkelerin firmaları düşük ücretli emek depolarına yönelmiş ve üretim maliyetlerini bu depolara ödetme eğiliminde olmuştur. • Kamu sektöründe istihdam olanaklarının sınırlanması -özellikle de işsizlik sigortasının olmadığı ülkelerde- işgücünün enformel sektöre yığılmasına neden olmuştur. Bu da sektörün gelişmesini tetiklemiştir. • Formel ekonomi geliştikçe enformel sektörde üretilen mal ve hizmetlere olan talep de genişlemektedir. • Formel sektörde düşük gelirli işler yerine, enformel sektörde düzensiz de olsa daha yüksek kazanç getirebilen enformel sektörde düzensiz de olsa daha yüksek kazanç getirebilen enformel işler tercih edilebilmektedir. • Enformel sektör aynı zamanda formel sektörün mal ve hizmet sunumunda yetersiz olduğu zamanlarda önemli işlevlere sahiptir. • Firmalar sendikalarının güçlenmesine karşı ya enformel sektöre kaymakta veya bu sektördeki işletmeler ile işbirliği yaparak kendi varlıklarını korumaktadır.

Türkiye’de 1980 sonrası ithal ikameci sanayileşme modelinin yerine hangi model benimsenmiştir?

1980 sonrası, Türkiye’de 1960’lı yıllardan bu yana uygulanan ithal ikameci sanayileşme modelinden vazgeçilmiş ve bunun yerine; ihracata yönelik yeni liberal model benimsenmiştir. Bu değişim emek pazarında da değişimleri beraberinde getirmiştir. Yeniden yapılanma süreci olarak da adlandırılan bu yeni dönemde formel üretim süreçlerinin emek yoğun iş aşamaları ucuz emek kaynağı olan enformel kanallara aktarılmıştır. Formel kesim işletmelerinin bazıları üretim aşamalarını küçük çaplı işletmelere devretmiştir.

Gelir bağlantısı nedir?

Gelir bağlantısı, haneye gelen gelirin yetmediği durumlarda (formel sektörde ücretler düşüktür) aile üyelerinin biri ya da birkaçının enformel sektörde çalışarak geçime katkı yapmasıdır.

Bağımlılık teorisine göre enformel sektör kapitalist sistemle hangi noktalarda bağlantı içindedir?

Enformel sektör, kapitalist sistem içinde formel sektörle; • Geri, • İleri, • Fason, • Gelir ve • Tüketim sübvansiyonu olmak üzere beş temel noktada bağlantı içindedir.

Enformel sektör/ekonomi nasıl ortaya çıkmıştır?

İkinci Dünya Savaşı sonrası birçok azgelişmiş ülke ekonomik ve toplumsal düzeyde modernleşme sürecine girmiştir. Özellikle 1950’li ve 1960’lı yıllarda uygulanan kalkınma politikalarıyla birlikte, bu ülkelerin geleneksel ekonomilerden modern ekonomiye geçecekleri beklenmiştir. Geleneksel ekonomi içinde yer alan küçük çaplı ticaret, geçimlik tarım üretimi, küçük üretim, zanaatçılık gibi ekonomik faaliyet biçimlerinin de modern kapitalist ekonomi tarafından emileceği ve/veya ortadan kalkarak formel ekonomiye dönüşeceği varsayılmıştır. Bu yıllarda azgelişmiş ülkelerin birçoğunda yaşanan önemli olaylardan biri de kentsel mekânlara yaşanan göçlerdir. Tarımsal üretimde makineleşme, nüfusun artması, kırsal yapıda meydana gelen değişimler işgücünün sanayileşmiş bölgelere ve kentsel alanlara hareket etmesine neden olmuştur. Ancak kente akan işgücünün çoğu ekonomin formel sektöründe iş bulma olanaklarından yoksun kalmıştır. Yani, 1970’li yıllara gelindiğinde gelişmekte olan ülkelerdeki modern ve/veya formel sektör, geleneksel ekonomik yapıda yer alan ve kente göç eden işgücünü kendi içine çekememiştir. Kentsel alanlarda açığa çıkan işgücü kendisinin ve ailesinin geçimi için ekonomin enformel sektöründe çalışmaya başlamıştır.

Enformel ekonominin varlık nedenleri nelerdir?

Enformel sektör kavramının tanımı, sınıflandırılması gibi konularda ortak bir görüş birliği sağlanamamasına rağmen, bu yapının varlığıyla/oluşmasıyla ilgili da kabul görmüş nedenler şöyle sıralanmaktadır:
• 1970’li yıllarda yapısal krizi aşmak için geliştirilen ekonomik düzenlemelerin bir kısmı enformel sektör üzerinden sağlanmıştır. Uluslararası rekabetten dolayı gelişmiş ülkelerin firmaları düşük ücretli emek depolarına yönelmiş ve üretim maliyetlerini (altyapı masrafları) bu depolara ödetme eğiliminde olmuştur.
• Kamu sektöründe istihdam olanaklarının sınırlanması-özellikle de işsizlik sigortasının olmadığı ülkelerde- işgücünün enformel sektöre yığılmasına neden olmuştur. Bu da sektörün gelişmesini tetiklemiştir. Yani enformel işler azalırsa işsizlik de artacaktır.
• Formel ekonomi geliştikçe enformel sektörde üretilen mal ve hizmetlere olan talep de genişlemektedir. Bu da enformel sektördeki iş olanakları artırmaktadır.
• Formel sektörde düşük gelirli işler yerine, enformel sektörde düzensiz de olsa daha yüksek kazanç getirebilen enformel işler tercih edilebilmektedir.
• Giyim, mobilya, inşaat, elektronik gibi rekabete açık ve talepte dalgalanma eğilimi gösteren sektörler için enformel sektörün varlığı önemlidir.
• Enformel sektör aynı zamanda formel sektörün mal ve hizmet sunumunda yetersiz olduğu zamanlarda önemli işlevlere sahiptir.
• Firmalar sendikaların güçlenmesine karşı ya enformel sektöre kaymakta veya bu sektördeki işletmeler ile işbirliği yaparak kendi varlıklarını korumaktadır.
Günümüzde gelişmekte olan ülkelerde enformel ekonominin yaygınlaşmasında etkili olan temel nedenlerden biri, küreselleşmeyle bağlantılı yapısal uyum politikaları ve ihracata dayalı sanayileşme modelidir.

ILO'ya göre enformel sektörün özellikleri nelerdir?

ILO’ya göre, enformel sektöre yatırım için gerekli başlangıç sermayesi düşüktür. Yerli/yerel kaynak kullanımı yaygındır. Aile emeği ve aile mülkiyeti hakimdir ve emek yoğun sektörlerdir. Emek bilgi ve becerisi formel eğitim kurumlarının dışında edinmiştir. Rekabete açık sektördür.

Keith Hart’ın enformel kesimin “Kendi iç dinamikleriyle sermaye birikim sürecine ve ekonomik büyümeye katkı sağlayıp sağlamadığı” konusundaki görüşleri nedir?

Hart enformel kesimin ekonomik büyümeye katkısı konusunda ILO gibi hem iyimser hem de kötümserdir. Bir yandan bu kesimde yaşanan yoksulluğa dikkat çekmekte, diğer yandan da enformel kesimin gelir kazandırma açısından önemli bir potansiyel olduğunun altını çizmektedir. Hart’a göre, enformel kesimin ulusal ekonominin diğer kesimlerinden daha hızlı büyümektedir. Aynı zamanda enformel sektör ekonominin örgütlü ve/veya modern kesimin istikrarsız büyümesi sonucu ortaya çıkan sorunlarla başa çıkmada önemli bir potansiyel olarak görülmektedir. Hart’a göre, enformel kesiminin ulusal ekonomiye yaptığı en önemli katkılardan biri kent nüfusunun bazı temel ihtiyaçlarını karşılamasıdır.

İleri bağlantı nedir?

İleri bağlantı; enformel kesim tarafından üretilen ürünlerin formel kesim yani büyük ölçekli işletmeler tarafından girdi olarak kullanılmasıdır.

Enformel ekonomi kavramının temel özellikleri nelerdir?

Enformel ekonomi kavramının genel bir açıklamasından sonra şimdi de temel özelliklerini sıralayalım:
1) Önemi ve kalıcılığı: Son yıllarda enformel ekonomi büyümeye devem ederek kalıcı bir hale gelmektedir. Eskiden geleneksel ekonominin geçici bir parçası olarak düşünülen enformel ekonomi, bu düşüncenin aksine modern kapitalist gelişmenin bir parçası olarak görülmektedir. Enformel ekonomi küresel büyüme ve bütünleşmeyle de ilişkili ve aynı zamanda küresel ekonominin temel unsurlarından biridir.
2) Ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak aralıksız devamlılığı: Düalist okulun birbirinden kopuk ve ayrı yapılar olarak ele aldığı enformel ve formel ekonomi, artık her iki yapının iç içe geçtiği ve ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak devamlılığının sağlandığı bir çerçevede ele alınmaktadır. Diğer bir deyişle, enformel ekonomi ekonomik ilişkilerin bir bütün olarak devamlılığını sağlamaktadır. Örneğin, daha önce kendi hesabına terzilik yapan bir kişi, şimdi artık altsözleşmeye dayalı ilişkilerle enformel ekonominin bir parçası hãline gelmiştir. Evde ucuz işgücü olarak parça başı iş yaparak formel ekonominin sürekliliğine hizmet etmektedir. Yani insanlar artık özel terzilere elbise diktirmek yerine (maliyeti yükseldiği için) sanayide üretilmiş hazır giyim tüketmeyi tercih etmektedir. İşletme düzeyinde de enformel ve formel ekonomi arasında da dinamik bir ilişki vardır. Örneğin, enformel işletmelerin birçoğu formel işletmelerle üretim ve dağıtım düzeyinde bağlantı içindedir. Ayrıca birçok formel işletme, enformel çalışma ilişkileri altında ücretli işçi çalıştırmaktadır. Yani, formel işletmeler kendi bünyeleri içinde kısa-zamanlı, geçici işçi çalıştırmaktadır. Bu işçiler sözleşmeye dayalı çalışmaktadır. Bunun yanı sıra altsözleşmeye dayalı ilişkilerle de ev-eksenli çalışma biçimlerinde ev işçileri istihdam edilmektedir.
3) Farklı kesimlere (bölümlere) ayrılması: Enformel ekonomi, işletme ve istihdam türü açısından homojen ve türdeş değildir. Enformel ekonomi çok çeşitli enformel işletmeleri ve çalışma biçimlerini içermektedir. Enformel ekonomi işverenler/küçük girişimcileri, enformel ve formel işletmelerin çalışanlarını, ücretsiz aile işçilerini, sanayiye evde parça başı iş yapanları, kendi hesabına iş yapanları ve diğer ücretli enformel işçiler gibi geniş bir yelpazeyi içermektedir. Ancak bu bölümde altının çizilmesi gereken önemli noktalardan biri de enformel ekonominin toplumsal cinsiyet açısından da farklılaşmasıdır. Bu konu toplumsal cinsiyet ve ekonomi ünitesinde ayrıntılı bir şekilde ele alınmaktadır.
4) Legal veya yarı legalliği: Genel olarak enformel sektörün, vergi yükümlülüklerinden de kaçmak için; kayıtsız işletmelerden oluştuğuna dair yaygın bir kanı vardır. Enformel ekonominin yasal çerçeveyle ilişkisinde de şu noktalara bakmak yararlı olacaktır: İlki, illegal süreçler ile illegal mal ve hizmet üretimini birbirinden ayırmak gerekmektedir. Aslında enformel ekonomide üretim veya işin düzenlenmesi sıklıkla yarı legal veya illegal olmasına rağmen enformel çalışanları ve işletmeleri legal mal ve hizmet üretiminde ve dağıtımında bulunmaktadır. İkincisi, enformel ekonomide yer alan birçok faaliyet vergi dilimine girmeye yetecek kadar üretim çıktısı veya gelir elde edememektedir. Önemli olan diğer bir konu ise, formel ve enformel firmalarda işgücünün kayıtsız çalıştırılmasıdır. Bunun en önemli nedeni işverenin vergi ödeme yükümlülüğünden kaçınmasıdır. Enformel ekonomide hem kendi işini yapanların/kuranların hem de ücret karşılığı çalışanların en önemli yoksunluğu şunlardır: iş güvenliği, sosyal koruma, sendikal örgütlenme, sosyal haklar. Sonuç olarak, formel ekonomide çalışanlarla karşılaştırıldıklarında, enformel ekonomide çalışanların yoksulluk riskiyle daha fazla karşılaştıkları söylenebilir.

Türkiye'de 1960-80 yılları arasında uygulanan ithal ikame modeline enformel sektör nasıl bir katkı sağlamıştır?

Türkiye 1960-1980 yılları arasında yeni bir ekonomik kalkınma modeli benimsemiştir. Bu dönemde uygulamaya konulan ithal ikameci sanayileşme modeli kentlerde enformel sektörün büyümesini sağlamış ve aynı zamanda enformel sektörün rolünü ve katkısını güçlendirmiştir. İthal ikameci sanayileşme modelinin temel hedeflerinden biri iç pazarda talebin artırılması ve bu talebin sürekliliğinin sağlanmasıdır. Aynı zamanda oluşan talebe yönelik de arz pazarının sunum yapması gerekmektedir. İşte tam da bu noktada, Türkiye’de enformel sektörün 1960-80 yılları arasında uygulanan ithal ikame modeline yaptığı katkıları şöyle özetleyebiliriz: 
• Enformel sektör aracılığıyla sisteme ucuz işgücü sağlanmıştır.
• Kente göçen işgücü sayesinde ülke içi üretilen mal ve hizmetlere olan talep; yoğun, yaygın ve sürekli hâle gelmiştir. Diğer bir deyişle, enformel işgücü iç pazarın sürdürülebilirliliğine önemli katkı yapmıştır.
• Kentin göçmenleri ulaşamadığı kentsel mal ve hizmetleri ucuz yollarla kendi olanaklarıyla üretmeye başlamıştır. Yani kentsel tüketim mallarının ucuz ve benzerleri fazla sermaye ve beceri gerektirmeyen, ikinci el makine ve aletlerle yeni üretim birimleri açılarak üretilmiştir.
• Açılan yeni üretim alanlarında ithal teknoloji ve makine kullanan formel sektöre tamir-bakım-yedek parça üretimi ve hizmetinde destek sağlanmıştır.
• Sonuç olarak kente göç eden ve ekonominin formel örgütlü yapısında istihdam edilemeyen kesim enformel sektörden gelir kazanmaya başlamıştır. Bu kesim aynı zamanda üretim ve tüketim düzeyinde de ekonomiye önemli katkılar sağlamıştır.

1990'lı yıllara gelindiğinde ILO'nun enformel sektöre bakışı ne şekilde değişmiştir?

Yoksullar arasında gelişen ve büyüyen enformel girişimcilik yeni liberal piyasa koşulları altında emeğin temel geçim mekanizması hâline gelmiştir. ILO 1970’li yıllarda gelişmekte olan ülkelerin ekonomik yapılarında ortaya çıkan enformel sektörün sanayileşmeyle birlikte ortadan kalacağı düşüncesine sahipti. Ancak 1990’lı yıllara gelindiğinde gelişmekte olan ülkelerdeki endüstrileşme süreci işgücünü formel sektörlerin içine çekmekte başarısız olduğunu ILO kabul etmiş ve bu dönemde enformel sektör tartışmalarına şu katkıları yapmıştır: Birincisi, enformel sektör gelişmekte olan ülkelerdeki açığa çıkan işgücünün (formel sektörde emilmemiş) önemli bir geçim stratejisi hâline gelmiştir. Bu yılların liberal piyasa koşullarında, birçok gelişmekte olan ülkede firmalar üretim maliyetlerini aşağıya çekmek için çalıştırdıkları işçi sayısında kısıntıya gitmiştir. Çalışma olanağını bulamayan insanlar alternatif istihdam arayışına yönelmiştir. Bu da enformel girişimciliğin büyümesini sağlamıştır. İkincisi, 1990’lı yıllara gelindiğinde ILO enformel sektörü, iki ayrı uç noktada yani yasal ve yasal olmayan bir şekilde değil de daha çok gri bir alan olarak görmektedir. Örneğin formel sektörde kayıtlı bir firma ev kadınlarını parça başı iş yaptırarak üretim sürecine dâhil edebilmektedir. Bir yanıyla kayıtlı bir yanıyla kayıt altına alınmamış bir işgücü söz konusudur. ILO’ya göre, bu gri alanın varlığı gelişmekte olan ülkelerin yoksulları için önemli bir gelir potansiyelidir. 1980’li yıllarda uygulamaya konulan yeni liberal iktisat politikaları 1990’lı yıllara gelindiğinde beklenenin aksine yoksulluğu artırmıştır. Bundan dolayı da ILO enformel sektörü yoksulluğun azaltılmasında önemli bir alan olarak görmektedir. Ancak bu yaklaşım zengin şirketlerin vergi ve diğer harcamalarından kaçınmak için enformel sektöre girişini dikkate almamaktadır. 

1980 sonrası dönemde Türkiye'de enformel sektör nasıl bir seyir izlemiştir?

1980 sonrası, Türkiye’de 1960’lı yıllardan bu yana uygulanan ithal ikameci sanayileşme modelinden vazgeçilmiş ve bunun yerine; ihracata yönelik yeni liberal model benimsenmiştir. Bu değişim emek pazarında da değişimleri beraberinde getirmiştir. Yeniden yapılanma süreci olarak da adlandırılan bu yeni dönemde formel üretim süreçlerinin emek yoğun iş aşamaları ucuz emek kaynağı olan enformel kanallara aktarılmıştır. Formel kesim işletmelerinin bazıları üretim aşamalarını küçük çaplı işletmelere devretmiştir.

Sonuç olarak, düalist okul içinde yer alan bu üç (ILO, Hart ve Weeks) yaklaşım enformel kesimin geleceğiyle ilgili olumlu beklentisini ve ekonomik büyümeye olan katkısını en son noktada devlet politikalarına bağlamaktadır. Düalist okulun bu yaklaşımına yönelik eleştiriler nelerdir?

Birincisi, enformel kesimde yer alan küçük girişimcilerin güçlenmesi piyasanın tekelci yapısından bağımsız değildir. Uluslararası Çalışma Örgütü’nün vurguladığı gibi enformel kesim başlangıç sermayesi düşük alanlar olduğu için yatırım için çok sayıda küçük girişimciyi içine çekmektedir. Bu durum da girişimciler arasındaki rekabetin güçlenmesine ve kâr oranlarının azalmasına neden olmaktadır. Kâr oranlarının düşük olması bu alanlarda yer alan birçok küçük girişimcinin tasarruf yapmasını zorlaştırmaktadır. Sonuç olarak, enformel sektörde küçük girişimcilerin kapitalist işletmelere dönüşebilme koşulları da zayışamaktadır. İkincisi, piyasanın tekelci yapısı ve yoğun iç rekabetin yanı sıra enformel kesimin sahip olduğu diğer bazı özelliklerde büyük kapitalist işletmelere dönüşmelerine engel olmaktadır. Küçük girişimcilerin bu dezavantajlı özelikleri şöyle sıralanmaktadır: Küçük girişimcilerin teknolojileri geridir. Verimlilik düzeyleri düşük ve rekabet güçleri de zayıftır. Böyle olunca da kendi varlıklarının devamı çalışma saatlerinin uzatılması ve emek yoğunluğunun artırılmasına dayanmaktadır. Küçük girişimciler kazançları düşük olmasına rağmen geçim kaynakları olan bu alanlarda çalışmaya devam ederler. Bunların yanı sıra, küçük girişimcileri piyasanın fiyat politikaları üzerinde denetim gücü de zayıftır. Küçük girişimciler hammadde fiyat artışları ve olumsuz pazarlama koşullarıyla sürekli mücadele etmektedir. Üçüncüsü, küçük girişimcilerin ekonomik anlamda gelişmelerinin önündeki engellerden biri de uygun kredi koşullarından yoksun kalmalarıdır Özetle, sıralanan bütün bu olumsuzluklar küçük girişimcilerin sermaye birikim sürecine ve/veya ekonomik büyümeye olan katkılarını sınırlandırmaktadır.