Sosyal Hizmet Kuramları 2 Dersi 5. Ünite Özet

Giriş

Sosyal hizmet mesleği hem doğrudan yardım etme mesleği hem de dolaylı olarak sosyal ve ekonomik kalkınmayı sağlamak için yasa ve politikalara etki eden bir meslektir. Sosyal hizmetin misyonu, insanların ihtiyaçlarını karşılamak, sosyal refahı sağlamak, toplumsal eşitsizlikleri ortadan kaldırmak, farklılıklara saygı göstermek, sosyal adaleti geliştirmek, sosyal işlevsizlik yaşayan bireylerin sorunlarını çözmek ve işlevsel duruma getirmektir. Sosyal hizmet uygulaması, sosyal hizmetin değer, ilke ve tekniklerine göre somut hizmetlerden yararlanması için insanlara yardım etme; birey, aile ve gruplara danışmanlık verme, sağlık ve sosyal hizmetlerin gelişmesi için gruplara ve topluluklara yardım etme ve yasa yapma süreçlerine katılımı destekleyen profesyonel uygulamadır.

Doğrudan Sosyal Hizmet Uygulaması

Sosyal hizmet uygulaması, temel olarak doğrudan ve dolaylı sosyal hizmet uygulamasını içermektedir. Doğrudan sosyal hizmet uygulaması, bireylerle, çiftlerle, ailelerle ve gruplarla çalışmayı içermektedir. Doğrudan sosyal hizmet uygulayıcıları yüz yüze hizmet vermesinin yanı sıra diğer profesyonellerle de iş birliği içinde çalışmaktadırlar. Doğrudan sosyal hizmet uygulaması çok çeşitli sorun alanlarıyla yapılandırılmıştır.

Doğrudan uygulama, birey, grup ve ailelerin sorun çözme kapasitesini artırmak ve temel ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlamak için terapi, danışmanlık, eğitim gibi hizmetleri içeren uygulamadır. Doğrudan sosyal hizmet uygulamasında sosyal hizmet uzmanları birtakım görevleri yerine getirirler.

Sosyal hizmet uzmanları müracaatçılarla çalışırken belli roller almaktadır. Bunlardan bazıları; Vaka çalışmacısı ya da danışman, Çift ve aile terapisti, Eğitimci, Aracı, Koordinatör, Arabulucu, Hakem, Savunucu, Kolaylaştırıcı, Ekip üyesi, Araştırmacı.

Doğrudan Uygulama Teknikleri

Doğrudan uygulamada sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasında ilişkiyi düzenleyen ve yardım ilişkisinin temelini oluşturan birtakım teknikler vardır. Bunlar sosyal hizmet uzmanının dikkate alacağı unsurlardır. Bu teknikler şunlardır:

Hazırlık İşlemleri: İlk karşılaşma, bir yardım ilişkisinin oluşturulmasında önemli olduğu için, sosyal hizmet uzmanı mümkün olduğunca bu ilk karşılaşma için dikkatlice plan yapmalıdır.

Randevu İşlemleri: Başarılı bir yardımda kritik faktör değişim sürecinde müracaatçının içerilmesidir. Bazı işlemler izlenerek bir yardım ilişkisinde müracaatçıya risk almasında yardımcı olunabilir.

Önlem İşlemleri: Hizmetin devamı düşünüldüğünde, randevu ve önlem süreci zamanında sosyal hizmet uzmanı bir karar almalıdır. Sosyal hizmet uzmanı, hızlıca şuna karar vermelidir. Acaba kurumun kriterleriyle müracaatçının istek ya da ihtiyaçları arasında bir uyum var mı?

Sosyal hizmet uzmanı müracaatçıya sağlanabilecek hizmet kaynakları konusunda en tecrübeli olması beklenen uzmanlardır. Ama, başarılı yönlendirmeler yapabilmek zordur ve yapılan yönlendirmelerin sadece yarısı olumludur. Yönlendirme yaparken sosyal hizmet uzmanı, işine diğer alanlarda olduğu kadar dikkatli yaklaşmalıdır.

İlk telefon görüşmesinin amacı kurumda telefon yoluyla görüşen müracaatçıyla randevulaşmaktır. Birçoğu ürkek, kafası karışık ve ne beklediği konusunda belirsizdir. Diğerlerinin kurumun kendileri için yapabileceği ya da yapacakları hakkında değişik fikirleri vardır. Bu yüzden, sosyal hizmet uzmanının müracaatçının çekincelerini azaltmak amacıyla telefondaki zamanını iyi kullanmalıdır, en azından kurumdan ne istendiği hakkında genel bir bilgi temin etmelidir ve eğer uygunsa ilk yüz yüze görüşmeyi ayarlamalıdır.

İyi bir çalışma ilişkisinin temellendirilmesinde ilk görüşmeyi yönetmek yüz yüze görüşmenin amacıdır. Müracaatçıyla ilk kez görüşürken biraz çekingen olmak oldukça genel bir durumdur. Onun da benzer bir durumda olduğu açıktır. Bu ilk görüşme aşamasında her iki taraf da birbirini ölçer ve ilk izlenimler biçimlenir. Sonraki adımlar için bu ilk izlenimlerin güçlü bir etkisi vardır. İyi bir başlangıç için bazı yönlendirmeler sosyal hizmet uzmanına yardımcı olur.

Müracaatçının sorununu, kaygısını ya da isteğini açıklamadaki amaç, kişinin sorununun doğasını tanımlamak ve açıklamaktır. Sosyal hizmet uzmanı tarafından alınan önlemler ve randevu sürecinde yapılan önemli bir işlem de müracaatçıyı kuruma ya da sosyal hizmet uzmanına getiren durumların, kaygıların, ihtiyaçların ya da sorunların tanımlanmasıdır. Sorunu tanımlamak, sorunu çözme sürecindeki ilk adım olduğu için sorun çözümünde kritik bir öneme sahiptir. Müracaatçıdan kullanılabilir ve doğru bilgi edinebilmek için sosyal hizmet uzmanının mülakat yapması genelde gereklidir. Kişinin kaygılarının ya da isteğinin sade ve basit bir dilde tanımlanması bulanık ve genel terimlerle tanımlanmasından daha anlaşılır ve yönlendiricidir.

Yönlendirme işleminin amacı müracaatçının gereksinim duyduğu hizmet bağlantısını bir kurumla, programla ya da uzman kişiyle oluşturmaktır. Kişiyi kamu kaynakları, hizmetler ve kişinin ihtiyaçlarını, istediklerini kullanabileceği fırsatlarla buluşturmak önemli bir sosyal hizmet uygulaması işlemidir. Birçok insan yönlendirme işlemini basit bir görev olarak görür ama araştırmalar göstermiştir ki birçok yönlendirme çabası sabırsızlıkla sonuçlanmaktadır.

Müracaatçı bilgileri, kişinin gizliliğine bağlı kalarak diğer uzmanlarla değişilebilir. Diğer kurum ya da uzmanlar tarafından tutulan müracaatçı bilgilerinin sosyal hizmet uzmanı tarafından elde edilmesi genelde önlem aşamasında önemlidir. Bu kayıtlara geçiş elde edebilme süreci, birtakım hukuk yasaları ve düzenlemeleri tarafından kontrol edilmektedir. Farklı yasalar ve düzenlemeler farklı durumlarda uygulanmaktadır.

Ev görüşmesinin amacı, hizmetleri, ofis ortamına gelmeyen ya da gelemeyen müracaatçıya sunmak ve/veya müracaatçıyı kendi doğal ortamında gözlemleyerek daha sağlıklı değerlendirebilmektir. Ev ziyareti çocukların korunması konusunda sosyal hizmet uzmanlarınca ve yaşlılara sağlık hizmeti sağlayan kamu kurumlarınca kullanılagelmiştir. Ev ziyareti yetişilmesi güç aktivitelerin vazgeçilmez bir bileşenidir ve ulaşılması zor müracaatçılarla çalışmada kritik önem taşır.

Sosyal hizmet uzmanı ve kurumla zorunlulukla iletişime giren bir müracaatçıyla işleyen bir ilişki kurmak isteksiz müracaatçı ile çalışmanın temelidir. İsteksiz müracaatçı, profesyonel yardım alması istenmiş ya da buna zorlanmış birey anlamına gelmektedir. Kişiyi uzmanla ilişkiye zorlayan dışsal baskı unsuru yargıç, sorumlu memur ya da çocuk koruma kurumu gibi yasal bir otorite olabileceği gibi önemli bir aile üyesi ya da işveren de olabilir. Böyle bir kişi çoğunlukla kızgın, huzursuz ve bazen de saldırgan olabilmektedir. Gönülsüz müracaatçıyı yardım sürecine katmak zor bir iştir ancak bu yapılabilir. İsteksiz müracaatçıları içeren birçok vakada sosyal hizmet uzmanı belirli ölçüde resmî otoritenin sahibi olacaktır.

Güvensiz ve yardım sürecine girme konusunda kararsız olan müracaatçıyla işleyen bir ilişki kurmak, ulaşılması güç müracaatçı ile çalışmanın önemli bir adımını oluşturmaktadır. Bu ilişkilerin birçoğu sosyal yalıtım içinde korku dolu ve güvensizdir. Birçoğunun zihinsel rahatsızlığı vardır ve/veya kişiler arası ilişkilerde oldukça rahatsızlardır.

Sıklıkla diğer insanları yönlendiren müracaatçıya uygun biçimde eğilmek, yönlendirici bir eğilime sahip müracaatçılar ile çalışmak için uygun bir yöntemdir. Birçok kişi, en azından bazen, isteklerini elde etmek için diğerlerini yönlendirir. Ancak bazı kişiler hayatla mücadelenin başlıca yolu olarak yönlendirmeye ve manipülasyona güvenirler. Bu kişiler, diğerlerini kullanmakta yetenekli ve beceriklidirler ki bu yüzden zor müracaatçılardır. Yönlendirildiklerinin farkına varamayan sosyal hizmet uzmanları kendilerini hemen yasal, ahlaki ve etik zorluklar içinde bulabilirler. En bilinen yönlendiriciler sosyopatlar, psikopatlar ya da antisosyal kişilik bozukluğu olanlardır.

Zarar görme riskini azaltacak şekilde tehlikeli bir duruma veya şiddet potansiyeli olan müracaatçıya müdahale edilebilir. Çocuk koruma veya ıslah ortamları gibi alanlarda çalışan sosyal hizmet uzmanları diğer alanlardakinden daha sık şiddet potansiyeli olan kişilerle ilişkiye girerler.

Bireylerle Sosyal Hizmet

Bireylerle sosyal hizmetin odağı fiziksel, ruhsal ve sosyal sorunları bulunan kişilerdir. Bireylerle sosyal hizmet uygulaması iki kişi arasında geçen ilişki ve etkileşimi belirtmektedir. Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasında iyi bir ilişkinin kurulması bireylerle sosyal hizmetin temelini oluşturmaktadır. Sosyal hizmet ilişkisi hem mesleki hem de yardım edici bir ilişkidir. Mesleki ilişkide sosyal hizmet uzmanı ile müracaatçı amaç üzerinde uzlaşmaya çalışır. Bireylerle sosyal hizmet uygulamasında sosyal hizmet uzmanları müracaatçılar ve onların sorunları ile ilgilenir.

Sosyal hizmet uzmanı bireylerle çalışma yaparken bazı becerileri yerine getirmelidir. Sosyal hizmet uzmanları kabul edicidir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçıya güven duyar; duygularına saygı duyar; yargılayıcı ve eleştirici değildir. Sosyal hizmet uzmanı empatik olmalıdır; müracaatçının algıladıklarını bilmeye çalışmalı, müracaatçıyı anlamalı ve hissetmelidir. Sosyal hizmet uzmanı müracaatçının mesajını anlamaya çalışmalıdır. Sosyal hizmet uzmanı içtendir; müracaatçının duygu ve deneyimlerini anlar ve müracaatçıya ne demek istediğini anlama fırsatı verir. Sosyal hizmet uzmanı kendi duyguları ve müracaatçının duygularına karşı dürüsttür. Sosyal hizmet uzmanı otorite ve gücünü iyi kullanır; müracaatçıların hedeflerine ulaşabilmeleri için onlara rehberlik yapar ve kaynak sağlar. Müracaatçıları durumlarını daha iyileştirmek için güçlendirmeye çalışır.

Ailelerle Sosyal Hizmet

Doğrudan sosyal hizmetin uygulamalarından biri de ailelerle sosyal hizmettir. Aile genel olarak anne, baba ve varsa çocuklardan oluşan bir sistemdir. Aileler ya da aile içindeki bireyler çeşitli sebeplerle sorun yaşarlar. Ailelerle sosyal hizmet uygulamasının temeli, ailede yaşanan sorunları belirlemek, sorunlara ilişkin bir müdahale planı geliştirmek ve bunu uygulamaya geçirerek çiftlerin ya da aile içindeki bireylerin sorununu çözmektir.

Ailelerle sosyal hizmet uygulamasında sorun çözme yaklaşımı kullanılmakta ve bu yaklaşımda dört aşamalı bir süreç izlenmektedir. Bu aşamalar; sorunun varlığını kabul etmek, sorunu çok yönlü analiz etmek, sorun çözme ile ilgili seçenekleri belirleme sürecine aile üyelerinin aktif katılımını sağlamak ve belirlenen seçenekleri gözden geçirip uygun olanı seçmektir.

Gruplarla Sosyal Hizmet

Grup çalışması, bireylerin sosyal işlevselliğini grup deneyimi ile geliştirmesine yardım eden ve onların kişisel veya toplumsal sorunları ile baş edebilmesine yardım eden bir çalışma türüdür. Gruplar insanın sosyal hayatının en temel taşlarından biridir. Gruplar iki veya daha fazla kişiden oluşabilir. Bir gruba dâhil olmanın birey için kişisel ve toplumsal ödülleri vardır. Statü sahibi olmak, yalnız kalmamak ve iletişim kurmak bu ödüllerdendir. İnsanların hepsi aslında grupların içinde doğar ve büyürler. Bir grup, içinde bulunan üyelerinin tavırlarını etkiler ve bunun sonucunda üyelerin değerlerini şekillendirir. Bu açıdan gruplar büyük gelişim kapasitesine sahiplerdir. Grup içindeki etkileşimler yoluyla insanlar gelişim ve büyüme gösterirler.

Grup çalışması, grup yaşantısı içinde bireyin kendini daha gerçekçi bir biçimde algılayabilmeyi başarmasına, benlik saygısı kazanabilmesine, yaşantılara daha açık olabilmesine ve kendine acı veren durumla başa çıkabilmesine yardım eder. Gruplar bilgi aktarmada ve destek sistemlerini oluşturmada etkili ve zaman açısından tasarruf sağlayıcı bir yol olabilir.