Sosyal Bilimlerde Temel Kavramlar Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

İmtiyaz kavramını tanımlayınız?

İmtiyaz toplumdaki insanların elde etmek istedikleri, herkesin tercih edeceği, özenilen ancak herkesin ulaşamayacağı fırsatları anlatmak için kullanılır. Ekonomik fırsatlara ulaşabilen kişiler aynı zamanda siyasi ve sosyal güce de ulaşabilir ve bu anlamda imtiyazlı olabilir.

Toplumsal tabakalaşma sistemleri nelerdir?

• Kölelik sistemi
• Kast sistemi
• Feodalitede görülen toprak mülkiyetine dayalı sistem
• Sosyal sınıflar

Kölelik sistemini açıklayınız?

Kölelik, bir insanın diğer insan üzerindeki mülkiyet hakkını tanımlayan en aşırı eşitsizlik olarak kabul edilir. İnsanlığın yerleşik düzene geçmesi ve özellikle insan emeğine dayalı tarım topluluklarının gelişmesi ile başlayan tarihsel süreçte ortaya çıkmıştır. Kölelik daha çok doğuştan belirlenen ve babadan oğula geçen bir statüdür.

Kast sistemini açıklayınız?

Kast Orta Çağ’da, özellikle Hindistan’da geçerli olan ve Hindu felsefesi, din, töre, gelenek ve mesleki ayrımlara dayalı bir tabakalaşma biçimidir. Kast Hindistan’dan başka tüm Uzak Doğu toplumlarında
da görülebilen ve Asya’nın kolonileşmesi sırasında İspanyol gemicilerin bu toplumsal kuruma verdikleri
isimdir. İspanyolca’da Kast “tür” veya “akraba grubu” anlamına gelir. Diğer taraftan, Hindistan’da Sanskrit
dilinde Kast kelimesinin karşılığı “varna”dır ve “renk” anlamına gelir.

Feodalitede Görülen Toprak Mülkiyetine Dayalı Sistemi açıklayınız?

Feodalite’de topraklar kral tarafından soylular arasında dağıtılır. Bu toprakların büyüklüğü ve kullanım hakları yasal olarak tanımlanır. Her toprak parçası yasal hak ve görevleri, yetkileri ve yükümlülükleri ile birlikte bir soyluya verilir. Bu toprak da soylu derebeyi tarafından üzerinde yaşamakta olan serf aileleri arasında toprağın ekilmesi amacı ile dağıtılır. Bu sistem 9. yüzyıldan 14 - 15. yüzyıla kadar bu şekilde devam eder. Ancak 15. yüzyıldan sonra feodalite çeşitli faktörlere bağlı olarak çözülmeye başlar ve 18. yüzyıldan sonra Kapitalizme geçiş ile beraber bu sistem sona erer. Bu sistem içinde üç temel grup; soylular, serfler ve din adamlarıdır.

Sosyal Sınıfları açıklayınız?

Sosyal sınıfı, ekonomik kaynaklara aynı uzaklıkta veya yakınlıkta olan, üyelerinin siyasi güç ve iktidara erişebilirliği, toplumsal yaşam tarzları ve tercihlerinin birbirine benzediği, büyük bir topluluk kesiti olarak tanımlayabiliriz.

Sosyal sınıf sisteminin diğer sınıflardan farkları nelerdir?

1. Sosyal sınıflar herhangi bir kanunla veya dinsel bir açıklama ile yapılanmaz. Sosyal bir sınıfa ait olma durumu aileden miras alınan ve yasal veya geleneksel bir temele oturmaz. Farklı sınıflar arası evlilik daha yaygın ve herhangi bir resmî veya dinî kısıtlanma yoktur.
2. Bir kişinin sosyal sınıfı, yine içine doğulan konum önemli olmakla beraber, bir ölçüde de “kazanılmış” bir konum olmaya izin verir. Tabakalar arası yukarı ve aşağı, dikey ve yatay toplumsal hareketlilik olasılığı vardır.
3. Sosyal sınıf kişiler arasında özellikle maddi kaynakların mülkiyeti ve kontrolü gibi ekonomik temelli farklılıklara dayanır. Ancak diğer sistemlerde unvan, saygınlık, geleneksel ve kültürel kurallar gibi ekonomik olmayan farklılıklar daha önemlidir.
4. Sosyal sınıflar daha çok formal ilişkiler içinde belirlenir. Örneğin, çalışma yaşamında kişiler arasında aldıkları ücret, çalışma şartları, bilgi ve becerileri, meslekleri açısından farklılıklar vardır.

Sanayileşmiş ve ekonomik olarak gelişmiş toplumlarda geçen sosyal sınıflar nelerdir?

Üst sınıf, orta sınıf, alt sınıf.

Karl Marx'a göre bir toplumda eşitsizlik nasıl oluşur?

Marx’a göre eşitsizlik toplumda birbiriyle zıt ve çelişkili çıkarlara sahip iki sosyal sınıf arasındaki kutuplaşmaya dayalı olarak oluşur. Öte yandan, Marx’a göre sınıf eşitsizliğinin oluşması toplumdaki sınıflar mücadelesi içinde anlaşılmalıdır. Ayrıca sınıflar kendi çıkarları için diğer sınıflara karşı mücadele verirken tarihi oluşturan tarihsel aktörlerdir.

Weber’le Marx arasında iki temel fark nedir?

Birincisi, Weber’de sosyal sınıfların çoğunlukla ekonomik temeller üzerinden belirlendiğini kabul etmekle beraber, ekonomik faktörlerin sadece üretim araçlarına uzaklık üzerinden değil, vasıflılık derecesi, kişiler arasındaki bilgi beceri farklılaşması gibi çok çeşitli faktörlere göre de belirlendiğini söylemektedir. İkincisi ise Weber sosyal sınıfları tabakalaşmanın sadece bir boyutu olarak görür. Dolayısıyla Weber’in
toplumsal tabakalaşma kuramı üç boyut üzerinden tanımlanmaktadır. Bunlar sosyal sınıf, statü ve politik partidir. Kuramsal olarak bu üç boyut birbirinden bağımsız olarak belirlenir. Zengin olmak otomatik olarak kişiye yüksek statü veya iktidar konumu sağlamaz.

Weber’in tabakalaşma kuramında önemli olan üç kavram nelerdir?

1. İktidar-Güç; 2. Egemen ve üstün olma; 3. Toplumsal eylem.

Weber’in sosyal sınıf tanımının üç önemli özelliği nedir?

1. Ekonomik çıkarlara ve zenginliğe bağlıdır.
2. Sadece mal ve emeğin karşılıklı değişiminin yer aldığı pazar ilişkileri içinde tanımlanır.
3. Bireylerin yaşam fırsatlarını (life chances) belirler. Weber’e göre, sınıf konumu bireylerin piyasadaki ekonomik konumudur. Bireylerin sınıf konumu bir anlamda yaşam fırsatlarını belirler. 

Sosyal Statü kavramını açıklayınız?

Weber’in bu kavramı toplumda şan, şeref, unvan gibi prestij faktörlerine göre yapılan ayrışmaya karşılık
tanımlanmıştır. Toplumlarda var olan kültürel kodlara göre bazı sosyal konumlara verilen değer ve tanıma
diğer konumlardan üstündür. Örneğin, eğitimli olmak üst bir değer iken eğitimsizlik alt bir değerdir. Buna
göre eğitimli olanın toplumsal statüsü ve prestiji diğerine göre daha üstündür. Toplumda dili kullanma,
giyinme, davranma veya belli bir gruba ait olma gibi birçok statü konumu olabilir.

İşlevselci okulun toplum analizini açıklayınız?

İşlevselci okulun toplum analizi toplumun gereksinimleri kavramından başlar. Toplumun gereksinimlerine göre de toplumdaki işlevler belirlenir. İşlevselci okula göre toplumsal tabakalaşma, “toplumun gereksinimleri ile belirlenen işlevler arasındaki uyum ve bireylerin belirlenen işlevler arasında kendi yetenekleri ve eğitimlerine uygun olarak dağıtılması” sürecinde oluşur.
Yapısal işlevselci okul toplumu analiz ederken “bütünü oluşturan parçalardır” mantığı ile hareket ettiği için bu işlevlerin yerine getirilmesi ve
gereksinimler arasındaki uyum çok önemlidir ve toplumda düzeni sağlar. 

Toplumsal Hareketlilik kavramını açıklayınız?

Toplumsal hareketlilik kavramı bireylerin ‘babadan oğula’ olarak tanımlanan, kişinin babasına göre toplumsal konumundaki değişiklikleri açıklamak için kullanılır. Toplumsal konum bireyin toplumda kendisine verilen fırsatları değerlendirerek eğitimle ve fedakârlıkla kazandığı (ascriptive) konumdur. Kapitalist toplumlarda bireyin bu kazanımları ile babasından (ailesinden) daha farklı ve tercihen daha üst bir konuma geleceği varsayılır ve aradaki farka bakılarak toplumdaki fırsatlardaki yaygınlık, toplumdaki gelişmişlik düzeyi ölçülmeye çalışılır.

Toplumsal hareketlilikteki olasılıklar nelerdir?

Nesiller arası yukarı dikey hareketlilik ve aşağı dikey hareketlilik.

Pierre Bourdieu günümüzde toplumsal sınıfların belirlenmesinde nelerin önemli olduğunu belirtmiştir? 

Günümüzde toplumsal sınıfların belirlenmesinde yaşam tarzı, tüketim, hobiler, boş zaman alışkanlıkları gibi farklı zevklere hitap edebilen konuların çalışılması gerektiği üzerinde durmakta ve ekonomik sermaye (kişinin elindeki maddi olanaklar); sosyal sermaye (kişinin sosyal ilişki ağları); kültürel sermaye (kişinin erişebildiği eğitim, bilgi olanakları); sembolik sermaye (kişiyi etkileyen değerler, normlar)
gibi dört yeni değişkenin eski sınıf analizlerindeki meslek, gelir, eğitim değişkenlerinin yerini alması gerektiğini savunmaktadır.

Toplumsal Tabakalaşma ve Yoksulluk arasındaki ilişkiyi açıklayınız?

Tabakalaşma çalışmaları içinde yoksulluk konusu 1980 sonralarında yer almaya başlamıştır. Dünyada giderek sanayileşmiş ve ekonomik olarak gelişmiş ülkelerde bile sosyal devlet kavramından vazgeçilmesi, sanayileşmenin gerilemesi, işsizliğin artması gibi nedenlerle yoksulluğun nedenleri, boyutları ve sonuçları kavramlaştırılmak istenmiştir. Yoksullukla ilgili en tartışmalı konu yoksulluğun nasıl tanımlanması gerektiğine dairdir.

Göreceli mahrumiyet kavramını açıklayınız?

Alt gelir gruplarına ait kesimlerin daha üst konumda olanın çok fazla göz önünde olan yaşam biçimlerinden etkilenmesini ve karşılaştırdığında kendini mahrum hissetmesini açıklayan bir kavramdır.

Bauman’a göre yoksulluğu açıklayınız?

Bauman’a göre yoksulluk sadece yokluk ve bedensel tehlike anlamına da gelmemektedir. Yoksulluk aynı zamanda sosyal ve psikolojik bir durumdur. Toplumda nezih yaşam standardı olarak kabul edilmiş ölçütlerde yaşayamamak bireyin öz saygısını yitirmesine de sebep olur. Ayrıca “mutlu bir yaşam” tüketim toplumunda hayatın sunduğu fırsatlardan yararlanma, zevk alma, yakaladığı fırsatları kamusal alanda gösterebilen tüketici bireyler olarak tanımlandığında, tüketim toplumu yoksulları mutlu yaşam şöyle dursun, normal yaşama bile
erişemeyen bireylerdir. Tüketim toplumu zevk ve haz üzerinden tanımladığı toplumsallık ile yoksulları sakat, arızalı, kusurlu, yetersiz olarak tanımlayarak dışlar. Bu yetersizlik öncelikle tüketici olarak yetersizliktir. Toplumda tüketici görevlerini yerine getirememenin güçsüzlüğü, onur kırıcı durumdan tek çıkış yolu tüketici yetersizliği ile baş etmektir. Bauman’ın vurguladığı gibi yeni yoksulluk anlayışı tüketim toplumunda “toplumda yaygın kabul gören ve gösterisel biçimde tüketemeyenin yoksulluğu” olarak tanımlanmaktadır.